Tài liệu Tiểu luận trình tự tổ chức công tác kiểm toán

LêI Më §ÇU §Ó ®¸p øng nhu cÇu ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tµI chÝnh nh»m n©ng cao chÊt lîng qu¶n lý kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ,vÊn ®Ò kiÓm tra kiÓm so¸t chÊt lîng lµm lµnh m¹nh ho¸ c¸c th«ng tin tµI chÝnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©nlµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt. Gióp cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ ®øng v÷ng vµ cã thÓ ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ mäi mÆt.Nã ®Iòu tiÕt nÒn kinh tÕ ®I ®óng híng vµ h¹n chÕ ®îc nh÷ng khñng ho¶ng cã thÓ x¶y ra trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.chÝnh v× vËy mµ kiÓm to¸n ra ®êi nh mét sù tÊt yÕu. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, sù ra ®êi cña c¸c doanh nghiÖp trÎ vµ ®µy triÓn väng khiÕn cho sù canh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng trë nªn gay g¾t. C¸c doanh nghiÖp cÇn më réng s¶n xuÊt kinh doanh, ®Çu t míi m¸y mãc, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cho s¶n xuÊt…do vËy doanh nghiÖp cÇn ph¶i huy ®éng vèn tõ c¸c nhµ ®Çu t bªn ngoµi. C¸c nhµ ®Çu t cÇn cã nh÷ng tµi liÖu tin cËy ®Ó cã sù ®Çu t ®óng ®¾n, ngoµi ra; c¸c c¬ quan Nhµ níc cÇn th«ng tin trung thùc ®Ó ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ; ngêi lao ®éng cÇn th«ng tin ®¸ng tin cËy vÒ kÕt qu¶ kinh doanh, thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng…; kh¸ch hµng, nhµ cung cÊp cÇn hiÓu râ thùc chÊt kinh doanh vµ t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ®Ó cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô. ChÝnh v× vËy, kiÓm to¸n nãi chung vµ kiÓm to¸n tµi chÝnh ra ®êi víi vai trß, chøc n¨ng x¸c minh vµ t v¸n kh«ng chØ gióp cho sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc mµ cßn ý nghÜa cho b¶n th©n doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi tîng quan t©m. NÕu nh B¸o c¸o tµi chÝnh chØ cung cÊp vµ tr×nh bµy cho ngêi ®äc thùc tr¹ng cña doanh nghiÖp t¹i mét thêi gian nhÊt ®Þnh th× kiÓm to¸n c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh sÏ g©y dùng lßng tin cho ngêi sö dông ®èi víi B¸o c¸o tµi chÝnh ®ã. Tõ ®ã ta cã thÓ thÊy môc tiªu cña tæ chøc c«ng t¸c kiÓm to¸n híng t¬Ý viÖc t¹o ra mèi quan hÖ khoa häc vµ nghÖ thuËt c¸c ph¬ng ph¸p kÜ thuËt kiÓm to¸n dïng ®Ó x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn vÒ ®èi tîng kiÓm to¸n.mèi liªn hÖ nµy xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm to¸ntheo tõng ®èi tîng lo¹i h×nh cô thÓ cña kiÓm to¸n .Nh÷ng ph¬ng ph¸p kÜ thuËt ¸p dông rÊt ®a d¹ng,sö dông nh÷ng phong ph¸p luËn,nh÷ng ph¹m trï chiÕt häc ,kinh tÕ trÝnh trÞ vµo nghiªn cøu.c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc ®èi chiÕu l«gÝc,®èi chiÕu trùc tiÕp,kiÓm kª ,thùc nghiÖm vµ ®IÒu tra…c¸c yÕu tè nµy cÇn ®îc kÕt hîp theo mét tr×nh tù khoa häc phï hîp víi ®èi tîng cô thÓ ë mét kh¸ch thÓ x¸c ®Þnh.cã nhiÒu c¸ch kÕt hîp cô thÓ kh¸c nhau vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kh¸c nhau. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, ho¹t ®éng kiÓm to¸n nãi chung còng nh ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp nãi riªng lµ nh÷ng ho¹t ®éng hÕt søc míi mÎ. Trong khi ®ã hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n cha ®Çy ®ñ, néi dung, quy tr×nh còng nh ph¬ng ph¸p ®îc vËn dông trong c¸c cuéc kiÓm to¸n cña ViÖt Nam míi ë giai ®o¹n ®Çu, nguån tµi liÖu thiÕu c¶ vÒ sè lîng, tÝnh ®ång bé vµ h¹n chÕ vÒ mÆt chÊt lîng. Do vËy, kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cÇn ®îc coi träng ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n. Thùc tiÔn ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua cho thÊy kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®îc lËp ®Çy ®ñ vµ chu ®¸o lµ mét trong nh÷ng nh©n tè hµng ®Çu ®a ®Õn sù thµnh c«ng cña cuéc kiÓm to¸n còng nh dÉn ®Õn sù thµnh c«ng cña c¸c doanhnghiÖp. §Ò ¸n m«n häc”Tr×nh tù tæ chøc c«ng t¸c kiÓm to¸n ”®îc viÕt trªn c¬ së nh÷ng bµi gi¶ng vÒ kiÓm to¸n. §Ò ¸n gåm 3 phÇn: 1 PhÇnI: Tæ chøc kiÓm to¸n víi viÖc x¸c ®Þnh tr×nh tù kiÓm to¸n. PhÇnII: Quy tr×nh chung cña c«ng t¸c kiÓm to¸n. PhÇn III: VËn dông quy tr×nh kiÓm to¸n vµo c¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n 2 PhÇnI: Tæ chøc kiÓm to¸n víi viÖc x¸c ®Þnh tr×nh tù kiÓm to¸n 1.1KiÓm to¸n vµ tæ chøc kiÓm to¸n 1.1.1 Tæ chøc Lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè trong mét hÖ thèng .møc ®é liªn hÖ nµy ®îc x¸c ®Þnh qua biªn ®é giao ®éng tõ kh«ng ®Õn mét.ë møc ®é kh«ng,c¸c yÕu tè trong cïng mét hÖ thèng kh«ng tån t¹i bÊ k× mèi liªn hÖ nµo.khi ®ã hÖ thèng r¬I vµo t×nh tr¹ng tan r· hay v« tæ chøc.ë ®é mét ,ngîc l¹i ,c¸c yÕu tè quan hÖ chÆt chÏ,khoa häc vµ hÖ thèng ho¹t ®éng ë møc ®é tèi u . 1.1.2 Tæ chøc kiÓm to¸n lµ kh¸I niÖm bao hµm tr×nh tù kiÓm to¸n.mét cuéc kiÓm to¸n chØ cã thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng nÕu ®èi tîng kiÓm to¸n ®îc x¸c ®Þnh thèng nhÊt gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓkiÓm to¸n,trong ®ã chñ thÓ kiÓm to¸n ®îc x¸c ®Þnh râ môc tiªu vµ ph¹m vi kiÓm to¸n vµkÕt hîp khÐo lÐo c¸c ph¬ng ph¸p kÜ thuËt theo tr×nh tù kiÓm to¸n trong khu«n khæ nh÷ng c¬ së ph¸p lý nhÊt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n,tho¶ m·n nhu cÇu kh¸ch thÓ kiÓm to¸n vµ c¸c bªn quan t©m.theo ®ã tæ chøc kiÓm to¸n lµ mét vÊn ®Ò c¬ b¶n,cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ngvµ tÝnh hiÖu qu¶ thùc hiÖn mét cuéc kiÓm to¸n. 1.1.3 Tr×nh tù Lµ thø tù diÔn ra tõ ®Çu ®Õn cuèi cña mét vÊn ®Ò ®· ®îc x¾p xÕp dù tÝnh tõ trø¬c lóc x¶y ra hiÖn tîng ®ã. 1.1.4 Tr×nh tù kiÓm to¸n Lµ mét quy tr×nh chung víi 3 bíc c¬ b¶n - ChuÈn bÞ kiÓm to¸n -Thùc hµnh kiÓm to¸n - KÕt thóc kiÓm to¸n PhÇnII: Quy tr×nh chung cña c«ng t¸c kiÓm to¸n 2.1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n trong quy tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. 2.1.1 Qui tr×nh kiÓm to¸n vµ vai trß cña lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n trong quy tr×nh kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh. §Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh kinh tÕ vµ tÝnh hiÖu lùc cña tõng cuéc kiÓm to¸n còng nh ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ cã gi¸ trÞ lµm c¨n cø cho kÕt luËn cña kiÓm to¸n viªn vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña sè liÖu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, cuéc kiÓm to¸n thêng ®îc tiÕn hµnh theo quy tr×nh gåm ba giai ®o¹n nh sau: lËp kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n, thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, hoµn thµnh cuéc kiÓm to¸n vµ c«ng bè b¸o c¸o kiÓm to¸n. S¬ ®å 1: Ba giai ®o¹n cña mét cuéc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh Giai ®o¹n I LËp kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n 3 Giai ®o¹n II Thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n Giai ®o¹n III Hoµn thµnh kiÓm to¸n vµ c«ng bè b¸o c¸o kiÓm to¸n Trong ®ã lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn mµ c¸c kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiÖn trong mçi cuéc kiÓm to¸n nh»m t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý còng nh nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt kh¸c cho kiÓm to¸n. ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®· ®îc quy ®Þnh râ trong c¸c ChuÈn mùc KiÓm to¸n hiÖn hµnh, ChuÈn mùc kiÓm to¸n thø t trong10 ChuÈn mùc KiÓm to¸n ®îc thõa nhËn réng r·i ( GAAS ) ®ßi hái “ c«ng t¸c kiÓm to¸n ph¶i ®îc lËp kÕ ho¹ch ®Çy ®ñ vµ c¸c trî lý, nÕu cã, ph¶i ®îc gi¸m s¸t ®óng ®¾n”. §o¹n hai trong chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300 còng nªu râ kiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty kiÓm to¸n cÇn lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®îc r»ng cuéc kiÓm to¸n ®· ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Nh vËy viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu chÝnh cña cuéc kiÓm to¸n nh»m chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n trong c«ng t¸c kiÓm to¸n, cho cuéc kiÓm to¸n mµ cßn lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n trong c«ng t¸c kiÓm to¸n ®· ®îc quy ®Þnh thµnh chuÈn mùc vµ ®ßi hái c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i tu©n theo ®Çy ®ñ nh»m ®¶m b¶o tiÕn hµnh c«ng t¸c kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶ vµ chÊt lîng. