Tài liệu Thực trạng và những yếu tố tác động đến lối sống của sinh viên trường cao đẳng sư phạm thái bình hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC ---------------------- HÀ KIM HOÀNH THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LỐI SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM THÁI BÌNH HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC ---------------------- HÀ KIM HOÀNH THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LỐI SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM THÁI BÌNH HIỆN NAY Chuyên ngành: Đo lƣờng và đánh giá trong giáo dục Mã số: 60140120 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN CÔNG KHANH HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với tiêu đề: “Thực trạng và những yếu tố tác động đến lối sống của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Bình hiện nay” hoàn toàn là kết quả nghiên cứu của chính bản thân tôi và chƣa đƣợc công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của ngƣời khác. Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã thực hiện nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu; các kết quả trình bày trong luận văn là sản phẩm nghiên cứu, khảo sát của riêng cá nhân tôi; tất cả các tài liệu tham khảo sử dụng trong luận văn đều đƣợc trích dẫn tƣờng minh, theo đúng quy định. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và các nội dung khác trong luận văn của mình. Hà Nội, ngày 17tháng 07 năm 2015 Tác giả luận văn (Ký và ghi rõ họ tên) Hà Kim Hoành LỜI CÁM ƠN Trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Viện Đảm bảo chất lƣợng giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm, chỉ bảo, giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo và các cán bộ phụ trách tại Viện. Nhân dịp này cho phép tôi xin chân thành cảm ơn tới tất cả các thầy, cô giáo và các cán bộ của Viện. Xin kính chúc tất cả quý thầy, cô sức khỏe, hạnh phúc và thành công. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới thầy PGS.TS. Nguyễn Công Khanh hiện đang công tác tại Trung tâm Khảo khí và Đảm bảo chất lƣợng giáo dục - Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, hƣớng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cám ơn BGH trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Thái Bình, đồng nghiệp, bạn bè, gia đình và các bạn sinh viên của nhà trƣờng đã giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành luận văn và khóa học. Do thời gian và kinh nghiệm nghiên cứu còn hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, nhƣợc điểm. Tôi kính mong nhận đƣợc sự góp ý, chỉ bảo và bổ xung những ý kiến của các thầy, cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cám ơn! Học viên Hà Kim Hoành MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 3 DANH MỤC BẢNG 4 DANH MỤC BIỂU 6 MỞ ĐẦU 7 1. Lý do chọn đề tài 7 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 10 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 10 4. Câu hỏi nghiên cứu/giả thuyết nghiên cứu 11 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 11 6. Phạm vi nghiên cứu 11 7. Kết cấu luận văn 12 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1.1. Tổng quan các nghiên cứu liên quan 13 13 1.1.1. Các nghiên cứu nƣớc ngoài 1.1.2. Các nghiên cứu trong nƣớc 1.2. 