Thực trạng mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động Xã hội số II Hà Nội
1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương
BỘ Y TẾ
NGUYỄN MINH QUANG
THỰC TRẠNG MẮC CÁC BỆNH NHIỄM TRÙNG
ĐƯỜNG SINH DỤC DƯỚI Ở PHỤ NỮ BÁN DÂM TẠI
TRUNG TÂMCHỮA BỆNH - GIÁO DỤC - LAO
ĐỘNG XÃ HỘI SỐ II HÀ NỘI VÀ ĐÁNH GIÁ
HIỆU QUẢ CAN THIỆP
Chuyên ngành: Vệ sinh học xó hội và Tổ chức y tế
Mã số: 62.72.01.64
LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y HỌC
ngêi híng dÉn khoa häc:
1. PGS. TS. Ngô Văn Toàn
2. TS. Đỗ Hòa Bình
HÀ NỘI - 2013
2
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên
cứu thực hiện tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà
Nội. Các số liệu và kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng
được công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả luận án
Nguyễn Minh Quang
3
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc, Phòng Đào tạo
Sau đại học, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương luôn tạo điều kiện cho tôi
trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Ngô Văn
Toàn và TS. Đỗ Hòa Bình, những người thầy có nhiều kiến thức, kinh nghiệm
đã tận tình giảng dạy và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện
đề tài cũng như hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn bà Nguyễn Thị Phương, giám đốc Trung
tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội, bác sỹ Nguyễn
Kim Quý và các cán bộ y tế cũng như các cán bộ của Trung tâm Chữa bệnh Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội đã cho phép tôi được nghiên cứu tại
Trung tâm, đã nhiệt tình giúp đỡ và đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời
gian nghiên cứu. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn những PNBD đang học tập
tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội đã tự
nguyện tham gia và cung cấp các thông tin đầy đủ và trung thực cho nghiên
cứu này.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Sở Y tế Hà Nội, Ban giám
đốc và các cán bộ của Bệnh viện Da liễu Hà Nội đã tạo điều kiện, quan tâm
và động viên tôi hoàn thành luận án này.
Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc GS. TS. Đào Văn Dũng,
PGS. TS. Phạm Văn Hiển, GS. TS. Nguyễn Ngọc Đính và các thầy cô khác
đã định hướng và và giúp đỡ tôi về mặt khoa học trong suốt quá trình học tập.
4
Đặc biệt, tôi xin cảm ơn cha mẹ, vợ, hai con, anh chị em và những
người thân trong gia đình đã hết lòng ủng hộ, động viên tôi trong suốt quá
trình học tập và là động lực giúp tôi vượt qua những khó khăn để đạt được kết
quả khoá học và hoàn thành luận án.
Tác giả luận án
Nguyễn Minh Quang
5
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Tiếng Việt
BCS
Bao cao su
BKT
Bơm kim tiêm
BMTE
Bà mẹ trẻ em
CBYT
Cỏn bộ y tế
CSHQ
Chỉ số hiệu quả
CTC
Cổ tử cung
ĐBSCL
Đồng bằng sông Cửu Long
DS/KHHGĐ
Dân số/Kế hoạch hóa gia đình
GSTĐ
Giám sát trọng điểm
HIV/AIDS
Vi rút làm suy giảm miễn dịch/Hội chứng suy giảm
miễn dịch mắc phải
LTQĐTD
Lây truyền qua đường tình dục
LTCTC
Lộ tuyến cổ tử cung
NCMT
Nghiện chích ma tỳy
NTĐSDD
Nhiễm trùng đường sinh dục dưới
PNBD
Phụ nữ bán dâm
PTTH
Phổ thông trung học
QHTD
Quan hệ tình dục
SKSS
Sức khỏe sinh sản
STI
Nhiễm trùng đường sinh dục
TĐHV
Trình độ học vấn
THCS
Trung học cơ sở
TTCBGDLĐXH II
Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II
UNAIDS
Tổ chức Phòng chống HIV/AIDS Liên hợp quốc
UNFPA
Quỹ Dân số Liên Hiệp quốc
TCYTTG
Tổ chức Y tế Thế giới
6
MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Danh mục chữ viết tắt
Mục lục
Danh mục bảng
Danh mục biểu đồ
ĐẶT VẤN ĐỀ
1
Chương 1. TỔNG QUAN
3
1.1. Một số khái niệm chung về nhiễm trùng đường sinh dục dưới
3
1.1. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới và một số hành