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña mét cuéc kiÓm to¸n cã vai trß quan träng, chi phèi tíi chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ chung cña toµn bé cuéc kiÓm to¸n. ý nghÜa cña giai ®o¹n nµy ®îc thÓ hiÖn qua mét sè ®iÓm sau:  KÕ ho¹ch kiÓm to¸n gióp kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ vµ cã gi¸ trÞ lµm c¬ së ®Ó ®a ra c¸c ý kiÕn x¸c ®¸ng vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh, tõ ®ã gióp c¸c kiÓm to¸n viªn h¹n chÕ nh÷ng sai sãt, gi¶m thiÓu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc vµ gi÷ v÷ng ®îc uy tÝn nghÒ nghiÖp ®èi víi kh¸ch hµng.  KÕ ho¹ch kiÓm to¸n gióp kiÓm to¸n viªn phèi hîp hiÖu qu¶ víi nhau còng nh phèi hîp hiÖu qu¶ víi c¸c bé phËn cã liªn quan nh kiÓm to¸n néi bé, c¸c chuyªn gia bªn ngoµi… §ång thêi qua sù phèi hîp hiÖu qu¶ ®ã, kiÓm to¸n viªn cã thÓ tiÕn hµnh cuéc kiÓm to¸n theo ®óng ch¬ng tr×nh ®· lËp víi c¸c chi phÝ ë møc hîp lý, t¨ng cêng søc m¹nh c¹nh tranh cho C«ng ty kiÓm to¸n vµ gi÷ uy tÝn víi kh¸ch hµng trong mèi quan hÖ lµm ¨n l©u dµi.  KÕ ho¹ch kiÓm to¸n thÝch hîp lµ c¨n cø ®Ó C«ng ty kiÓm to¸n tr¸nh x¶y ra nh÷ng bÊt ®ång ®èi víi kh¸ch hµng. Trªn c¬ së kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®· lËp, kiÓm to¸n viªn thèng nhÊt víi c¸c kh¸ch hµng vÒ néi dung c«ng viÖc sÏ thùc hiÖn, thêi gian tiÕn hµnh kiÓm to¸n còng nh lµ tr¸ch nhiÖm cña mçi bªn… §iÒu nµy tr¸nh x¶y ra nh÷ng hiÓm lÇm ®¸ng tiÕc gi÷a hai bªn.  Ngoµi ra, c¨n cø vµo kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®· ®îc lËp, kiÓm to¸n viªn cã thÓ kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ chÊt lîng c«ng viÖc kiÓm to¸n ®· vµ ®ang thùc hiÖn, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n, tõ ®ã cµng th¾t chÆt h¬n mèi quan hÖ gi÷a C«ng ty kiÓm to¸n víi kh¸ch hµng. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, ho¹t ®éng kiÓm to¸n nãi chung còng nh ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp nãi riªng lµ nh÷ng ho¹t ®éng hÕt søc míi mÎ. Trong khi ®ã hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n cha ®Çy ®ñ, néi dung, quy tr×nh còng nh ph¬ng ph¸p ®îc vËn dông trong c¸c cuéc kiÓm to¸n cña ViÖt Nam míi ë giai ®o¹n ®Çu, nguån tµi liÖu thiÕu c¶ vÒ sè lîng, tÝnh ®ång bé vµ h¹n chÕ vÒ mÆt 4 chÊt lîng. Do vËy, kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cÇn ®îc coi träng ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n. Thùc tiÔn ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua cho thÊy kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®îc lËp ®Çy ®ñ vµ chu ®¸o lµ mét trong nh÷ng nh©n tè hµng ®Çu ®a ®Õn sù thµnh c«ng cña cuéc kiÓm to¸n còng nh dÉn ®Õn sù thµnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp. 2.1.2 Tr×nh tù giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n §Ó gióp cho viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n ®îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶, c¸c gi¸m ®èc kiÓm to¸n vµ c¸c kiÓm to¸n viªn cao cÊp thêng lËp chiÕn lîc kiÓm to¸n. Theo chuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300, KÕ ho¹ch kiÓm to¸n, chiÕn lîc kiÓm to¸n ®îc hiÓu lµ ®Þnh híng c¬ b¶n cho mét cuéc kiÓm to¸n dùa trªn hiÓu biÕt cña C«ng ty kiÓm to¸n vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña kh¸ch hµng vµ träng t©m cña cuéc kiÓm to¸n. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n( bao gåm kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng qu¸t vµ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chi tiÕt) gåm s¸u bíc c«ng viÖc nh sau: S¬ ®å 2: LËp kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n ChuÈn bÞ cho kÕ ho¹ch kiÓm to¸n Thu thËp th«ng tin c¬ së Thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng vµ thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu, rñi ro kiÓm to¸n T×m hiÓm hÖ thèng kiÓm so¸t néi vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t 2.2 LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng qu¸t LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n toµn diÖn vµ so¹n th¶o ch¬ng tr×nh kiÓm ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300 qui ®Þnh: “ KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®îc lËp to¸n mét c¸ch thÝch hîp nh»m ®¶m b¶o bao qu¸t hÕt c¸c khÝa c¹nh träng yÕu cña cuéc kiÓm to¸n, ®¶m b¶o ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm Èn vµ cuéc kiÓm to¸n ®îc hoµn thµnh ®óng h¹n”. Theo ®ã, viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n thêng ®îc triÓn khai qua c¸c bíc chi tiÕt sau. 2.2.1 ChuÈn bÞ cho kÕ ho¹ch kiÓm to¸n 5 Quy tr×nh kiÓm to¸n b¾t ®Çu khi kiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty kiÓm to¸n thu nhËn mét kh¸ch hµng. Thu nhËn kh¸ch hµng lµ mét qu¸ tr×nh gåm 2 bíc: thø nhÊt, ph¶i cã sù liªn l¹c gi÷a kiÓm to¸n viªn víi kh¸ch hµng tiÒm n¨ng mµ kh¸ch hµng nµy yªu ®îc kiÓm to¸n vµ khi cã yªu cÇu kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ liÖu cã chÊp nhËn yªu cÇu ®ã hay kh«ng. Cßn ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng hiÖn t¹i, kiÓm to¸n viªn ph¶i quyÕt ®Þnh liÖu cã tiÕp tôc kiÓm to¸n hay kh«ng? Trªn c¬ së ®· x¸c ®Þnh ®îc ®èi tîng kh¸ch hµng cã thÓ phôc vô trong tîng lai, C«ng ty kiÓm to¸n sÏ tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc cÇn thiÕt ®Ó chuÈn bÞ lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n bao gåm: ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÊp nhËn kiÓm to¸n, nhËn diÖn c¸c lý do kiÓm to¸n, lùa chän ®éi ngò nh©n viªn kiÓm to¸n vµ ký hîp ®ång kiÓm to¸n. - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÊp nhËn kiÓm to¸n th«ng qua viÖc xem xÐt hÖ thèng kiÓm so¸t vµ xem xÐt tÝnh liªm chÝnh cña ban gi¸m ®èc kh¸ch hµng th«ng qua viÖc pháng vÊn c¸c kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm. Tõ ®ã, x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng cã thÓ kiÓm to¸n ®îc c«ng ty kh¸ch hµng. - NhËn diÖn lý do kiÓm to¸n cña c«ng ty kh¸ch hµng, ®Ó thùc hiÖn viÖc nµy kiÓm to¸n viªn cã thÓ pháng vÊn trùc tiÕp ban gi¸m ®èc kh¸ch hµng hoÆc dùa vµo kinh nghiÖp cña nh÷ng cuéc kiÓm to¸n tríc. - Lùa chän ®éi ngò nh©n viªn kiÓm to¸n: trong qu¸ tr×nh lùa chän nh©n viªn kiÓm to¸n ph¶i chó träng ®Õn 3 vÊn ®Ò: + Trong nhãm hay trong ®oµn kiÓm to¸n ph¶i cã nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng gi¸m s¸t cuéc kiÓm to¸n. + Tr¸nh thay ®æi kiÓm to¸n viªn cho c¸c cuéc kiÓm to¸n ®èi víi mét kh¸ch hµng trong nhiÒu n¨m. + Lùa chän nh÷ng kiÓm to¸n viªn cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm vÒ nghµnh nghÒ kinh doanh cña kh¸ch hµng. - LËp hîp ®ång kiÓm to¸n: khi chÊp nhËn kiÓm to¸n th× c«ng ty kiÓm to¸n lËp mét hîp ®ång kiÓm to¸n ®Ó tr¸nh bÊt ®ång trong hoÆc sau cuéc kiÓm to¸n. Hîp ®ång kiÓm to¸n lµ tho¶ thuËn chÝnh thøc gi÷a C«ng ty kiÓm to¸n vµ kh¸ch hµng vÒ viÖc kiÓm to¸n vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô cã liªn quan kh¸c. VÒ mÆt ph¸p lý hîp ®ång kiÓm to¸n lµ hîp ®ång kinh tÕ vµ bao gåm c¸c néi dung chñ yÕu sau: + Môc ®Ých vµ ph¹m vi kiÓm to¸n. + Tr¸ch nhiÖm cña ban gi¸m ®èc c«ng ty kh¸ch hµng vµ c«ng ty kiÓm to¸n. + H×nh thøc th«ng b¸o kÕt qu¶ kiÓm to¸n. + thêi gian tiÕn hµnh, kÕt thóc vµ ph¸t hµnh b¸o c¸o kiÓm to¸n. + C¨n cø tÝnh gi¸ phÝ cña cuéc kiÓm to¸n vµ h×nh thøc thanh to¸n. + ChØ râ tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty kiÓm to¸n kh«ng liªn quan tíi nh÷ng sai sãt do b¶n chÊt cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. 