Tài liệu Tổ chức dạy học dự án trong dạy học một số kiến thức chương động lực học chất điểm sách giáo khoa vật lý 10 nâng cao

Tổ chức dạy học dự án trong dạy học một số kiến thức chương " Động lực học chất điểm" sách giáo khoa Vật lý 10 nâng cao Lê Thị Phương Hoa Trường Đại học Giáo dục Luận văn ThS. ngành: Lý luận và phương pháp dạy học (Bộ môn Vật lý) Mã số: 60 14 10 Người hướng dẫn: PGS.TS. Đỗ Hương Trà Năm bảo vệ: 2012 Abstract. Trình bày cơ sở lí luận của dạy học theo dự án. Nghiên cứu nội dung kiến thức và tình hình dạy học và tổ chức hoạt động ngoại khóa chương “Động lực học chất điểm” sách giáo khoa vật lí lớp 10 nâng cao, thiết kế dự án để tổ chức dạy học dự án qua hoạt động ngoại khóa chương "Động lực học chất điểm". Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của các dự án đã đề xuất. Keywords. Phương pháp giảng dạy; Động lực học chất điểm; Vật lý; Dạy học dự án Content MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dạy học dự án (DHDA) là một hình thức dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học định hướng vào người học, quan điểm dạy học định hướng hoạt động và quan điểm dạy học tích hợp. DHDA góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của người học. Ở Việt Nam trong những năm gần đây, với mục đích giáo dục toàn diện cho học sinh, cũng đã có nhiều nghiên cứu vận dụng DHDA, đặc biệt là dạy học một số kiến thức Vật lí. 1 Nhằm giáo dục toàn diện cho học sinh, trang bị cho học sinh những kiến thức, kỹ năng làm việc, kỹ năng sống, chúng ta không chỉ tổ chức các hoạt động học tập trên lớp mà còn phải tổ chức học tập ngoại khóa cho học sinh. Tổ chức học tập trên lớp và tổ chức học tập ngoại khoá là hai bộ phận hữu cơ hợp thành để thống nhất trong quá trình giáo dục học sinh nhằm thực hiện mục tiêu dạy học. Mặt khác, dạy học dự án thông qua các hoạt động ngoại khoá vật lý được tổ chức tốt còn làm tăng niềm yêu thích, hứng thú học tập môn vật lý, phát triển toàn diện nhân cách học sinh. Bên cạnh đó, hoạt động ngoại khoá, các sinh hoạt đội nhóm bộ môn cũng là những hoạt động giáo dục cần thiết trong trường phổ thông và rất cần được nghiên cứu tìm hiểu thêm về lý luận để có thể vận dụng tốt nhất vào thực tế. Vì những lý do trên mà tôi chọn nghiên cứu đề tài :Tổ chức dạy học dự án trong dạy học một số kiến thức chương “Động lực học chất điểm” SGK Vật lí 10 nâng cao. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Dạy học dự án (hay dạy học theo dự án, dạy học tiếp cận dự án) xuất hiện từ khá sớm. Từ thế kỷ XIX, trên thế giới, dạy học dự án đã được vận dụng dưới nhiều hình thức khác nhau. Tại Việt Nam, năm 2004, dạy học dự án đã được bồi dưỡng cho giáo viên và tiến hành thí điểm bằng việc đưa công nghệ thông tin vào dạy học thông qua chương trình “Dạy học hướng tới tương lai”. Có nhiều đề tài tốt nghiệp đại học, luận văn thạc sĩ tìm hiểu xây dựng tiến trình dạy học dự án khi dạy học Vật lí trong chương trình phổ thông như : Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức phần máy điện chương:“Dòng điện xoay chiều” SGK Vật lí 12 nâng cao THPT (Vũ Văn Dụng - Học viên cao học khoá 2 - Khoa sư phạm - Đại học quốc gia Hà Nội ) ;“Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức “Dòng điện trong chất bán dẫn ” SGK V ật lí 11 nâng cao THPT (Phạm Văn Hoạch - Học viên cao học khoá 2 - Khoa sư phạm - Đại học quốc gia Hà Nội ). Dưới góc độ tổ chức hoạt động ngoại khoá trong dạy học vật lý, PGS. TS. Nguyễn Văn Khải và Trương Đức Cường có bài viết “Tổ chức dạy học ngoại khoá phần Điện học lớp 12 nhằm góp phần giáo dục kỹ thuật tổng hợp cho học sinh” trên tạp chí Giáo dục số 178 . 3. Mục tiêu nghiên cứu Tổ chức dạy học dự án qua hoạt động ngoại khóa cho học sinh khi dạy học nội dung các kiến thức chương “Động lực học chất điểm” Vật lí lớp 10 nâng cao, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh khi giải quyết các vấn đề trong bài học và trong thực tiễn cuộc sống. 4. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 nâng cao. 2 - Các hoạt động học và hoạt động tổ chức, hướng dẫn hoạt động ngoại khoá của giáo viên trường THPT Ngô Thì Nhậm - Ninh Bình. 5. Mẫu khảo sát - HS khối 10 (A, B, C, D, E) trường THPT Ngô Thì Nhậm - Ninh Bình . 