Tài liệu Tình bạn trong thơ phạm hổ viết cho thiếu nhi.

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VŨ THỊ MẬN TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU NHI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học trẻ em Người hướng dẫn khoa học GV. ThS. Đỗ Thị Huyền Trang HÀ NỘI, 2014 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện khóa luận, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn nhiệt tình, chu đáo của Ths. Đỗ Thị Huyền Trang, các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học - Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. Tác giả khóa luận xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn trân trọng nhất tới các thầy cô, đặc biệt là Ths. Đỗ Thị Huyền Trang - ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành khóa luận này. Do thời gian nghiên cứu và năng lực nghiên cứu còn hạn chế, khóa luận khó có thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn để khóa luận này đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014 Sinh viên thực hiện Vũ Thị Mận LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu không trùng với kết quả của tác giả nào khác. Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014 Sinh viên thực hiện Vũ Thị Mận MỤC LỤC Mở đầu 1. Lý do chọn đề tài………………………………………………….4 2. Lịch sử vấn đề……………………………………………………..5 3. Mục đích nghiên cứu………………………………………………6 4. Phạm vi nghiên cứu………………………………………………..6 5. Phƣơng pháp nghiên cứu…………………………………………..7 6. Cấu trúc khoá luận…………………………………………………7 Nội dung Chương 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi…………………………5 1.1. Vài nét về tác giả Phạm Hổ………………………………………..5 1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam……..7 1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi..8 Chương 2: Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi………10 2.1. Những ngƣời bạn là cây cối………………………………………10 2.2. Những ngƣời bạn là con vật………………………………………17 2.2.1. Những con vật gần gũi với con ngƣời…………………………..17 2.2.2. Những con vật sống trong môi trƣờng nƣớc……………………21 2.2.3. Những con vật sống trên trời……………………………………22 2.3. Những ngƣời bạn là đồ vật………………………………………..24 2.4. Những ngƣời bạn là những trò chơi truyền thống………………..31 Chương 3: Nghệ thuật trong thơ tình bạn Phạm Hổ viết cho thiếu nhi...34 3.1. Cách đặt tên các bài thơ, tập thơ……………………………………34 3.2. Thể thơ…………………………………………………………….36 3.3. Ngôn ngữ…………………………………………………………..37 3.4. Các biện pháp nghệ thuật…………………………………………40 Kết luận…………………………………………………………………..46 Tài liệu tham khảo………………………………………………………48 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu đƣợc của nền văn học thiếu nhi nói riêng và nền văn học Việt Nam nói chung. Những “đứa con tinh thần” là kết quả của sự phát triển phong phú và toàn diện về mặt đề tài, chủ đề và thể loại thơ ca cho thiếu nhi của những tên tuổi nổi tiếng nhƣ: Võ Quảng, Định Hải, Trần Đăng Khoa… và