4
vi nguy cơ
1.1.1. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới
4
1.1.2. Một số yếu tố ảnh hưởng và hành vi nguy cơ đến bệnh
nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm
13
1.3. Các mô hình can thiệp dự phòng lây nhiễm bệnh nhiễm trùng
đường sinh dục dưới cho phụ nữ bán dâm
25
1.3.1. Chương trình truyền thông thay đổi hành vi
25
1.3.2. Chương trình khuyến khích sử dụng 100% bao cao su
26
1.3.3. Chương trình quản lý bệnh nhiễm trùng đường sinh dục
27
dưới
28
1.3.4. Chương trình giáo dục đồng đẳng
1.3.5. Các chương trình phòng và chống các nhiễm trùng đường
28
sinh sản tại Việt Nam
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
38
2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu
38
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu
38
7
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu
38
2.1.3. Thời gian nghiên cứu và thu thập số liệu
39
2.2. Phương pháp nghiên cứu
39
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
39
2.2.2. Mẫu nghiên cứu và chọn mẫu
40
2.2.3. Kỹ thuật và công cụ thu thập số liệu
41
2.2.4. Kỹ thuật xét nghiệm
43
2.2.5. Biến số nghiên cứu
48
2.2.6. Nội dung và qui trình can thiệp
51
2.2.7. Phân tích số liệu
53
2.2.8. Đạo đức trong nghiên cứu
55
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
56
3.1. Một số đặc trưng cá nhân của phụ nữ bán dâm và cán bộ y tế
56
3.1.1. Một số đặc trưng cá nhân của phụ nữ bán dâm
56
3.1.2. Một số đặc trưng cá nhân của cỏn bộ y tế
59
3.2. Tỷ lệ hiện mắc bệnh, yếu tố ảnh hưởng và hành vi nguy cơ của
NTĐSDD ở phụ nữ bán dâm
62
3.2.1. Các triệu chứng lâm sàng trong nhiễm trùng đường sinh dục
dưới
62
3.2.2. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ
bán dâm
63
3.2.3. Phân tích một số yếu tố ảnh hưởng và tác nhân gây bệnh với
nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm
65
3.3. Hiệu quả can thiệp hiệu quả của các biện pháp can thiệp phòng
chống nhiễm trùng đường sinh dục dưới
79
3.3.1. Về kiến thức
79
3.3.2. Về thái độ
80
8
3.3.3. Giảm triệu chứng và nhiễm trùng đường sinh dục dưới
82
3.4. Thay đổi kiến thức về nhiễm trùng đường sinh dục dưới của cỏn
bộ y tế trước và sau lớp tập huấn
85
3.4.1. Thay đổi về kiến thức chung về các nhiễm trùng đường sinh
dục dưới trước và sau can thiệp
85
3.4.2. Thay đổi về kiến thức về một số bệnh nhiễm trùng đường
sinh dục dưới trước và sau can thiệp
88
Chương 4. BÀN LUẬN
93
4.1. Một số đặc trưng cá nhân của phụ nữ bán dâm
93
4.2. Tỷ lệ mắc và một số hành vi nguy cơ của nhiễm trùng đường sinh
dục dưới của phụ nữ bán dâm
4.2.1. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ
94
94
bán dâm
4.2.2. Một số yếu tố ảnh hưởng và tác nhân gây bệnh với nhiễm
trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm
102
4.3. Hiệu quả can thiệp thay đổi kiến thức và thái độ phòng chống lây
nhiễm bệnh đường sinh dục dưới
4.3.1. Về kiến thức và thái độ
4.3.2. Giảm triệu chứng và bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới
110
110
113
4.4. Hiệu quả can thiệp nâng cao kiến thức về khám chữa bệnh
của cán bộ y tế
115
4.5. Bàn luận về phương pháp nghiên cứu
119
KẾT LUẬN
122
KIẾN NGHỊ
124
Các công trình khoa học đó công bố
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
9
DANH MỤC BẢNG
Tên bảng
Nội dung
Trang
1.1. Căn nguyên của các bệnh NTĐSDD
3
2.1. Các biến số nghiên cứu cho PNBD
48
2.2. Các biến số nghiên cứu cho cán bộ y tế
50
3.1. Phân bố theo nhóm tuổi của phụ nữ bán dâm
56
3.2. Phân bố theo nghề nghiệp của phụ nữ trước khi bán dâm
57
3.3. Phân bố theo tình trạng hôn nhân của PNBD
58
3.4. Phân bố nhóm tuổi trong CBYT
59
3.5. Phân bố trình độ chuyên môn của các CBYT
60
3.6. Phân bố thời gian công tác của các CBYT
60
3.7. Phân bố thời gian đào tạo ban đầu của các CBYT