13 14 Một số vấn đề lý luận cơ bản 17 1.2.1. Các khái niệm 17 1.2.2. Những biểu hiện lối sống sinh viên 29 1.2.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến lối sống sinh viên 33 CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU 38 2.1. Tổ chức nghiên cứu 38 2.1.1. Địa bàn và khách thể nghiên cứu 38 2.1.2. Quy trình nghiên cứu 42 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 42 2.2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu 42 2.2.2. Phƣơng pháp điều tra bằng khảo sát 43 2.2.3. Đánh giá độ tin cậy và độ hiệu lực của câu hỏi 45 1 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 56 3.1. Thực trạng lối sống của sinh viên trƣờng CĐSP Thái Bình 56 3.1.1. Tính tích cực, chủ động, linh hoạt 57 3.1.2. Giản dị, tiết kiệm, lành mạnh 60 3.1.3. Đồng cảm, biết chia sẻ 62 3.1.4. Tinh thần kỷ luật 65 3.1.5. Tinh thần hợp tác 67 3.1.6. Tình yêu, hôn nhân 70 3.2. Những yếu tố tác động đến lối sống của sinh viên trƣờng CĐSP 73 Thái Bình 3.2.1. Tác động của những yếu tố kinh tế thị trƣờng và gia đình 73 đến lối sống sinh viên trƣờng CĐSP Thái Bình 3.2.2. Tác động của những yếu tố lối sống cá nhân; lựa chọn 77 ngành học; tính cách bạn bè và mục đích, động cơ học tập đến LSSV trƣờng CĐSP Thái Bình KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 89 1. Kết luận 89 2. Kiến nghị 91 3. Hạn chế của nghiên cứu 92 4. Hƣớng nghiên cứu tiếp theo 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO 94 PHỤ LỤC 97 Phụ lục 1 97 Phụ lục 2 107 2 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Nội dung Từ viết tắt Ban giám hiệu BGH Cao đẳng Sƣ phạm CĐSP Công nghiệp hóa, Hiện đại hóa CNH, HĐH Chủ nghĩa xã hội CNXH Hình thái kinh tế xã hội HTKTXH Học sinh, Sinh viên HS, SV Kinh tế thị trƣờng KTTT Lối sống sinh viên LSSV Nghị quyết trung ƣơng NQTW Sinh viên SV Tƣ bản chủ nghĩa TBCN Tổ chức – Hành chính TC-HC Xã hội chủ nghĩa XHCN 3 DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Độ tin cậy của phiếu hỏi đo thực trạng và những yếu tố tác 46 động trên mẫu SV Bảng 2: Độ phù hợp của các item trên phiếu khảo sát 48 Bảng 3: Kết quả kiểm định KMO và Bartlett 50 Bảng 4: Bảng phƣơng sai trích khi phân tích các yếu tố 50 Bảng 5: Mô hình xử lý số liệu tƣơng ứng với các biến quan sát sau khi 52 phân tích Bảng 3.1: Mô tả chỉ số nhận thức của SV về tính tích cực, chủ động, 57 linh hoạt Bảng 3.2: Các mức độ nhận thức của SV về tính tích cực, chủ động, 58 linh hoạt Bảng 3.3: Mô tả chỉ số nhận thức của SV về giản dị, tiết kiệm, lành mạnh 60 Bảng 3.4: Các mức độ nhận thức của SV về giản dị, tiết kiệm, lành mạnh 60 Bảng 3.5: Mô tả chỉ số nhận thức của SV về đồng cảm, biết chia sẻ 63 Bảng 3.6: Các mức độ nhận thức của SV về đồng cảm, biết chia sẻ 63 Bảng 3.7: Mô tả chỉ số nhận thức của SV về tinh thần kỷ luật 65 Bảng 3.8: Các mức độ nhận thức của SV về tinh thần kỷ luật 65 Bảng 3.9: Mô tả chỉ số nhận thức của SV về tinh thần hợp tác 68 Bảng 3.10: Các mức độ nhận thức của SV về tinh thần hợp tác 68 Bảng 3.11: Mô tả chỉ số nhận thức của SV về tình yêu, hôn nhân 70 Bảng 3.12: Các mức độ nhận thức của SV về tình yêu, hôn nhân 71 Bảng 3.13: Mức độ tác động của các items trên yếu tố KTTT; gia đình 73 Bảng 3.14: Mức độ tác động của các yếu tố đến LSSV 74 Bảng 3.15: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với SV nam và 75 