6.Vấn đề nghiên cứu Tổ chức dạy học dự án kiến thức chương “Động lực học chất điểm ”như thế nào để có thể phát huy tính tích cực , chủ động và sáng tạo của học sinh trong học tập. 7. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng cơ sở lí luận của dạy học dự án để tổ chức hoạt động ngoại khoá cho học sinh khi dạy học nội dung kiến thức chương “ Động lực học chất điểm ” Vật lí lớp 10 nâng cao thì sẽ giúp học sinh vận dụng được các kiến thức Vật lí vào đời sống thực tiễn, phát huy tính tích cực chủ động và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận của DHDA, của HĐNK để làm cơ sở định hướng cho việc thực hiện mục tiêu nghiên cứu. Nghiên cứu chương trình Vật lí 10, trong đó đặc biệt quan tâm đến chương “Động lực học chất điểm” trong sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo khác để xác định được mục tiêu dạy học của chương. + Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Tìm hiểu việc dạy ( thông qua phỏng vấn, trao đổi với giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi với học sinh) nhằm sơ bộ đánh giá tình hình dạy học chương “ Động lực học chất điểm ” Vật lí 10 nâng cao. + Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm với tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. 9. Luận cứ * Luận cứ lý thuyết : - Cơ sở lí luận về dạy học tích cực . - Lí luận về tâm lí dạy học để làm cơ sở cho những tác động sư phạm nhằm nâng cao tính tích cực, tự chủ và sáng tạo của học sinh - Cơ sở lí luận về dạy học dự án * Luận cứ thực tế : - Phiếu dự giờ, trao đổi với giáo viên . - Phiếu khảo sát học sinh - Minh chứng của diễn biến dạy học thực nghiệm 3 - Các bài kiểm tra của học sinh . \ 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính luận văn có ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận. Chương 2: Tổ chức dạy học dự án trong dạy học một số kiến thức chương “Động lực học chất điểm” SGK vật lí lớp 10 nâng cao. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC DỰ ÁN 1.1. Quan điểm hiện đại về dạy học 1.1.1. Bản chất của hoạt động dạy Bản chất của hoạt động dạy là tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh, dạy học sinh cách tìm ra chân lí. Muốn tạo ra được tính tích cực trong hoạt động của học sinh thì người thầy phải có khả năng tổ chức và điều khiển hoạt động học. Phải làm sao cho các em vừa ý thức được đối tượng cần lĩnh hội, vừa biết cách chiếm lĩnh được đối tượng đó. 1.1.2. Bản chất của hoạt động học Hoạt động học tập là hoạt động chuyên hướng vào sự tái tạo lại tri thức ở người học, là hoạt động nhằm tạo ra sự thay đổi về tri thức, kĩ năng, thái độ trong cá nhân người học một cách bền vững, có thể quan sát được, bao gồm các hành động thể lực và trí tuệ của họ. 1.1.3.Mối quan hệ giữa dạy và học Quan điểm của Vưgotxky L.X (1896-1934) và nhiều nhà giáo dục đương thời, dạy học là quá trình tương tác giữa hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động của học sinh. Dạy và học là hai hoạt động có cấu trúc khác nhau có mối quan hệ chặt chẽ, thống nhất biện chứng với nhau, thực hiện đồng thời với cùng một nội dung và hướng tới cùng một mục đích. Sự thống nhất giữa hoạt động dạy và hoạt động học thể hiện ở nội dung, chương trình, kế hoạch, phương tiện dạy học. 1.1.4. Các biểu hiện của tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập 1.1.4.1. Tính tích cực học tập Tính tích cực học tập là một hiện tượng sư phạm biểu hiện ở sự cố gắng cao về nhiều mặt trong học tập (L.V.Rebrova, 1975). “HS phát biểu, diễn đạt quan điểm, trình bày và tranh luận về những phát hiện mới của mình, hơn nữa, trong tiến trình giờ học HS rất tự chủ khi trình bày vấn đề, lớp học tranh luận thật tích cực và hào hứng” 1.1.4.2. Năng lực sáng tạo: 4 “Sáng tạo một loại hoạt động mà kết quả của nó là một sản phẩm tinh thần hay vật chất có tính cách tân, có ý nghĩa xã hội, có giá trị” (sáng tạo. Bách khoa toàn thư Liên Xô. Tập 42 trang 54). 1.2. Dạy học dự án 1.2.1. Khái niệm dạy học dự án DHDA (Project Based - Learning) là một PPDH tích cực trong đó GV hướng dẫn HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp lí thuyết và thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. 