Phạm Hổ là một trong những cây bút tâm huyết với trẻ thơ. Phạm Hổ sáng tác rất nhiều thể loại cho thiếu nhi: thơ, truyện, kịch, truyện ngắn, truyện cổ tích hiện đại… Ở thể loại nào, Phạm Hổ cũng để lại ấn tƣợng sâu sắc trong lòng độc giả. Đặc biệt, thơ ông viết cho các em thƣờng giản dị, trong sáng, hồn nhiên nhƣ những câu đồng dao dễ hiểu, dễ nhớ. Dẫn dắt trẻ vào thế giới xung quanh đầy phong phú và thú vị. Thơ Phạm Hổ hòa nhập vào tâm hồn trẻ tạo nên một thế giới trẻ thơ mới sống động với nhiều bất ngờ, lý thú và mới mẻ. Đến với thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ ngƣời đọc nhƣ lạc vào một thế giới của tình bạn. Mỗi một bài thơ là một câu chuyện cổ tích hấp dẫn trẻ thơ: tình bạn giữa chú bò và cái bóng của mình trong Chú bò tìm bạn hay là tình bạn âm thầm nhƣng tha thiết của những đồ dùng, vật dụng quen thuộc trong gia đình trong Những người bạn im lặng… Nói tóm lại, thơ Phạm Hổ không chỉ đơn thuần viết cho các em mà còn muốn truyền đến các em nguồn mạch sống, những giá trị văn hóa đạo đức và cả những khát vọng dân tộc. Là một giáo viên Mầm non trong tƣơng lai và là ngƣời rất quan tâm tới những vần thơ của Phạm Hổ viết cho lứa tuổi nhi đồng. Chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi” không chỉ 1 vì những lý do này mà còn thể hiện lòng yêu mến, trân trọng của tôi tới hồn thơ đƣợc nhiều ngƣời kính trọng. Từ những lý do trên đây, kế thừa và tiếp thu các ý kiến có tính chất gợi mở của các nhà nghiên cứu về tình bạn trong thơ Phạm Hổ. Cùng với niềm say mê thơ ca, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Phạm Hổ đã từng nhận đƣợc nhiều giải thƣởng trong các cuộc thi sáng tác cho thiếu nhi nhƣ: Tặng thƣởng loại A trong những năm 1960 cho tác phẩm Chú vịt bông, giải A do Hội đồng Văn học thiếu nhi - Hội văn học Việt Nam trao tặng cho tác phẩm Những người bạn im lặng, giải thƣởng Nhà nƣớc về Văn học thiếu nhi đợt 1 năm 2001… Với những đóng góp lớn lao ấy, nhiều nhà nghiên cứu đã dành tặng Phạm Hổ niềm ƣu ái, sự ngƣỡng mộ, cảm phục trƣớc một tấm lòng hết mình vì tuổi thơ. Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những khám phá rất thú vị: “Phạm Hổ đã hiến dâng trọn vẹn cái phần tinh túy nhất của đời mình, của tâm hồn mình cho con trẻ. Đọc thơ của ông ta thấy ông rất yêu trẻ con. Mà không chỉ yêu, ông còn kính trọng và sùng bái chúng. Vì thế nói đến ông ta vẫn quen nghĩ đó là thi sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, viết bằng nhiều thể loại: thơ, truyện, kịch, truyện thần thoại, kịch bản phim hoạt hình…” [8; tr.950]. Trong bài viết Mười lăm năm viết cho thiếu nhi nhà thơ Định Hải đã đƣa ra nhận định: “Thơ Phạm Hổ nặng khai thác khía cạnh tình cảm nhi đồng, thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc điệu, gần gũi với đồng dao. Bạn đọc thƣờng nhắc đến những bài thơ của anh nhƣ: Xe cứu hỏa, Tre, Bắp cải xanh, Chú bò tìm bạn…” [1; tr.35]. 