SV nữ Bảng 3.16: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với SV các khoa 76 Bảng 3.17: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với SV năm thứ 76 4 2 và SV năm thứ 3 Bảng 3.18: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với điều kiện 77 kinh tế gia đình của SV Bảng 3.19: Mức độ tác động của các items trên yếu tố lối sống cá nhân; 78 lựa chọn ngành học; mục đích, động cơ học tập Bảng 3.20: Mức độ tác động của các yếu tố đến LSSV 78 Bảng 3.21: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với SV nam và 80 SV nữ Bảng 3.22: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với SV các khoa 81 Bảng 3.23: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với SV năm thứ 83 2 và SV năm thứ 3 Bảng 3.24: So sánh mức độ tác động của các yếu tố đối với điều kiện kinh tế gia đình của SV 5 84 DANH MỤC BIỂU Biểu đồ 1: Biểu đồ mô tả mẫu phân theo khoa 40 Biểu đồ 2: Biểu đồ mô tả mẫu phân theo giới tính 41 Biểu đồ 3: Biểu đồ mô tả mẫu phân theo năm học (năm thứ 2 và năm thứ 3) 41 Hình 3.1: Biểu đồ tỉ lệ % nhận thức của SV về tính tích cực, chủ động, 58 linh hoạt Hình 3.2: Biểu đồ tỉ lệ % nhận thức của SV về giản dị, tiết kiệm , lành mạnh 61 Hình 3.3: Biểu đồ tỉ lệ % nhận thức của SV về đồng cảm, biết chia sẻ 63 Hình 3.4: Biểu đồ tỉ lệ % nhận thức của SV về tinh thần kỷ luật 66 Hình 3.5: Biểu đồ tỉ lệ % nhận thức của SV về tinh thần hợp tác 68 Hình 3.6: Biểu đồ tỉ lệ % nhận thức của SV về tình yêu, hôn nhân 71 6 MỞ DẦU 1. Lý do chọn đề tài Lịch sử phát triển của xã hội loài ngƣời cho thấy mỗi thời đại, xã hội đều hình thành nên một lối sống phù hợp. Lối sống vừa là một biểu hiện trình độ phát triển, đặc điểm của xã hội, vừa là yếu tố hợp thành tạo nên đời sống xã hội, vừa là một mặt văn hóa sinh động của xã hội. Lối sống thể hiện giá trị sống của dân tộc. Từ lâu ngƣời Việt Nam với cách sống: Chí, nhân, trung, hiếu, nghĩa, tình…tạo nên sức sống mãnh liệt và sự trƣờng tồn của dân tộc ta. Lối sống của ngƣời Việt Nam mỗi thời đại chi phối bởi hoàn cảnh lịch sử, nền văn hoá xã hội, sự phát triển khoa học công nghệ, sự phát triển của kinh tế, chính trị, pháp luật và những tác động đa dạng của các trào lƣu văn hoá khác nhau trên thế giới. Khi xã hội có những chuyển biến lớn về kinh tế, chính trị, văn hoá và khoa học thì đồng thời cũng gây ra những thay đổi về lối sống. Lúc đó dù muốn hay không, tự giác hay không tự giác trong lịch sử cũng dần dần hình thành nên một lối sống phù hợp với những thay đổi của xã hội. Nó tác động đến nhận thức, thái độ và làm thay đổi hành vi cuộc sống của cá nhân và tạo lập cho mỗi cá nhân một nếp sống. Chính vì vậy, các yếu tố (bên trong hoặc bên ngoài, chủ quan hoặc khách quan, tích cực hoặc tiêu cực về mọi mặt của đời sống cá nhân và xã hội) tác động đến con ngƣời; nó quy định thay đổi lối sống của họ. Đối với SV vào trƣờng Đại học, Cao đẳng là một sự kiện quan trọng, một bƣớc ngoặt trong quãng đời của họ và kể từ đây một biểu tƣợng về tƣơng lai đã nẩy sinh. Biểu tƣợng ấy ngày càng đƣợc phong phú và hiện thực hoá theo năm tháng sống trong nhà trƣờng thậm chí là cả cuộc đời. Trong cuộc sống và học tập ở nhà trƣờng, SV phải tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau nhƣ: học tập, nghiên cứu, lao động, tu dƣỡng, rèn luyện, văn nghệ, thể dục thể thao...Vì