Tài liệu Thực tiễn giải quyết tranh chấp về hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐỖ THU HƢƠNG THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ HỢP ĐỒNG THẾ CHẤP BẰNG TÀI SẢN CỦA NGƢỜI THỨ BA LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC (ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG) Hà Nội – 2021 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐỖ THU HƢƠNG THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ HỢP ĐỒNG THẾ CHẤP BẰNG TÀI SẢN CỦA NGƢỜI THỨ BA Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự Mã số : 8380101.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC (ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG) Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HUẾ Hà Nội – 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sỹ này là do chính tôi thực hiện. Toàn bộ các tài liệu, cơ sở pháp lý, các dẫn chứng số liệu đƣợc tôi sử dụng để phục vụ cho việc nghiên cứu luận văn đều đảm bảo chính xác, trung thực theo yêu cầu của một luận văn khoa học. Tác giả ĐỖ THU HƢƠNG LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Huế, ngƣời hƣớng dẫn khoa học giúp tôi thực hiện luận văn này. Sự hƣớng dẫn, góp ý tận tình và những câu hỏi hóc búa của cô đã giúp tôi định hƣớng, quyết tâm và hoàn thành bản luận văn tốt hơn. Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy, cô giáo lớp Cao học Luật Dân sự và Tố tụng dân sự (định hƣớng ứng dụng tại Hải Phòng) đã giúp tôi lĩnh hội những kiến thức cơ bản về lĩnh vực quan trọng này. Xin trân trọng cảm ơn Khoa Luật Đại học Quốc gia đã tiên phong tổ chức khóa học bổ ích và lý thú, các thầy, cô giáo Khoa Luật, Phòng Đào tạo và Bộ môn Luật Dân sự đã tạo điều kiện giúp đỡ trong suốt thời gian khóa học và thực hiện luận văn. Xin cảm ơn các bạn đồng môn và các đồng nghiệp tại Viện kiểm sát nhân dân hai cấp thành phố Hải Phòng, Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng, đã trao đổi thảo luận và cung cấp những thông tin, tƣ liệu hữu ích liên quan đến đề tài luận văn. Cuối cùng, xin đặc biệt cảm ơn gia đình và những ngƣời bạn đã ủng hộ, động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 9 năm 2020 Đỗ Thu Hƣơng MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................4 MỤC LỤC ...................................................................................................................5 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG THẾ CHẤP BẰNG TÀI SẢN CỦA NGƢỜI THỨ BA ..........7 1.1.Khái quát về thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba ............................................7 1.1.1.Khái niệm, đặc điểm của thế chấp bằng tài sản của người thứ ba ....................7 1.1.2.Vai trò của thế chấp bằng tài sản của người thứ ba ........................................13 1.2.Pháp luật về thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba ..........................................14 1.2.1.Khái niệm pháp luật về thế chấp bằng tài sản của người thứ ba ....................14 1.2.2.Vai trò của pháp luật về thế chấp bằng tài sản của người thứ ba ...................16 1.2.3. Lịch sử pháp luật về thế chấp bằng tài sản của người thứ ba ........................17 1.3. Giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba ..........21 1.3.1.Khái niệm, đặc điểm giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba....................................................................................21 1.3.2.Vai trò của giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba .................................................................................................26 1.3.3. Khái quát pháp luật giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba....................................................................................26 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG THẾ CHẤP BẰNG TÀI SẢN CỦA NGƢỜI THỨ BA VÀ THỰC TIỄN TẠI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ...................................30 2.1. Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba .................................................................................................30 2.1.1.Về nguyên tắc giải quyết tranh chấp ................................................................30 2.1.2. Về thẩm quyền giải quyết tranh chấp..............................................................34 2.1.3. Về trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp .......................................................36 2.1.4. Về nội dung giải quyết tranh chấp .................................................................39 2.2. Tranh chấp về hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba và thực tiễn giải quyết tại thành phố Hải Phòng ..............................................................44 2.2.1. Tổng quan về hoạt động thế chấp bằng tài sản của người thứ ba tại Hải Phòng ...........................................................................................................44 2.2.2. Thực tiễn tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba tại Hải Phòng ....................................................................................................45 2.3. Đánh giá hoạt động giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba tại Hải Phòng....................................................................57 2.3.1. Kết quả đã đạt được ........................................................................................57 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế ....................................................................................58 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG THẾ CHẤP BẰNG TÀI SẢN CỦA NGƢỜI THỨ BA.........................................................................................63 3.1. Định hƣớng hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba ..............................................................63 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba ......................................................................63 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba tại Hải Phòng ........................................................68 KẾT LUẬN ...............................................................................................................71 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................74 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLDS BLTTDS TAND QSDĐ GCN QSDĐ UBND Bộ luật Dân sự Bộ luật Tố tụng Dân sự Tòa án nhân dân Quyền sử dụng đất Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài và tình hình nghiên cứu Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, các hoạt động giao dịch ngày càng đƣợc xác lập nhiều. Theo đó, áp dụng các biện pháp bảo đảm bằng tài sản để bảo đảm cho nghĩa vụ trả nợ đƣợc xem là một trong những công cụ pháp lý căn bản, mang hiệu quả cao nhằm hạn chế những rủi ro phát sinh từ những giao dịch vay vốn, tín dụng. Áp dụng các biện pháp bảo đảm bằng tài sản để bảo đảm cho nghĩa vụ trả nợ vay của khách hàng tại ngân hàng là việc làm phổ biến trong hoạt động cấp tín dụng tại các ngân hàng. Nhận tài sản bảo đảm của bên thứ ba là việc ngân hàng nhận tài sản bảo đảm thuộc quyền sở hữu hợp pháp của bên bảo đảm (chủ sở hữu tài sản bảo đảm hay còn gọi là “bên thứ ba”) để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ trả nợ vay của bên vay vốn (bên có nghĩa vụ đƣợc bảo đảm) với ngân hàng. Hợp đồng bảo đảm đƣợc ký kết trong trƣờng hợp này là hợp đồng bảo đảm bằng tài sản của bên thứ ba. Tuy nhiên hình thức giao dịch này vẫn còn ẩn chứa nhiều rủi ro. Cho đến thời điểm này, các tranh cãi liên quan đến biện pháp bảo đảm bằng tài sản của ngƣời thứ ba dƣờng nhƣ chỉ xoay quanh việc ngân hàng nhận biện pháp bảo đảm này thì có rủi ro hợp đồng bị tuyên bố vô hiệu hay không, mà vô tình bỏ qua một khía cạnh khác cũng không kém phần quan trọng là làm thế nào để bảo vệ hiệu quả bên bảo đảm, nhất là khi bên này thƣờng không nhận đƣợc lợi ích gì (đặc biệt về mặt thƣơng mại) khi đƣa tài sản của mình vào bảo đảm cho khoản vay của một bên khác, mà ngƣợc lại sẽ phải đối diện với rủi ro là tài sản của mình đƣợc sử dụng để bảo đảm có thể bị xử lý nếu