2.2.2 Thu thËp th«ng tin c¬ së Sau khi ký kÕt hîp ®ång kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn b¾t ®Çu lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng qu¸t. Trong giai ®o¹n nµy, nh ®· ®îc x¸c ®Þnh trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300, LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn thu thËp hiÓu biÕt nghµnh nghÒ, c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng, t×m hiÓu vÒ hÖ thèng kÕ to¸n, kiÓm so¸t néi bé vµ c¸c bªn liªn quan ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro vµ lªn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Trong giai ®o¹n nµy 6 kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cã nh÷ng sai sãt träng yÕu, ®a ra ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ møc träng yÕu vµ thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ viÖc më réng c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c. - T×m hiÓu nghµnh nghÒ vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng. Cô thÓ, mçi nghµnh nghÒ cã mét hÖ thèng kÕ to¸n riªng vµ cã nh÷ng nguyªn t¾c ®Æc thï. §Ó t×m hiÓm nghµnh nghÒ kinh doanh cña c«ng ty kh¸ch hµng cã thÓ trao ®æi víi kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm hoÆc trùc tiÕp trao ®æi víi nh©n viªn, ban gi¸m ®èc cña kh¸ch hµng. Ngoµi ra kiÓm to¸n viªn cã thÓ cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt ®ã qua viÖc nghiªn cøu c¸c s¸ch b¸o, t¹p chÝ chuyªn nghµnh, vµ ë ViÖt Nam, kiÓm to¸n viªn cã thÓ lÊy c¸c th«ng tin tõ Niªn gi¸m thèng kª do Tæng côc Thèng kª ph¸t hµnh hµng n¨m. - Xem xÐt l¹i kÕt qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n tríc vµ hå s¬ kiÓm to¸n thêng xuyªn. C¸c hå s¬ kiÓm to¸n thêng xuyªn thêng chøa ®ùng rÊt nhiÒu th«ng tin vÒ kh¸ch hµng, vÒ c«ng viÖc kinh doanh, c¬ cÊu tæ chøc vµ c¸c ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng kh¸c. Ngoµi ra ®a phÇn c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®Òu duy tr× hå s¬ kiÓm to¸n thêng xuyªn ®èi víi mçi kh¸ch hµng. Hå s¬ nµy cã c¸c b¶n sao cña c¸c tµi liÖu nh: s¬ ®å tæ chøc bé m¸y, ®iÒu lÖ c«ng ty, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, kÕ to¸n… Qua ®ã kiÓm to¸n viªn sÏ t×m thÊy nh÷ng th«ng tin h÷u Ých vÒ c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng. ViÖc cËp nhËt vµ xem xÐt c¸c sæ s¸ch cña c«ng ty lµ rÊt cÇn thiÕt v× qua ®ã kiÓm to¸n viªn kh«ng chØ x¸c ®Þnh ®îc c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c nhµ qu¶n lý cã phï hîp víi ph¸p luËt cña Nhµ níc, víi c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh cña c«ng ty hay kh«ng mµ cßn gióp kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc b¶n chÊt cña c¸c sè liÖu còng nh sù biÕn ®éng cña chóng trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc kiÓm to¸n. - Tham quan nhµ xëng, kho b·i, trô së lµm viÖc cña c«ng ty kh¸ch hµng. C«ng viÖc nµy cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn mét bøc tranh tæng thÓ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty kh¸ch hµng, vÒ s¶n phÈm tån kho, d©y truyÒn c«ng nghÖ, c¸ch ph©n c«ng c«ng t¸c, phong c¸ch qu¶n lý ®iÒu hµnh cña ban gi¸m ®èc. - NhËn diÖn c¸c bªn h÷u quan: ph¶i ®îc thùc hiÖn ngay trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, th«ng qua pháng vÊn ban gi¸m ®èc, xem sæ theo dâi cæ ®«ng, c¸c bªn tham gia gãp vèn, hoÆc sæ theo dâi kh¸ch hµng. Tõ ®ã dù ®o¸n c¸c vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh ®Ó ho¹ch ®Þnh mét kÕ ho¹ch kiÓm to¸n phï hîp h¬n. - Dù kiÕn nhu cÇu ®èi víi c¸c chuyªn gia bªn ngoµi: kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chuyªn m«n, môc ®Ých, ph¹m vi c«ng viÖc cña hä, còng nh viÖc sö dông tµi liÖu cña c¸c chuyªn gia bªn ngoµi cho c¸c môc tiªu kiÓm to¸n.Ngoµi ra, cßn ph¶i xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a c¸c chuyªn gia bªn ngoµi víi kh¸ch hµng hoÆc c¸c yÕu tè cã thÓ ¶nh hëng tíi tÝnh kh¸ch quan cña chuyªn gia ®ã. 2.2.3 Thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng NÕu c¸c th«ng tin c¬ së ®îc thu thËp ë trªn gióp cho kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc vÒ c¸c mÆt ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng th× viÖc thu thËp c¸c th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng gióp cho kiÓm to¸n viªn n¾m b¾t ®îc c¸c quy tr×nh mang tÝnh ph¸p lý cã ¶nh hëng ®Õn c¸c mÆt ho¹t ®éng kinh doanh nµy, nh÷ng th«ng tin nµy ®îc thu thËp trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi Ban gi¸m ®èc kh¸ch hµng bao gåm c¸c lo¹i sau: 7 - - - - GiÊy phÐp thµnh lËp vµ ®iÒu lÖ thµnh lËp cña c«ng ty kh¸ch hµng. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng giÊy tê nµy gióp cho kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh, môc tiªu ho¹t ®éng vµ nh÷ng lÜnh vùc kinh doanh hîp ph¸p cña ®¬n vÞ. C¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kiÓm to¸n, biªn b¶n thanh tra, kiÓm tra cña n¨m hiÖn hµnh hoÆc mét vµi n¨m tríc. C¸c b¸o c¸o trªn cung cÊp vÒ thùc tr¹ng tµi chÝnh, kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vµ dù kiÕn vÒ ph¬ng ¸n kiÓm tra th«ng qua c¸c biªn b¶n kiÓm tra, thanh tra tríc. Biªn b¶n häp cña héi ®ång cæ ®«ng, héi ®ång qu¶n trÞ vµ ban gi¸m ®èc. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu c¸c biªn b¶n nµy kiÓm to¸n viªn sÏ x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng tíi th«ng tin trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c hîp ®ång vµ cam kÕt quan träng: Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n viÖc xem xÐt s¬ bé c¸c hîp ®ång ®ã gióp cho kiÓm to¸n viªn h×nh dung ®îc nh÷ng khÝa c¹nh ph¸p lý cã ¶nh hëng ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. 2.2.4 Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n hiÖn hµnh c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c cuéc kiÓm to¸n vµ chóng thêng ®îc thùc hiÖn trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña cuéc kiÓm to¸n. Thñ tôc ph©n tÝch, theo ®Þnh nghÜa cña ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 520, “lµ viÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu, th«ng tin, c¸c tû suÊt quan träng, qua ®ã t×m ra nh÷ng xu híng biÕn ®éng vµ t×m ra nh÷ng mèi quan hÖ cã m©u thuÉn víi c¸c th«ng tin liªn quan kh¸c hoÆc cã sù chªnh lÖch lín so víi gi¸ trÞ ®· dù kiÕn”. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ®îc sö dông trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n híng tíi c¸c môc tiªu sau: - Thu thËp hiÓu biÕt vÒ néi dung c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh vµ nh÷ng biÕn ®æi quan träng trong ho¹t ®éng kÕ to¸n, s¶n xuÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng sau lÇn kiÓm to¸n tríc. - T¨ng cêng sù hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng vµ gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò nghi vÊn ®èi víi kh¶ n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh liªn tôc cña c«ng ty kh¸ch hµng. NhËn xÐt: qua viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n gióp cho kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh ®îc néi dung cÇn thiÕt trong cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Møc ®é, ph¹m vi thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch t¹i c¸c ®¬n vÞ kh¸ch hµng kh¸c nhau thay ®æi tuú thuéc vµo quy m« vµ møc ®é phøc t¹p trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng. C¸c thñ tôc ph©n tÝch : - Ph©n tÝch ngang: dùa trªn c¬ së so s¸nh trÞ sè cña cïng mét chØ tiªu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh gi÷a c¸c kú kh¸c nhau. VD: so s¸nh sè liÖu kú nµy víi kú tríc, sè liÖu thùc tÕ víi dù to¸n hoÆc íc ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn, so s¸nh d÷ kiÖn cña c«ng ty kh¸ch hµng víi d÷ kiÖn cña nghµnh. - Ph©n tÝch däc: lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c tû lÖ t¬ng quan cña c¸c chØ tiªu vµ c¸c kho¶n môc kh¸c nhau trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. VD: Tû xuÊt thanh to¸n nhanh, tû xuÊt tù tµi trî… 8 2.2.5 §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu vµ rñi ro NÕu ë c¸c bíc trªn, kiÓm to¸n viªn míi chØ thu thËp ®îc c¸c th«ng tin mang tÝnh kh¸ch quan vÒ kh¸ch hµng th× ë bíc nµy, kiÓm to¸n viªn sÏ c¨n cø vµo c¸c th«ng tin ®· thu thËp ®îc ®Ó ®¸nh gi¸, nhËn xÐt nh»m ®a ra mét kÕ ho¹ch kiÓm to¸n phï hîp. 2.2.6 §¸nh gi¸ møc träng yÕu - Kh¸i niÖm: träng yÕu lµ kh¸i niÒm dïng ®Ó chØ tÇm cì vµ b¶n chÊt c¸c sai ph¹m cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh, hoÆc ®¬n lÎ hoÆc