thế, vấn đề đặt ra cho mỗi SV cần phải xây dựng cho mình lối sống và học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của bản thân, phù hợp với điều kiện hiện tại. Đồng thời đáp ứng đƣợc những yêu cầu của nhà trƣờng và xã hội. 7 Lối sống văn hoá, lịch sự và văn minh là lối sống tích cực của cá nhân nhằm thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sống, cho phép họ giải quyết các vấn đề xẩy ra trong cuộc sống một cách tự tin đảm bảo cho mình có cuộc sống an toàn và hạnh phúc. Khi SV xác định đƣợc những giá trị đích thực của cuộc sống và có kỹ năng sống. SV sẽ tự tin hơn trong cuộc sống của mình và tự định hƣớng đi cho mình trong tƣơng lai, tự khẳng định vị trí của mình trong mọi lĩnh vực, biết tự đánh giá mình và không mặc cảm với bản thân. Vì vậy các yếu tố tác động đến lối sống của SV là rất quan trọng và có tác động lớn, không thể thiếu trong giáo dục nghề nghiệp cho sinh viên. Mô tả rõ thực trạng lối sống và đánh giá đúng những nhân tố tác động đến lối sống của SV trong Nhà trƣờng sẽ góp phần làm cho sự nghiệp đào tạo có chất lƣợng, thực hiện mục tiêu học tập là " Học để biết, Học để làm, , Học để chung sống, Học để làm ngƣời "[24]. Chính vì vậy, việc tạo lập lối sống tự giác, tích cực chủ động, sáng tạo cần đƣợc SV quán triệt ngay từ những năm học đầu khi mới bƣớc vào trƣờng. Việc hình thành lối sống văn hoá tiến bộ ở trƣờng CĐSP Thái Bình là một công việc hết sức phức tạp. Nó đòi hỏi mỗi SV phải có tinh thần nỗ lực, quyết tâm cao và phải có quan điểm nhìn nhận và giải quyết các vấn đề của cuộc sống một cách biện chứng. nó phải là một hệ thống ổn định trong lối sống, việc làm của mỗi SV nhằm "Phát huy tính tích cực cá nhân, làm chủ kiến thức khoa học và công nghệ hiện đại, có tƣ duy sáng tạo, có năng lực thực hành giỏi, có tác phong công nghiệp". Mỗi SV chỉ có thể đạt đƣợc những kết quả học tập, rèn luyện cao nhất, mỗi khi đã biến các yêu cầu trong nội dung, phƣơng pháp đào tạo thành những việc làm, lối sống có tính hợp lý, khoa học thiết thực và sẵn sàng thực hiện mọi nhiệm vụ đƣợc giao và có ý thức trong việc rèn luyện tƣ duy khoa học, phát huy cao độ sự nỗ lực của bản thân, kết hợp với sự giúp đỡ của bạn bè và tập thể. Hoạt động sống của SV trong trƣờng CĐSP là một hoạt động phức tạp, nó phụ thuộc vào nhiều nhân tố, điều kiện nhƣ: Nhân tố khách quan (tác động của kinh tế thị trƣờng, gia đình) và nhân tố chủ quan (mục đích, động cơ học tập, lựa chọn 8 ngành học, tính cách)... Chính những nhân tố đó là điều kiện có tác dụng quyết định trực tiếp sự thành công trong quá trình thực hiện mục tiêu đào tạo. Những tập thể SV trƣờng CĐSP Thái Bình nói chung và cá nhân từng SV nói riêng phải chú trọng, hình thành, rèn luyện lối sống văn hoá sƣ phạm. Vì đó là yếu tố quan trọng nhất để xây dựng và củng cố, phát triển tập thể SVtrong trƣờng nhằm hình thành và phát triển những phẩm chất tốt đẹp của con ngƣời lao động, vừa có tƣ tƣởng cách làm khoa học, vừa có tình cảm đẹp và có ý thức làm chủ bản thân, ra ngoài xã hội. Hôm nay là SV nhƣng một ngày không xa nữa những SV này trở thành ngƣời cán bộ, giáo viên đảm nhiệm những công việc trong sự nghiệp trồng ngƣời góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH, HĐH đất nƣớc. Sự thành công đến mức độ nào trong sự nghiệp của mình trong tƣơng lai, có