Tài liệu Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở các trường trung học phổ thông từ thực tiễn huyện đức linh, tỉnh bình thuận.

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HUY SEN THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỪ THỰC TIỄN HUYỆN ĐỨC LINH, TỈNH BÌNH THUẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC HÀ NỘI, năm 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HUY SEN THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỪ THỰC TIỄN HUYỆN ĐỨC LINH, TỈNH BÌNH THUẬN Ngành : Chính trị học Mã số : 8 31 02 01 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THẾ NGHĨA HÀ NỘI, năm 2018 LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm, hƣớng dẫn tận tình của quý thầy, cô đang công tác, giảng dạy tại Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Từ đó, giúp tôi có điều kiện tiếp cận và cập nhật, bổ sung thêm kiến thức về khoa học chính trị, phục vụ tốt hơn cho công tác chuyên môn của bản thân. Đến nay, tôi đã hoàn thành chƣơng trình học và hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, Khoa Triết học và tập thể giảng viên đang công tác tại Học viện Khoa học xã hội đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS Nguyễn Thế Nghĩa, ngƣời đã dành thời gian và tâm huyết để truyền đạt cho tôi kinh nghiệm, phƣơng pháp nghiên cứu, tận tình hƣớng dẫn tôi với tinh thần trách nhiệm cao trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi gửi lời cảm ơn chân thành đến Lãnh đạo các trƣờng THPT trên địa bàn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận đã quan tâm tạo điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Tôi rất mong nhận đƣợc sự chia sẻ và những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy, cô và các bạn học viên để luận văn có giá trị thực tiễn hơn. Trân trọng cảm ơn! LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn “Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở các trường trung học phổ thông từ thực tiễn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận” này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, đƣợc thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và xuất phát từ thực tiễn tại địa phƣơng, dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Thế Nghĩa. Các số liệu và những kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chƣa từng đƣợc công bố dƣới bất cứ hình thức nào trƣớc khi trình, bảo vệ và công nhận bởi Hội đồng đánh giá Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Chính trị học. Một lần nữa tôi xin khẳng định sự trung thực của lời cam kết trên. Ngƣời cam đoan Trần Huy Sen MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: DÂN CHỦ VÀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ................................................. 9 1.1. Lý luận chung về dân chủ ....................................................................... 9 1.2. Thực hiện dân chủ ở cơ sở .................................................................... 19 Tiểu kết Chƣơng 1 ....................................................................................... 28 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN ĐỨC LINH, TỈNH BÌNH THUẬN ............................................ 29 2.1. Khái quát đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa- con ngƣời, tỉnh Bình Thuận trong thời kỳ đổi mới ............................................................... 29 2.2. Thực trạng việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở các trƣờng trung học phổ thông huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận .............................................. 33 2.