theo nhãm. - Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ møc träng yÕu ®Ó íc tÝnh møc ®é sai sãt trªn b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ chÊp nhËn tõ ®ã x¸c ®Þnh néi dung vµ tr×nh tù thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm to¸n. - Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®a ra íc tÝnh ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu vµ ph©n bæ c¸c íc tÝnh ban ®Çu ®ã cho c¸c kho¶n môc. + ¦íc tÝnh ban ®Çu vÒ møc träng yÕu: møc íc tÝnh ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu lµ gi¸ trÞ tèi ®a mµ kiÓm to¸n viªn tin r»ng t¹i gi¸ trÞ tèi ®a ®ã c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ bÞ sai nhng kh«ng ¶nh hëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh cña nh÷ng ngêi sö dông th«ng tin tµi chÝnh, hay nãi c¸ch kh¸c lµ møc sai sãt cã thÓ chÊp nhËn ®îc ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh. ý nghÜa: viÖc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu gióp cho kiÓm to¸n viªn lËp kÕ ho¹ch ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp. Cô thÓ, nÕu kiÓm to¸n viªn íc lîng møc träng yÕu cµng thÊp th× ®é chÝnh x¸c cña c¸c sè liÖu trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cµng cao vµ do ®ã sè lîng b»ng chøng cÇn thu thËp cµng nhiÒu vµ ngîc l¹i. Møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu lµ mét viÖc mang tÝnh chÊt xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp, nªn c¸c møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu lµ kh«ng cè ®Þnh, mµ cã thÓ thay ®æi trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n nÕu kiÓm to¸n viªn nhËn thÊy r»ng møc íc lîng ban ®Çu lµ qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp hoÆc chØ tiªu chän lµm gèc thay ®æi trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. C¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi viÖc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu:  TÝnh träng yÕu lµ mét kh¸i niÖm t¬ng ®èi h¬n lµ mét kh¸i niÖm tuyÖt ®èi, nã ®îc x¸c ®Þnh g¾n liÒn víi quy m« cña c«ng ty kh¸ch hµng. Mét sai sãt víi mét quy m« nhÊt ®Þnh cã thÓ lµ träng yÕu ®èi víi mét c«ng ty nhá nhng l¹i lµ kh«ng träng yÕu ®èi víi mét c«ng ty lín h¬n. Do vËy, viÖc x¸c ®Þnh mét gi¸ trÞ cô thÓ ( b»ng tiÒn) trong viÖc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho mäi kh¸ch hµng lµ ®iÒu kh«ng thÓ cã.  YÕu tè ®Þnh lîng cña tÝnh träng yÕu : kiÓm to¸n viªn sö dông c¸c b¶ng híng dÉn cña c«ng ty kiÓm to¸n trong viÖc x¸c ®Þnh ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu. Trong ®ã, thu nhËp thuÇn tríc thuÕ, tµi s¶n lu ®éng, tæng tµi s¶n… thêng ®îc chän lµm chØ tiªu lµm gèc.  YÕu tè ®Þnh tÝnh cña tÝnh träng yÕu: Trong thùc tÕ ®Ó ®¸nh gi¸ mét sai sãt cã ph¶i lµ träng yÕu hay kh«ng th× kiÓm to¸n viªn kh«ng chØ ®¸nh gi¸ vÒ mÆt gi¸ trÞ mµ cßn ph¶i ®¸nh gi¸ vÒ mÆt b¶n chÊt cña sai sãt ®ã, trong ®ã cã mét sè sai sãt lu«n ®îc coi lµ träng yÕu bÊt kÓ quy m« lín hay nhá. VD1: C¸c gian lËn thêng ®îc xem lµ hÖ träng h¬n c¸c sai sãt víi cïng mét quy m« tiÒn tÖ. VD2: C¸c sai sãt cã quy m« nhá nhng l¹i g©y t¸c ®éng d©y chuyÒn lµm ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn c¸c th«ng tin trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c sai ph¹m lÆp ®i lÆp l¹i. 9 VD3: C¸c sai ph¹m liªn quan ®Õ thu nhËp th× lu«n ®îc coi lµ träng yÕu. Tãm l¹i: møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu lµ c«ng viÖc mang tÝnh xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp dùa trªn c¸c híng dÉn cña c«ng ty kiÓm to¸n. Møc ®é träng yÕu ®îc x¸c ®Þnh ban ®Çu cã ¶nh hëng tíi quy m« cña cuéc kiÓm to¸n, ¶nh hëng ®Õn viÖc thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. + Ph©n bæ c¸c íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho c¸c kho¶n môc:  Sau khi kiÓm to¸n viªn cã ®îc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu th× kiÓm to¸n viªn cÇn ph©n bæ møc träng yÕu nµy cho tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, ®ã chÝnh lµ sai sè cã thÓ chÊp nhËn ®îc ®èi víi tõng kho¶n môc. Môc ®Ých cña viÖc ph©n bæ nµy nh»m gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh ®îc sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp ph¶i thu thËp ®èi víi tõng kho¶n môc ë møc chi phÝ thÊp nhÊt, mµ vÉn ®¶m b¶o ®îc tæng hîp c¸c sai sãt trªn b¸o c¸o tµi chÝnh kh«ng vît qu¸ íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu.  Do hÇu hÕt c¸c thñ tôc kiÓm to¸n thêng tËp trung vµo c¸c tµi kho¶n trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n nªn viÖc ph©n bæ c¸c íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu thêng ®îc tiÕn hµnh ®èi víi b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. ViÖc ph©n bæ ®îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu híng mµ c¸c sai ph¹m cã thÓ x¶y ra lµ khai khèng vµ khai thiÕu.  C¬ së ®Ó tiÕn hµnh ph©n bæ: dùa vµo b¶n chÊt cña c¸c kho¶n môc, ®¸nh gi¸ vÒ rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t, kinh nghiÖm cña kiÓm to¸n viªn vµ chi phÝ kiÓm to¸n cho tõng kho¶n môc. Trong thùc tÕ kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt còng nh chi phÝ kiÓm to¸n cho tõng kho¶n môc thêng khã dù ®o¸n tríc, cho nªn sù ph©n bæ ban ®Çu íc lîng vÒ møc träng yÕu thêng mang tÝnh chñ quan ®ßi xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. 2.2.7 §¸nh gi¸ rñi ro Trªn c¬ së møc träng yÕu vµ ph©n bæ møc träng yÕu th× kiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt träng yÕu trªn toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh còng nh trªn tõng kho¶n môc ®Ó phôc vô cho viÖc thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n vµ x©y dùng ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n phï hîp. C«ng viÖc nµy ®îc gäi lµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn thêng ph¶i x¸c ®Þnh mét møc rñi ro kiÓm to¸n mong muèn, møc rñi ro nµy ®îc x¸c ®Þnh phô thuéc vµo hai yÕu tè: - Møc ®é mµ theo ®ã ngêi sö dông th«ng tin tµi chÝnh bªn ngoµi tin tëng b¸o c¸o tµi chÝnh. Cô thÓ, nÕu møc ®é tin tëng nµy cµng cao th× kiÓm to¸n viªn cho r»ng ngêi sö dông th«ng tin tµi chÝnh bªn ngoµi ®Æt nhiÒu niÒm tin vµo b¸o c¸o tµi chÝnh vµ theo ®ã møc ®é t¸c h¹i trªn ph¹m vi toµn x· héi sÏ cµng lín nÕu nh cã mét sai sãt kh«ng ®îc ph¸t hiÖn trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, trong trêng hîp nµy kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh mét møc rñi ro mong muèn thÊp vµ qua ®ã t¨ng sè lîng c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i thu thËp, t¨ng ®é chÝnh x¸c trong c¸c kÕt luËn ®a ra cña m×nh. - Kh¶ n¨ng kh¸ch hµng sÏ gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh sau khi b¸o c¸o kiÓm to¸n ® îc ph¸t hµnh. NÕu kh¶ n¨ng nµy cµng cao th× kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh mét møc rñi ro mong muèn thÊp h¬n trêng hîp kh¸ch hµng kh«ng gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Khi 10 ®ã kiÓm to¸n viªn cÇn x¸c ®Þnh rñi ro mong muèn ë møc ®é thÊp, tõ ®ã t¨ng sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp, ®iÒu nµy sÏ lµm cho chi phÝ kiÓm to¸n t¨ng lªn nhng gi¶m thiÓu ®îc c¸c vô kiÖn mµ kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n sÏ gÆp ph¶i trong t¬ng lai. §¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng: ®îc thùc hiÖn dùa vµo c¸c yÕu tè: - B¸o c¸o c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng - TÝnh liªm chÝnh cña ban gi¸m ®èc - Hîp ®ång kiÓm to¸n lÇn ®Çu hay hîp ®ång kiÓm to¸n ®· ra h¹n - C¸c nghiÖp vô kt bÊt thêng - C¸c íc tÝnh kÕ to¸n - Quy m« cña c¸c sè d trªn c¸c tµi kho¶n §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t : liªn quan ®Õn sù yÕu kÐm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, rñi ro kiÓm so¸t ®îc kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ trªn toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh, còng nh ®èi víi c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. §¸nh gi¸ rñi ro ph¸t hiÖn: ®îc x¸c ®Þnh tõ 3 lo¹i rñi ro trªn, x¶y ra do c¸c nh©n tè : - KiÓm to¸n viªn thùc hiÖn c¸c bíc kiÓm to¸n kh«ng thÝch hîp do kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chi