phần tuỳ thuộc đáng kể vào lối sống, kết quả học tập và nghiên cứu ngày hôm nay khi đang ngồi trên ghế nhà trƣờng của họ. Thực tế việc hình thành, rèn luyện lối sống cho SV đã và đang đƣợc đặt ra đối với trƣờng CĐSP Thái Bình. Đây không phải là vấn đề mới song vấn đề này cần đƣợc đi sâu tổ chức nghiên cứu thực trạng và những yếu tố tác động đến lối sống của SV là một việc làm rất cần thiết, ý nghĩa để xây dựng các giải pháp một cách cụ thể, thiết thực, khoa học hơn nhằm nâng cao hiệu quả việc giáo dục lối sống cho SV. Bên cạnh đó, thực tiễn những thay đổi nhanh chóng trong xã hội hiện nay có tác động lớn đến SV. Bên cạnh những yếu tố tích cực, những ảnh hƣởng tiêu cực của cơ chế thị trƣờng, sự du nhập của lối sống thực dụng lại càng tạo ra áp lực, cám dỗ, lôi kéo SV vào những hành động liều lĩnh, trở thành nạn nhân của tình trạng lạm dụng hay bạo lực, căng thẳng, mất lòng tin, mặc cảm. Thái Bình là tỉnh thuần nông, nhân dân có tinh thần hiếu học, cần cù, chịu khó. Đa số SV Nhà trƣờng sống phụ thuộc, thụ động và thiếu kinh nghiệm, kỹ năng sống nên có thể ứng phó chƣa tốt trƣớc các áp lực trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệu là các áp lực tiêu cực dễ sa vào các tệ nạn xã hội. 9 Mặt khác, nghiên cứu những yếu tố tác động đến lối sống của SV không phải là vấn đề mới. Ở các nƣớc châu Âu, Hoa Kỳ và một số nƣớc khác trên thế giới hoạt động nghiên cứu này cũng đã có từ lâu và diễn ra thƣờng xuyên. Ở Việt Nam trong những năm gần đây và trƣớc đó đã có nhiều nhà khoa học nghiên cứu về đặc điểm, thực trạng lối sống của thanh niên, học sinh, SV nhƣ: Lê Nhƣ Hoa, Mạc Văn Trang, PGS.TS Nguyễn Công Khanh(2003), PGS.TS Nguyễn Quý Thanh(2009)…Nhƣng cho đến thời điểm này chƣa có một tài liệu nào nghiên cứu về những yếu tố tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình. Xuất phát từ những vấn đề trên và thực tiễn trong công tác giáo dục đạo đức, lối sống trong nhà trƣờng đã gợi ý cho ngƣời viết ý tƣởng lựa chọn nghiên cứu đề tài: "Thực trạng và những yếu tố tác động đến lối sống của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Bình hiện nay" làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu: - Tìm hiểu thực trạng lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình - Tìm hiểu các yếu tố tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình. - Đƣa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao việc giáo dục lối sống cho SV trƣờng CĐSP Thái Bình. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu thực trạng lối sống SV trƣờng CĐSP Thái Bình. - Nghiên cứu những yếu tố tác động đến lối sống của SVNhà trƣờng. - Đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao việc giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: SV06 khoa: Khoa tự nhiên, Khoa xã hội, Khoa năng khiếu, Khoa tiểu học, Khoa mầm non và Khoa ngoại ngữ. 10 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Thực trạng và một số yếu tố tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình hiện nay. 4. Câu hỏi nghiên cứu/ giả thuyết nghiên cứu 4.1. Câu hỏi nghiên cứu: Câu hỏi 1:Thực trạng lối sống hiện nay của SV trƣờng CĐSP Thái Bình biểu hiện nhƣ thế nào? Câu hỏi 2: Những yếu tố nào tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình? 4.2. Giả thuyết nghiên cứu: H1: Đa số SV trƣờng CĐSP Thái