61
3.8. Tỷ lệ các triệu chứng lâm sàng ở phụ nữ bán dâm
63
3.9. Mối liờn quan giữa tuổi và NTĐSDD
65
3.10. Mối liờn quan giữa dõn tộc và NTĐSDD
66
3.11. Mối liên quan giữa nghề nghiệp trước bán dâm và bệnh NTĐSDD
66
3.12. Mối liên quan giữa nơi ở trước bán dâm và bệnh NTĐSDD
67
3.13. Mối liên quan giữa tình trạng hôn nhân và bệnh NTĐSDD
67
3.14. Mối liên quan giữa trình độ học vấn và bệnh NTĐSDD
68
3.15. Mối liên quan giữa nơi bán dâm và bệnh NTĐSDD
69
3.16. Liên quan giữa tuổi quan hệ tình dục lần đầu tiên và NTĐSDD
70
3.17. Mối liên quan giữa thời gian bán dâm và NTĐSDD
71
3.18. Mối liên quan giữa số lượng khách hàng trung bình và NTĐSDD
71
3.19. Mối liên quan giữa hành vi sử dụng bao cao su và NTĐSDD
73
3.20. Hành vi khám chữa bệnh tự nguyện và NTĐSDD
74
3.21. Hiểu biết QHTD chung thủy, sử dụng BCS và NTĐSDD
75
3.22. Mối liên quan giữa tự đánh giá nguy cơ và NTĐSDD
76
10
3.23. Mối liên quan một số yếu tố đặc trưng cá nhân và NTĐSDD trên
mô hình hồi qui đa biến
76
3.24. Mối liên quan một số hành vi nguy cơ và NTĐSDD trên mô hinh
hồi qui đa biến
77
3.25. Mối liên quan một số đặc trưng cá nhân, hành vi nguy cơ và
NTĐSDD trên mô hình hồi qui đa biến
78
3.26. Hiệu quả nâng cao kiến thức về triệu chứng của NTĐSDD
79
3.27. Hiệu quả nâng cao thái độ dự phòng NTĐSDD
80
3.28. Hiệu quả nâng cao thái độ tự đánh giá nguy cơ mắc NTĐSDD
81
3.29. Hiệu quả giảm các triệu chứng lâm sàng NTĐSDD
82
3.30. Hiệu quả giảm bệnh NTĐSDD trên lâm sàng
83
3.31. Hiệu quả giảm bệnh NTĐSDD trên xét nghiệm
84
3.32. Thay đổi kiến thức về các triệu chứng lâm sàng của nhiễm trùng
đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp
85
3.33. Thay đổi về kiến thức xét nghiệm trong chẩn đoán nhiễm trùng
đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp
87
3.34. Thay đổi kiến thức về hướng xử trí nhiễm trùng đường sinh dục
dưới trước và sau can thiệp
88
3.35. Thay đổi kiến thức CBYT về giang mai trước và sau can thiệp
88
3.36. Thay đổi kiến thức của cán bộ y tế về bệnh Herpes sinh dục trước
89
và sau can thiệp
3.37. Thay đổi kiến thức của cán bộ y tế về bệnh hạ cam mềm trước và
91
san can thiệp
4.1. Tổng hợp các kết quả nghiên cứu về nhiễm trùng đường sinh dục
dưới từ năm 2003-2009
99
11
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Tên biểu đồ
Nội dung
Trang
2.1. Thiết kế nghiên cứu can thiệp cộng đồng
40
3.1. Phân bố theo dân tộc của phụ nữ bán dâm
56
3.2. Phân bố theo nơi ở của phụ nữ trước khi bán dâm
57
3.3. Phân bố theo trình độ học vấn của PNBD
58
3.4. Phân bố giới của CBYT
59
3.5. Phân bố bậc đào tạo của các CBYT tại Phòng Y tế
61
3.6. Đào tạo ban đầu về điều trị các bệnh NTĐSDD của CBYT
62
3.7. Tỷ lệ PNBD có triệu chứng lâm sàng
62
3.8. Tỷ lệ hiện mắc NTĐSDD trên lâm sàng ở PNBD
63
3.9. Các hình thức tổn thương của nhiễm trùng đường sinh dục dưới
64
3.10. Phân bố tác nhân gây nhiễm trùng đường sinh dục dưới
65
12
ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhiễm trùng đường sinh dục dưới (NTĐSDD) là một bệnh rất phổ
biến, rất khó ước lượng chính xác về tỷ lệ mắc bệnh giữa các vùng trong một
quốc gia cũng như giữa các quốc gia với nhau, đặc biệt là trên phụ nữ bán
dâm (PNBD). Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) nhiễm
trùng đường sinh dục dưới là các viêm nhiễm tại cơ quan sinh dục bao gồm cả
viêm nhiễm do bệnh lây truyền qua đường tình dục và viêm nhiễm khác
không lây qua quan hệ tình dục. C¸c bệnh NTĐSDD không là một bệnh cấp
cứu và gây tử vong ngay cho người phụ nữ nhưng lại ảnh hưởng đến sức
khoẻ, ảnh hưởng đến chất lượng sống và tốn kém về kinh phí khám chữa bệnh
cho PNBD và gia đình [15]. Tû lÖ NT§SDD giữa các quốc gia khá cao vµ
kh¸c nhau, dao động tõ 41% ®Õn 78% [17], [22], [58], [65], [77].
