Tài liệu Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường Đại học Hoa Sen hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ ĐIỆP THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ CƠ SỞ TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC HOA SEN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ ĐIỆP THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ CƠ SỞ TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC HOA SEN HIỆN NAY Chuyên ngành: Triết học Mã số : 60 22 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THANH THỦY HÀ NỘI - 2016 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo Viện Hàn Lâm Khoa học xã hội Việt Nam – Học Viện Khoa học xã hội, quý thầy cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại học viện Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Thủy, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến Ban Giám Hiệu, các trưởng khoa và trưởng bộ phận các phòng ban, đồng nghiệp là giảng viên, nhân viên trường Đại học Hoa Sen đã chia sẻ những tư liệu quan trọng, cần thiết cho nghiên cứu của luận văn. Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cấp lãnh đạo trực tiếp và những người thân yêu đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất và tinh thần cho em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của quý Thầy, quý Cô và các bạn đồng nghiệp. Trân trọng và biết ơn! Tp.HCM, Ngày …. tháng …năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Điệp LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng nội dung của bản luận văn này chưa được nộp cho bất kỳ một chương trình cấp bằng cao học nào cũng như bất kỳ một chương trình đào tạo cấp bằng nào khác. Tôi cũng xin cam kết thêm rằng bản Luận văn này là nỗ lực cá nhân tôi. Các kết quả, phân tích, kết luận trong luận văn này (ngoài các phần được trích dẫn) đều là kết quả làm việc của cá nhân tôi Người viết luận văn Nguyễn Thị Điệp MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUY CHẾ DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY ...........................................................................................10 1.1 Khái niệm về dân chủ cơ sở .............................................................................10 1.2 Cơ sở lý luận và thực tiễn về dân chủ cơ sở ....................................................13 1.3. Quy chế dân chủ cơ sở trong trường đại học hiện nay ...................................23 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ CƠ SỞ TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC HOA SEN HIỆN NAY.......................................................29 2.1. Thực trạng thực hiện quy chế dân chủ cơ sở của Trường Đại Học Hoa Sen hiện nay ..................................................................................................................29 2.2. Kết quả đạt được và những vấn đề đặt ra trong việc thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường Đại học Hoa Sen hiện nay ....................................................63 2.3. Một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường Đại học Hoa Sen hiện nay .............................................70 KẾT LUẬN ..............................................................................................................74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................77 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Sơ đồ tổ chức Trường Đại học Hoa Sen (Tháng 06/2016).......................33 Bảng 2.2. Các nội dung báo cáo của Khoa Đào Tạo Chuyên Nghiệp ......................41 Bảng 2.3. Các nội dung báo cáo của Khoa Khoa học công nghệ .............................41 Bảng 2.4. Các nội dung báo cáo của Khoa Kinh Tế Thương Mại ............................42 Bảng 2.5. Các nội dung báo cáo của Khoa Ngôn ngữ văn hóa học ..........................42 Bảng 2.6. Nội dung báo cáo của Chương Trình Giáo Dục Tổng Quát .....................43 Bảng 2.7. Các nội dung báo cáo của Phòng nhân sự ................................................43 Bảng 2.8. Các nội dung báo cáo của Phòng Hành Chính Quản Trị ..........................43 Bảng 2.9. Các nội dung báo cáo của Phòng Truyền Thông ......................................44 Bảng 2.10: Các văn bản, quy chế quy định được nhà trường công khai ..................47 Bảng 2.11. Hiểu biết của sinh viên