bên đƣợc bảo đảm vi phạm nghĩa vụ hoàn trả đối với ngân hàng. Cho đến thời điểm này, các văn bản pháp luật đã đƣợc ban hành nhƣ: Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Doanh nghiệp năm 2014, Luật Đất Đai năm 1 2013, Luật kinh doanh Bất động sản năm 2014…và đặc biệt sự ra đời của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29 tháng 12 năm 2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm và Nghị định số 11/2012/NĐ-CP ngày 22 tháng 02 năm 2012 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29 tháng 12 năm 2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm, đã đánh một dấu mốc quan trọng trong lĩnh vực giao dịch bảo đảm nói chung và quan hệ thế chấp nói riêng. Ngoài ra, Thông tƣ liên tịch số 20/2011/TTLT-BTP-BTNMT ngày 18 tháng 11 năm 2011 của Bộ Tƣ pháp - Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng hƣớng dẫn việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất mới chỉ quy định trình tự, thủ tục, hồ sơ đối với việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất. Nhƣng Thông tƣ liên tịch số 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT ngày 26 tháng 6 năm 2016 hƣớng dẫn việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, lại quy định có thể đăng ký thế chấp bất động sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự không những của bên thế chấp mà còn của cả ngƣời khác. Điều đó có nghĩa các nhà làm luật đã thừa nhận biện pháp thế chấp bằng bất động sản của ngƣời thứ ba. Nhƣ vậy chúng ta có thể thấy, pháp luật không ngừng hoàn thiện các quy định để đáp ứng yêu cầu của điều kiện mới. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật về thế chấp tài sản của bên thứ ba còn nhiều mâu thuẫn, không mang tính thống nhất. Từ thực trạng nêu trên, việc nghiên cứu một cách có hệ thống, khoa học các quy định của pháp luật về thế chấp tài sản của bên thứ ba, phát hiện những điểm bất cập nhằm hoàn thiện chúng là một công việc thực sự cần thiết và cấp bách. Tình hình nghiên cứu đề tài: Liên quan đến nội dung giao dịch đảm bảo nói chung đã có nhiều đề tài nghiên cứu. Tuy nhiên, công trình nghiên cứu triển khai trực tiếp về nội dung 2 thế chấp và giải quyết tranh chấp thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba còn khá khiêm tốn. Điển hình là một số công trình nhƣ: “Các biện pháp bảo đảm thực hiện hợp đồng tín dụng ngân hàng” – luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Lê Thu Hiền năm 2003, nghiên cứu về các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ hợp đồng, trong đó có biện pháp bảo lãnh theo quan điểm đối vật; “Pháp luật về bảo đảm thực hiện hợp đồng bằng biện pháp bảo lãnh” luận án tiến sĩ luật học của tác giả Phạm Văn Đàm, Học viện khoa học xã hội năm 2016; “Giải quyết tranh chấp phát sinh từ việc bảo lãnh ngân hàng ở Việt Nam” - Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Phạm Ái Linh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2015; “Một số vấn đề của quan hệ bảo lãnh bằng tài sản của bên thứ ba để đảm bảo nghĩa vụ vay vốn ngân hàng” của Thạc sĩ Vũ Văn Tuyên trên trang web http://congchungdatcang.com.vn. Nghiên cứu này phản ánh việc áp dụng biện pháp bảo lãnh bằng tài sản của bên bảo lãnh đối với nghĩa vụ của bên đi vay trong hoạt động tín dụng ngân hàng. Những công trình này đã đề cập đƣợc thực trạng của việc thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba nhƣng chƣa đánh giá đƣợc một cách toàn diện những tranh chấp thƣờng gặp trên thực tế đối với hợp đồng thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba. Vì vậy, với mục đích làm phong phú thêm nội dung nghiên cứu về thế chấp tài sản, tôi lựa chọn đề tài: “Thực tiễn giải quyết tranh chấp về hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ luật học với mong muốn sẽ góp phần hoàn thiện hơn nữa các quy định của pháp luật hiện hành về vấn đề thế chấp tài sản nhằm khẳng định tầm quan trọng của biện pháp thế chấp này đối với doanh nghiệp nói chung 3 trong điều kiện nền kinh tế thị trƣờng hiện nay, gia tăng cơ hội tiếp cận nguồn vốn tín dụng. Đồng thời, qua đó nhằm góp phần phát hiện những hạn chế của pháp luật về thế