Kết quả nghiên cứu tại các vùng sinh thái ở Việt Nam năm 2005 cho
thấy có tới 81,3% có biểu hiện bất thường tại bộ phận sinh dục, trong đó tỉ lệ
NTĐSDD là 66,6% và chủ yếu là viêm âm đạo, viêm cổ tử cung (CTC), tỷ lệ
đặc biệt cao trên PNBD [55]. Điều đó cho thấy tình trạng NTĐSDD là một
thực trạng rất đáng quan tâm. Các bệnh NTĐSDD nói chung cũng như bệnh
lây truyền qua đường tình dục nói riêng có liên quan mật thiết với lây nhiễm
HIV, đặc biệt là trên PNBD.
Các yếu tố nguy cơ của NTĐSDD trên PNBD cũng đã được một số ít
nghiên cứu đề cập đến như thiếu kiến thức và thực hành phòng chống lây
nhiễm, quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng bao cao su không cho tất cả
các lần quan hệ tình dục (QHTD), quan hệ với nhiều loại khách hàng, tiêm
chích ma tuý, uống rượu, sử dụng các biện pháp tránh thai không hợp lý, sau
các sự kiện sinh sản như sau đẻ, nạo hút thai không an toàn [1], [24], [27].
13
Việc nghiên cứu hiệu quả của các biện pháp dự phòng lây nhiễm NTĐSDD
và HIV tại các nước trên thế giới đã được nghiên cứu và một trong những
biện pháp có hiệu quả nhất là sử dụng bao cao su cho tất cả các lần QHTD
[13], [18], [23], [29], [58], [73], [131]. Tại Việt Nam đã có một số công trình
nghiên cứu về hiệu quả của các biện pháp phòng, chống HIV [13], [18]. Tuy
vậy, vẫn còn ít các công trình nghiên cứu một cách có hệ thống về tình trạng
NTĐSDD, các yếu tố nguy cơ và hiệu quả của các biện pháp can thiệp nhằm
nâng cao kiến thức và kỹ năng cho phụ nữ bán dâm đang được tập trung học
tập và nâng cao năng lực quản lý, khám chữa bệnh cho cán bộ y tế của Trung
tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội II Hà Nội (TTCBGDLĐXH II).
Do vậy, nghiên cứu “Thực trạng mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh
dục dưới ở phụ nữ bán dâm tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao
động Xã hội II Hà Nội và đánh giá hiệu quả can thiệp” được tiến hành
nhằm các mục tiêu sau:
1. Mô tả tỷ lệ mắc và một số hành vi nguy cơ của một số bệnh nhiễm
trùng đường sinh dục dưới trên phụ nữ bán dâm học tập tại Trung tâm
Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II Hà Nội năm 2011.
2. Đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp phòng chống nhiễm
trùng đường sinh dục dưới đối với phụ nữ bán dâm và nâng cao kiến
thức của cán bộ y tế về một số bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới
tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II Hà Nội giai
đoạn 2011-2012.
14
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN
1.2. Mét sè kh¸i niÖm chung vÒ nhiÔm trïng ®êng sinh dôc díi
§Þnh nghÜa
Theo ®Þnh nghÜa cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (TCYTTG) nhiÔm trïng
®êng sinh dôc díi (NT§SDD) lµ c¸c viªm nhiÔm t¹i c¬ quan sinh dôc do
bÖnh l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc vµ viªm nhiÔm kh¸c kh«ng l©y qua
quan hÖ t×nh dôc t¹i âm hộ, ©m ®¹o vµ cæ tö cung [140], [141].