1.2.2 .Đặc điểm của dạy học dự án - Định hướng vào thực tiễn. - Định hướng người học. - Định hướng sản phẩm. - Mang tính phức hợp. - Cộng tác làm việc. 1.2.3. Phân loại dự án - Phân loại theo môn học - Phân loại theo sự tham gia của người học - Phân loại theo sự tham gia của giáo viên - Phân loại theo quĩ thời gian - Phân loại theo nhiệm vụ 1.2.4. Yêu cầu của dạy học dự án Dự án tập trung vào những mục tiêu học tập quan trọng gắn với các chuẩn kiến thức, kỹ năng và tập trung vào những hiểu biết của HS sau quá trình học. Dự án phải gắn với đời sống thực tế của HS, có thể mời các chuyên gia ngoài cùng tham gia để tạo ra những tình huống dạy học. HS có thể thể hiện việc học của mình trước những đối tượng thực tế, liên hệ với các nguồn lực cộng đồng, tham khảo các chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu, hoặc trao đổi thông qua công nghệ hiện đại. 1.2.5. Tiến trình dạy học dự án 1) Quyết định chủ đề 2) Xây dựng kế hoạch 3) Thực hiện dự án. 4) Giới thiệu dự án. 5) Đánh giá dự án 1.2.6. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án 5 1.2.7. Tác dụng, ý nghĩa của dạy học dự án + Phát triển những kỹ năng sống + Tạo điều kiện cho nhiều phong cách học tập khác nhau. + Thúc đẩy người học sử dụng tư duy, áp dụng lý thuyết vào thực tiễn, rèn luyện kỹ năng về công nghệ. + Gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội; + Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học. + Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm; + Phát triển khả năng sáng tạo; + Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp; + Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn; + Rèn luyện năng lực công tác làm việc; + Phát triển năng lực đánh giá. 1.3. Hoạt động ngoại khoá và vai trò trong dạy học vật lý ở trƣờng THPT 1.3.1. Khái niệm và vị trícủa hoạt động ngoại khoá ở trường THPT * HĐNK là một thuật ngữ dùng để chỉ các hình thức hoạt động kết hợp dạy học với vui chơi ngoài lớp, nhằm mục đích gắn việc dạy và học trong nhà trường với thực tế xã hội. * HĐNK còn được gọi là hoạt động ngoài lớp, chỉ các hình thức hoạt động kết hợp với học tập vui chơi ở phạm vi ngoài phòng học, có mục đích gắn việc học tập ở nhà trường với cuộc sống xã hội, tạo điều kiện cho học sinh được hoà nhập vào thực tế rộng lớn bên ngoài nhà trường. 1.3.2. Tác dụng, ý nghĩa của hoạt động ngoại khoá Trong nhà trường phổ thông, HĐNK có ý nghĩa rất to lớn, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học. * Đối với giáo viên: HĐNK là điều kiện thuận lợi để GV có thể thử nghiệm các phương pháp dạy học mới * Đối với HS: + Tác dụng giáo dục: + Tác dụng giáo dưỡng: + Tác dụng giáo dục kĩ thuật tổng hợp, định hướng nghề nghiệp: 1.3.3. Nguyên tắc tổ chức hoạt động ngoại khoá ở THPT * Phải tôn trọng tinh thần tự nguyện tham gia, tính độc lập sáng tạo của học sinh nhưng phải tổ chức, có hướng dẫn chu đáo. * Nội dung hoạt động phải gắn với chương trình học và hình thức hoạt động phải đa dạng, phong phú. 6 1.3.4. Một số phương pháp tổ chức hoạt động ngoại khoá ở THPT * Hội vui vật lí * Tham quan ngoại khoá vật lí * Tổ chức câu lạc bộ vật lí * Viết báo nội bộ về vật lí * Triển lãm vật lí * Hội thi vật lí 1.4. Tổ chức dạy học dự án qua hoạt động ngoại khoá. Kết luận chƣơng 1 Trong chương này, chúng tôi trình bày cơ sở lí luận hiện đại về dạy học theo hướng phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo của HS trong học tập, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến dạy học dự án. Những cơ sở lí luận đó sẽ được chúng tôi vận dụng để tổ chức dạy dọc dự án qua hoạt động ngoại khoá khi dạy học nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm” Sách giáo khoa vật lí lớp 10 nâng cao. CHƢƠNG 2 TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” 2.1. Nội dung kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” 2.1.1. Phân tích nội dung kiến thức SGK chương “Động lực học chất điểm ”lớp 10 THPT 2.1.1.1. Kiến thức về “Động lực học chất điểm” ở bậc THCS. Ở THCS, HS đã bước đầu làm quen với 3 khái niệm đó là “Lực, khối lượng, quán tính”, cụ thể : - Ở THCS, HS đã biết lực đặc trưng cho sự tác dụng vật này lên vật khác, lực được đo bằng lực kế. Học sinh cũng biết lực là một đại lượng véctơ, biết cách biểu diễn véctơ lực. - Về khối lượng, học sinh cũng đã biết đó là một đại lượng liên quan đến lượng tạo thành vật, biết cách dùng cân để đo khối lượng. - HS biết khi có lực tác dụng, mọi vật không thể thay đổi vận tốc đột ngột được vì có quán tính. 2.1.1.2. Kiến thức về “ Động lực học chất điểm ” ở bậc THPT. - Với khái niệm lực: + Khi học về định luật II Niu tơn, học sinh sẽ biết được độ lớn của lực (F =ma) và biết được định nghĩa của đơn vị Niu tơn. 7 + Khi học về định luật III Niu tơn, học sinh sẽ hiểu thêm một đặc điểm của lực là luôn xuất hiện từng cặp. + Biết về các loại lực cơ học và các đặc trưng của chúng: lực hấp dẫn, lực đàn hồi, lực ma sát. - Với khái niệm khối lượng : + Khi học định luật II Niu tơn, học sinh sẽ thấy rõ mối liên hệ giữa khối lượng và quán tính. + Khi học về lực hấp dẫn, HS thấy được mối liên hệ giữa khối lượng và khả năng hấp dẫn của một vật. - Khái niệm “quán tính” giúp cho việc giải một số bài toán cơ học trở nên đơn giản . - Khái niệm “lực quán tính” là cách lập luận nhằm áp dụng được các định luật Niu tơn trong hệ quy chiếu phi quán tính. 2.1.2. Mục tiêu dạy học chương “Động lực học chất điểm” - Học sinh cần có những kiến thức cơ bản : + Học sinh phát biểu được định luật 1 Niu tơn, nêu được mối quan hệ giữa khối lượng và mức quán tính. + Học sinh viết được biểu thức của định luật 2 Niu tơn + Học sinh phát biểu được định luật 3 Niu tơn + Học sinh nêu được các loại lực trong cơ học, điều kiện xuất hiện các lực và nêu được đặc điểm của từng loại lực (về phương, chiều, điểm đặt và độ lớn). - Các kỹ năng : + Biết cách lập phương trình định luật 2 Niu tơn cho vật ( hoặc hệ vật) đang xét. Biết cách chọn chiều trục tọa độ để chiếu phương trình véctơ xuống các trục tọa độ thích hợp để giải bài toán. + Có kỹ năng phân tích lực, biểu diễn lực, kĩ năng tổng hợp lực bằng quy tắc hình bình hành. + Kỹ năng vận dụng các định luật để giải thích các hiện tượng trong thực tế và kỹ thuật. + Kỹ năng diễn đạt các đại lượng vật lý bằng hình vẽ. + Kỹ năng vận dụng kiến thức để giải các bài tập trắc nghiệm. 8 2.1.3. Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Động lực học chất điểm ” Định luật vạn vật hấp dẫn Lực hấp dẫn Trọng lực Các lực cơ học Định luật Húc Lực đàn hồi Ma sát trượt Ma sát nghỉ Lực ma sát Lực. tổng hợp và phân tích lực Ma sát lăn Chuyển động của vật bị ném Các định luật Niuton Hệ quy chiếu có gia tốc Phương pháp động lực học Lực quán tính Lực hướng tâm và lực quán trính li tâm. Hiện tượng tặng giảm mất trọng lượng Chuyển động của hệ vật 2.1.4. Tìm hiểu tình hình dạy học và tổ chức hoạt động ngoại khóa chương “Động lực học chất điểm” Để có được cơ sở thực tế cho đề tài,chúng tôi đã tiến hành điều tra tìm hiểu về: - Tình hình dạy thực tế của GV; - Tình hình học tập của HS; - Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS; 2.1.4.1. Phương pháp điều tra - Gặp gỡ ban giám hiệu nhà trường, tham quan phòng thí nghiệm, phòng máy tính của nhà trường. - Trao đổi, phỏng vấn 10 giáo viên bộ môn vật lý ở 2 trường của thị xã Tam Điệp - Ninh Bình (THPT Nguyễn Huệ, THPT Ngô Thì Nhậm) và 40 HS ở trường này. 9 - Điều tra giáo viên về phương pháp lên lớp, nội dung chương trình, các khó khăn, hạn chế thường gặp phải khi giảng dạy phần kiến thức “Động lực học chất điểm” lớp 10 nâng cao. Bên cạch đó,cũng thực hiện điều tra về thực tế thực hiện các hoạt động ngoại khoá vật lý (bản điều tra xem phụ lục :Phiếu điều tra GV) - Điều tra học sinh thông qua bài kiểm tra để phát hiện sai lầm, khó khăn của HS khi học kiến thức “Động lực học chất điểm” lớp 10 nâng cao (bản điều tra xem phụ lục: Kiểm tra kiến thức); điều tra tình cảm, thái độ của các thành viên câu lạc bộ vật lí với việc học tập vật lí, những mong muốn, kì vọng của các em để sao cho việc học vật lí trở nên thú vị, hấp dẫn hơn, điều tra về các hoạt động ngoại khoá bộ môn vật lí mà các em mong muốn tham gia (bản điều tra xem phụ lục: Phiếu điều tra HS về hoạt động ngoại khoá ) - Dự giờ 10 tiết ở