tiÕt kh«ng ®îc chó träng hoÆc do kh«ng ¸p dông quy tr×nh hîp lý cho tõng phÇn hµnh. - KiÓm to¸n viªn cã ph¸t hiÖn ®îc c¸c b»ng chøng nhng kh«ng nhËn thøc ®îc c¸c sai sãt còng nh ¶nh hëng cña nã tíi b¸o c¸o tµi chÝnh. - Hoµn toµn kh«ng ph¸t hiÖn ®îc sù sai sãt do cã sù th«ng ®ång. 2.2.8 Nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. Nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t lµ mét phÇn viÖc hÕt søc quan träng mµ kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn trong mét cuéc kiÓm to¸n, vÊn ®Ò nµy ®îc quy ®Þnh trong nhãm chuÈn mùc ®èi víi c«ng viÖc t¹i chç ë ®iÒu thø 2 trong 10 ChuÈn mùc kiÓm to¸n ®îc chÊp nhËn réng r·i( GASS): “KiÓm to¸n viªn ph¶i cã mét sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ ®Ó x¸c ®Þnh b¶n chÊt, thêi gian vµ ph¹m vi cña c¸c cuéc kh¶o s¸t ph¶i thùc hiÖn” . Vµ ®iÒu nµy còng ®îc quy ®Þnh trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400, §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé: “ KiÓm to¸n viªn ph¶i cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ x©y dùng c¸ch tiÕp cËn kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶”. Trong c¸c bíc tiÕp theo cña giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, dùa vµo c¸c yÕu tè x¸c ®Þnh trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng qu¸t, kiÓm to¸n viªn sÏ thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n chi tiÕt vµ so¹n th¶o ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n. 2.2.9 ThiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n 2.2.9.1 Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n lµ nh÷ng dù kiÕn chi tiÕt vÒ c¸c c«ng viÖc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn, thêi gian hoµn thµnh vµ sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c kiÓm to¸n viªn còng nh dù kiÕn vÒ nh÷ng t liÖu, th«ng tin liªn quan cÇn sö dông vµ thu thËp. Träng t©m cña ch¬ng 11 tr×nh kiÓm to¸n lµ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn ®èi víi tõng kho¶n môc hay bé phËn ®îc kiÓm to¸n. Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®îc thiÕt kÕ phï hîp sÏ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých:  S¾p xÕp mét c¸ch cã kÕ ho¹ch c¸c c«ng viÖc vµ nh©n lùc, ®¶m b¶o sù phèi hîp gi÷a c¸c kiÓm to¸n viªn còng nh híng dÉn chi tiÕt cho c¸c kiÓm to¸n viªn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n.  §©y lµ ph¬ng tiÖn ®Ó chñ nhiÖm kiÓm to¸n (ngêi phô tr¸ch kiÓm to¸n) qu¶n lý, gi¸m s¸t cuéc kiÓm to¸n th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh c¸c bíc c«ng viÖc ®îc thùc hiÖn.  B»ng chøng ®Ó chøng minh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®· thùc hiÖn. Th«ng thêng sau khi hoµn thµnh mét cuéc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ký tªn hoÆc ký t¾t lªn ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n liÒn víi thñ tôc kiÓm to¸n võa hoµn thµnh. 2.2.9.2 Qui tr×nh thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n cña hÇu hÕt c¸c cuéc kiÓm to¸n ®îc thiÕt kÕ thµnh 3 phÇn: tr¾c nghiÖm c«ng viÖc, tr¾c nghiÖm ph©n tÝch vµ tr¾c nghiÖm trùc tiÕp c¸c sè d. Mçi phÇn ®îc chia nhá thµnh c¸c chu kú nghiÖp vô vµ c¸c kho¶n môc trªn B¸o c¸c tµi chÝnh. 2.2.9.3 ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc: - C¸c thñ tôc kiÓm to¸n: ViÖc thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cña tr¾c nghiÖm c«ng viÖc thêng tu©n theo ph¬ng ph¸p luËn víi 4 bíc sau:  Cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu kiÓm so¸t néi bé cho c¸c kho¶n môc ®ang ®îc kh¶o s¸t.  NhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï mµ cã t¸c dông lµm gi¶m rñi ro kiÓm so¸t cña tõng môc tiªu kiÓm so¸t néi bé.  ThiÕt kÕ c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t ®èi víi tõng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï nãi trªn.  ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc theo tõng môc tiªu kiÓm so¸t néi bé cã xÐt ®Õn nhîc ®iÓm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ kÕt qu¶ íc tÝnh cña thö nghiÖm kiÓm so¸t. - Quy m« mÉu chän: Trong tr¾c nghiÖm c«ng viÖc, ®Ó x¸c minh quy m« mÉu chän ngêi ta thêng dïng ph¬ng ph¸p chän mÉu thuéc tÝnh ®îc sö dông ®Ó íc tÝnh tû lÖ cña phÇn tö trong mét tæng thÓ cã chøa mét ®Æc ®iÓm hoÆc thuéc tÝnh ®îc quan t©m. - Kho¶n môc ®îc chän: sau khi x¸c ®Þnh quy m« mÉu chän, kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c phÇn tö c¸ biÖt mang tÝnh ®¹i diÖn cao cho tæng thÓ. - Thêi gian thùc hiÖn: c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc thêng ®îc tiÕn hµnh vµo thêi ®iÓm gi÷a n¨m( nÕu hîp ®ång kiÓm to¸n dµi h¹n) hoÆc vµo thêi ®iÓm kÕt thóc n¨m. 2.2.10 ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm ph©n tÝch C¸c tr¾c nghiÖm ph©n tÝch ®îc thiÕt kÕ ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý chung cña c¸c sè d tµi kho¶n ®ang ®îc kiÓm to¸n. Trªn c¬ së kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn c¸c tr¾c nghiÖm ph©n tÝch ®ã, kiÓm to¸n viªn sÏ quyÕt ®Þnh më réng hay thu hÑp c¸c tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d. Trong giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, qui tr×nh ph©n tÝch cßn bao hµm nh÷ng thñ tôc ph©n tÝch chi tiÕt ®èi víi sè d c¸c tµi kho¶n vµ ®îc thùc hiÖn qua c¸c bíc sau:  X¸c ®Þnh sè d tµi kho¶n vµ sai sãt tiÒm tµng cÇn ®îc kiÓm tra. 12  TÝnh to¸n gi¸ trÞ íc tÝnh cña tµi kho¶n cÇn ®îc kiÓm tra.  X¸c ®Þnh gi¸ trÞ chªnh lÖch cã thÓ chÊp nhËn ®îc.  KiÓm tra sè chªnh lÖch träng yÕu.  §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra. 2.2.11 ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d S¬ ®å 3: Ph¬ng ph¸p luËn thiÕt kÕ c¸c kh¶o s¸t chi tiÕt sè d §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu, rñi ro ®èi víi kho¶n môc kiÓm to¸n §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t víi chu kú kiÓm to¸n ®îc thùc hiÖn ThiÕt kÕ vµ dù ®o¸n kÕt qu¶ c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc vµ tr¾c nghiÖm ph©n tÝch ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d cña kho¶n môc ®îc xÐt ®Ó tho¶tr×nh m·nkiÓm c¸cto¸n môc®îctiªu to¸ntrong ®Æcgiai thï: C¸c®Çuthñ kiÓm Ch¬ng thiÕtkiÓm kÕ ngay ®o¹n cñatôc cuéc kiÓm to¸n vµ to¸n, quy m« mÉu chän, kho¶n môc ® îc chän cã thÓ cÇn ph¶i söa ®æi do hoµn c¶nh thay ®æi. ViÖc thay ®æi ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n ban ®Çu kh«ng ph¶i lµ ®iÒu bÊt thêng v× viÖc dù kiÕn tríc tÊt c¶ c¸c t×nh huèng x¶y ra lµ rÊt khã kh¨n. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300, lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n sÏ ®îc söa ®æi, bæ xung nÕu cÇn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n nÕu cã nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh huèng hoÆc do nh÷ng kÕt qu¶ ngoµi dù ®o¸n cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc ph¶i cã nh÷ng söa ®æi ®¸ng kÓ trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n hoÆc ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n cÇn ph¶i ®îc ghi râ trong hå s¬ kiÓm to¸n. Trong thùc tÕ, ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n cã thÓ ®îc so¹n th¶o trong giai ®o¹n thùc hiÖn kiÓm to¸n hoÆc kh«ng cÇn so¹n th¶o mµ sö dông ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n mÉu cña c«ng ty kiÓm to¸n phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. 2.3. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n 2.3.1 Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n Thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kü thuËt kiÓm to¸n thÝch øng víi ®èi tîng kiÓm to¸n cô thÓ ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. §ã lµ qu¸ tr×nh triÓn khai mét c¸ch chñ ®éng vµ tÝch cùc c¸c kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n nh»m ®a ra nh÷ng ý kiÕn x¸c thùc vÒ møc ®é trung thùc vµ hîp lý cña B¸o c¸o tµi chÝnh 13 trªn c¬ së nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ vµ tin cËy. Nh vËy, thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm kh«ng chØ lµ qu¸ tr×nh triÓn khai mét c¸ch m¸y mãc kÕ ho¹ch ®· v¹ch ra, còng kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh thu thËp mét c¸ch thô ®éng c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n theo ®Þnh híng trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n hoÆc trµn lan theo diÔn biÕn cña thùc tiÔn. Tr¸i l¹i, ®ã lµ mét qu¸ tr×nh chñ ®éng thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch vµ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n kÕt hîp víi kh¶ n¨ng cña kiÓm to¸n viªn ®Ó cã ®îc nh÷ng kÕt luËn x¸c ®¸ng vÒ møc ®é trung thùc vµ hîp lý cña B¸o c¸o tµi chÝnh. H¬n n÷a, ®Ó cã ®îc nh÷ng kÕt luËn cïng nh÷ng b»ng chøng nµy, qu¸ tr×nh x¸c minh kh«ng chØ dõng ë nh÷ng th«ng tin trªn B¸o c¸o tµi chÝnh mµ quan träng h¬n lµ c¶ nh÷ng th«ng tin c¬ së ®· ®îc tæng hîp vµo B¸o c¸o nµy th«ng qua “c«ng nghÖ kiÓm to¸n” víi nh÷ng thñ tôc kiÓm to¸n cô thÓ. S¬ ®å 4: Sù kÕt hîp c¸c tr¾c nghiÖm trong thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt Thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i trong tr¾c nghiÖm c«ng viÖc Tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d §Ó hiÓu râ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c tr¾c nghiÖm nµy chóng ta sÏ lÇn lît nghiªn cøu viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n vµ vËn dông chóng trong c¸c lo¹i nghiÖp vô. 2.3.2 Thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t Thñ tôc kiÓm so¸t chØ ®îc thùc hiÖn sau khi t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé víi ®¸nh gi¸ ban ®Çu lµ kh¸ch thÓ kiÓm to¸n cã hÖ thèng kiÕm so¸t néi bé ho¹t ®éng cã hiÖu lùc. Khi ®ã, thñ tôc kiÓm so¸t ®îc triÓn khai nh»m thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ thiÕt kÕ vµ vÒ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500 quy ®Þnh: “Thö nghiÖm kiÓm so¸t( kiÓm tra hÖ thèng kiÓm so¸t) lµ viÖc kiÓm tra ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ sù thiÕt kÕ phï hîp vµ sù vËn hµnh h÷u hiÖu cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé”. Cô thÓ, c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i minh chøng ®îc: - ThiÕt kÕ c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t cô thÓ cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n thÝch hîp ®Ó ng¨n ngõa, ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a c¸c sai ph¹m träng yÕu. - Ho¹t ®éng kiÓm so¸t ®· ®îc triÓn khai theo ®óng yªu cÇu cña thiÕt kÕ trong thùc tÕ. B»ng chøng vÒ sù vËn hµnh h÷u hiÖu nµy liªn quan ®Õn c¸ch thøc ¸p dông c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t vÒ tÝnh nhÊt qu¸n trong qu¸ tr×nh ¸p dông vµ ®èi tîng ¸p dông nh÷ng ho¹t ®éng ®ã. C¸c c¸ch thøc hay ph¬ng ph¸p cô thÓ ®îc ¸p dông trong kiÓm tra hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé bao gåm: - §iÒu tra: bao gåm quan s¸t thùc ®Þa vµ x¸c minh thùc tÕ kÓ c¶ ch÷ ký trªn c¸c chøng tõ hoÆc b¸o c¸o kÕ to¸n. - Pháng vÊn: lµ c¸ch thøc ®a ra nh÷ng c©u hái vµ thu thËp nh÷ng c©u tr¶ lêi cña c¸c nh©n viªn cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n ®Ó hiÓu râ vÒ nh÷ng nh©n viªn nµy vµ x¸c nhËn hä ®· thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t. - Thùc hiÖn l¹i:®îc hiÓu ®¬n gi¶n lµ phÐp lÆp l¹i ho¹t ®éng cña mét nh©n viªn ®· lµm ®Ó x¸c nhËn møc ®é thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña hä víi c«ng viÖc ®îc giao. 14 - KiÓm tra tõ ®Çu ®Õn cuèi: lµ sù kÕt hîp gi÷a kü thuËt pháng vÊn, ®iÒu tra vµ quan s¸t theo trËt tù diÔn biÕn qua tõng chi tiÕt cña nghiÖp vô cô thÓ ®· ®îc ghi l¹i trong sæ c¸i. - KiÓm tra ngîc l¹i: theo thêi gian lµ biÖn ph¸p kiÓm tra mét nghiÖp vô tõ sæ c¸i ngîc l¹i ®Õn thêi ®iÓm ph¸t sinh nghiÖp vô ®ã. Sau khi thùc hiÖn c¸c biªn ph¸p kü thuËt chñ yÕu, cÇn lu hå s¬ vµ xem xÐt ¶nh hëng cña nh÷ng ph¸t hiÖn qua kiÓm tra ®Õn lùa chän c¸c phÐp thö víi mçi ho¹t ®éng kiÓm tra, cÇn lu tr÷ vµo hå s¬ c¸c tµi liÖu chñ yÕu nh: tÝnh chÊt, thêi gian vµ ph¹m vi cña c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t néi bé vµ nh÷ng ph¸t hiÖn cña kiÓm to¸n viªn. NÕu ph¸t hiÖn qua kiÓm tra trïng víi ®¸nh gi¸ ban ®Çu trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n th× c¸c thñ tôc kiÓm to¸n c¬ b¶n ®îc gi÷ nguyªn theo kÕ ho¹ch. Trong trêng hîp ngîc l¹i cÇn thùc hiÖn theo c¸c ph¬ng ¸n kh¸c. Ch¼ng h¹n, cã thÓ tiÕp tôc th¶o luËn víi kh¸ch hµng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ho¹t ®éng t¬ng øng ®Ó cã thÓ cung cÊp cïng mét b¶o ®¶m hoÆc cã thÓ ¸p dông c¸c thñ tôc kiÓm to¸n chi tiÕt sè liÖu ®Ó thu nhËn b»ng chøng cho b¶o ®¶m trªn. Sau kiÓm tra bæ xung trªn, nÕu b¶o ®¶m nµy kh«ng cã c¬ së th× cÇn thay ®æi l¹i ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong kÕ ho¹ch vµ më réng ph¹m vi cña c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n kÓ c¶ thñ tôc ph©n tÝch vµ kiÓm tra chi tiÕt. 2.3.3 Thùc hiÖn thñ tôc ph©n tÝch C¸c giai ®o¹n chñ yÕu thùc hiÖn thñ tôc ph©n tÝch: - Ph¸t triÓn mét m« h×nh: kÕt hîp víi c¸c biÕn tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng. Khi ph¸t triÓn mét m« h×nh, chóng ta x¸c ®Þnh c¸c biÕn tµi chÝnh hoÆc ho¹t ®éng vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. ch¼ng h¹n, chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng cã thÓ lµ s¶n phÈm cña c¸c biÕn sè nh: sè lîng nh©n viªn vµ møc tiÒn l¬ng b×nh qu©n hoÆc sè lîng s¶n phÈm vµ ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng hoÆc tû lÖ tiÒn l¬ng vµ tæng chi phÝ hay doanh thu…Khi kÕt hîp ®îc nh÷ng biÕn ®éc lËp cã liªn quan, m« h×nh sÏ cho ta nhiÒu th«ng tin h¬n vµ v× vËy dù ®o¸n sÏ chÝnh x¸c h¬n. Ngîc l¹i, nÕu m« h×nh vµ dù ®o¸n ®¬n gi¶n ho¸ qu¸ nhiÒu còng ®ång nghÜa víi ®¬n gi¶n ho¸ c¸c phÐp so s¸nh vµ møc h¹n cña b»ng chøng kiÓm to¸n. §Ó cã thÓ t¨ng tÝnh chÝnh x¸c cho c¸c dù ®o¸n b»ng c¸ch ph¸t triÓn m« h×nh theo híng chi tiÕt ho¸ d÷ liÖu, thËm chÝ chi tiÕt ho¸ thµnh nhiÒu m« h×nh nhá h¬n. - Xem xÐt tÝnh ®éc lËp vµ tin cËy cña d÷ liÖu tµi chÝnh vµ nghiÖp vô: tÝnh ®éc lËp vµ tin cËy cña d÷ liÖu tµi chÝnh vµ nghiÖp vô sö dông trong m« h×nh cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn tÝnh chÝnh x¸c cña dù ®o¸n vµ tíi b»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc tõ thñ tôc ph©n tÝch. - ¦íc tÝnh gi¸ trÞ vµ so s¸nh víi gi¸ trÞ ghi sæ: dùa theo m« h×nh vµ trªn c¬ së d÷ liÖu ®éc lËp vµ tin cËy cã thÓ so s¸nh íc tÝnh nµy víi gi¸ trÞ ghi sæ. PhÐp so s¸nh nµy cÇn chó ý tíi nh÷ng xu híng sau:  TÝnh thêng xuyªn cña viÖc ®¸nh gi¸ mèi quan hÖ ®ang ®îc nghiªn cøu.  TÝnh biÕn ®éng tÊt yÕu vµ biÕn ®éng bÊt thêng. - Ph©n tÝch nguyªn nh©n chªnh lÖch: chªnh lÖch ph¸t sinh cã thÓ do sè d tµi kho¶n hay lo¹i nghiÖp vô ®îc kiÓm to¸n chøa ®ùng sai sãt nhng cã thÓ chªnh lÖch ®îc h×nh thµnh tõ chÝnh íc tÝnh trong ph©n tÝch. 15 - Xem xÐt nh÷ng ph¸t hiÖn qua kiÓm to¸n: b»ng chøng kiÓm to¸n thu nhËn ®îc tõ thñ tôc ph©n tÝch cÇn ®îc ®¸nh gi¸ do ph¸t hiÖn qua kiÓm to¸n kh«ng chØ bao gåm nh÷ng sai sãt trong tµi kho¶n mµ c¶ nh÷ng quan s¸t hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, hÖ thèng th«ng tin vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. 2.3.4 Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt KiÓm tra chi tiÕt lµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt cô thÓ cña tr¾c nghiÖm tin cËy thuéc tr¾c nghiªm c«ng viÖc vµ tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d ®Ó kiÓm to¸n tõng kho¶n môc hoÆc nghiÖp vô t¹o nªn sè d trªn kho¶n môc hay lo¹i nghiÖp vô. Qu¸ tr×nh kiÓm tra chi tiÕt bao gåm 4 bíc c¬ b¶n: 2.3.5 LËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt: bíc nµy bao gåm nh÷ng c«ng viÖc chñ yÕu nh: - X¸c ®Þnh môc tiªu cña c¸c biÖn ph¸p kü thuËt: môc tiªu nµy cã thÓ:  Thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ sai ph¹m träng yÕu trong c¸c c¬ së dÉn liÖu thuéc c¸c môc tiªu kiÓm to¸n.  ¦íc tÝnh gi¸ trÞ chªnh lÖch kiÓm to¸n ®èi víi nh÷ng c¬ së dÉn liÖu cña B¸o c¸o tµi chÝnh ®ang chøa ®ùng kh¶ n¨ng cã sai ph¹m träng yÕu. - Lùa chän c¸c kho¶n môc trong tæng thÓ: bao gåm c¶ x¸c ®Þnh sè lîng c¸c kho¶n môc vµ chän mÉu kho¶n môc ®Ó kiÓm to¸n. X¸c ®Þnh mÉu chän cô thÓ ph¶i c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n vµ kinh nghiÖm cña kiÓm to¸n viªn. Víi lo¹i h×nh nghiÖp vô, x¸c ®Þnh mÉu chän cÇn chó ý tíi thêi ®iÓm chän mÉu ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ®¹i diÖn cña mÉu chän. 2.3.6 Lùa chän c¸c kho¶n môc ®Ó kiÓm tra chi tiÕt Cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra chi tiÕt víi tõng kho¶n môc trong tæng sè hoÆc víi nhãm c¸c kho¶n môc. NÕu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra chi tiÕt kh«ng ph¶i víi tÊt c¶ c¸c kho¶n môc trong mét tµi kho¶n th× ph¶i chÊp nhËn møc ®é kh«ng ch¾c ch¾n cña b»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc. §iÒu nµy cã thÓ chÊp nhËn ®îc v× nh÷ng lý do sau: - Trong kiÓm to¸n cÇn thu nhËn nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n cã tÝnh thuyÕt phôc chø kh«ng ph¶i lµ b»ng chøng kiÓm to¸n cã tÝnh kÕt luËn. - Cã thÓ kÕt hîp b»ng chøng kiÓm to¸n tõ nhiÒu nguån. - Chi phÝ kiÓm tra tÊt c¶ c¸c kho¶n môc lµ kh«ng kinh tÕ. Khi kh«ng lùa chän tÊt c¶ c¸c kho¶n môc tõ mét tµi kho¶n th× chóng ta cã thÓ lùa chän mét sè kho¶n môc dùa trªn c¬ së chän ®iÓn h×nh nh÷ng kho¶n môc chÝnh chÝnh hoÆc chän mÉu ®¹i diÖn hoÆc kÕt hîp c¶ hai ph¬ng ph¸p. 2.3.7 Lùa chän kho¶n môc chÝnh C¸c kho¶n môc chÝnh lµ nh÷ng kho¶n môc mµ dùa trªn ®¸nh gi¸, kinh nghiÖm vµ sù hiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh cña kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn thÊy chóng lµ kho¶n môc kh«ng ph¸t sinh th«ng thêng, kh«ng dù ®o¸n tríc ®îc hay dÔ cã sai ph¹m. §Ó lùa chän ®îc nh÷ng kho¶n môc chÝnh cÇn ®äc nh÷ng chøng tõ tµi liÖu. B¶ng sè1: c¬ së vµ thñ tôc lùa chän c¸c kho¶n môc chÝnh C¬ së lùa chän kho¶n môc VÝ dô vÒ thñ tôc t¬ng øng ¸p dông ThiÕu sè thø trong d·y sè liªn tôc §äc danh môc ho¸ ®¬n b¸n hµng ®Ó t×m ra nh÷ng sè thø tù bÞ khuyÕt 16 Trïng l¾p sè thø tù trong d·y sè liªn tôc §äc hå s¬ nh©n viªn ®Ó t×m ra nh÷ng hå s¬ cã 2 b¶n cña cïng mét nh©n viªn trong mét thêi kú nµo ®ã Gi¸ trÞ lín (hoÆc bÐ ) h¬n mét gi¸ trÞ cô §äc lít danh môc hµng tån kho ®Ó ph¸t thÓ hiÖn nh÷ng dßng cã gi¸ trÞ ©m v.v… v.v… 2.3.8 Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt kiÓm tra chi tiÕt trªn c¸c kho¶n môc ®· chän Trªn c¬ së c¸c kho¶n môc ®· chän, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó kiÓm tra chi tiÕt. Cã thÓ ¸p dông c¸c kü thuËt kiÓm to¸n thÝch hîp ®èi víi mçi kho¶n môc lùa chän ®Ó tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt nh»m x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tån t¹i nh÷ng chªnh lÖch ®Õn møc ®ßi hái ®iÒu tra vµ theo dâi. Trong c¸c biÖn ph¸p kü thuËt kiÓm tra chi tiÕt x¸c nhËn vµ kiÓm tra thùc tÕ lµ nh÷ng kü thuËt thêng ®îc ¸p dông réng r·i trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh vµ cÇn ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së x¸c ®Þnh. X¸c nhËn:x¸c nhËn sè d vµ nh÷ng nghiÖp vô b»ng mét nguån bªn ngoµi thêng cung cÊp b»ng chøng kiÓm to¸n cã tÝnh thuyÕt phôc. X¸c nhËn thêng lµ mét thñ tôc kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶ v× thñ tôc nµy cã thÓ x¸c nhËn ®îc thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña nghiÖp vô vµ nh÷ng ho¹t ®éng xö lý nghiÖp vô ®ã. VÒ lo¹i x¸c nhËn, tuú theo lo¹i c©u hái vµ c©u tr¶ lêi t ¬ng øng, cã thÓ ¸p dông c¸c lo¹i x¸c nhËn kh¸c nhau: x¸c nhËn më, x¸c nhËn ®ãng, x¸c nhËn chñ ®éng, nh÷ng thñ tôc kiÓm to¸n thay thÕ, vµ x¸c nhËn thô ®éng. KiÓm tra thùc tÕ: kiÓm tra thùc tÕ ®îc øng dông réng r·i trong kiÓm to¸n tµi s¶n nãi chung vµ ®Æc biÖt trong kiÓm to¸n hµng tån kho. 2.3.9 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra chi tiÕt CÇn ®¸nh gi¸ nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n ®· thu thËp ®îc tõ qu¸ tr×nh kiÓm tra chi tiÕt. Nh÷ng ph¸t hiÖn bao gåm c¸c sai sãt kh«ng chØ vÒ tµi kho¶n mµ cßn vÒ chøc n¨ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, hÖ thèng th«ng tin vµ cã thÓ vÒ tÝnh kh¸ch quan cña ban gi¸m ®èc, vµ n¨ng lùc cña ®éi ngò nh©n viªn. NÕu sau kiÓm tra x¸c ®inh cã chªnh lÖch kiÓm to¸n th× ph¶i ®iÒu tra vÒ tÝnh chÊt vµ nguyªn nh©n, c©n nh¾c tÝnh träng yÕu cña chªnh lÖch kiÓm to¸n nµy trong c¬ së dÉn liÖu B¸o c¸o tµi chÝnh vÒ mét môc tiªu kiÓm to¸n. Còng c©n nh¾c ¶nh hëng cña chªnh lÖch nµy ®èi víi t×nh h×nh kinh doanh cña kh¸ch hµng. 2.3.10 xö lý chªnh lÖch kiÓm to¸n Xö lý chªnh lÖch kiÓm to¸n tuú thuéc vµo lo¹i chªnh lÖch kiÓm to¸n, nguyªn nh©n cña nh÷ng chªnh lÖch vµ c¶ nh÷ng thñ tôc tiÕn hµnh khi ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n cho thÊy cã sai sãt. C¸c lo¹i chªnh lÖch kiÓm to¸n: cÇn ®îc ph©n lo¹i theo kú quyÕt to¸n chªnh lÖch cña n¨m tríc vµ chªnh lÖch cña n¨m nay. §iÒu tra tÝnh chÊt vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n cÇn ®îc thùc hiÖn víi mét møc ®é hoµi nghi nghÒ nghiÖp thÝch hîp. Theo ®ã, chªnh lÖch kiÓm to¸n tr íc hÕt ®îc ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt cña vi ph¹m cè ý hoÆc sai sãt v« t×nh. Nh÷ng thñ tôc tiÕn hµnh khi ph¸t hiÖn dÊu hiÖu vi ph¹m tuú thuéc vµo møc ®é ¶nh h ëng tiÒm tµng cña nã tíi b¸o c¸o tµi chÝnh. B¸o c¸o vÒ nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n: cÇn ®îc thùc hiÖn ngay lËp tøc cho Ban gi¸m ®èc vµ tuú thuéc vµo hoµn c¶nh cã thÓ th«ng tin cho Héi ®ång qu¶n trÞ trong nh÷ng trêng hîp sau ®©y: 17 - Ph¸t hiÖn ra sai sãt träng yÕu trong B¸o c¸o tµi chÝnh. - Ph¸t hiÖn ra mét ®iÓm yÕu quan träng hoÆc mét khÝa c¹nh cÇn ph¶i b¸o c¸o vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Ph¸t hiÖn ra sai ph¹m cè ý. - Tin r»ng cã tån t¹i sai ph¹m thËm chÝ cã ¶nh hëng kh«ng träng yÕu ®èi víi B¸o c¸o tµi chÝnh. Víi nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n kh«ng ®îc söa ®æi cÇn lËp mét tãm t¾t tÝnh träng yÕu cña nh÷ng chªnh lÖch nµy vµ xÐt kh¶ n¨ng ¶nh hëng cña chóng ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh. 2.4 KÕt thóc kÕ ho¹ch kiÓm to¸n 2.4.1 Xem xÐt c¸c kho¶n nî ngoµi dù kiÕn: Trong thùc tÕ, cã nh÷ng sù kiÖn ph¸t sinh trong n¨m cã thÓ dÉn ®Õn mét kho¶n c«ng nî hay thiÖt h¹i mµ cho ®Õn thêi ®iÓm kho¸ sæ vÉn cha thÓ x¸c ®Þnh liÖu cã thÓ ch¾c ch¾n x¶y ra hay kh«ng, vµ sè tiÒn cô thÓ lµ bao nhiªu? VÝ dô: Mät kh¸ch hµng kiÖn ®¬n vÞ trong n¨m, ®ßi hái ®¬n vÞ ph¶i båi thêng mét kho¶n tiÒn lín. §Õn cuèi n¨m sù kiÖn vÉn cha kÕt thóc nªn cha thÓ kÕt luËn ch¾c ch¾n r»ng liÖu ®¬n vÞ cã ph¶i båi thêng kh«ng vµ nÕu cã lµ bao nhiªu? Nh÷ng kho¶n c«ng nî hay thiÖt h¹i ®ã ®îc gäi lµ c«ng nî ngoµi dù kiÕn hay cßn gäi lµ c¸c kho¶n cßn mËp mê. §ã lµ c¸c nghÜa vô cã thÓ cã do mét sù kiÖn ®· x¶y ra t¹o nªn; vµ viÖc nghÜa vô nµy cã thùc sù cã hay kh«ng, vµ sè tiÒn cô thÓ lµ bao nhiªu th× cßn tuú thuéc vµo mét sè sù kiÖn trong t¬ng lai. Nãi c¸ch ®©y lµ nh÷ng thiÖt h¹i cã thÓ ch¾c ch¾n x¶y ra, hay cã thÓ x¶y ra, hay lµ rÊt khã x¶y ra, sù mËp mê ®ã chñ yÕu lµ do tuú thuéc ë c¸c sù kiÖn t¬ng lai. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n thêng yªu cÇu khai b¸o c¸c kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn träng yÕu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh díi d¹ng chó thÝch. 2.4.1.1 C¸c lo¹i c«ng nî ngoµi dù kiÕn thêng cã: - C¸c vô kiÖn cha xÐt xö hoÆc ®ang ®e do¹ vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ®èi víi s¶n phÈm, x©m ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp v.v… - C¸c sù tranh chÊp vÒ thuÕ víi c¬ quan thuÕ. - C¸c b¶o l·nh c«ng nî cña ngêi kh¸c v.v… - C¸c cam kÕt thêng cã mèi quan hÖ gÇn gòi víi c«ng nî ngoµi dù kiÕn. VÝ dô nh c¸c cam kÕt mua hµng víi gi¸ cè ®Þnh… lµ nh÷ng hîp ®ång cam kÕt duy tr× nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ bÊt chÊp nh÷ng biÕn ®éng t¬ng lai. Do ®ã c¸c cam kÕt sÏ trë thµnh thiÖt h¹i nÕu x¶y ra c¸c biÕn ®æi kh«ng thuËn lîi, ch¼ng h¹n gi¸ c¶ t¨ng sÏ lµm cam kÕt b¸n hµng víi gi¸ cè dÞnh trë thµnh thiÖt h¹i. C¸c cam kÕt cã thÓ ®îc khai b¸o riªng, hoÆc kÕt hîp ®Ó khai b¸o cïng víi c¸c c«ng nî ngoµi dù kiÕn trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. 