Bình có lối sống không lành mạnh, thực dụng coi trọng vật chất, đồng tiền. H2: Đa số SV trƣờng CĐSP Thái Bình thiếu tinh thần hợp tác, ý thức kỷ luật kém, quan niệm về tình yêu hôn nhân không rõ ràng. H3: Yếu tố kinh tế thị trƣờng và gia đình có tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình. H4: Yếu tố mục đích, động cơ học tập; lựa chọn ngành học; tính các bạn bè; lối sống cá nhân có có tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong qua trình tiến hành, đề tài sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau đây: - Phƣơng pháp hồi cứu tài liệu. - Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu khảo sát. - Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia. - Phƣơng pháp xử lý thông tin (sử dụng phần mềm SPSS 16.0 và QUESTđể phân tích, xử lý số liệu). 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung vào mô tả thực trạng và phát hiện, đánh giá 02 nhóm nhân tố (khách quan, chủ quan) tác động đến lối sống của SV trƣờng CĐSP Thái Bình 11 7. Kết cấu luận văn Luận văn có kết cấu 3 phần: Mở đầu Nội dung: Chương 1: Tổng quan và cơ sở lý thuyết Chương 2:Tổ chức và phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng lối sống của SV trường CĐSP Thái Bình Chương 4: Những yếu tố tác động đến lối sống của SV trường CĐSP Thái bình Tài liệu tham khảo và các phụ lục 12 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1.1. Tổng quan các nghiên cứu liên quan 1.1.1. Các nghiên cứu nƣớc ngoài Thuật ngữ “lối sống” lần đầu tiên đƣợc nhà xã hội học ngƣời Đức, Max Weber (1864-1920) sử dụng nhƣ một khái niệm khoa học trong công trình nghiên cứu Xã hội học. Sự phân tầng của xã hội đƣợc Weber mô tả nhƣ hình tam giác: phần đỉnh của tam giác là tầng lớp trên- những ngƣời chủ sở hữu tƣ liệu sản xuất, phần giữa là tầng lớp trung lƣu và phần đáy là tầng lớp ngƣời nghèo không của cải. Mỗi tầng lớp lại chia thành những nhóm nhỏ dựa trên địa vị, cơ may, thu nhập và tiện nghi sinh hoạt khác với những “lối sống” và “mức sống” khác nhau. Chính lối sống, kiểu sống của các nhóm này nói lên sự phân tầng của xã hội khi đƣợc ông mô tả bằng số liệu thống kê xã hội học [14]. Vào cuối những năm 70 và đầu những năm 80 của thế kỷ XX, ở Liên Xô và các nƣớc xã hội chủ nghĩa khác trƣớc đây, các nhà xã hội học và triết học đã phát triển mạnh mẽ lý thuyết “Lối sống xã hội chủ nghĩa” hay “lối sống xã hội chủ nghĩa Xô Viết” với hàng trăm tác phẩm đã đề cập đến bản chất, cấu trúc và chức năng xã hội của lối sống, chẳng hạn N.M. Kêgiêrov với “Vấn đề lối sống trong chiến dịch tuyên truyền tƣ sản hiện nay”, V.I.Daxêpin với tác phẩm “Lối sống xã hội chủ nghĩa và sự phát triển về mặt tinh thần của con ngƣời”, X.X.Visnhicôxki “ Lối sống Xô Viết hôm nay và ngày mai”. Buđapét(1975), hội thảo quốc tế chuyên bàn về vấn đề lối sống: tác giả đã đề cập tới vấn đề lối sống dựa vào khái niệm "hoạt động" cũng có tác giả nêu lên khái niệm lối sống theo nghĩa rộng, tức là bao hàm cả sinh hoạt hàng ngày. Các tác giả đã làm rõ lối sống là những hình thức cố định, điển hình của hoạt động sống cá nhân và tập đoàn của con ngƣời, những hình thức ấy nói lên những đặc điểm về sự giao tiếp, hành vi và nếp nghĩ của họ trong các lĩnh vực lao động xã hội-chính trị sinh hoạt và giải trí[23]. Tuy có nhiều quan điểm và cách hiểu bản chất của