về công tác đào tạo (đơn vị tính phần trăm) .....52 Bảng 2.12. Tỷ lệ % các khoản chi của nhà trường ..................................................56 Bảng 2.13. Phần hiểu biết của sinh viên về trường ...................................................58 Bảng 2.14. Công khai các quy chế, quy định, kết quả đào tạo .................................60 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, dân chủ hóa đời sống xã hội đã được Đảng Cộng sản Việt Nam xác định là một trong những nội dung cốt lõi, trọng tâm. Đặc biệt là dân chủ hóa đời sống xã hội từ cơ sở nhằm phát huy tính chủ động, tích cực tham gia giám sát quản lý nhà nước của người dân, khắc phục được tình trạng quan liêu, tham ô, tham nhũng và mất dân chủ. Ngày 18/02/1998, Bộ Chính trị đã ra Chỉ thị số 30 CT/TW về xây dựng quy chế dân chủ ở cơ sở góp phần quan trọng củng cố quyền làm chủ của nhân dân, nhằm phát huy sức sáng tạo của nhân dân trong phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội, tăng cường đoàn kết toàn dân, cải thiện dân sinh, nâng cao dân trí, thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”. Sau nhiều năm triển khai thực hiện quy chế dân chủ cơ sở trong thực tế đã cho thấy kết quả bước đầu có ý nghĩa trong đời sống xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân. Tuy nhiên, vẫn còn bộc lộ những thiếu sót, yếu kém như: quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm ở nhiều nơi, trên nhiều lĩnh vực. Không ít hiện tượng mất dân chủ, dân chủ hình thức, có nơi rất nghiêm trọng. Bệnh quan liêu, gia trưởng còn nặng. Đồng thời cũng xuất hiện khuynh hướng dân chủ cực đoan, dân chủ không đi liền với thực hiện kỷ luật và pháp luật. Tệ quan liêu, cửa quyền, hách dịch, mệnh lệnh, tham ô, nhũng nhiễu gây phiền hà cho dân vẫn còn khá phổ biến và nghiêm trọng mà chưa được đẩy lùi, phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” còn nhiều hạn chế. Vì vậy, việc thực hiện quy chế dân chủ cơ sở là chủ trương đúng đắn, phù hợp với ý Đảng lòng dân, phát huy sức sáng tạo, tạo động lực trong lao động, sản xuất và kiến tạo xã hội mới ấm no, hạnh phúc. Để đáp ứng yêu cầu đó, trong Pháp lệnh về dân chủ cơ sở Đảng và Nhà nước ta đã ban hành các quy chế có nội dung pháp lý cho việc phát huy quyền làm chủ của người lao động trong các cơ quan, xí nghiệp, trường học. Trên cơ sở đó Bộ Giáo Dục và Đào Tạo ban hành quyết định số 04/2000/QĐ-BGD&ĐT của Bộ trưởng Bộ giáo dục ngày 01/3/2000 về “Quy chế thực hiện dân chủ trong hoạt động nhà trường”, nhằm thực hiện tốt nhất, có hiệu quả nhất những điều Luật Giáo dục 1 quy định theo phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" trong các hoạt động của nhà trường thông qua các hình thức dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện; đảm bảo cho công dân, cơ quan, tổ chức được quyền giám sát, kiểm tra, đóng góp ý kiến tham gia xây dựng sự nghiệp giáo dục, làm cho giáo dục thực sự là của dân, do dân và vì dân. Trường Đại học Hoa Sen thành lập từ năm 1991 đến nay. Quy chế dân chủ cơ sở của Trường được xây dựng và thực hiện trên cơ sở Chỉ thị 30-CT/TW và Nghị định 71/1998 của Chính phủ, Quyết định 04/2000/QĐ-BGD&ĐT đã có những đóng góp thiết thực cho hoạt động thực tiễn của nhà trường trong công tác quản lý, đào tạo nhằm phát huy quyền làm chủ và huy động tiềm năng trí tuệ của người dạy và người học, xây dựng nề nếp, trật tự, kỷ cương trong mọi hoạt động của nhà trường, ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực, thực hiện nhiệm vụ phát triển giáo dục phù hợp với đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Từ thực tiễn đó, học viên đã chọn đề tài "Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường Đại học Hoa Sen hiện nay” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn cao học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Dân chủ cơ sở trở thành đối tượng được nhiều nhà khoa học nghiên cứu, có ý nghĩa thiết thực đối với việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong bối cảnh hiện nay. Vì vậy, trong thời gian qua đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu, bài viết khoa học đề cập đến vấn đề này theo nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Trong đó, chúng ta có thể kể đến một số hướng tiếp cận và nghiên cứu về dân chủ cơ sở như sau: 2.1. Hướng tiếp cận trên phương diện lý luận như: - PGS.TS Nguyễn Cúc (2002), Thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong tình hình hiện nay. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Tác giả đã tập trung làm sáng tỏ một số khía cạnh chủ yếu về lý luận và thực tiễn của việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trong tình hình hiện nay ở nước ta. - TS. Lương Gia Ban (chủ biên) (2003), Dân chủ và việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Tác giả đã nghiên cứu tương đối cơ bản về một số tư tưởng dân chủ, về dân chủ xã hội chủ nghĩa, những nguyên tắc, lý luận, quan điểm của Đảng ta về dân chủ và việc thực hiện quy chế dân chủ cơ sở ở Hà Nội và một số địa phương ở miền Bắc. 2 - Trần Bạch Đằng (12/2003), Dân chủ ở cơ sở một sức mạnh truyền thống của dân tộc Việt Nam, Tạp chí Cộng sản, số 35. Trong bài viết này, tác giả khẳng định thực hiện dân chủ ở cơ sở là một khâu rất quan trọng nhằm hoàn thiện cơ chế nhân dân làm chủ xã hội trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam. Theo tác giả, đây là một vấn đề không chỉ mang ý nghĩa thời sự mà còn tiếp nối truyền thống, phát huy sức mạnh của dân được hình thành trong lịch sử mấy nghìn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. - TS. Đoàn Minh Huấn (2004), Dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp và quá trình mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta, Tạp chí Lý luận chính trị, số 8. Tác giả làm rõ vai trò, đặc trưng của dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp, qua đó khẳng định: trong giai đoạn hiện nay, muốn mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta, cần phát huy đúng đắn ưu thế của mỗi hình thức dân chủ, đồng thời cần kết hợp chặt chẽ dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp. - PGS. TS. Nguyễn Văn Mạnh - Th.S. Tào Thị Quyên (2010), Dân chủ trực tiếp ở Việt Nam, lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội. Đây là kỷ yếu Hội thảo Công trình nghiên cứu đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về dân chủ và dân chủ trực tiếp của một số nước và Việt Nam, các tác giả đã đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ trực tiếp và nêu ra các giải pháp nhằm phát huy các hình thức dân chủ trực tiếp. - PGS.TS Trần Khắc Việt (2004), Thực hiện dân chủ ở nước ta hiện nay -Vấn đề đặt ra và giải pháp, Tạp chí Lý luận chính trị, số 9. Tác giả chỉ ra các vấn đề nảy sinh trong quá trình thực hiện dân chủ hoá đời sống xã hội ở nước ta, đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm tiếp tục phát huy dân chủ trong tình hình hiện nay. - Nguyễn Thị Vy (2014), Mối liên hệ giữa hoàn thiện cơ chế thực hiện dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở với việc thúc đẩy quyền con người, quyền công dân theo tinh thần hiến pháp năm 2013, Kỷ yếu hội thảo “một số vấn đề lý luận, thực tiễn về dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên Thế Giới và ở Việt Nam” Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. Trong bài viết tác giả lý giải về tính tất yếu phải xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở ở nước ta hiện nay. Nhấn mạnh tầm quan trọng về vai trò làm chủ của nhân dân trong việc tham gia quản lý nhà nước và xã hội. 3 - Đào Trí Úc (Chủ biên), Trịnh Đức Thảo, Vũ Công Giao (2014), Một số vấn đề lý luận, thực tiễn về dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và ở Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả trình bày các vấn đề về lý luận, thực tiễn và các mô hình tổ chức thực hiện dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và Việt Nam. Đề xuất những quan điểm, giải pháp hoàn thiện khuôn khổ pháp luật và các cơ chế bảo đảm dân chủ trực tiếp và dân chủ cơ sở ở nước ta trong thời gian tới. Ngoài ra còn những đề tài nghiên cứu, bài báo, bài viết của các tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận về dân chủ. Qua đó, khẳng định rằng: muốn xây dựng nhà nước pháp quyền mà ở đó con người là trung tâm trong một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh; Đảng, Nhà nước và nhân dân ta một mặt phải kiên quyết khắc phục những yếu kém; mặt khác phải xây dựng một xã hội có kỷ cương, pháp luật và thực hành dân chủ như: Ban tổ chức – Cán bộ chính phủ (2001), Hướng dẫn triển khai Qui chế dân chủ ở cơ sở, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Hoàng Chí Bảo (1992), Tổng quan về dân chủ và cơ chế thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta: quan điểm, lý luận và phương pháp nghiên cứu, Thông tin lý luận, số 9. Đỗ Mười (1998), Phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, Tạp chí cộng sản, số 20. Trần Quang Nhiếp (1998), Thực hiện dân chủ ở cơ sở, Tạp chí cộng sản, số 13. Lê Khả Phiêu (1998), Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng và thực hiện thiết chế dân chủ ở cơ sở, Tạp chí cộng sản, số 3. Đỗ Trung Hiếu (2002), Một số khía cạnh của khái niệm dân chủ, Tạp chí Thông tin khoa học xã hội, số 3. Trần Hậu Thành (2000), Dân chủ và mối quan hệ giữa nhà nước pháp quyền với dân chủ, Tạp chí dân chủ và pháp luật, số 10. 