trường (THPT Nguyễn Huệ, THPT Ngô Thì Nhậm ở thị xã Tam Điệp Ninh Bình) 2.1.4.2. Kết quả thu được * Về tình hình thực tế dạy học kiến thức của chương “ Động lực học chất điểm ” * Về tình hình thực tế học tập kiến thức của chương “Động lực học chất điểm ” * Về việc tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh. 2.1.4.3. Nguyên nhân và đề xuất giải pháp * Nguyên nhân: * Đề xuất giải pháp: 2.2. Thiết kế dự án khi vận dụng kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” 2.2.1. Dự án 1: “Chế tạo lực kế ’’ 2.2.1.1. Ý tưởng dự án Trong thực tế cuộc sống có rất nhiều hiện tượng và nhiều vật hoạt động dựa vào ứng dụng của lực đàn hồi. HS là nhà sản xuất, chế tạo lực kế để đo lực dựa trên ứng dụng của lực đàn hồi . 2.2.1.2. Mục tiêu dạy học 2.2.1.3. Bộ câu hỏi định hướng của dự án * Câu hỏi khái quát: Các lực cơ học được ứng dụng trong thực tiễn cuộc sống như thế nào? * Câu hỏi bài học: Lực đàn hồi được vận dụng như thế nào để chế tạo lực kế ? * Câu hỏi nội dung: Lực đàn hồi xuất hiện trong trường hợp nào? Nêu những đặc điểm (về phương, chiều, điểm đặt) của lực đàn hồi của lò xo? Phát biểu định luật Húc? 10 2.2.1.4. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện dự án 2.2.2. Dự án 2:“Tuyên truyền về nguyên nhân, hậu quả và cách phòng tránh một số tai nạn giao thông”. 2.2.2.1. Ý tưởng dự án Tai nạn giao thông đường bộ được định nghĩa là “Các sự kiện bất ngờ nằm ngoài ý muốn chủ quan của con người. Nó xảy ra khi các đối tượng tham gia giao thông đường bộ đang hoạt động trên các tuyến đường giao thông công cộng, đường chuyên dùng hoặc các địa bàn giao thông công cộng, nhưng do chủ quan vi phạm các quy tắc an toàn giao thông hoặc do gặp phải các tình huống đột xuất không kịp phòng tránh gây ra những thiệt hại nhất định cho tính mạng và sức khoẻ con người hoặc tài sản của nhà nước và nhân dân” (Báo cáo tình hình trật tự an toàn giao thông năm 2007 của Uỷ Ban An Toàn Giao Thông Quốc gia ngày 4/2/2008). Chúng ta có thể làm hạn chế tai nạn giao thông được không? Cần phải có những biện pháp nào để nâng cao ý thức chấp hành an toàn giao thông cho người dân ở nước ta? HS đóng vai là các thành viên của Uỷ ban Hỗ trợ An toàn Giao thông Quốc gia, bằng những kiến thức về các định luật Niu-tơn và một số kiến thức xã hội khác có nhiệm vụ tuyên truyền về nguyên nhân, hậu quả và cách phòng tránh một số tai nạn giao thông. 2.2.2.2. Mục tiêu dạy học 2.2.2.3. Bộ câu hỏi định hướng của dự án * Câu hỏi khái quát: Tai nạn giao thông ảnh hưởng tới cuộc sống của chúng ta như thế nào? Làm thế nào để hạn chế được tai nạn giao thông xảy ra? * Câu hỏi bài học: Quán tính ảnh hưởng như thế nào đến tai nạn giao thông xảy ra? * Câu hỏi nội dung : + Phát biểu nội dung các định luật Niu-tơn và phạm vi áp dụng của các định luật ? + Quán tính là gì? Ví dụ? 2.2.2.4. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện dự án 2.2.3. Kế hoạch triển khai dạy học dự án qua hoạt động ngoại khóa\ Bảng 2.1. Kế hoạch tổ chức dạy học dự án Thời gian Trước tiến Công việc khi + Lập kế hoạch (Nêu rõ mục đích tiến hành câu lạc bộ, mục tiêu, đối hành tượng tham gia , dự kiến các buổi sinh hoạt nhóm). thực hiện 2 + Xin ý kiến của lãnh đạo nhà trường, GVCN lớp. tuần Thông báo tới HS để đăng ký tham gia sinh hoạt thường xuyên tại câu 11 lạc bộ . + Chuẩn bị các tài liệu hướng dẫn HS trong các buổi sinh hoạt. Buổi sinh - Làm thủ tục tổ chức câu lạc bộ vật lý: hoạt thứ nhất +Thông qua nội dung hoạt động ổn định tổ chức, chia nhóm HS, đặt tên các nhóm, bầu nhóm trưởng. + Hướng dẫn HS học tập theo nhóm (Theo các kỹ thuật “Các mảnh ghép”, “khăn trải bàn”..) + Giới thiệu học theo dự án, sổ theo dõi dự án. + Cho HS xem một số dự án mẫu + Thông báo về chủ đề dự án + Hướng dẫn cách đặt câu hỏi 5W1H. + Giới thiệu cách lập sơ đồ tư duy Mind map. Buổi sinh Hướng dẫn HS thực hiện bước 1 học theo dự án: hoạt thứ hai +Lập sơ đồ tư duy Mind map để xây dựng các tiểu chủ đề. + Lập kế hoạch thực hiện dự án. + Lấy thông tin phản hồi từ HS Buổi sinh + Các nhóm báo cáo kế hoạch cụ thể thực hiện dự án, nêu rõ ý tưởng hoạt thứ ba thực hiện dự án. + GV và các nhóm lắng nghe, thảo luận và đóng góp