2 Trong cuộc hội thảo về các tác giả viết cho thiếu nhi, nhà văn Nguyên Ngọc đã phát biểu: “Bạn (Phạm Hổ) vừa mở thêm ra một cánh cửa nữa và theo chân anh, bƣớc ra cánh cửa ấy, ta bỗng gặp một chân trời hứa hẹn và mênh mông hơn, vừa gần gũi vừa mới lạ, vừa quen thuộc vừa mỗi bƣớc khiến ta lại ngạc nhiên” [12; tr.49]. Khi nhận xét về tập thơ Từ không đến mười, nhà phê bình Vũ Ngọc Bình khẳng định: “Tiếp theo những chú bò tìm bạn, bạn trong vƣờn, Phạm Hổ vẫn phát huy cái sở trƣờng quen thuộc là bằng vài nét bút, vẽ nên những bức tranh khiêm tốn về kích thƣớc mà có sức khơi gợi, giúp các em với con mắt tạo hình của tuổi thơ trong vô số hình họa của cuộc sống”. Cùng với quan điểm trên, nhà thơ Phạm Đình Ân cũng ghi nhận: “Nhà thơ Phạm Hổ đã dành cả cuộc đời viết cho các em. Thơ ông nghiêng về sự quan sát chi tiết, tỉ mỉ, tinh tế với một cách biểu đạt ngộ nghĩnh, giàu nhân ái” [11; tr38]. Từ thực tiễn nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy: Các sáng tác thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi viết về tình bạn đã đƣợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, chú ý. Tuy nhiên lại chƣa có công trình nghiên cứu nào đi sâu tìm hiểu một cách hệ thống về đặc sắc trong thơ tình bạn của Phạm Hổ viết cho thiếu nhi. Đó là gợi ý để chúng tôi đi sâu nghiên cứu đề tài này và những ý kiến của các nhà nghiên cứu đi trƣớc sẽ là những định hƣớng quý báu giúp chúng tôi khai triển khóa luận: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu những nét đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ dành cho thiếu nhi qua đó khẳng định những đóng góp to lớn của ông đối với sự phát triển của Văn học thiếu nhi Việt Nam. 4. Phạm vi nghiên cứu Để thực hiện đề tài: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ, chúng tôi tập trung khảo sát một số sáng tác thơ Phạm Hổ viết cho các em gồm các tập: 3 - Chú bò tìm bạn - Những người bạn im lặng - Từ không đến mười - Đỗ trắng đỗ đen - Cháu chọn hạt nào - Những người bạn nhỏ - Bạn trong vườn - Em thích em yêu - Những người bạn ồn ào 5. Phương pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp khảo sát thống kê - Phƣơng pháp phân tích tổng hợp - Phƣơng pháp so sánh 6. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của khóa luận đƣợc triển khai trong 2 chƣơng sau: Chƣơng 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi Chƣơng 2: Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi 4 NỘI DUNG Chương 1 PHẠM HỔ VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI 1.1. Tiểu sử Suốt gần nửa thế kỉ cầm bút viết cho thiếu nhi, nhà thơ Phạm Hổ từng tâm sự: “Nếu đƣợc sống thêm một lần nữa, tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ, viết văn cho các em đọc, còn vẽ tranh cho các em xem nữa. Tôi thƣờng lấy lòng yêu mến các em, lấy những công việc mình làm cho các em làm thƣớc đo lòng mình đối với dân với nƣớc…”. Phạm Hổ sinh ngày 28 tháng 11 năm 1926 