C¨n nguyªn vµ bệnh/hội chứng
C¨n nguyªn cña NT§SDD bao gåm c¸c lo¹i vi khuÈn, virus, ®¬n bµo,
nÊm vµ ký sinh vËt. C¸c t¸c nh©n nµy chñ yÕu l©y truyÒn qua ®êng quan
hÖ t×nh dôc kh«ng an toµn. Nguån truyÒn nhiÔm lµ nh÷ng ngêi cã nhiÔm
c¸c lo¹i NT§SDD. Cã thÓ tæng qu¸t vÒ c¨n nguyªn vµ c¸c héi chøng
NT§SDD nh sau:
B¶ng 1.1. C¨n nguyªn cña c¸c bÖnh NT§SDD [143]
C¨n nguyªn
BÖnh/ Héi chøng
Vi khuÈn
Viªm niÖu ®¹o, viªm mµo tinh hoµn, viªm cæ tö
Neisseria gonorrhoeae
cung, viªm vßi trøng, viªm khíp cÊp, viªm trùc
trµng, viªm kÕt m¹c.
Viªm niÖu ®¹o, viªm mµo tinh hoµn - viªm cæ tö
Chlamydia trachomatis
cung, viªm vßi trøng, viªm ©m ®¹o, viªm kÕt m¹c,
m¾t hét, viªm phæi.
Mycoplasma hominis
Viªm ©m ®¹o, viªm niÖu ®¹o (ë nam giíi).
Ureaplasma urealyticum
Viªm ©m ®¹o, viªm vßi trøng, viªm niÖu ®¹o.
Treponema pallidum
Giang mai.
15
Haemophilus ducreyi
H¹ cam.
Calymmatobacterium granulomatis, Donovanose
Gardenerella vaginalis
Viªm ©m ®¹o.
Streptococcus agalasctiae
Viªm ©m ®¹o - viªm niÖu ®¹o.
Virus
Herpes simplex virus (HSV)
Virus g©y bÖnh Herpes.
Human papilloma virus (HPV)
Virus g©y bÖnh sïi mµo gµ, ung th sinh dôc.
Molluscum contagiosum virus
(MCV)
Virus g©y bÖnh u mÒm l©y.
C¨n nguyªn kh¸c
Candida albicans
Trichomonas vaginalis
Viªm ©m ®¹o, viªm niÖu ®¹o kh«ng ®Æc hiÖu,
viªm qui ®Çu vµ bao qui ®Çu.
Viªm bao qui ®Çu, viªm ©m ®¹o, niÖu ®¹o, ©m
hé.
Nguồn vµ đưêng l©y truyÒn
NT§SDD chñ yÕu ®îc l©y truyÒn tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c theo
ph¬ng thøc quan hÖ t×nh dôc kh«ng an toµn. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶
c¸c cuéc giao hîp kh«ng an toµn ®Òu dÉn ®Õn hËu qu¶ l©y nhiÔm
NT§SDD tõ ngêi bÖnh sang b¹n t×nh cña hä. Sù nhiÔm bÖnh cßn chÞu ¶nh
hëng cña nhiÒu yÕu tè sinh häc vµ c¸c hµnh vi nguy cơ kh¸c.
1.3.
Tû lÖ hiÖn m¾c NT§SDD vµ một số hành vi nguy cơ
1.3.1. Tû lÖ hiÖn m¾c NT§SDD
Nhiễm trùng đường sinh sản và nhiễm trùng đường sinh dục (RTIs/STIs),
trong đó có nhiễm trùng đường sinh dục dưới đã và đang gây ra gánh nặng
toàn cầu về sức khỏe. Tổ chức Y tế Thế giới dự đoán hàng năm có khoảng
hơn 340 triệu trường hợp mắc mới thuộc các bệnh có lây qua đường tình dục
có thể chữa khỏi (lậu, viªm niÖu ®¹o, viªm mµo tinh hoµn - viªm cæ tö cung,
16
viªm vßi trøng, viªm ©m ®¹o, viªm kÕt m¹c, m¾t hét, viªm phæi, giang
mai…). Nếu một số virus khác của STIs như nhiễm trùng HPV cũng được
tính thì có số này có thể cao lên gấp 3 lần [138], [140]. Gánh nặng bệnh tật do
RTIs/STIs rất khác nhau theo các nước khác nhau và các cộng đồng khác
nhau.
Nhiễm trùng ngoại sinh phổ biến tại nơi có tỷ lệ nhiễm STIs cao và do cán
bộ y tế không được đào tạo để thực hiện thủ thuật an toàn. Nhiễm trùng sau đẻ
và sau phá thai phổ biến hơn tại nơi không có các dịch vụ an toàn và chăm sóc
sau thủ thuật tốt.
Nhiễm trùng nội sinh, ví dụ như nhiễm nấm hoặc vi trùng phổ biến trên thế
giới và do ảnh hưởng môi trường, vệ sinh, thay đổi nội tiết và các yếu tố khác.
Hầu hết các loại tác nhân gây RTIs/STIs có thể ảnh hưởng tới cả phụ nữ và
nam giới, tuy nhiên hậu quả đối với nữ nhiều và nặng nề hơn so với nam.