ý kiến. + GV hướng dẫn HS tiến hành thực hiện các bước nghiên cứu. + Sau đó các nhóm thực hiện dự án + Lấy thông tin phản hồi từ HS Buổi sinh + Các nhóm báo cáo sơ bộ về những việc đã làm được của dự án hoạt thứ tư + Tổng hợp kết quả nghiên cứu của nhóm. + Chuẩn bị bài trình bày Powerpoint Buổi sinh Tổ chức hoạt động ngoại khoá cho HS hoạt thứ năm. + Các nhóm giới thiệu sơ bộ dự án đã thực hiện: Bài thuyết trình, sản phẩm. + Hoàn thành sổ theo dõi dự án +Nhận xét, đánh giá chung tiến trình thực hiện dự án Buổi sinh + Tổ chức buổi báo cáo kết quả quá trình làm việc của CLB với tổ bộ hoạt thứ sáu môn, nhà trường. + Các nhóm lần lượt báo cáo các dự án, BGK( GV trong tổ bộ môn, đại diện HS các nhóm) đánh giá theo bộ công cụ đánh giá đã có. 12 + GV phụ trách CLB thu lại sổ theo dõi dự án của cá nhân để đánh giá quá trình tham gia vào dự án của từng cá nhân. Kết hợp với kết quả nhóm để đưa ra kết quả cuối cùng về quá trình học tập qua hoạt động ngoại khoá của từng cá nhân. Từ đó gửi kết quả cho các giáo viên bộ môn phụ trách để có chính sách khên thưởng,khuyến khích phù hợp. 2.2.4. Các tài liệu hỗ trợ thực hiện dự án 2.2.5.Tiêu chí đánh giá dự án Kết luận chƣơng 2 Trong chương này, chúng tôi đã nghiên cứu nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm” ở chương trình THPT. Từ đó xác định mục tiêu dạy học, lập sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Động lực học chất điểm” ở lớp 10 THPT. Vận dụng cơ sở lý luận ở chương 1, chúng tôi tiến hành xây dựng tiến trình dạy học bằng cách tổ chức dạy học dự án trong hoạt động ngoại khoá vật lý phần nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm”. Trong quá trình xây dựng hoạt động ngoại khoá chúng tôi luôn thực hiện một cách đồng nhất quan điểm phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, khuyến khích tính sáng tạo hợp tác của người học, giúp học sinh vận dụng được các kiến thức vật lí vào thực tế đời sống. CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm Trên cơ sở tiến trình xây dựng các HĐNK vật lí đã soạn thảo ở chương 2 chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra giả thuyết khoa học của đề tài “Nếu vận dụng cơ sở lí luận của dạy học dự án để tổ chức hoạt động ngoại khoá cho học sinh khi dạy học nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm” Vật lí lớp 10 nâng cao thì sẽ giúp học sinh vận dụng được các kiến thức vật lí vào đời sống thực tiễn, phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập” 3.2. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm Đối tượng thực nghiệm là học sinh lớp 10 trường THPT Ngô Thì Nhậm - Thị xã Tam Điệp - Tỉnh Ninh Bình. 3.3. Thời điểm thực nghiệm 13 Thời điểm tiến hành TN là giữa học kỳ II, năm học 2011 – 2012, sau khi HS đã học xong chương “Động lực học chất điểm” ở học kỳ I 3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Tiến hành chia HS thành 4 nhóm tham gia. mỗi nhóm gồm 8 HS đại diện thuộc các lớp học khác nhau. 3.5. Thu thập dữ liệu thực nghiệm Để có được kết quả thực nghiệm sư phạm, chúng tôi đã thu thập các dữ liệu thông qua: - Quan sát hoạt động trao đổi với HS: Quan sát trực tiếp quá trình thực hiện dự án, chụp ảnh các hoạt động, và quay video clip… - Các sản phẩm của dự án: Bài trình chiếu, sản phẩm lực kế, sổ theo dõi dự án, một số bản báo cáo. - Bản đánh giá của BGK và các thông tin phản hồi của HS sau mỗi buổi sinh hoạt. 3.6. Thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm và cách khắc phục 3.7. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.7.1. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm * Buổi sinh hoạt thứ 1: * Buổi sinh hoạt thứ 2: * Buổi sinh hoạt thứ 3: * Buổi sinh hoạt thứ 4: * Buổi sinh hoạt thứ 5: * Buổi sinh hoạt thứ 6: Báo cáo dự án Dựa trên các tiêu chí đánh giá cụ thể (Chương 2), 7 thành viên trong BGK đã chấm điểm và cách tính điểm tổng hợp kết quả như sau: Điểm chấm của các GV có hệ số 2, điểm của HS hệ số 1, kết quả từng phần là điểm tổng đã tính hệ số chia bình quân cho 10, riêng điểm đánh giá sổ theo dõi dự án và quá trình thực hiện chỉ có GV hướng dẫn và các đại diện thành viên của các đội tham gia cho điểm, điểm bình quân là tổng điểm chia đều cho 6. 