tại xã Nhơn An, huyện An Nhơn, tỉnh Bình Định trong một gia đình nhà Nho có truyền thống văn học. Ông có anh trai là nhà thơ Phạm Văn Ký và em trai là Phạm Thế Mỹ. Đƣợc sinh ra trong một gia đình có truyền thống thơ ca nhƣ vậy nên Phạm Hổ chịu ảnh hƣởng rất nhiều từ những ngƣời thân khi sáng tác. Đây chính là tiền đề để Phạm Hổ trở thành một trong những cây đại thụ của nền văn học nƣớc nhà. Quy Nhơn là nơi có nhiều danh lam thắng cảnh. Những cảnh đẹp của quê nhà đã tạo nguồn cảm hứng cho Phạm Hổ trong rất nhiều trang viết của ông. Mỗi khi có dịp viết về miền đất và con ngƣời Bình Định, Phạm Hổ luôn tỏ ra say sƣa với những tình cảm quê hƣơng ngọt ngào, nhất là khi nó gắn liền với những ký ức tuổi thơ trong trẻo, mộc mạc mà thấm sâu trong lòng ông. Đây cũng là mảnh đất giàu truyền thống yêu nƣớc, là nơi nuôi dƣỡng nhiều nhà thơ, nhà văn nổi tiếng nhƣ: Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử… Ông đỗ bằng thành chung năm 1943 tuy nhiên do gặp tai nạn nên ông không thể ra Huế học bán trú tại trƣờng quốc học Huế. Ông làm thƣ kí công nhật cho tòa sứ Quy Nhơn để đỡ mẹ nuôi các em và tự học để thi tú tài. 5 Cái duyên với văn học nghệ thuật thực sự bắt đầu nơi ông khi cách mạng tháng Tám thành công, dẫu rằng ông vốn say mê văn học từ nhỏ. Làm thƣ kí thƣờng trực ở Chi hội văn hóa Cứu Quốc do nhà thơ Trần Mai Ninh phụ trách rồi dự học lớp hội họa kháng chiến liên khu 5 do họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung chủ nhiệm, rồi đi thực tế sáng tác ở miền tây Bình Định (vùng giáp cận An Khê). Phạm Hổ vừa vẽ vừa làm thơ và nhƣ ông thừa nhận có khi mê làm thơ hơn vẽ. Đến đầu năm 1950, Phạm Hổ đƣợc cử đi dự hội nghị Văn học toàn quốc ở Việt Bắc với tƣ cách là một nhà thơ trẻ liên khu 5. Trong khoảng thời gian 1952 - 1953, Phạm Hổ có “hai năm vàng” ở quê, ông vừa làm công tác văn hóa thông tin vừa thâm nhập sâu vào thực tế đời sống để có thể hiểu thế nào là nông dân, thế nào là chân lấm tay bùn, thế nào là đầu tắt mặt tối… Phạm Hổ xem đó là những tƣ liệu cần thiết để một nhà văn sáng tác phục vụ nhân dân. Tháng 1 năm 1954, Phạm Hổ có mặt ở Hà Nội và làm công tác đối ngoại ở Hội Văn nghệ Trung Ƣơng. Sau Hiệp định Genevơ năm 1954, ông ra Bắc tham gia sáng lập Hội nhà văn miền Bắc (1957) và cũng là một trong những ngƣời đầu tiên hình thành nhà xuất bản Kim Đồng - nơi chuyên xuất bản văn hóa phẩm dành cho trẻ em. Trong những năm chống Mĩ, Phạm Hổ làm việc trong nhiều cƣơng vị ở nhà xuất bản Kim Đồng, nhà xuất bản Hội nhà văn, báo Văn nghệ… Ông đi nhiều nơi, có khi vào cả tuyến lửa Quảng Bình, Vĩnh Linh để lấy tài liệu sáng tác. Đất nƣớc thống nhất, Phạm Hổ vẫn tiếp tục đi nhiều nơi và sáng tác, nhất là sáng tác cho thiếu nhi Việt Nam. Từ năm 1983, ông là Phó trƣởng ban đối ngoại của Hội Nhà văn Việt Nam và là Chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi của hội. Ngày 4 tháng 5 năm 2007, Phạm Hổ qua đời ở