Trên thực tế, RTIs/STIs và hậu quả của nó là yếu tố quan trọng gây bệnh tật
và tử vong cho phụ nữ tại các khu vực nghèo trên thế giới.
Các nhiễm trùng qua đường tình dục (STIs) bao gồm HIV/AIDS là vấn đề
y tế công cộng nổi cộm tại Việt Nam. Theo số liệu của Bệnh viện Da liễu
Trung ương, dựa trên hệ thống báo cáo nhà nước, mỗi năm có khoảng hơn
150,000 trường hợp mắc RTI/STI mỗi năm [56], [57]. Năm 2009, theo số liệu
của Bộ Y tế, số mắc RTI/STI được báo cáo là 143,880 trường hợp [4]. Tuy
nhiên, con số này được cho là thấp hơn thực tế và được coi như là hiện tưởng
“tảng băng nổi”, nghĩa là phần lớn những trường hợp mắc bệnh được báo cáo
từ các cơ sở y tế công lập, còn khá nhiều trường hợp mắc đến khám chữa
bệnh tại cơ sở y tế tư nhân và không đi khám chữa bệnh không được báo cáo.
Con số thực tế được ước lượng là 1 triệu trường hợp/năm vì con số trên không
bao gồm số liệu báo cáo của hệ thống y tế tư nhân và nhiều trường hợp người
dân không đi khám chữa bệnh [4].
17
Tại các nước đang phát triển, số liệu về bệnh NTĐSDD và các biến
chứng, đặc biệt là trên những đối tượng có nguy cơ cao như PNBD là rất hạn
chế và chất lượng số liệu không cao. Bệnh NTĐSDD thông thường là ít có
triệu chứng và rất khó khăn trong việc chẩn đoán do gặp nhiều khó khăn về
kỹ thuật và tài chính. Mặt khác do phong tục tập quán, do có sự phân biệt đối
xử nên PNBD tương đối khó khăn trong việc tiếp cận đến cơ sở y tế. Các
bệnh NTĐSDD hiện nay vẫn là vấn đề y tế công cộng ở các nước đang phát
triển, đặc biệt là trên các nhóm đối tượng có nguy cơ cao như PNBD [2], [48].
LËu:
C¨n nguyªn g©y bÖnh lËu lµ do cÇu khuÈn lËu (Neisseria
gonorrhoeae). CÇu khuÈn lËu cã thÓ g©y viªm nhiÔm ®êng tiÕt niÖu sinh
dôc nh viªm ©m ®¹o, cæ tö cung vµ tö cung. BÖnh lËu cã c¸c biÓu hiÖn
kh«ng ®Æc hiÖu vµ ®«i khi kh«ng cã triÖu chøng, ®Æc biÖt ë phô n÷. Mét
sè triÖu chøng cña bÖnh lËu nh ®¸i buèt, ra khÝ h hoÆc ra m¸u bÊt thêng.
TriÖu chøng sím nhÊt cña bÖnh lËu lµ ®¸i khã, ®¸i r¸t, ra khÝ h nhiÒu vµ
®au khi sinh ho¹t t×nh dôc. Cã thÓ gÆp viªm cæ tö cung cÊp tÝnh vµ ®«i
khi viªm tuyÕn Bartholin. Cã thÓ thÊy viªm phÇn phô, viªm khíp vµ ®«i khi
cã nhiÔm khuÈn huyÕt do lËu cÇu. Kh¸m l©m sµng thÊy nhiÒu khÝ h
®Æc nh mñ vµ mµu xanh. Cæ tö cung ®á, ®i ®éng ®au, niªm m¹c èng cæ
tö cung viªm ®á, cã khÝ h nh mñ ch¶y ra. BÖnh phÈm lµ dÞch tiÕt ®îc
lÊy tõ lç niÖu ®¹o, tuyÕn SkÌne vµ tuyÕn Bartholin, tõ èng cæ tö cung vµ
hËu m«n. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh dùa vµo soi t¬i, nhuém Gram hoÆc nu«i
cÊy trªn m«i trêng chän läc Thayer Martin thÊy cã song cÇu cµ phª Gram
©m ë trong và ngoài tÕ bµo [11].
Kết quả nghiên cứu tại 5 tỉnh cho thấy PNBD cã tû lÖ bÖnh lËu lµ
3,2% [36]. Sè liÖu nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n Thôc gi¸m s¸t träng ®iÓm
18
(GST§) 4 tØnh phÝa Nam (2006), tỷ lệ PNBD mắc bÖnh lËu lµ 4,64% [40].