2.2. Những nghiên cứu về dân chủ cơ sở dưới góc độ thực tiễn tại các địa phương ở nước ta hiện nay: - TS. Nguyễn Quốc Phẩm (chủ biên) (2000), Hệ thống chính trị cấp cơ sở và dân chủ hóa đời sống xã hội nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Tác giả trình bày rõ thực trạng, tổ chức hoạt động của hệ thống chính trị cấp cơ sở ở nông thôn miền núi trước yêu cầu của quá trình dân chủ hóa đời sống xã hội, xem xét những nguyên nhân chủ quan và khách quan ảnh hưởng tới hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở 4 trong thực hiện dân chủ, nêu lên những phương hướng, giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở. - TS. Nguyễn Thị Ngân (2002 - 2003), Quá trình thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở ở một số tỉnh đồng bằng sông Hồng hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ. Tác giả nghiên cứu thực trạng việc thực hiện quy chế dân chủ cơ sở ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng, qua đó đề xuất những giải pháp nhằm đẩy mạnh và hoàn thiện việc thực hiện quy chế dân chủ ở đồng bằng sông Hồng. - Nguyễn Văn Sáu – Hồ Văn Thông (2003), Thể chế dân chủ và phát triển nông thôn Việt Nam hiện nay, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Trong đó, các nhà nghiên cứu lý luận ở nước ta hiện nay đã phân tích hết sức sâu sắc những lý luận chủ yếu về dân chủ, về đổi mới hệ thống chính trị, về những nội dung và phương hướng phát triển nông thôn Việt Nam hiện nay. - PGS. TS. Hoàng Chí Bảo (2008) Dân chủ và dân chủ ở nông thôn trong tiến trình đổi mới”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Trong công trình này tác giả đã nêu lên tầm quan trọng của dân chủ và dân chủ ở cơ sở, nhất là tầm quan trọng của thực hiện dân chủ ở nông thôn; thực trạng và những hạn chế trong thực hiện dân chủ ở nông thôn trong thời gian qua. Qua đó tác giả đề ra các giải pháp thực hiện dân chủ trong tiến trình đổi mới ở nông thôn. - Phạm Ngọc Trâm 2012, Nhìn lại quá trình thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở 1998 - 2012, Tạp chí Lịch sử Đảng, số 11. Bài viết đã bổ sung nhận thức mới, đề xuất cách làm mới để xây dựng, thực hiện dân chủ phù hợp với truyền thống của dân tộc, đặc điểm lịch sử và của thời kỳ quá độ ở Việt Nam. - Nguyễn Hồng Chuyên (2013), Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã phục vụ xây dựng nông thôn mới, Nxb Tư pháp, Hà nội. Tác giả trình bày chủ trương, đường lối của Đảng, chính quyền, pháp luật của Nhà nước về thực hiện dân chủ ở cấp xã và xây dựng nông thôn mới. Phân tích lý luận vấn đề thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã phục vụ xây dựng nông thôn mới. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã phục vụ xây dựng nông thôn mới qua thực tế của tỉnh Thái Bình. Đề xuất các giải pháp đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã phục vụ xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay. 5 - Nguyễn Văn Phương (2014), Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc xã, phường, thị trấn tỉnh Bắc Ninh trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay, Luận án Tiến sĩ, Học viện Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Trên cơ sở luận giải làm rõ những vấn đề cơ bản lý luận về dân chủ ở cơ sở và thực tiễn hoạt động của Mặt trận tổ quốc trong thực hiện dân chủ ở cơ sở, góp phần xây dựng Mặt trận tổ quốc ở xã, phường, thị trấn tỉnh Bắc Ninh vững mạnh và xã, phường, thị trấn nói chung của nước ta trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay. - TS. Đỗ Hương Giang (chủ nhiệm), Một số vấn đề về dân chủ cơ sở ở nông thôn Nam bộ trong phát triển bền vững 2011-2020. Viện Phát triển Bền vững vùng Nam Bộ cơ quan chủ trì. Trong đề tài này với cách tiếp cận đa