tuổi 81. Song hình nhƣ với thiếu nhi Việt Nam, ông già tóc bạc ấy vẫn mãi là ngƣời bạn thân thiết của tuổi nhỏ. 6 1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam Phạm Hổ sáng tác nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện cổ tích hiện đại, kịch cho cả ngƣời lớn và trẻ em. Sự phong phú trong thể loại và số lƣợng dày dặn các tác phẩm ít nhiều chứng minh cây bút Phạm Hổ có nguồn tiềm lực sáng tác dồi dào và khá linh động. Phạm Hổ là một trong những cây bút xuất sắc của văn học thiếu nhi nói riêng và ông là một trong những ngƣời đặt nền tảng đầu tiên xây dựng nền văn học cho thiếu nhi Việt Nam. Điều đó đƣợc chứng minh qua hơn 60 năm cầm bút vì tình yêu trẻ thơ, Phạm Hổ đã để lại khoảng trên 20 tập thơ, 9 tập truyện và 4 vở kịch tặng riêng các em. Những tác phẩm chính: Thơ: - Em tre (1948) - Chú bò tìm bạn (1957) - Em thích em yêu (1958) - Những người bạn nhỏ (1960) - Bạn trong vườn (1967) - Từ không đến mười (1973) - Mẹ, mẹ ơi, cô bảo (1980) - Những người bạn im lặng (1984) - Đỗ trắng đỗ đen (1991) - Cháu chọn hạt nào (1992) - Câu chuyện về Miu trắng (1993) Truyện: - Viết thư cho cha (1959) - Khẩu súng người ông (1960) - Cất nhà giữa hồ (1964) - Chuyện hoa, chuyện quả (tập 1, 1974) - Lửa vàng, lửa trắng (1976) 7 - Chuyện hoa, chuyện quả (tập 2, 1982) - Tiếng sáo và con rắn (chuyện hoa, chuyện quả, tập ba, 1985) - Ngựa thần từ đâu đến (1986) - Nhứng chú sẻ con (1988) - Hai vợ chồng và con voi quý (chuyện hoa, chuyện quả, tập bốn, 1988) - Chim lưu ly (chuyện hoa, chuyện quả, tập năm, 1990) - Quả tim bằng ngọc (chuyện hoa, chuyện quả, tuyển chọn, 1993) - Lửa vàng, lửa trắng, lửa nâu ( 1993) Kịch: - Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1981) - Tìm gặp lại anh (1981) - Người gái hầu của Mị Châu (1984) - Mị Châu và chiếc áo lông ngỗng (1984) Với sự đóng góp to lớn đó dành cho thiếu nhi, Phạm Hổ đã đƣợc trao tặng nhiều giải thƣởng văn học: - Giải A trong các cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi với các tập thơ Chú bò tìm bạn (1957 - 1958), Chú vịt bông (1967 - 1968). - Giải thƣởng chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của hội đồng văn học thiếu nhi, Hội nhà văn Việt Nam với tập thơ Những người bạn im lặng (1985). - Giải thƣởng cuộc thi sáng tác kịch bản cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩ sân khấu tổ chức với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1986). Với những đóng góp quan trọng cho nền văn học thiếu nhi, Phạm Hổ xứng đáng với Giải thƣởng Nhà nƣớc về văn học nghệ thuật (đợt 1 - 2001). 