2.4.1.2 Mét sè thñ tôc kiÓm to¸n ®Ó ph¸t hiÖn c¸c kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn cña ®¬n vÞ: C¸c thñ tôc kiÓm to¸n thÝch hîp cho viÖc kh¶o s¸t c¸c kho¶n nî ngoµi kh«ng ®îc x¸c dÞnh râ rµng nh c¸c thñ tôc trong c¸c lÜnh vùc kiÓm to¸n kh¸c v× môc tiªu chñ yÕu ë giai ®o¹n ®Çu cña c¸c kh¶o s¸t lµ x¸c ®Þnh sù hiÖn diÖn cña c¸c kho¶n nî ngoµi dù kiÕn, vµ khi kiÓm to¸n viªn nhËn thÊy cã c¸c kho¶n nî ngoµi ý muèn tån t¹i th× viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu cña chóng vµ sù c«ng khai quy ®Þnh cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Sau ®©y lµ mét sè thñ tôc thêng ®îc sö dông ®Ó t×m c¸c kho¶n nî ngoµi dù kiÕn: 18 - Trao ®æi víi ngêi qu¶n lý ®¬n vÞ vÒ kh¶ n¨ng cã thÓ cã c¸c kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn cha ®îc khai b¸o. KiÓm to¸n viªn cÇn tr×nh bµy râ cho ngêi qu¶n lý biÕt vÒ c¸c kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn nµo cÇn ph¶i khai b¸o trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. Thñ tôc pháng vÊn nµy chØ h÷u Ých nÕu ngêi qu¶n lý ®¬n vÞ kh«ng cã chñ ®Þnh giÊu c¸c kho¶n c«ng nî nµy. Cuèi cïng, kiÓm to¸n viªn sÏ yªu cÇu ngêi qu¶n lý ®¬n vÞ cung cÊp mét th gi¶i tr×nh x¸c ®Þnh ®· khai b¸o ®Çy ®ñ c¸c kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn mµ ®¬n vÞ ®· biÕt. - Göi th yªu cÇu luËt s, hay t vÊn ph¸p lý cña ®¬n vÞ cung cÊp th x¸c nhËn, trong ®ã: + M« t¶ néi dung c¸c vô kiÖn hoÆc bÊt ®ång vÒ thuÕ + §¸nh gi¸ hËu qu¶, + §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thiÖt h¹i. - Xem xÐt c¸c biªn b¶n häp héi ®ång qu¶n trÞ ®Ó biÕt ®îc c¸c hîp ®ång, c¸c vô kiÖn quan träng v.v… Sau cïng, kiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ tÇm quan träng cña c¸c kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn vµ néi dung cÇn thiÕt khai b¸o trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. NÕu kh¶ n¨ng x¶y ra cña c¸c kho¶n c«ng nî nµy ®· râ, vµ sai sè tiÒn thiÖt h¹i cã thÓ íc tÝnh gÇn ®óng, nã cÇn ®îc ghi nhËn vµo sæ kÕ to¸n nh mét kho¶n c«ng nî thùc sù. NÕu kh¶ n¨ng x¶y ra cña c¸c kho¶n c«ng nî nµy lµ hiÕm, hoÆc kho¶n c«ng nî kh«ng träng yÕu, lóc ®ã viÖc khai b¸o trªn B¸o c¸o tµi chÝnh sÏ lµ kh«ng cÇn thiÕt. ViÖc ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn ph¶i ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch ®éc lËp chø kh«ng ph¶i dùa vµo ý kiÕn cña ®¬n vÞ. 2.4.1.3 Xem xÐt sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ kÕ to¸n: PhÇn lín c«ng viÖc quan träng cña mét cuéc kiÓm to¸n ®îc tiÕn hµnh sau ngµy kÕt thóc niªn ®é. Riªng tõ ngµy kÕt thóc niªn ®é cho ®Õn hoµn thµnh B¸o c¸o kiÓm to¸n, cã thÓ x¶y ra nh÷ng sù kiÖn cã ¶nh hëng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ hoÆc khai b¸o trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. Do ®ã, kiÓm to¸n viªn cßn cã tr¸ch nhiÖm xem xÐt c¸c sù kiÖn x¶y ra trong thêi gian nµy, tøc lµ nh÷ng sù kiÖn hay nghiÖp vô x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ kÕ to¸n cho ®Õn tríc ngµy hoµn thµnh kiÓm to¸n vµ ph¸t hµnh B¸o c¸o kiÓm to¸n. C«ng viÖc xem xÐt sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ kÕ to¸n thêng ®îc kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh vµo cuèi cuéc kiÓm tra. Cã hai lo¹i sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ kÕ to¸n cÇn ®îc quan t©m bëi nh÷ng lµ qu¶n lý ®¬n vÞ vµ kiÓm to¸n viªn lµ: c¸c sù kiÖn cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh vµ ®ßi hái ph¶i ®iÒu chØnh l¹i B¸o c¸o tµi chÝnh; vµ c¸c sù kiÖn kh«ng ¶nh hëng ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh nhng cÇn ph¶i khai b¸o trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. 2.4.1.4.C¸c sù kiÖn cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh vµ ®ßi hái ph¶i ®iÒu chØnh l¹i B¸o c¸o tµi chÝnh: Nh÷ng sù kiÖn hay nghiÖp vô nµy cung cÊp nh÷ng b»ng chøng bæ sung vÒ sù viÖc ®· x¶y ra tríc ngµy kÕt thóc niªn ®é, vµ chóng ¶nh hëng ®Õn c¸c ®¸nh gi¸ trong qu¸ tr×nh tr×nh bµy B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n thêng yªu cÇu ®iÒu chØnh c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh tuú theo sù ®¸nh gi¸ vÒ ¶nh hëng cña c¸c b»ng chøng bæ sung vÒ c¸c sù kiÖn sau ngµy kho¸ sæ . VÝ dô: mét kh¸ch hµng cña ®¬n vÞ bÞ ph¸ s¶n trong mét thêi gian ng¾n sau ngµy kÕt thóc niªn ®é, vµ ®ang lóc cuéc kiÓm to¸n ®îc tiÕn hµnh. §©y lµ mét kh¸ch hµng cã sè d rÊt lín trong kho¶n ph¶i thu cña ®¬n vÞ vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt, hoµn toµn cã kh¶ n¨ng thu håi. ViÖc ph¸ s¶n cña kh¸ch hµng ®ã khiÕn kiÓm to¸n viªn ph¶i yªu cÇu ®¬n vÞ gia t¨ng kho¶n dù phßng nî khã ®ßi vµo ngµy 31/12 cho phï hîp. Bëi viÖc ph¸ s¶n nµy chøng tá t×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng ®· suy yÕu tríc ngµy 31/12, vµ d¬n vÞ ®· sai lÇm khi ®¸nh gi¸ kho¶n ph¶i thu nµy lµ tèt vµ cã kh¶ 19 n¨ng thu håi. Trong trêng hîp nµy, chÝnh b»ng chøng cã ®îc sau ngµy kho¸ sæ ®îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh l¹i viÖc ®¸nh gi¸ kho¶n ph¶i thu cã ®îc vµo ngµy kÕt thóc niªn ®é. Díi ®©y lµ mét sè sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ thuéc lo¹i nµy: - KÕt qu¶ xÐt xö mét vô kiÖn sau ngµy kho¸ sæ cho thÊy sè tiÒn ®¬n vÞ bÞ båi thêng lµ träng yÕu. MÆc dï vô kiÖn ®· ®îc khai b¸o trªn B¸o c¸o tµi chÝnh nh mét kho¶n c«ng nî ngoµi dù kiÕn, nhng b©y giê ®· cã ®ñ b»ng chøng ®Ó x¸c ®Þnh kho¶n thiÖt h¹i nµy mét c¸ch chÝnh x¸c. Do ®ã cÇn ph¶i ®a nã vµo sè liÖu kÕ to¸n cø kh«ng thÓ khai b¸o díi d¹ng chó thÝch ®îc. - Mét sè sec cña kh¸ch hµng ®· ghi vµo tån quü cña ®¬n vÞ ngµy 31/12, ®Çu n¨m sau khi nép ng©n hµng míi ph¸t hiÖn lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. NÕu sè tiÒn trªn sec lµ träng yÕu, cÇn ph¶i ®iÒu chØnh l¹i tån quü ngµy 31/12 vµ lo¹i trõ c¸c sÐc kh«ng cã kh¶ n¨ng thu tiÒn. - Mét tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng sö dông ®îc nhîng b¸n víi mét gi¸ thÊp h¬n gi¸ ®îc h¹ch to¸n trªn sæ s¸ch. Trêng hîp nµy chØ cÇn ®iÒu chØnh l¹i gi¸ tµi s¶n cè ®Þnh nµy trªn b¸o c¸o tµi chÝnh v× gi¸ h¹ch to¸n trªn sæ s¸ch kh«ng chÝnh x¸c v.v… 2.4.2.C¸c sù kiÖn kh«ng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh nhng c©n fph¶i khai b¸o trªn thuyÕt minh b¸o c¸o tµi chÝnh: C¸c sù kiÖn nµy chØ thùc sù ph¸t sinh sau ngµy kÕt thóc niªn ®é, nªn kh«ng ph¶i ®iÒu chØnh l¹i sè liÖu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. Tuy nhiªn, v× tÝnh chÊt quan träng cña nã nªn cÇn ph¶i khai b¸o trªn thuyÕt minh B¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó tr¸nh sù hiÓu lÇm khi sö dông B¸o c¸o tµi chÝnh . VÝ dô: Sau ngµy kÕt thóc niªn ®é, mét trËn ho¶ ho¹n ®· x¶y ra vµ thiieu huû phÇn lín nhµ xëng, thiÕt bÞ cña ®¬n vÞ, trong trêng hîp nµy, gi¸ trÞ cña nhµ xëng, thiÕt bÞ trªn b¸o c¸o tµi chÝnh kh«ng thÓ ®iÒu chØnh gi¶m v× nã thùc sù cßn tèt cho ®Õn cuèi n¨m. Tuy nhiªn nh÷ng ngêi sö dông b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ bÞ ngé nhËn nÕu hä kh«ng ®îc cho biÕt r»ng hÇu hÕt c¸c tµi s¶n ®ã kh«ng cßn kh¶ n¨ng sö dông n÷a. Díi ®©y lµ mét sè sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ thuéc lo¹i nµy: - Sù hîp nhÊt víi mét c«ng ty ®ang c¹nh tranh víi ®¬n vÞ. - Sù ph¸t hµnh tr¸i phiÕu hay cæ phÇn. - Sù sôt gi¶m gi¸ thÞ trêng cña hµng tån kho v× Nhµ níc cÊm b¸n lo¹i s¶n phÈm ®ã tõ thêi ®iÓm X… 2.4.3.C¸c thñ tôc kiÓm to¸n : C¸c thñ tôc kiÓm to¸n cã thÓ ¸p dông ®Ó xem xÐt c¸c sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ cã thÓ chia lµm hai lo¹i: Lo¹i thø nhÊt bao gåm c¸c thñ tôc kiÓm tra sè d cuèi n¨mcña c¸c tµi kho¶n, vµ lo¹i thø hai lµ c¸c thñ tôc chuyªn dïng ®Ó ph¸t hiÖn c¸c sù kiÖn sau ngµy kho¸ sæ . Lo¹i thø nhÊt thêng lµ c¸c thñ tôc kiÓm tra chung quanh thêi ®iÓm kho¸ sæ vµ c¸c thö nghiÖm ®¸nh gi¸. Dã chÝnh lµ c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ®îc tiÕn hµnh khi kiÓm to¸n c¸c kho¶n môc trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp c¸c b»ng chøng vÒ sù chuÈn x¸c cña c¸c sè liÖu nµy, nã cßn cho thÊy nhiÒu sù kiÖn x¶y ra sau thêi ®iÓm kho¸ sæ. VÝ dô khi kiÓm tra kh¶ n¨ng thu håi nî cña c¸c kho¶n ph¶i thu, kiÓm to¸n viªn sÏ ph¶i xem xÐt viÖc thu håi c¸c kho¶n nî ®îc ghi trªn B¸o c¸o tµi chÝnh sÏ tiÕn hµnh thÕ nµo sau thêi ®iÓm kho¸ sæ. Lo¹i thø hai ®ù¬c thiÕt kÕ ®Ó t×m c¸c th«ng tin vÒ c¸c sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ ®Ó tiÕn hµnh c¸c ®iÒu chØnh, hoÆc bæ sung c¸c thuyÕt minh trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c biÖn ph¸p cÇn thùc hiÖn nh»m thÈm tra vÒ c¸c sù kiÖn tiÕp theo bao gåm nh÷ng néi dung sau: 20