chiều, sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, tác giả đã chỉ ra được mối quan hệ giữa dân chủ cơ sở và quyền làm chủ trực tiếp của nhân dân trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội tại vùng Nam bộ, trong đó có các tỉnh khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Ngoài ra còn các công trình nghiên cứu, bài viết, luận văn của các tác giả đã tập trung làm rõ cơ sở lý luận, ý nghĩa thực tiễn của việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, đồng thời phân tích, lý giải yêu cầu, cách thức tổ chức, thực hiện và đưa ra các biện pháp để quy chế dân chủ cơ sở thực sự nhanh chóng đi vào đời sống ngày càng trở thành nhân tố tích cực, thúc đẩy quá trình dân chủ hóa như: PGS. TS Dương Xuân Ngọc (2000), Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Nguyễn Minh Thi (2000), Thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở tại các vùng nông thôn miền núi của tỉnh Bắc Giang hiện nay, Luận văn thạc sĩ bảo vệ tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 2.3 Những nghiên cứu về dân chủ cơ sở từ thực tiễn các cơ quan, trường học ở nước ta hiện nay - Nguyễn Thị Xuân Mai (2004), “Thực hiện quy chế dân chủ ở trường học” Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Tạp chí Giáo dục, số 100. Tác giả đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của chi bộ Đảng, trách nhiệm của hiệu trưởng trong việc triển khai, tổ chức thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở. Tổ chức công đoàn trường học thực hiện tốt chức năng của mình trong phối hợp, giám sát, đôn đốc việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở. 6 - TS. Nguyễn Quốc Vinh (2011), Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở với đối tượng người học - sinh viên trong các trường cao đẳng, đại học trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh, Tham luận hội thảo, Nxb Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh. Tác giả phân tích rõ thực trạng thực hiện dân chủ cơ sở ở các trường Cao đẳng, Đại học nước ta từ đó cho thấy rõ tầm quan trọng trong việc triển khai và thực hiện dân chủ cơ sở trong các hoạt động của nhà trường. - Vũ Khắc Tùng (2014), Thực hiện quy chế dân chủ trong các trường phổ thông thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, Luận văn thạc sĩ. Tác giả làm rõ được cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng việc thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở trong các trường trung học phổ thông ở thành phố Móng Cái hiện nay và đề xuất một số biện pháp thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở và đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục trung học phổ thông của thành phố. - TS. Đồng Văn Quân (2014), Thực hiện dân chủ trong các trường đại học nước ta hiện nay. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Tác giả phân tích cơ sở lý luận của việc thực hiện dân chủ ở các trường đại học nước ta hiện nay; làm rõ thực trạng nguyên nhân những thành tựu và yếu kém trong quá trình thực hiện dân chủ ở các trường đại học; trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình thực hiện dân chủ ở các trường đại học nước ta hiện nay. Nhìn chung, từ các nghiên cứu với hướng tiếp cận khác nhau đều là những công trình nghiên cứu khoa học có giá trị. Đây là nguồn tài liệu quý và hữu ích để tham khảo. Tuy nhiên, có rất ít các công trình nghiên cứu về thực hiện Quy chế dân chủ trong các trường đại học, cao đẳng. Đặc biệt là nghiên cứu về dân chủ cơ sở trong các trường đại học tư thục. Và chưa có đề tài nào nghiên cứu về việc triển khai và thực hiện dân chủ cơ sở trong các hoạt động của trường Đại học Hoa Sen Thành phố Hồ Chí Minh. Và đây là khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu. Đề tài nghiên cứu nhằm góp phần làm sáng tỏ về việc vận dụng lý luận vào thực tiễn thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở tại trường đại học tư thục đầu tiên ở Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Tìm hiểu thực trạng thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường học Hoa Sen Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 7 3.