chấp nói chung và thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba nói riêng cũng nhƣ những khó khăn, vƣớng mắc trong quá trình thực thi. Từ đó, đề xuất, kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật về thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba nói riêng và hệ thống pháp luật kinh tế nói chung, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giao dịch đảm bảo ở nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay. 2. Phạm vi và mục đích nghiên cứu 2.1. Phạm vi nghiên cứu Pháp luật về thế chấp là một lĩnh vực tƣơng đối rộng và phức tạp thuộc phạm vi điều chỉnh của nhiều ngành luật khác nhau. Trong khuôn khổ luận văn thạc sĩ, phạm vi nghiên cứu của luận văn đƣợc giới hạn trong khuôn khổ nghiên cứu về thế chấp bằng bất động sản của ngƣời thứ ba, giải quyết tranh chấp thế chấp bằng bất động sản của ngƣời thứ ba. Theo đó, pháp luật nội dung đã nghiên cứu bao gồm: Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Doanh nghiệp năm 2014, Luật Đất Đai năm 2013, Luật kinh doanh Bất động sản năm 2014…và một số văn bản có liên quan nhƣ: Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29 tháng 12 năm 2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm và Nghị định số 11/2012/NĐ-CP ngày 22 tháng 02 năm 2012 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29 tháng 12 năm 2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm... Nội dung nghiên cứu của luận văn giới hạn trong vấn đề lý luận về thế chấp và giải quyết tranh chấp về thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba đƣợc pháp luật Việt Nam quy định. Về phƣơng thức giải quyết tranh chấp, đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu việc giải quyết tranh chấp bằng phƣơng thức Tòa án. Về thực tiễn thi hành pháp luật, luận văn nghiên cứu trong khuôn khổ hoạt động giải quyết tranh chấp về thế 4 chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba tại Hải Phòng. Giới hạn khảo sát của luận văn là quá trình áp dụng pháp luật thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba tại thành phố Hải Phòng, giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2020. 2.2. Mục đích nghiên cứu Thông qua việc nghiên cứu trong phạm vi đƣợc đề ra ở trên, tác giả mong muốn cung cấp cho ngƣời đọc một cách tổng thể các quy định về hoạt động thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba trong các giao dịch dân sự. Trên cơ sở đó, nghiên cứu thực trạng, tình hình thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba tại thành phố Hải Phòng để có thể đánh giá đƣợc mức độ bảo vệ của các quy định pháp luật trong thực tế. Đồng thời, dựa vào thực trạng đó để nghiên cứu về nguyên nhân, từ đó đƣa ra những giải pháp để hoàn thiện hệ thống pháp luật. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Để có thể đạt đƣợc mục đích đặt ra khi nghiên cứu đề tài, đòi hỏi luận văn phải giải quyết các vấn đề sau: Thứ nhất, nghiên cứu các vấn đề lý luận về thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba và giải quyết tranh chấp về thế chấp tài sản của bên thứ ba. Thứ hai, phân tích, đánh giá, các quy định về thế chấp tài sản của bên thứ ba và giải quyết tranh chấp về thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba theo quy định của hệ thống pháp luật Việt Nam. Thứ ba, nêu và phân tích thực trạng về giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp tài sản của bên thứ ba tại thành phố Hải Phòng. Thứ tự đƣa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu 5 Để đạt đƣợc các mục tiêu nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên cứu luận văn đã sử dụng những phƣơng pháp nghiên cứu cơ bản sau: Phƣơng pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và đƣờng lối quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam. Một số phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu của khoa học pháp lý đƣợc áp dụng nhƣ: Phƣơng pháp phân tích, phƣơng pháp diễn giải, phƣơng pháp quy nạp: Những phƣơng pháp này đƣợc sử dụng phổ biến trong việc làm rõ các quy định của pháp luật về giao dịch bảo đảm nói chung và thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba nói riêng. Phƣơng pháp đánh giá, phƣơng pháp so sánh: Những phƣơng pháp này đƣợc ngƣời viết vận dụng để đƣa ra ý kiến nhận xét quy định của pháp luật hiện hành có hợp lý hay không, đồng thời nhìn nhận trong mối tƣơng quan so với quy định liên quan … Phƣơng pháp quy nạp, phƣơng pháp diễn dịch: Đƣợc vận dụng để triển khai có hiệu quả các vấn đề liên quan đến thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba, đặc biệt là các kiến nghị hoàn thiện. Cụ thể nhƣ, trên cơ sở đƣa ra những kiến nghị mang tính khái quát, súc tích ngƣời viết dùng phƣơng pháp diễn dịch để làm rõ nội dung của kiến nghị đó… 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả đạt đƣợc của luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận trong khoa học pháp lý của việc thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba. Cụ thể: Xây dựng đƣợc khái niệm và đƣa ra những tiêu chí cơ bản nhất để xác định thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba, phân tích thực trạng pháp luật về vấn đề này, từ đó chỉ ra những bất cập của pháp luật và đƣa ra phƣơng hƣớng 6 hoàn thiện pháp luật về thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba, đồng thời nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp về thế chấp bằng tài sản của bên thứ ba tại thành phố Hải Phòng. Ngoài ra, những giải pháp hoàn thiện pháp luật là cơ sở quan trọng để các cơ quan chức năng trong phạm vi, thẩm quyền của mình sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực tƣơng ứng. Nội dung nghiên cứu của đề tài có thể là nguồn học liệu phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu hoàn thiện các quy định pháp luật về thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba và giải quyết tranh chấp về thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba. 6. Cơ cấu của luận văn Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chƣơng, cụ thể: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thế chấp và giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba. Chương 2: Thực trạng pháp luật giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba và thực tiễn tại thành phố Hải Phòng. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng thế chấp bằng tài sản của người thứ ba. 7 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP THẾ CHẤP BẰNG TÀI SẢN CỦA NGƢỜI THỨ BA 1.1.Khái quát về thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba 1.1.1.Khái niệm, đặc điểm của thế chấp bằng tài sản của người thứ ba *Biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ Trong các quan hệ kinh tế, dân sự, mỗi bên đều có quyền lợi và nghĩa vụ nhất định, nhiều khi quyền và lợi ích của bên này chỉ có đƣợc từ việc thực hiện nghĩa vụ của bên kia. Điều này dễ dẫn đến tình trạng khi bên có nghĩa vụ vi phạm các cam kết thì giữa hai bên sẽ xảy ra tranh chấp và nếu bên bị vi phạm không nắm đƣợc quyền kiểm soát tài sản của bên vi phạm thì bên bị vi phạm sẽ rơi vào thế bất lợi. Điều này đặt ra yêu cầu cần phải có các biện pháp bảo đảm giữa các bên, nhằm buộc ngƣời có nghĩa vụ phải thực hiện đúng nghĩa vụ mà họ đã cam kết, thoả thuận trong giao dịch dân sự. Trong trƣờng hợp ngƣời có nghĩa vụ không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ các nghĩa vụ mà họ đã cam kết, thì ngƣời có quyền có thể áp dụng biện pháp bảo đảm nghĩa vụ do các bên thỏa thuận hoặc yêu cầu cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền can thiệp để buộc bên có nghĩa vụ phải thực hiện đúng nghĩa vụ đã cam kết nhằm bảo đảm quyền lợi cho mình. Các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự là các biện pháp mang tính chất dự phòng và luôn tồn tại kèm theo một nghĩa vụ chính nên chỉ đƣợc áp dụng khi bên có nghĩa vụ đã không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ chính mà họ đã tự nguyện cam kết. Tùy từng trƣờng hợp và tùy thuộc vào việc cam kết, thỏa thuận, các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự có những quy chế xử lí khác nhau. BLDS năm 2015 hiện hành quy định các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự sau đây: cầm 8 cố tài sản, thế chấp tài sản, đặt cọc, kí cƣợc, kí quỹ, bảo