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông - từ huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận ..................................................................................................................... 59 Tiểu kết Chƣơng 2 ....................................................................................... 68 KẾT LUẬN................................................................................................. 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBGV-CNV : Cán bộ giáo viên - Công nhân viên THPT : Trung học phổ thông GD&ĐT : Sở Giáo dục và Đào tạo XHCN : Xã hội chủ nghĩa UBND : Uỷ ban nhân dân Nxb : Nhà xuất bản MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chúng ta có thể khẳng định rằng: nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân chủ tiến bộ nhất trong lịch sử cho đến nay; việc vận dụng lý luận về dân chủ xã hội chủ nghĩa để giải quyết tốt những vấn đề đang đặt ra đối với việc phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội hiện nay là vô cùng cấp thiết, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Tuy nhiên, vấn đề xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta vẫn tồn tại một số bất cập: Hiện nay, “Tình trạng suy thoái về chính trị, tƣ tƣởng, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí còn nghiêm trọng”; “Quyền làm chủ của nhân dân ở một số nơi, trên một vài lĩnh vực còn bị vi phạm. Tình trạng này làm ảnh hƣởng nghiêm trọng đến bản chất tốt đẹp của chế độ dân chủ nƣớc ta, làm suy giảm động lực phát triển của đất nƣớc. Chừng nào quan liêu, tham nhũng và suy thoái nêu trên còn diễn ra trầm trọng, thì chừng đó chƣa thể nói chúng ta đã xây dựng và phát huy tốt dân chủ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống hiện thực. Nhận thức còn hạn chế của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức và ngƣời dân, tổ chức bộ máy nhà nƣớc còn cồng kềnh, hoạt động kém hiệu quả.. Hàng loạt vấn đề về lý luận và thực tiễn trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong bối cảnh kinh tế thị trƣờng hiện nay đang đặt ra những đòi hỏi cấp bách mà Đảng, nhà nƣớc và nhân dân ta cũng nhƣ các nhà khoa học cần phải tập trung giải quyết. Đáng lƣu ý là, tổ chức thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở còn chƣa vững chắc, rộng khắp và chƣa thƣờng xuyên liên tục. “Dân chủ hình thức còn nhiều… Tình trạng vi phạm quyền làm chủ của nhân dân cũng nhƣ tình trạng 1 lợi dụng dân chủ, vi phạm kỷ cƣơng pháp luật còn xảy ra nhiều nơi… Việc giám sát, kiểm tra thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở còn nhiều hạn chế”[17]. Trên địa bàn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận có 03 trƣờng THPT (Trƣờng THPT Đức Linh, Trƣờng THPT Quang Trung, Trƣờng THPT Hùng Vƣơng) thực hiện nhiệm vụ giảng dạy cho đối tƣợng là con em địa phƣơng và vùng lân cận, cho nên việc thực hiện có hiệu lực và hiệu quả Quy chế dân chủ ở cơ sở, phát huy đƣợc quyền làm chủ của cán bộ giáo viên - công nhân viên (CBGV-CNV) trong nhà trƣờng không những là yêu cầu cấp bách của sự nghiệp đổi mới trong ngành GD&ĐT mà còn có tác động tích cực đến học sinh, phụ huynh kích thích và lôi cuốn họ phát huy quyền làm chủ để cùng tham gia vào sự nghiệp trồng ngƣời, vì mục tiêu “Dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài: “Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở các trường trung học phổ thông từ thực tiễn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận”làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ ngành Chính trị học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Hiện nay, đề tài dân chủ vẫn luôn thu hút sự quan tâm của nhiều học giả với nhiều cách tiếp cận khác nhau; đó là các bài viết trên các tạp chí, các