14 Bảng 3.2. Tổng hợp kết quả của BGK qua từng phần Phần Đội Cô Thầy Cô ĐD ĐD ĐD ĐD Hoa Cầm Thắm nhóm nhóm nhóm nhóm 1 2 3 4 TB Thuyết Ước mơ 45 47 43 47 46 47 47 45,7 trình và Tương lai 48 46 48 49 47 49 48 47,7 bài trình Thủ lĩnh 43 44 43 45 46 47 44 44,2 chiếu Uy nghi 46 43 47 42 44 46 45 44,9 Phần Ước mơ 80 90 65 88 91 88 88 82,5 trình Tương lai 86 100 80 95 90 95 90 90,2 diễn sản Thủ lĩnh 95 96 90 80 74 74 92 88,4 phẩm Uy nghi 88 90 96 87 85 90 95 90,5 Sổ dự án Ước mơ 43 X X 46 45 46 46 44,8 Tương lai 45 X X 47 48 47 47 46,5 Thủ lĩnh 43 X X 45 47 45 46 44,9 Uy nghi 44 X X 46 48 47 48 46,2 Bảng 3.3. Tổng điểm và xếp giải Đội Thuyết trình Phần trình diễn sản phẩm Sổ dự án Tổng Giải Ước mơ 45,7 82,5 44,8 173 Ba Tương lai 47,7 90,2 46,5 184,4 Nhất Thủ lĩnh 44,2 88,4 44,9 177,5 Ba Uy nghi 44,9 90,5 46,2 181,6 Nhì 3.7.2. Đánh giá hiệu quả của hoạt động ngoại khoá đối với việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh - Quá trình thực hiện dự án về cơ bản đã đạt được mục tiêu đề ra. Bộ câu hỏi định hướng được học sinh suy nghĩ trả lời ngay từ bước tìm ý tưởng dự án qua sơ đồ tư duy. Qua thảo luận nhóm tìm câu trả lời cho các câu hỏi nội dung và câu hỏi bài học, các em đã xuất hiện ý tưởng về đề tài cho nhóm mình. Kết thúc dự án, khi nhìn lại dự án các em đã có thể phần nào trả lời cho câu hỏi khái quát 15 - Các nhóm nhìn chung đã có sự hoàn thiện, nâng cao kỹ năng trình bày vấn đề, trình bày sản phẩm dự án. - Các sản phẩm thể hiện các em đã biết làm việc nhóm, biết thực hiện dự án một cách khoa học - Bước đầu các em biết làm quen với phương pháp thực nghiệm, nghiên cứu khoa học vật lý: khi có chủ đề để triển khai dự án, đa số các nhóm đều háo hức tìm kiếm hướng làm mô hình để vận dụng kiến thức học được ở trường. - Các em biết vận dụng kiến thức sách vở được học vào thực tế một cách linh động sáng tạo. Để thực hiện dự án, HS cũng phải kết hợp kiến thức liên môn: sử dụng kiến thức về tin học để tìm kiếm thông tin trên mạng, soạn bài báo cáo, kiến thức an toàn giao thông 3.7.3. Đánh giá hiệu quả của hoạt động ngoại khoá đối với việc phát huy tính sáng tạo của học sinh - HS rất sáng tạo trong việc đề xuất các ý tưởng trong chế tạo . - HS nghĩ ra nhiều cách giải quyết độc đáo trước các tình huống đặt ra, khi GV và các nhóm khác chất vấn. - Nhiều HS có sáng tạo trong thiết kế, chế tạo, biết áp dụng các kiến thức vật lý vào thực tiễn. Kết luận chƣơng 3 Sau đợt thực nghiệm sư phạm, thông qua việc tổ chức, theo dõi và phân tích diễn biến các buổi sinh hoạt câu lạc bộ vật lý, qua việc đánh giá các sản phẩm dự án, chúng tôi thấy tiến trình dạy học đã đạt được mục tiêu đề ra là có thể tổ chức DHDA thông qua các HĐNK khi dạy học kiến thức chương “Động lực học chất điểm” SGK Vật lí 10 nâng cao. Qua đó, không những làm cho HS nắm vững kiến thức Vật lí mà còn phát huy tính tích cực, tự chủ và bồi dưỡng năng lực sáng tạo cho người học. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Từ kết quả thu được của luận văn, đối chiếu với nhiệm vụ đặt ra, chúng tôi đã giải quyết được những vấn đề lý luận và thực tiễn như sau: - Chúng tôi đã làm rõ các cơ sở lý luận của dạy học hiện đại trong đó có dạy học dự án và của HĐNK nhằm phát huy tính tích cực, phát triển năng lực sáng tạo của HS trong học tập. - Vận dụng cơ sở lý luận của chương 1, chúng tôi đã nghiên cứu soạn thảo tiến trình tổ chức dạy học dự án thông qua tổ chức câu lạc bộ vật lí trong HĐNK chương “Động lực học 16 chất điểm” nhằm đảm bảo cho HS tham gia tích cực, phát triển năng lực sáng tạo của bản thân, vận dụng các kiến thức lý thuyết vào thực tiễn. - Quá trình thực nghiệm sư phạm đã chứng tỏ tính khả thi của tiến trình soạn thảo. Với việc tổ chức hoạt động dạy học như đã thiết kế không những phát huy được tính tích cực, phát triển năng lực sáng tạo của người học mà còn rèn luyện cho người học những kỹ năng tư duy bậc cao (Phân tích, tổng hợp, đánh giá…). Đặc biệt, HS biết phân công công việc, biết cách hợp tác trong công việc, biết tự xây dựng kế hoạch thực hiện các dự án , biết cách đánh giá và tự đánh giá. Tiến trình này cũng có thể làm