lƣu quyền sở hữu, bảo dân sự có đặc trƣng và bản chất pháp lý khác nhau. Như vậy, biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ là các biện pháp tác động để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ, đồng thời ngăn ngừa và khắc phục những hậu quả xấu cho việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ gây ra. Biện pháp thế chấp tài sản Thế chấp tài sản là một trong những biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ do pháp luật quy định, theo đó các bên trong quan hệ nghĩa vụ lựa chọn sử dụng để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên mang nghĩa vụ. Theo Từ điển Luật học do Viện khoa học pháp lý (Bộ Tƣ pháp) biên soạn: “Thế chấp là biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bằng tài sản, theo đó, bên có nghĩa vụ dùng tài sản thuộc quyền sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đối với bên có quyền” [18,tr.704]. Tài sản đƣợc thế chấp là các bất động sản nhƣ nhà ở, vƣờn cây lâu năm, công trình xây dựng khác…Có thể thế chấp một phần hoặc toàn bộ bất động sản để đảm bảo một hoặc nhiều nghĩa vụ, tùy theo giá trị của bất động sản cũng nhƣ tùy theo sự thỏa thuận của các bên. Thế chấp tài sản là việc một bên dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên kia và không chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp để thay thế, chấp hành một nghĩa vụ trước đó. Thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba Từ ngữ luật học không có định nghĩa cụ thể đối với trƣờng hợp thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba. Nhƣng trƣờng hợp này đƣợc hiểu là một dạng thế chấp đặc biệt và có mang đặc điểm của hai biện pháp bảo đảm là bảo lãnh và thế chấp. 9 BLDS năm 2015 quy định: “Bảo lãnh là việc ngƣời thứ ba (sau đây gọi là bên bảo lãnh) cam kết với bên có quyền (sau đây gọi là bên nhận bảo lãnh) sẽ thực hiện nghĩa vụ thay cho bên có nghĩa vụ (sau đây gọi là bên đƣợc bảo lãnh), nếu khi đến thời hạn mà bên đƣợc bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ” [3,Điều 335]. Thông thƣờng bên có nghĩa vụ trong các quan hệ nghĩa vụ là bên bảo đảm trong biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên nhiều trƣờng hợp bên có nghĩa vụ không có điều kiện để đảm nhận sự bảo đảm đó trƣớc bên có quyền. Để tạo điều kiện có các bên có thể giao kết hợp đồng và xác lập quan hệ nghĩa vụ mà vẫn bảo đảm đƣợc quyền lợi cho ngƣời có quyền ngay cả trong những trƣờng hợp ngƣời có nghĩa vụ không có tài sản để bảo đảm việc thực hiện nghĩa vụ đó, pháp luật quy định ngƣời khác có thể đứng ra cam kết trƣớc ngƣời có quyền về việc thay ngƣời có nghĩa vụ để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ. Vậy thế chấp bằng tài sản của người thứ ba là một biện pháp bảo đảm nghĩa vụ trong đó người thứ ba cam kết đứng ra dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để đảm bảo cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên đi vay đối với bên cho vay khi có vi phạm về nghĩa vụ trả nợ. Đặc điểm của thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba Về chủ thể: Trong quan hệ thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba chỉ bao gồm hai bên: bên thế chấp và bên nhận thế chấp. Bên thế chấp tài sản là ngƣời thứ ba, tuy không tham gia việc vay mƣợn tài sản nhƣng tự nguyện dùng tài sản của mình để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ. Bên còn lại có tài sản đem cho vay đƣợc (bên có quyền) gọi là bên nhận thế chấp. 10 Về đối tượng: Tài sản thế chấp có thể là vật, quyền tài sản, giấy tờ có giá, tài sản hiện có hoặc tài sản hình thành trong tƣơng lai. Tài sản đang cho thuê, cho mƣợn cũng đƣợc dùng để thế chấp. Các bên có thể thỏa thuận dùng toàn bộ hoặc một phần tài sản để thế chấp - Trƣờng hợp thế chấp toàn bộ bất động sản, động sản có vật phụ thì vật phụ của bất động sản, động sản đó cũng thuộc tài sản thế chấp, trừ trƣờng hợp có thỏa thuận khác. - Trƣờng hợp thế chấp một phần bất động sản, động sản có vật phụ thì vật phụ gắn với tài sản đó thuộc tài sản thế chấp, trừ trƣờng hợp có thỏa thuận khác. - Trƣờng hợp thế chấp QSDĐ mà tài sản gắn liền với đất thuộc quyền sở hữu của