báo, đó là các luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học; đó là các công trình nghiên cứu dƣới dạng tài liệu tham khảo; có thể khái quát các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến đề tài luận văn dƣới đây: Phạm Ngọc Quang (1997), Dân chủ và chủ nghĩa xã hội - Từ di sản của Lênin đến công cuộc đổi mới ở nước ta , Tạp chí Triết học số 1 (95). Bài viết tập trung nghiên cứu những vấn đề về dân chủ và chủ nghĩa xã hội trong di sản của Lênin và quá trình vận dụng vào công cuộc đổi mới ở Việt Nam. 2 Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ (2001), ban hành cuốn “Hướng dẫn triển khai quy chế dân chủ cơ sở”. Thông qua tổng kết việc ban hành và tổ chức thực hiện quy chế dân chủ. Các tác giả chỉ ra những thành tựu đạt đƣợc trong quá trình thực hiện dân chủ và nhấn mạnh: Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở đã tạo ra động lực mới thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc; và từ thực tiễn đổi mới đang đặt ra nhiều vấn đề về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Phạm Ngọc Dũng (2003), Mối quan hệ giữa thực hiện dân chủ cơ sở và đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo trong xây dựng hệ thống chính trị cơ sở: Một số nguyên lý cơ bản, Tạp chí Triết học số 6 (145). Bài viết phân tích một số nguyên lý cơ bản về mối quan hệ giữa thực hiện dân chủ cơ sở và đổi mới nội dung, phƣơng thức lãnh đạo trong xây dựng hệ thống chính trị cơ sở ở Việt Nam. Nguyễn Trọng Thóc (2003), Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, Tạp chí Triết học số 7 (146). Tác giả phân tích vấn đề phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong bối cảnh xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam và đƣa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Lƣơng Đình Hải (2006), Xây dựng Nhà nước pháp quyền và vấn đề dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, Tạp chí Triết học số 1 (176).Trong bài báo này tác giả tập trung phân tích vấn đề xây dựng nhà nƣớc pháp quyền và vấn đề dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.Đồng thời, tác giả luận chứng một số giải pháp thúc đẩy sự phát triển đồng bộ, biện chứng giữa nhà nƣớc pháp quyền và dân chủ. Lê Thi (2006), Công bằng, dân chủ và bình đẳng giới ở Việt Nam, Tạp chí Triết học số 10 (185). Tác giả bài viết tập trung phân tích vấn đề công bằng và bình đẳng về cơ hội, làm rõ vai trò của Nhà nƣớc trong việc tạo ra 3 các cơ hội về kinh tế, chính trị, cơ hội tiếp cận với các quỹ phúc lợi công cộng. Đồng thời, đề xuất một số kiến nghị với Nhà nƣớc về vấn đề này. PGS.TS.Nguyễn Thế Nghĩa (chủ biên), Những nguyên lý triết học(2016), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; Trong công trình này tác giả chỉ ra: sự phát triển của các hình thức dân chủ trong lịch sử, và nhấn mạnh rằng “dân chủ là quyền làm chủ của nhân dân trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội”; “dân chủ đƣợc thể chế hóa vào chế độ nhà nƣớc và nó trở thành hình thức chính quyền nhà nƣớc”; “dân chủ thể hiện mình nhƣ là nguyên nhân, nhƣ là kết quả của tiến bộ xã hội, đồng thời lại là tiêu chuẩn của nó.”[42,tr.429 430] TS. Lƣơng Gia Ban (chủ biên), công trình „„Dân chủ và việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở‟‟ (2003), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. Tác giả đã đề cập đến những khía cạnh rất cơ bản của vấn đề dân chủ dƣới quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và đƣờng lối của Đảng ta. Tác giả đã rút ra những bài học và ý nghĩa lịch sử từ di sản tƣ tƣởng quý báu của V.I.Lênin và chủ tịch Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta hiện nay; đồng thời, làm rõ quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc ta về xây dựng cơ chế thực hiện dân chủ và những yếu tố đảm bảo cho quá trình dân chủ hóa đời sống xã hội. PGS. TS Nguyễn Cúc với công trình „„Thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong tình hình hiện nay - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn‟‟, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội (2002). Tác giả đã đi sâu phân tích một số khía cạnh cơ bản về lý luận và thực tiễn của việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong điều kiện lịch sử cụ thể hiện nay. Trong bài viết của tác giả Trần Bạch Đằng, „„Dân chủ ở cơ sở một sức mạnh truyền thống của dân tộc Việt Nam‟‟, Tạp chí Cộng sản, số 35 (12/2003). Tác giả khẳng định việc thực hiện dân chủ ở cơ sở là một khâu rất 4 quan trọng nhằm hoàn thiện cơ chế nhân dân làm chủ xã hội trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam.Theo tác giả, đây là một vấn đề không chỉ mang ý nghĩa thời sự mà còn là một sự tiếp nối truyền thống, phát huy sức mạnh của dân tộc đƣợc hình thành trong lịch sử mấy nghìn năm đấu tranh dựng nƣớc và giữ nƣớc của dân tộc ta. Nhóm các công trình nghiên cứu về thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở: “Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa theo chế độ một đảng ở nước ta” của PGS Vũ Hữu Ngoạn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; “Một số suy nghĩ về xây dựng nền dân chủ ở Việt Nam hiện nay” của TS Đỗ Trung Hiếu, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; “Dân chủ trên một số lĩnh vực ở Việt Nam hiện nay” của GS. TS Phạm Ngọc Quang, Tạp chí Lý luận chính trị, số 11/2008; “Về quá trình dân chủ hóa xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” của Lê Minh Quân, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011; “Ý thức dân chủ xã hội chủ nghĩa của sinh viên các trường đại học ngành khoa học xã hội và nhân văn ở Hà Nội hiện nay”, luận văn thạc sĩ chuyên ngành CNXHKH của tác giả Lƣu Duy Toàn, Hà Nội, 2013; và nhiều bài báo khác. Các công trình khoa học trên đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề dân chủ, dân chủ XHCN, thực hiện dân chủ trên một số lĩnh vực. Từ quan điểm về dân chủ của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, các tác giả đã đƣa ra quan niệm riêng về góc độ dân chủ của mình, luận giải tƣơng đối rõ những cơ sở lý luận và thực tiễn về dân chủ, dân chủ XHCN, đồng thời đánh giá đúng thực trạng kết quả thực hiện dân chủ ở các địa phƣơng, đơn vị, từ đó đề xuất phƣơng hƣớng và những giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lƣợng thực hiện dân chủ trong thời gian tiếp theo. Ngoài ra, còn có các đề tài khác nhƣ “Thực hiện Quy chế dân chủ và xây dựng chính quyền cấp xã ở nước ta hiện nay” do TS. Nguyễn Văn Sáu GS. Hồ Văn Thông đồng chủ trì. Đề tài “Hệ thống chính trị cơ sở - Đặc điểm, 5 xu hướng và giải pháp” của TS. Vũ Hoàng Công - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội 2002 cũng tập trung nghiên cứu với những khía cạnh khác nhau của vấn đề dân chủ và thực hiện dân chủ ở cơ sở. Tuy nhiên, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông ở tỉnh Bình Thuận hiện chƣa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu. Đề tài luận văn này đƣợc thực hiện dựa trên sự kế thừa, phát triển những kết quả của các tài liệu có liên quan trƣớc đó để đánh giá, phân tích, từ đó đề xuất ra các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông từ thực tiễn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở làm rõ thực trạng việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông ở huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận, luận văn đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở các trƣờng trung học phổ thông của huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận trong những năm tiếp theo. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt đƣợc mục đích nêu trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau đây: Một là, phân tích làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về dân chủ và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở ở các trƣờng THPT nói chung và ở tỉnh Bình Thuận nói riêng. Hai là, trên cơ sở phân tích thực trạng nhằm đánh giá, so sánh việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng THPT ở huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận trong thời gian qua. Ba là, đề xuất một số nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả của việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở ở các trƣờng THPT ở huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận hiện nay. 6 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu:Luận văn nghiên cứu việc thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông. Phạm vi nghiên cứu:Phạm vi không gian: Khảo sát Quy chế dân chủ cơ sở trong các trƣờng THPT trên địa bàn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận. Phạm vi thời gian: Luận văn nghiên cứu việc thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở trong các trƣờng THPT trên địa bàn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận từ 2010 đến nay thông qua khảo sát thực tế tại 03 trƣờng THPT ở huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Luận văn đƣợc thực hiện dựa trên cơ sở thế giới quan và phƣơng luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh; các quan điểm, đƣờng lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về dân chủ, dân chủ hóa và quy chế dân chủ ở cơ sở. Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu và trình bày luận văn, chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Đồng thời, sử dụng các phƣơng pháp cụ thể nhƣ: hệ thống cấu trúc, lịch sử và lôgích, phân tích và tổng hợp, so sánh, quy nạp và diễn dịch, khái quát hóa… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận: Luận văn nghiên cứu về mặt lí luận, hệ thống hóa nhận thức về dân chủ và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở. Qua đó, góp phần cung cấp luận chứng, căn cứ khoa học của việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong trƣờng học nói chung và trƣờng THPT trên địa bàn huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận nói riêng. 7 Kết quả nghiên cứu một số vấn đề lý luận về dân chủ và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở đã làm sáng tỏ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông. Về mặt thực tiễn: Luận văn đã nêu lên một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dân chủ và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở để từ đó nâng cao hiệu quả thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trƣờng trung học phổ thông. Luận văn cũng là một cơ sở khoa học có ý nghĩa thiết thực cho các trƣờng học nói chung và các trƣờng THPT nói riêng trên địa bản tỉnh Bình Thuận trong quá trình thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở và luận văn cũng là một tài liệu tham khảo có giá trị cho những ai quan tâm nghiên cứu đến vấn đề này. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn, không tính phần mở đầu thì đƣợc chia làm 2 chƣơng, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, cụ thể: Chƣơng 1: Dân chủ và thực hiện dân chủ ở cơ sở - một số vấn đề lý luận và thực tiễn Chƣơng 2: Thực trạng và giải pháp thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở các trƣờng trung học phổ thông, huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận 8 Chƣơng 1 DÂN CHỦ VÀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Lý luận chung về dân chủ 1.1.1. Khái niệm dân chủ Thuật ngữ "dân chủ" ra đời trong xã hội Hy Lạp cổ đại, nó đƣợc tạo thành bởi hai từ: Demos có nghĩa là nhân dân và Kratos có nghĩa là quyền lực. Nhƣ vậy, dân chủ (Démoskratos), theo nguyên tiếng Hy Lạp, có nghĩa là quyền lực thuộc về nhân dân và do chính nhân dân thực hiện quyền lực của mình trong tất cả các lĩnh vực của đòi sống xã hội. Quyền lực, trƣớc hết là quyền uy và sức mạnh của con ngƣời đƣợc thể hiện trong những tổ chức xã hội nhất định. Trong xã hội công xã nguyên thủy, quyền lực của nhân dân đƣợc bộc lộ và thực hiện trong những tổ chức tự quản của công xã. Trong các xã hội có giai cấp và nhà nƣớc, quyền lực ấy đƣợc thể chế hóa vào chế độ nhà nƣớc và pháp luật, Vì vậy, ở đây dân chủ mang hình thức mới - hình thức nhà nƣớc với những tên gọi khác nhau: chính thể dân chủ, nền dân chủ hay chế độ dân chủ. Chính thể dân chủ, theo V.I.Lênin: đó là chính quyền của nhân dân. Dân chủ ra đời gắn liền với hình thức nhà nƣớc, dân chủ mang trong mình những đặc trƣng cơ bản sau: Một là: Thừa nhận quyền sống, quyền tự do, bình đẳng của công dân trƣớc pháp luật. Hai là: Dựa trên nguyên tắc đa số quyết định, thiểu số phục tùng. Ba là: Đƣợc thực hiện bằng những công cụ, phƣơng pháp và phƣơng tiện có hiệu quả (giáo dục và cƣỡng bức, tự do và pháp luật..). C.Mác cho rằng, dân chủ là cái chung, cái bản chất, nó đƣợc thể hiện ở một mức độ nào đó trong các chế độ nhà nƣớc khác nhau. Với tƣ cách là chế 9 độ dân chủ thì nhà nƣớc phả xem xét và đặt con ngƣời vào vị trí trung tâm để phục vụ. Tuy nhiên, trong lịch sử đã tồn tại những nhà nƣớc phi dân chủ. Chẳng hạn, nhƣ trong xã hội chiếm hữu nô lệ và xã hội phong kiến, hoặc những chế độ độc tài nhƣ chế độ phát xít Hítle trƣớc đây là những chế độ bóp nghẹt quyền làm chủ và tự do của con ngƣời. . Trong xã hội không có giai cấp và không có nhà nƣớc, thì dân chủ đƣợc bộc lộ và đƣợc thực hiện dƣới những hình thức tổ chức tự quản của xã hội. Trong xã hội có giai cấp và nhà nƣớc, dân chủ đƣợc thể chế hóa vào chế độ nhà nƣớc và nó trở thành hình thức chính quyền nhà nƣớc. Với biểu hiện quyền làm chủ của nhân dân, dân chủ thể hiện trình độ văn minh của con ngƣời trong mỗi thời kỳ lịch sử nhất định; nó mang một ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Trong mỗi thời kỳ lịch sử, dân chủ thể hiện mình vừa là nguyên nhân, vừa là kết quả của sự tiến bộ xã hội. Mặc dù xuất hiện từ rất sớm, nhƣng cho đến nay, khái niệm dân chủ vẫn còn những quan niệm khác nhau. Các trào lƣu triết học phi mácxít thƣờng coi nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số và sự bình đẳng của công dân là đặc trƣng cơ bản của dân chủ. Họ xem xét dân chủ tách rời với những điều kiện kinh tế - xã hội, với vấn đề sở hữu về tƣ liệu sản xuất và với vấn đề giai cấp và đấu tranh giai cấp để giành quyền lực chính trị, quyền bình đẳng tham gia vào các quyết định quản lý của nhà nƣớc. Đó chỉ là những quan niệm mang tính chất hình thức về dân chủ, nhằm che đậy cho các mục đích chính trị ẩn náu trong các thể chế chính trị của giai cấp thống trị, bóc lột. Trên cơ sở thế giới quan duy vật biện chứng, triết học mácxít đƣa ra quan niệm đúng đắn về bản chất của dân chủ. Trong đó khẳng định: dân chủ là mọi ngƣời dân bình đẳng với nhau và đƣợc quyền tham gia trực tiếp hay gián tiếp vào các quyết định quản lý xã hội của nhà nƣớc, nhờ đó mà họ đều 10 có quyền đƣợc hƣởng thụ những lợi ích từ các quyết định đó mang lại. Khi đề cập đến vấn đề đó, C. Mác đã viết: Dân chủ là mọi công dân đều có quyền tham gia trực tiếp hay gián tiếp vào những quyết định trong quá trình quản lý, điều hành xã hội của nhà nước và đều