1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi Phạm Hổ chọn con đƣờng đi vào thế giới tâm hồn trẻ thơ khác với nhiều ngƣời. Ông tâm niệm: “Đối với tôi đƣợc viết cho các em là cả một hạnh phúc”. Rất nhiều lần ông đã phát biểu nhƣ vậy và tinh thần đó lại một lần nữa đƣợc ta bắt gặp trong Những bài thơ nho nhỏ: 8 “Thật đơn sơ là hạnh phúc? Đƣợc viết cho các em Những bài thơ nho nhỏ” Thơ văn của Phạm Hổ đƣợc chọn lọc đƣa vào giảng dạy ở các lớp mẫu giáo có các bài thơ: Cô giáo, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh, Sen nở, Tâm sự của cái mũi, Vì sao, Chùm thơ con gà và quả trứng… Ông còn có trên 50 đầu sách sáng tác cho thiếu nhi với nhiều giải thƣởng của Hội đồng thiếu nhi Việt Nam, Trung ƣơng Đoàn tặng… Sự vất vả và cực nhọc của nghề cuối cùng đã kết tinh thành “những đứa con tinh thần” tạo nên niềm vui cho nhà thơ. Cả cuộc đời Phạm Hổ đã yêu thƣơng với một tình yêu đằm thắm mà ông dành trọn cho thế hệ trẻ. Dƣờng nhƣ ông luôn sống với niềm mong ƣớc: làm sao cho các tác phẩm của mình đem đến cho tâm hồn các em chân, thiện, mĩ… Trong cuộc đời sáng tác của mình, phần lớn tâm huyết và bút lực Phạm Hổ dành cho thiếu nhi và ông đã đạt đƣợc những thành công xuất sắc nhất ở mảng thơ. Chính vì vậy mà bạn đọc thƣờng gọi ông là nhà thơ của tuổi thơ. Phạm Hổ còn cho rằng “Trƣớc khi viết cho các em nhà thơ phải là bầu bạn của các em”. Phải hiểu đƣợc tâm tƣ, suy nghĩ và tình cảm của chúng. Ông tâm sự: “Tôi đặc biệt chú ý đến tình bạn trong đời sống con ngƣời”. Trong quá trình sáng tác, Phạm Hổ đã tìm ra một điều rất ý nghĩa: Thế giới xung quanh luôn là những ngƣời bạn của các em. Các em có thể vui đùa bên những ngƣời bạn là thế giới cỏ cây, hoa lá, những ngƣời bạn là động vật, là đồ vật… Tất cả những ngƣời bạn ấy đều sống động, có hồn và gần gũi với các em. Vì vậy Phạm Hổ đã tổng kết: “Thiên nhiên gợi cho chúng ta bao điều suy nghĩ về cuộc sống con ngƣời… bằng chính cái đẹp, thiên nhiên dạy cho ta yêu cái đẹp….” [5; tr.76]. 9 Chương 2 SỰ THỂ HIỆN TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU NHI 2.1. Những người bạn là cây cối Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi phong phú và đa dạng. Đó là những ngƣời Bạn trong vườn nhƣ các loài hoa, loài quả; là Những người bạn im lặng trong thế giới đồ vật; là Những người bạn nhỏ bao gồm những con vật nhỏ bé, gần gũi với con ngƣời. Bên cạnh đó, Phạm Hổ còn dành nhiều tâm huyết để viết về những ngƣời bạn nhỏ ngộ nghĩnh đáng yêu. Phạm Hổ tâm niệm: “Tôi ít khi gặp thấy một cái cây xấu, một bông hoa xấu, một trái quả xấu. Có thể nói tất cả đều đẹp. Có những cây, những hoa, những quả tuyệt đẹp. Cả về bên ngoài, cả về bên trong” [4; tr.74]. Vì trong tạo hóa tất cả những cây tre, cây si, cây đa, cây lúa, hoa sen, quả thị, quả na, quả ổi… đều có một hình dạng riêng và đều đẹp, đều hấp dẫn. Khi chúng đứng một mình vốn đã đẹp, chúng kết lại thành chùm, nở thành khóm thì vẻ đẹp của nó đã đƣợc nâng lên thành vẻ đẹp của sức mạnh tập thể. Thơ Phạm Hổ tinh tế, giàu cảm xúc, sức tƣởng tƣợng vô cùng phong phú. Nhà thơ nói hộ các em một cách chân thực, sinh động những ngƣời Bạn trong vườn có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Cảm động mà chân thực, đó là hình ảnh cây dƣa mẹ “yếu mềm” và đàn dƣa con “to