Theo nhËn xÐt cña mét sè chuyªn gia, trong nh÷ng n¨m qua c¸c tØnh phÝa
Nam tuy tû lÖ mắc lËu cÇu ®· gi¶m nhiÒu nhng vÉn cßn cao h¬n c¸c tØnh
phÝa B¾c, dao ®éng tõ 5% - 10% [43], [44]. Ngîc l¹i, nghiªn cøu t¹i 5 tØnh
biªn giíi ViÖt Nam trªn ®èi tîng PNBD cho kÕt qu¶ m¾c lËu lµ 11,9%,
miÒn B¾c vµ miÒn Trung cao h¬n so víi miÒn Nam [42]. Nghiªn cøu tû lÖ
m¾c lËu ë mét sè níc l©n cËn nh Campuchia lµ 5,7% [68] và Trung Quèc
lµ 9,5% [77].
Giang mai:
T¸c nh©n g©y bÖnh giang mai lµ xo¾n khuÈn Treponema pallidum.
BÖnh giang mai ®îc ph©n chia thµnh 3 giai ®o¹n. Giai ®o¹n 1 g©y tæn
th¬ng ë ©m hé lµ c¸c s¨ng giang mai, xuÊt hiÖn kho¶ng 3 tuÇn sau khi cã
quan hÖ t×nh dôc víi ngêi m¾c bÖnh giang mai. §Æc ®iÓm l©m sµng cña
s¨ng giang mai lµ vÕt loÐt trßn, bê cøng, h¬i gê cao trªn nền ®á, kh«ng ®au,
kÌm theo cã h¹ch bÑn. Tæn th¬ng s¨ng giang mai cã thÓ lµnh trong kho¶ng
tõ 2 ®Õn 6 tuÇn kÓ tõ khi m¾c bÖnh. Giai ®o¹n 2 lµ c¸c tæn th¬ng chåi sïi,
trßn, dÝnh l¹i tõng ®¸m, bê cøng, bÒ mÆt Èm, tiÕt dÞch mµu x¸m ho¹i tö,
kÌm h¹ch viªm vµ rÊt dÔ l©y truyÒn. Giai ®o¹n 3 lµ tæn th¬ng g«m giang
mai, ®ã lµ vÕt chåi loÐt, cã thÓ cã ®au vµ phï nÒ do béi nhiÔm, cã h¹ch
viªm kÌm theo. ChÈn ®o¸n bÖnh dùa vµo ®Æc ®iÓm l©m sµng cña tæn
th¬ng vµ kÕt qu¶ d¬ng tÝnh cña c¸c ph¶n øng huyÕt thanh nh VDRL hay
TPHA tõ 5 - 15 ngµy sau khi s¨ng giang mai xuÊt hiÖn. Cã thÓ t×m xo¾n
khuÈn giang mai trong bÖnh phÈm lÊy tõ s¨ng giang mai hoÆc tõ h¹ch bÑn,
soi díi kÝnh hiÓn vi nÒn ®en [11].
Nghiªn cøu t¹i 5 tØnh biªn giíi ViÖt Nam trªn ®èi tîng PNBD ®· cho
thÊy tû lÖ nhiÔm giang mai chung lµ 10,7%, trong ®ã cao nhÊt lµ Qu¶ng
19
TrÞ (24,8%) vµ Lai Ch©u (20,2%). Ba tØnh cßn l¹i lµ §ång Th¸p, An Giang,
Kiªn Giang cã tû lÖ dao ®éng tõ 5,7 - 9,4% [42]. Nh vËy, mét sè tØnh biªn giíi
khu vùc phÝa B¾c vµ miÒn Trung cã tû lÖ nhiÔm giang mai rÊt cao. Một
nghiªn cøu t¹i H¶i Phßng cã tû lÖ nhiễm giang mai trên PNBD thÊp h¬n (0,99%)
[31].
Theo b¸o c¸o cña BÖnh viÖn Da liÔu thµnh phè Hå ChÝ Minh, tû lÖ
m¾c giang ë PNBD ë c¸c tØnh phÝa Nam (An Giang, CÇn Th¬, thµnh phè
Hå ChÝ Minh) trong nh÷ng n¨m 1990 - 2000 lµ rÊt cao (20% - 35%) [34]. Tû
lÖ nµy ®· gi¶m dÇn qua c¸c n¨m, hiÖn nay tû lÖ tõ 0,3% - 5,8% [27], vÉn
cßn cao h¬n nhiÒu so víi c¸c tØnh phÝa B¾c (0,1% - 2,2%) (Qu¶ng Ninh,
H¶i Phßng, Hµ Néi) trong n¨m 2005- 2006 [27].
NguyÔn §×nh Th¾ng, Vò V¨n T©m vµ CS ®· thông báo tû lÖ ph¶n øng
huyÕt thanh giang mai ë nhãm nghiện chích ma túy (NCMT) lµ 2,6% [33], [38].
Tû lÖ m¾c giang mai ë PNBD trong nghiªn cøu cña mét sè níc lµ 0,97% 10% [62], [65], [66].
Chlamydia:
Chlamydia lµ bÖnh l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc do mét lo¹i vi
khuÈn b¾t mµu Gram ©m. C¸c chñng g©y bÖnh bao gåm C. psittasi, C.
trachomatis vµ C. pneumoniae. Chlamydia g©y viªm cæ tö cung, viªm phÇn
phô vµ viªm niÖu ®¹o ë phô n÷, viªm mµo tinh hoµn, viªm khíp ë nam giíi vµ
g©y viªm phæi, viªm kÕt m¹c ë trÎ s¬ sinh. TriÖu chøng l©m sµng thêng
gÆp nh ra khÝ h nh mñ, ®¸i khã vµ ra m¸u. Kh¸m l©m sµng cho thÊy
kho¶ng 20% cã lé tuyÕn cæ tö cung, cæ tö cung ph× ®¹i, ch¶y m¸u khi ch¹m
vµo hoÆc cã dÞch tiÕt nh mñ nhÇy ë cæ tö cung vµ 25% phô n÷ bÞ nhiÔm
Chlamydia cã biÓu hiÖn viªm cæ tö cung. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh dùa vµo
nu«i cÊy bÖnh phÈm vµo tÕ bµo Mc Coy hoÆc Hela 229, tÕ bµo sau khi
20
cÊy ®îc ñ vµ nhuém ®Ó t×m thÓ vïi. Nu«i cÊy tÕ bµo vÉn lµ tiªu chuÈn
vµng ®Ó ph¸t hiÖn Chlamydia. Ph¶n øng miÔn dÞch huúnh quang ph¸t hiÖn
Chlamydia cã ®é ®Æc hiÖu vµ ®é nh¹y cao, cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n [11].
Một nghiên cứu tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long cho thấy trên
PNBD cho kÕt qu¶ d¬ng tÝnh lµ 3,5%, thÊp h¬n cña NguyÔn Duy Hng
trong GST§ trªn PNBD Hµ Néi (5%) [13], [27], t¬ng ®¬ng víi Qu¶ng Ninh
(3,0%) vµ §µ N½ng (3,5%) [31], [51].
NguyÔn Vò Thîng vµ CS nghiªn cøu trªn PNBD 5 tØnh biªn giíi
(2004) cho tû lÖ m¾c Chlamydia lµ 11,9% [42]. T¹i khu vùc phÝa Nam ®·
nghiªn cøu trªn PNBD ph¸t hiÖn Chlamydia trachomatis b»ng kü thuËt miÔn
dÞch huúnh quang trùc tiÕp IFD (Immuno Fluorescent Direct) cho tû lÖ m¾c
lµ 5,8% [43].
C¸c nghiªn cøu níc ngoµi cho thÊy tû lÖ nhiÔm Chlamydia trªn PNBD
ë mét sè níc ch©u ¢u vµ châu ¸ dao động trong khoảng từ 12% - 27,0% [65],
[68], [77], [81]. Nghiªn cøu t¹i Bangkok cho thÊy tû lÖ m¾c Chlamydia
trachomatis ë n÷ nh©n viªn m¸t xa lµ 43%, ë Indonesia 26,5% [88], [89],
[91].
Trïng roi:
Trïng roi (Trichomonas vaginalis) lµ mét lo¹i trïng roi chuyÓn ®éng,
h×nh trßn, kÝch thíc 10 - 20 m thuéc lo¹i ®¬n bµo kþ khÝ. Trichomonas
vaginalis ký sinh chñ yÕu trong ©m ®¹o vµ trong niÖu ®¹o phô n÷. TriÖu
chøng l©m sµng không điển hình và nhiều khi không có triệu chứng (20% 50% c¸c trêng hîp ®Õn kh¸m) [109]. Mét sè triÖu chøng cã thÓ gÆp bao
gåm c¸c triÖu chøng ra khÝ h nhiÒu, mïi h«i, mµu vµng hay h¬i xanh, lo·ng,
cã bät nhá, ngøa r¸t ë ©m hé, giao hîp ®au. Niªm m¹c ©m ®¹o vµ cæ tö cung
cã thÓ viªm ®á. ChÈn ®o¸n dùa vµo soi t¬i víi ®é nh¹y vµ ®é ®Æc hiÖu
- Xem thêm -