lối sống khác nhau nhƣng các nhà nghiên cứu các tác phẩm đều nhất trí với nhau rằng: khái niệm lối sốngđƣợc 13 đặc trƣng cho một hiện thực xã hội, nó là bản chất của một HTKTXH nhất định đƣợc thể hiện trong đời sống hàng ngày của các giai cấp, tầng lớp và các nhóm xã hội khác nhau trong hoạt động sống của cá nhân. Lối sống đƣợc mô tả nhƣ một tập hợp những yếu tố của đời sống vật chất, xã hội và tinh thần của mỗi giai cấp, tầng lớp xã hội và của nhóm ngƣời hay từng ngƣời trong xã hội, hoặc đƣợc xem xét nhƣ một phƣơng thức hoạt động sống của cả một xã hội. Về nghiên cứu biểu hiện của lối sống, giáo dục lối sống từ sau những năm 90 của thế kỷ XX phải kể đến một số công trình tiêu biểu nhƣ sau: Trung tâm Canh tân và Công nghệ giáo dục thuộc tổ chức Bộ trƣởng giáo dục Đông Nam Á (1992): Giá trị trong hành động.Tài liệu đã trình bày một cách tỉ mỉ về vấn đề giáo dục lối sống trong nhà trƣờng và vấn đề đƣa giáo dục giá trị vào nhà trƣờng và cộng đồng các nƣớc Inđônêxia, Philiphin, Malaysia và Thái Lan[13]. Beginning teaching and beyond- Social Sclence Press – australia(2002): các tác giả đã trình bày một cách công phu, tỉ mỉ về quá trình giảng dạy trong các trƣờng học ở Úc, nêu lên những vấn đề về lý luận giáo dục kỹ năng sống cho SV. Bên cạnh đó tác giả còn nêu lên những biểu hiện về lối sống của SV…[36]. 1.1.2. Các nghiên cứu trong nƣớc Vấn đề lối sống đƣợc đề cập đến một cách phong phú. Từ năm 1980, nhiều vấn đề lý luận về lối sống đã đƣợc một số tác giả tập trung nghiên cứu: - Tác giả Vũ Khiêu với: “lối sống là gì”, bên cạnh đó tác giả Hà Xuân Trƣờng với bài báo: “Từng bƣớc xây dựng nền văn hóa mới” đã đề cập đến nếp sống văn hóa và những mặt biểu hiện của nó[27]. - Tác giả Lê Nhƣ Hoa đề cập tới khi “Bàn về lối sống, nếp sống xã hội chủ nghĩa”[5]. Đây là một công trình nghiên cứu lý luận và trình bày một cách hệ thống các khái niệm, các mặt cần nghiên cứu lối sống ở Việt Nam theo mô hình CNXH bao cấp (trƣớc năm 1986). Những công trình này cho thấy các tác giả đã đề cập đến cơ sở lý luận của lối sống theo những quan điểm khác nhau về mặt lý thuyết và phƣơng pháp luận cho việc nghiên cứu và xây dựng lối sống XHCN chống lại lối sống TBCN. 14 Những năm 90 của thế kỷ XX, sau khi đất nƣớc đổi mới trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, có nhiều công trình nghiên cứu lối sống, đặc biệt là lối sống SV ở các khía cạnh khác nhau, từ đó đã phác họa đƣợc bức tranh sinh động về lối sống của HS, SV và đã đề ra những giải pháp giáo dục lối sống cho giới trẻ. Một số công trình tiêu biểu nhƣ: - Đề tài khoa học cấp nhà nƣớc (2001): Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội. Trong đó các tác giả chỉ rõ xu hƣớng chuyển đổi của lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH. Sau khi phân tích thực trạng lối sống, đạo đức. Các tác giả cũng đƣa ra phƣơng hƣớng, giải pháp xây dựng lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội mới[17]; - Đề tài khoa học cấp nhà nƣớc (2003):Điều tra thực trạng đạo đức, tƣ tƣởng chính trị và lối sống của thanh niên học sinh, sinh viên hiên nay. Tập thể tác giả đã phát hiện, mô tả thực trạng(chất lƣợng) đạo đức, tƣ tƣởng chính trị và lối sống của thanh niên HS,SV. Từ đó dự báo xu hƣớng, đánh giá ba mặt: đạo đức, chính trị tƣ tƣởng và lối sống của thanh niên HS, SV ở ba bình diện: Nhận thức, thái độ, hành vi trên để làm cơ sở cho những giải pháp giáo dục đạo đức, tƣ tƣởng chính trị, lối sống của thanh niên HS, SV trong chiến lƣợc phát triển toàn diện con ngƣời Việt Nam trong thời kỳ CNH, HĐH[18].Ngoài ra, đề tài còn đƣa ra các chỉ số cơ bản để đánh giá về các mặt đạo đức, tƣ tƣởng chính trị và lối sống của HS, SV ở 13 trƣờng Trung học phổ thông, 13 trƣờng Đại học ở 3 vùng đó là TP.Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và TP. Đà Nẵng. Đặc biệt là các chỉ báo cơ bản cần đánh giá trong lối sống nhƣ: Tích cực, chủ động, linh hoạt; Giản dị, tiết kiệm, lành mạnh; Tính có kế hoạch, có mục đích; Sự đồng cảm, chia sẻ; Khả năng thích ứng; Tinh thần kỷ luật; Tinh thần hợp tác; Tín ngƣỡng; Tình yêu, hôn nhân. - Tác giả Văn Hùng cùng với bài viết: “Thanh niên với lối sống thời mở cửa”[29], đã phản ánh tình hình thay đổi lối sống của thanh niên trong thời kỳ mở cửa ra nhiều vấn đề cần quan tâm nghiên cứu về lối sống thanh niên trong điều kiện mới. 15 - Tác giả Mạc Văn Trang với công trình; “Đặc điểm lối sống của SV hiện nay và những phƣơng hƣớng, biện pháp giáo dục lối sống cho SV” [25], đã xác định LSSV và nêu ra một hệ thống những đặc điểm cơ bản của LSSV đƣợc biểu hiện qua một loạt các hoạt động. Đặc biệt công trình đã tiến hành khảo sát, thống kê các số liệu để đƣa ra những mặt tích cực và tiêu cực trong LSSV và đề xuất nhƣng biện pháp giáo dục LSSV. Nhƣ vây, tác giả tránh chỉ đề cập đến lý luận về LSSV mà đã tiếp cận LSSV bằng những phƣơng pháp cụ thể, mô tả các biểu hiện cụ thể của LSSV trong cuộc sống hiện thực của họ. - Tác giả Nguyễn Ánh Hồng: “Phân tích về mặt tâm lý học lối sống của SV Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay”[20]; Tác giả Đặng Quang Thành: “Xây dựng lối sống có văn hóa của thanh niên thành phố Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa”[21]; Tác giả Võ Đang Khoa: "Tổ chức giáo dục đạo đức cho sinh viên thông qua hoạt động của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và Hội sinh viên ở Trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Nha Trang" [22];Tác giả Phạm Khắc Hùng, Phạm Hồng Quang với đề tài: “Thực trạng lối sống của SV Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên”[32]. Các tác giả đã làm phong phú thêm việc nghiên cứu LSSV và trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá thực trạng giáo dục đạo đức hiện nay của các nhà trƣờng đã đề xuất một số giải pháp nhằm giáo dục đạo đức cho HS, SV, thực hiện mục tiêu đào tạo của từng nhà trƣờng. - Trần Thị Minh Đức với công trình “Ảnh hƣởng của môi trƣờng ký túc xá SV với LSSV nội trú”[30], đã đƣa ra thực trạng lối sống của SV cả mặt tích cực lẫn mặt tiêu cực tại môi trƣờng ký túc xá và đƣa ra những kiến nghị nhằm cải tạo điều kiện sống ở ký túc xá cho SV cũng nhƣ đƣa ra những biện pháp giáo dục lối sống văn hóa cho SV nội trú. - Tác giả Huỳnh Khái Vinh: Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội [10]; tác giả Nguyễn Hồng Hà: Môi trƣờng văn hóa với việc xây dựng lối sống và con ngƣời việt nam [8]; tác giả Võ Văn Thắng: Xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay [9]; Ảnh hƣởng của nền kinh tế thị trƣờng đối với việc xây dựng lối sống ở nƣớc ta hiện nay [34]; Báo nhân dân: Lối sống có văn hóa và thiếu văn hóa 16