nặng”: “Dây dƣa hấu yếu mềm Sinh đàn con to nặng Mẹ không bế nổi con Đành giao nhờ đất ẵm” (Dưa) 10 Qua bài thơ này, Phạm Hổ muốn các em thấy đƣợc đặc điểm của cây dƣa là một loại cây có dây leo, sống ở dƣới đất. Mặt khác, thông qua việc dƣa nhờ đất ẵm con thì tác giả khéo léo lồng ghép các hình ảnh để trẻ có thể thấy đƣợc tình cảm thân thiết giữa dƣa và đất. Dƣa và đất là đôi bạn thân, luôn giúp đỡ nhau và không thể tách rời. Gần gũi với trẻ em Việt Nam là mỗi góc vƣờn. Trong góc vƣờn thân yêu đó, khế là một loài cây rất quen thuộc. Phạm Hổ đã miêu tả chân thực từng chùm hoa, múi quả, đặc tính và tác dụng của nó: “Hoa từ trên cao Rủ nhau xuống giếng Tắm xong hoa tím Theo gầu nƣớc lên Ai nặn nên hình Khế chia năm cánh Khế chín đầy cây Vàng treo lóng lánh…! Con cua con hến Giữa ruộng ven sông Nấu chung sao khế Cơm canh ngọt lành” (Khế) Một loài cây mọc bên bờ ao, góc vƣờn, hoa màu tím, quả hình năm cánh, khi chín chuyển sang màu vàng, là gia vị không thể thiếu trong món canh chua đồng quê… Với một câu hỏi tu từ “Ai nặn nên hình?”, Phạm Hổ đã khiến trẻ em tò mò, thích thú. Còn nữa, Phạm Hổ còn đƣa các em về với món ăn dân dã, quen thuộc từ bao đời nay: Món canh chua nấu khế nhƣ một thứ “quốc hồn” của ngƣời Việt. 11 Chân thực mà sinh động là những gì Phạm Hổ đã dành cho những ngƣời Bạn trong vườn. Không chỉ có dƣa, khế mà còn biết bao nhiêu cây, hoa, quả khác nữa nhƣ: na, lựu, ổi, bƣởi, roi, sầu riêng... cũng đƣợc nhà thơ miêu tả chân thực nhƣ những gì chúng vốn có. Từ những hình ảnh chân thực sinh động này, các em không chỉ biết thêm nhiều về thế giới thực vật mà còn thêm yêu những loài cây, thứ quả gần gũi xung quanh mình nhƣ những ngƣời bạn thật đặc biệt của trẻ thơ. Thế giới cỏ cây hoa lá trong thơ Phạm Hổ còn hấp dẫn bởi những hình dạng vô cùng phong phú. Nói về sự đa dạng của thiên nhiên Phạm Hổ khẳng định: “Sự phong phú của thiên nhiên thì có lẽ không có gì có thể so sánh đƣợc. Không một cái gì giống cái gì. Triệu triệu họ cây, từ cây rêu bé tí nhƣ cái lông tơ của chú vịt con đến cây chò cao vút lƣng chừng trời… trong một loài cam có bao nhiêu thứ cam, trong một họ bứa có bao nhiêu thứ bứa. Có bao nhiêu dáng hoa, màu hoa, có bao nhiêu mùi thơm, có bao nhiêu cách chín: chín trắng, chín vàng, chín đỏ, chín xanh, chín tím, chín đen… và kèm theo là bao nhiêu là cá tính: hoa này nở sáng hoa kia nở tối, hoa này thích sƣơng hoa kia thích gió, quả này có hột ở trong, quả kia có hột ở ngoài… Rồi đến sự kì diệu của thiên nhiên từ lá sang hoa, từ hoa sang quả” [6; tr76]. Hãy xem Phạm Hổ khắc họa hình dạng quả ổi và sự hấp dẫn của nó: “Ổi tặng bạn Quả ổi ngon Đã chín trắng Lại mập tròn Đào: ruột hồng Mỡ: ruột trắng Ai mới cắn” (Ổi) 12 Đây là trái ổi với hình dạng tròn, mập mạp, mọng, đang vào vụ chín. Điều khác biệt của trái ổi là khi chín không ngả vàng mà “chín trắng”. Những tƣởng ổi là trái quả khó tạo nên sự rực rỡ, nhƣng trong cái nhìn