bên thế chấp thì tài sản gắn liền với đất cũng thuộc tài sản thế chấp, trừ trƣờng hợp có thỏa thuận khác. Về nội dung của thế chấp Trong quan hệ này, bên thế chấp không phải chuyển giao tài sản cho bên nhận thế chấp. Tính chất bảo đảm đƣợc xác định bằng việc bên thế chấp phải giao cho bên nhận thế chấp những giấy tờ chứng minh tình trạng pháp lý của tài sản thế chấp cho bên nhận thế chấp. Các giấy tờ này phải là bản gốc đƣợc giao cho bên nhận thế chấp để hạn chế sự định đoạt của bên thế chấp đối với tài sản thế chấp. Nếu tài sản thế chấp phải đăng kí giao dịch bảo đảm thì bên thế chấp phải đăng kí việc thế chấp tại cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền. Bên thế chấp phải thông báo cho bên nhận thế chấp biết các quyền của ngƣời thứ ba đối với tài sản thế chấp. Nếu tài sản đƣợc dùng để thế chấp nhiều nghĩa vụ thì bên thế chấp phải thông báo cho từng ngƣời nhận thế chấp tiếp theo về việc tài sản đã đem thế chấp các lần trƣớc đó. 11 Nếu các bên không có thỏa thuận gì khác thì bên thế chấp vẫn giữ tài sản và đƣợc khai thác công dụng của tài sản, hƣởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản thế chấp (trừ trƣờng hợp hoa lợi, lợi tức cũng thuộc tài sản thế chấp hoặc do việc khai thác công dụng mà tài sản thế chấp có nguy cơ bị mất hoặc bị giảm sút giá trị). Bên thế chấp phải bảo quản giữ gìn tài sản thế chấp và phải áp dụng các biện pháp cần thiết để khắc phục nguy cơ thiệt hại tới tài sản. Bên thế chấp không đƣợc bán, trao đổi, tặng, cho tài sản thế chấp và chỉ đƣợc cho thuê, cho mƣợn hoặc dùng tài sản đã thế chấp để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ khác. Bên nhận thế chấp có quyền yêu cầu xử lí tài sản thế chấp khi đến thời hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên thế chấp không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ, phải trả lại giấy tờ về tài sản thế chấp khi chấm dứt thế chấp Về hậu quả: -Xử lý tài sản thế chấp: Nếu đến thời hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên đƣợc thế chấp không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ thì tài sản thế chấp đƣợc xử lý để thực hiện nghĩa vụ. Về nguyên tắc, việc xử lý tài sản thế chấp đƣợc thực hiện thông qua phƣơng thức bán đấu giá. Nếu các bên đã thỏa thuận trƣớc hoặc khi đến thời hạn thực hiện nghĩa vụ các bên tự thỏa thuận về phƣơng thức xử lý tài sản thì tài sản thế chấp đƣợc xử lý theo thỏa thuận của các bên. Bên nhận thế chấp đƣợc ƣu tiên thanh toán từ số tiền bán tài sản thế chấp sau khi trừ chi phí bảo quản và các chi phí liên quan khác. Trƣờng hợp phải xử lý tài sản thế chấp để thực hiện một nghĩa vụ đến hạn mà tài sản đó đƣợc dùng thế chấp để đảm bảo nhiều nghĩa vụ thì các nghĩa vụ khác dù chƣa đến hạn cũng đƣợc coi là đến hạn. Quyền đƣợc ƣu tiên 12 thanh toán của những ngƣời nhận thế chấp (các chủ nợ) đƣợc xác định theo thứ tự giống nhƣ thanh toán nghĩa vụ đối với những ngƣời nhận cầm cố tài sản. -Chấm dứt thế chấp tài sản: Thế chấp tài sản chấm dứt trong trƣờng hợp sau đây: + Nghĩa vụ đƣợc bảo đảm bằng thế chấp chấm dứt. + Việc thế chấp tài sản đƣợc hủy bỏ hoặc đƣợc thay thế bằng biện pháp bảo đảm khác. + Tài sản thế chấp đã đƣợc xử lý. + Theo thỏa thuận của các bên. 1.1.2.Vai trò của thế chấp bằng tài sản của người thứ ba Dưới góc độ kinh tế: Chính vì đặc điểm không phải chuyển giao tài sản thế chấp nên so với hình thức bảo đảm khác nên biện pháp thế chấp bằng tài sản của ngƣời thứ ba có ƣu điểm vƣợt trội. Tính vƣợt trội thể hiện ở các khía cạnh sau: - Đối với bên nhận thế chấp, do không trực tiếp nắm giữ tài sản nên không mất chi phí cho việc duy trì, gìn giữ và bảo quản tài sản bảo đảm trong thời hạn thế chấp cũng nhƣ không phải chịu trách nhiệm bồi thƣờng nếu làm hƣ hỏng, mất mát tài sản thế chấp. - Đối với chủ sở hữu tài sản thế chấp (bên thế chấp) vẫn đƣợc tiếp tục sử dụng, khai thác công dụng, hƣởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản thế chấp. - Đối với ngƣời đi vay vốn vẫn đảm bảo đƣợc nguồn vốn và duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh, góp phần hạn chế sử dụng nguồn vốn lƣu động của doanh nghiệp hoặc cá nhân. 13