tài liệu hữu ích cho GV THPT khi dạy nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm ” Với kết quả như trên, đề tài đã đạt được mục đích đề ra và khẳng định được giả thuyết khoa học ban đầu. Hướng nghiên cứu tiếp của đề tài: Kết quả thu được từ đề tài tạo điều kiện cho chúng tôi có thể mở rộng và đi sâu nghiên cứu tổ chức hoạt động ngoại khoá khi dạy học các nội dung kiến thức khác góp phần nâng cao chất lượng dạy và học vật lý ở THPT. 2. Khuyến nghị GV cần có ý thức tự học tập nâng cao trình độ chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng từng bài dạy và dạy học dự án cũng là một trong các phương pháp có thể áp dụng. Trên thực tế, hoàn toàn có thể mở rộng vận dụng dạy học dự án để tổ chức các hoạt động ngoại khoá để kích thích hứng thú học tập bộ môn và phát huy tính tích cực, năng lực sáng tạo và khả năng áp dụng kiến thức vào thực tế đời sống của HS. Muốn tổ chức hoạt động này trên diện rộng, người GV cần phải lập kế hoạch chi tiết ngay từ đầu năm học với sự tham gia ủng hộ từ nhiều lực lượng: BGH nhà trường, Đoàn thanh niên, tổ bộ môn, Hội cha mẹ HS… Ngoài ra, GV cần quan tâm đến việc sử dụng các thiết bị thí nghiệm, khuyến khích HS tham gia chế tạo đồ dùng thí nghiệm, các đồ chơi hoạt động trên nguyên tắc vật lý bằng các vật liệu dễ kiếm rẻ tiền. Những nhiệm vụ này có tác dụng trên nhiều mặt, đặc biệt là kích thích hứng thú học tập và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của HS để nâng cao chất lượng dạy học góp phần đưa sự nghiệp giáo dục của nước nhà phát triển. References 1. Bộ giáo dục đào tạo.Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình, sách giáo khoa lớp 10 THPT hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, Hà Nội, 2006. 17 2. Lƣơng Duyên Bình, Phạm Quý Tƣ (Đồng chủ biên kiêm chủ biên). Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình SGK lớp 10, môn vật lí. Nxb Giáo dục, 2006. 3. Vũ Cao Đàm. Phương pháp luận nghiên cứu khoa học (Xuất bản lần thứ 14) Nxb Khoa học và Kỹ thuật, 2007. 4. Đặng Vũ Hoạt. Giáo dục học. Nxb Giáo dục. 5.Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên kiêm chủ biên). SGK Vật lí 10 nâng cao . Nxb Giáo dục, 2006 6. Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên ). Sách bài tập Vật lí 10 nâng cao . Nxb Giáo dục, 2006. 7. Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên kiêm chủ biên). Sách giáo viên Vật lí 10 nâng cao . Nxb Giáo dục, 2006. 8. Nguyễn Diệu Linh. Tổ chức dạy học dự án qua hoạy động ngoại khoá khi dạy nội dung kiến thức chương “Các định luật bảo toàn” vật lý lớp 10 ban cơ bản. Luận văn thạc sĩ sư phạm vật lý Đại học giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, 2009. 9. Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hƣng. Tổ chức hoạt động nhận thức cho HS trong dạy học vật lý ở trường phổ thông. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001. 10. Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hƣng, Phạm Xuân Quế. Phương pháp dạy học Vật lí ở trường phổ thông. Nxb Đại học sư phạm, 2002. 11. Đỗ Văn Thông. Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm. Nxb Giáo dục, 2004. 12. Phùng Thị Nguyệt Thu. Hiệu quả của hoạt động ngoại khoá đối với việc nâng cao chất lượng giảng dạy-Học tập trong nhà trường phổ thông. Kỷ yếu hội thảo hiệu quả của hoạt động ngoại khoá đối với việc nâng cao chất lượng dạy – học trong nhà trường phổ thông. Viện nghiên cứu giáo dục Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, 2007. 13. Nguyễn Phúc Thuần, Trần Văn Quang. Những bài tập định tính về vật lý sơ cấp. Nxb Giáo dục, 1980. 14. Phạm Hữu Tòng. Dạy học vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động tích cực, tự chủ sáng tạo và tư duy khoa học. Nxb Đại học sư phạm, 2008. 15. Phạm Hữu Tòng. Lý luận dạy học vật lý oẻ trường trung học. Nxb Giáo dục, 2001. 16. Đỗ Hƣơng Trà. Các kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông. Nxb Đại học sư phạm Hà Nội, 2011. 17. Dự án Việt –Bỉ. Tài liệu tập huấn về ba phương pháp dạy học tích cực, 2007. 18. V.G.Ramoxki. Phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học vật l í(Bản dịch). Nxb Giáo dục Matxcova, 1975. 18