riêng của Phạm Hổ, ổi không chỉ ngon, ngọt mà hƣơng thơm còn toát lên vẻ quyến rũ, tự khoe sắc của mình từ trong sâu thẳm đáy lòng của mỗi trái ổi. Quả sung và lá sung đƣợc Phạm Hổ khắc họa rất thật nhƣng không hề khô khan mà còn rất sinh động, lột tả đƣợc hết đặc điểm của lá sung, quả sung và tính chất của quả khi chín hay khi còn xanh: “Sung già nhất vƣờn Lá nhƣ bỏng nổ Chi chít đầy cành Quả xanh, quả đỏ Quả xanh, trẻ nhỏ Quả đỏ, bà già…” (Sung) Hình ảnh so sánh “Lá nhƣ bỏng nổ” là một sự sáng tạo độc đáo của nhà thơ mà vẫn miêu tả đƣợc chân thực hình dáng của lá sung, lại vừa khơi gợi đƣợc trí tƣởng tƣợng phong phú, sinh động của trẻ. Cây bắp cải khoác lên mình một màu xanh mát mắt, từng lá sắp vòng tròn, ôm ấp búp cải non đang cuộn mình ngủ ngon. Qua cách miêu tả của nhà thơ, trẻ em biết đƣợc quy luật sinh trƣởng, cách sắp xếp lá và cấu tạo của cây bắp cải: “Bắp cải xanh Xanh mát mắt Lá cải sắp Sắp vòng tròn Búp cải non 13 Nằm ngủ giữa” (Bắp cải xanh) Qua bài thơ này, Phạm Hổ còn muốn nhắn thêm một thông điệp về tình cảm mẹ con. Búp cải non nằm ở giữa đƣợc bao bọc bởi nhiều lớp lá bên ngoài cũng nhƣ một đứa trẻ đƣợc ngƣời lớn và nhất là ngƣời mẹ che chở từng chút, từng chút một và mong con lớn khôn từng ngày. Hay khi giới thiệu cho các em về cây cà rốt, nhà thơ cũng miêu tả chúng bằng những nhịp điệu chân sáo trong trang phục áo xanh, quần đỏ: “Lá xanh Củ đỏ Lớn nhỏ Bên nhau Đất đội Ngập đầu Nhảy lên Đẹp thật Tên em Cà rốt Củ đỏ Lá xanh…” (Củ cà rốt) Củ cà rốt đƣợc tác giả khắc họa chẳng khác gì một đứa trẻ tinh nghịch, nhí nhảnh, lúc nào cũng chạy nhảy tung tăng với bộ quần áo bắt mắt. Củ cà rốt mang lại niềm vui cho mọi ngƣời giống nhƣ một đứa trẻ vui tƣơi, hồn nhiên, đáng yêu. 14 Những loài cây ở trên cạn thì lung linh rực rỡ khoe đủ sắc màu, hình dạng là thế, còn có những cây mọc ở dƣới nƣớc cũng không chịu thua kém về sự hấp dẫn của mình. “Có cô rong xanh Đẹp nhƣ tơ nhuộm Giữa hồ nƣớc trong Nhẹ nhàng uốn lƣợn Một đàn cá nhỏ Đuôi xanh, đuôi hồng Quanh cô rong đẹp Múa làm văn công” (Rong và cá) Tình bạn giữa rong và cá thật đẹp, cây rong đƣợc tác giả ví nhƣ những vũ công xinh đẹp trong bộ váy áo màu xanh bắt mắt, nhƣ đƣợc nhuộm bởi những sợi tơ óng mƣợt cùng với động tác múa lƣợn, nhẹ nhàng, mềm mại. Đàn cá nhỏ hiện lên trong mắt độc giả cũng lung linh không kém nhƣ những điệu múa phụ họa luôn song hành bên cô rong. Đó còn là biểu tƣợng của tình bạn giữa những đứa trẻ có cùng sở thích, niềm đam mê và yêu thích cái đẹp, luôn sống hòa thuận, yêu thƣơng và giúp đỡ lẫn nhau. Thiên nhiên có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Có bao nhiêu cái cây là có bấy nhiêu hình dạng khác nhau, màu sắc khác nhau… tạo ra những nét đặc sắc riêng. Đó là điều kì diệu của thiên nhiên. Bƣớc vào thế giới cỏ cây hoa lá trong thơ Phạm Hổ ta nhƣ lạc vào một thế giới ngào ngạt hƣơng thơm: “Hoa trắng đầy vƣờn Hƣơng thơm khắp xóm”. 15