có quyền được hưởng lợi từ trong các quyết định đó một cách bình đẳng. V.I.Lênin còn nhấn mạnh: Phát triển dân chủ một cách đầy đủ, nghĩa là làm cho toàn thể quần chúng nhân dân lao động tham gia thật sự, bình đẳng và thật sự rộng rãi vào mọi hoạt động của nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã đề cập đến bản chất của dân chủ một cách ngắn gọn, khái quát: “Dân chủ là dân làm chủ”. Từ thực tiễn lịch sử ra đời và phát triển của dân chủ, chủ nghĩa Mác Lênin đã nêu ra những quan niệm cơ bản về dân chủ nhƣ sau: Thứ nhất, dân chủ là sản phẩm tiến hóa của lịch sử, là nhu cầu khách quan của con ngƣời nhằm thỏa mãn những nhu cầu về mọi mặt ngày càng đầy đủ hơn và thực chất hơn. Thứ hai, dân chủ với tƣ cách là một phạm trù chính trị gắn với một phƣơng thức sản xuất và một kiểu nhà nƣớc và một giai cấp cầm quyền nhất định. Vì vậy, dân chủ luôn mang tính giai cấp, tính lịch sử cụ thể; không có và không thể có thứ “dân chủ trừu tƣợng”, phi giai cấp, phi lịch sử. Thứ ba, dân chủ với cách tiếp cận là giá trị và hệ giá trị mang lại công bằng và bình đẳng có nghĩa là đã xóa bỏ áp bức, bóc lột, bất công. Theo V.I.Lênin, dân chủ đó chính là bình đẳng. Rõ ràng là cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản để giành quyền bình đẳng có một ý nghĩa rất lớn, nghĩa là phải hiểu bình đẳng cho đúng, hiểu theo nghĩa xóa bỏ giai cấp. Trong xã hội có giai cấp và nhà nƣớc, quyền lực của nhân dân đƣợc thể chế hóa bằng chế độ nhà nƣớc, pháp luật và cũng từ khi xã hội có giai cấp, dân chủ đƣợc thực hiện dƣới hình thức mới - hình thức nhà nƣớc với tên gọi là “chính thể dân chủ” hay “nền dân chủ”. 11 Buớc chuyền từ xã hội công xã nguyên thủy sang xã hội chiếm hữu nô lệ đã đánh dấu bƣớc ngoặt quan trọng của dân chủ. Dân chủ là quyền lực của nhân dân đƣợc thực hiện bởi những tổ chức tự quản một cách tự nguvện, theo truyền thống đã chuyển sang một hình thức mới gắn với nhà nƣớc. Từ đây dân chủ đƣợc thể chế hóa bằng chế độ nhà nƣớc, bằng pháp luật của giai cấp thống trị chủ nô và đƣợc thực hiện chủ yếu bằng cƣỡng chế. Nên dân chủ hay chế độ dân chủ đầu tiên trong lịch sử của xã hội có giai cấp xuất hiện.Do đó, nền dân chủ luôn gắn với nhà nƣớc nhƣ là cơ chế để thực thi dân chủ và mang bản chất giai cấp của giai cấp thống trị. Nƣớc ta đang trong thời kỳ quá độ lên CNXH, hƣớng đến xây dựng thành công CNXH và nền dân chủ XHCN. Đây là khát khao, nguyện vọng của cả dân tộc Việt Nam, đồng thời nó cũng là động lực to lớn cho những thắng lợi của sự nghiệp đổi mới của cách mạng nƣớc ta những năm vừa qua. Trong tƣ tƣởng và hoạt động thực tiễn của mình, chủ tịch Hồ Chí Minh luôn trung thành với lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung, lý luận về dân chủ nói riêng, phấn đấu cho sự nghiệp xây dựng một nền dân chủ thực sự cho dân tộc. Nghiên cứu nền dân chủ ở Mỹ và Pháp chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng đó là nền dân chủ tƣ sản, tiếng là cộng hòa và dân chủ nhƣng dân chủ với thiểu số trong xã hội, đó là dân chủ của giai cấp tƣ sản, còn đại bộ phận các giai cấp nhƣ giai cấp công nhân, nông dân và ngƣời lao động khác vẫn bị bóc lột nặng nề. Chính dân chủ kiểu tƣ sản không phải là mẫu hình cho Việt Nam đi theo. Để có dân chủ, chính quyền cách mạng phải thực hiện tự do cho dân chúng, một chính quyền có nhiệm vụ to lớn thì “Bao nhiêu cái xấu, thối nát, bất công, áp bức của chế độ cũ, của các Hội đồng kỳ mục trƣớc sẽ không thể tồn tại trong các Uỷ ban nhân dân bây giờ” [32, tr.23]. Trong nhà nƣớc của dân, thì dân là chủ, ngƣời dân đƣợc hƣởng mọi quyền dân chủ, nghĩa là có quyền làm bất cứ việc gì 12 mà pháp luật không cấm và có nghĩa vụ tuân theo pháp luật. Nhà nƣớc của dân phải bằng mọi nỗ lực, hình thành đƣợc các thiết chế dân chủ để thực thi quyền làm chủ của ngƣời dân, trên ý nghĩa đó, các vị đại diện của dân, do dân cử ra, chỉ là thừa ủy quyền của dân, chỉ là công bộc của dân. Dân chủ là khát vọng muôn đời của con ngƣời. Theo đó, “Dân là chủ” là cách diễn đạt ngắn gọn, rõ ràng, đi thẳng vào bản chất của khái niệm trong cơ cấu quyền lực của xã hội. Tóm lại, dân chủ là một phạm trù chính trị - xã hội. Quan niệm về dân chủ có một quá trình phát triển từ thấp đến cao, phụ thuộc vào những điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội nhất định trong từng giai đoạn cụ thể của lịch sử. Quan niệm về dân chủ trong lịch sử là hết sức phức tạp, theo các chiều hƣớng khác nhau và chịu sự chi phối bởi lợi ích kinh tế và hệ tƣ tƣởng của các giai cấp khác nhau. Chỉ có dƣới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin thì vấn đề dân chủ mới đƣợc đề cập một cách đầy đủ nhất, bản chất nhất và khoa học nhất. Cũng phải khẳng định rằng, chỉ có dƣới CNXH, thì mới đảm bảo có đƣợc một nền dân chủ thực sự cho nhân dân lao động, dân chủ với ý nghĩa đích thực của nó. 1.1.2. Vai trò của dân chủ trong xã hội và trong trường học Vai trò của dân chủ trong xã hội: Ngay từ xã hội công xã nguyên thủy, để duy trì sự tồn tại của mình, con ngƣời đã biết tự tổ chức ra những hoạt động có tính cộng đồng, các thành viên công xã đều bình đẳng tham gia vào mọi công việc của xã hội. Việc cử ra những ngƣời đứng đầu các cộng đồng và phế bỏ những ngƣời đứng đầu nếu không thực thi đúng những quy định chung đƣợc giao do mọi thành viên công xã quyết định thông qua đại hội nhân dân. Đây đƣợc coi là hình thức dân chủ sở khai, chất phác của những tổ chức cộng đồng tự quản trong xã hội chƣa có giai cấp. 13 Khi chế độ chiếm hữu tƣ nhân về tƣ liệu sản xuất ra đời, giai cấp và bất bình đẳng xuất hiện, các hình thức tự quản của xã hội trƣớc đây đã không còn thích hợp, xã hội cần đến những tổ chức chính trị với những công cụ bạo lực, cƣỡng bức để điều chỉnh hoạt động của xã hội, giai cấp và công dân. Trong điều kiện nhƣ vậy, một tổ chức đặc biệt đã ra đời, đó là nhà nƣớc. Trong xã hội chiếm hữu nô lệ, giai cấp chủ nô đã lập ra cơ quan quyền lực nhằm trƣớc hết bảo vệ lợi ích của mình và sau nữa nhằm đáp ứng nhu cầu ổn định trật tự xã hội. Cơ quan quyền lực đó chính là nhà nƣớc dân chủ đối với chủ nô, thực hiện sự thống trị của thiểu số đối với đại đa số những ngƣời lao động, tức những ngƣời nô lệ. Nhƣng cũng từ đây, nhà nƣớc do giai cấp chủ nô nắm giữ đã quy định dân bao gồm chủ nô, quý tộc, tăng lữ, thƣơng gia, một số trí thức và ngƣời tự do, còn tuyệt đại đa số nô lệ thì không đƣợc coi là dân. Sau hàng ngàn năm lịch sử, các giai cấp địa chủ phong kiến và giai cấp tƣ sản đã bằng mọi cách tiếp tục chiếm đoạt quyền lực của nhân dân lao động. Với sự thành công của Cách mạng Tháng Mƣời Nga năm 1917 đã mở ra một thời đại mới: lần đầu tiên trong lịch sử loài ngƣời, nhân dân lao động đã giành lại đƣợc quyền lực chính trị của mình. Nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa do giai cấp công nhân lãnh đạo thông qua chính đảng của nó đã trở thành nhà nƣớc đầu tiên thực hiện quyền lực của nhân dân. Nghiên cứu quá trình xuất hiện, tồn tại và phát triển của các nền dân chủ trong lịch sử, đặc biệt là phân tích kỹ quy luật phát triển của nền dân chủ chủ nô, dân chủ tƣ sản, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã khẳng định: đấu tranh cho dân chủ là một quá trình lâu dài và không thể dừng lại ở dân chủ tƣ sản. Sự tất yếu diễn ra và thắng lợi của cách mạng xã hội chủ nghĩa cùng là sự tất yếu ra đời của một nên dân chủ mới - dân chủ xã hội chủ nghĩa. Quá trình đó gắn liền với quá trình ra đời của chủ nghĩa xã hội. 14