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: - Phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại cơ quan trường học - Làm rõ những nội dung và lĩnh vực về dân chủ cơ sở đang được thực hiện tại trường Đại học Hoa Sen hiện nay. - Phân tích để thấy được những kết quả đạt được và một số vấn đề đặt ra trong quá trình triển khai và thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường Đại học Hoa Sen. Đề xuất những giải pháp và kiến nghị nhằm thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở trong trường Đại Hoa Hoa Sen – Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong trường Đại học Hoa Sen hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: Các văn bản, quy định, quy chế đối với đoàn thể, cán bộ quản lý, giảng viên nhân viên và sinh viên của Nhà trường - Phạm vi về thời gian thực hiện quy chế dân chủ của trường Đại Học Hoa Sen từ 2000 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam đã được tổng kết trong các văn kiện của Đảng; Chỉ thị số 30-CT/TW của Bộ Chính trị về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở; Nghị định số 29/CP và Nghị định số 71/1998/NĐ-CP của Chính phủ về quy chế thực hiện dân chủ ở xã, phường và trong hoạt động của cơ quan; Quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) về việc thực hiện Quy chế dân chủ trong các nhà trường và các văn bản khác có liên quan. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; phương pháp lịch sử - lôgíc, phân tích và tổng hợp các văn bản và số liệu báo cáo, thống kê, so sánh, khảo sát thực tế về việc triển khai 8 thực hiện dân chủ trong nhà trường. Bên cạnh đó tác giả còn dùng phương pháp phỏng vấn sâu, quan sát, tham dự trực tiếp vào các hoạt động của nhà trường. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn có giá trị về mặt lý luận và thực tiễn góp phần luận chứng căn cứ khoa học của việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trường Đại học Hoa Sen nói riêng, đại học tư thục và các trường cao đẳng, đại học trong cả nước nói chung. Nêu lên những yêu cầu mới về việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trường đại học trong xu hướng hội nhập và quốc tế hóa hiện nay. Kết quả nghiên cứu đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho các công trình khoa học, công tác nghiên cứu, tổng kết thực tiễn, khái quát lý luận liên quan đến vấn đề dân chủ hiện nay ở các trường đại học, cao đẳng ở nước ta và vấn đề thực hiện quy chế dân chủ nói chung ở các liên ngành. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận văn gồm: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về quy chế dân chủ cơ sở ở nước ta hiện nay. Chương 2: Thực trạng thực hiện quy chế dân chủ cơ sở tại trường Đại Học Hoa Sen hiện nay và những vần đề đặt ra. 9 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUY CHẾ DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY 1.1 Khái niệm về dân chủ cơ sở Dân chủ là vấn đề có vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Dân chủ vừa là động lực, vừa là mục đích vươn tới của xã hội loài người. Năng lực trí tuệ của con người càng phát triển thì xu hướng dân chủ càng mạnh mẽ. Môi trường xã hội dân chủ càng cao sẽ càng thúc đẩy năng lực sáng tạo của con người. Ngày nay, vấn đề dân chủ đang được đặt ra như một nền tảng cần thiết, cơ bản, là môi trường sinh thái không thể thiếu cho sự phát triển bền vững của mọi quốc gia. Giải quyết đúng vấn đề dân chủ vẫn là nhu cầu sống còn không chỉ của các nước đã phát triển, mà còn của các nước đang phát triển. Khi đời sống kinh tế - xã hội phát triển càng cao thì tư duy và nhận thức về quyền lực chính trị của nhân dân càng sâu sắc, người dân ngày càng đòi hỏi phải được tham gia giải quyết trực tiếp các công việc của Nhà nước dưới hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Ở Phương Tây, thuật ngữ “dân chủ” xuất hiện đầu tiên trong ngôn ngữ Hy Lạp cổ đại với cụm từ “δημοκρατία”(democratia) với nghĩa là quyền lực thuộc về nhân dân, được ghép từ hai chữ là:“δήμος” (dēmos) nghĩa là nhân dân và “κράτος” (kratos) là "quyền lực" ra đời vào khoảng giữa thế kỷ thứ V đến thế kỷ thứ IV trước công nguyên để chỉ hệ thống chính trị tồn tại ở một số thành bang Hy Lạp, nổi bật nhất là Anthena sau cuộc nổi dậy của dân chúng vào năm 508 TCN. Như vậy, với nguyên nghĩa của thuật ngữ trên thì dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân. Nhân dân là chủ thể của quyền lực, sử dụng quyền lực để tổ chức, quản lý xã hội và phát triển con người. Ở Phương Đông, khái niệm “dân chủ” được biểu hiện đặc thù dưới hình thức “lấy dân làm gốc”. Thuật ngữ này xuất hiện đầu tiên trong Kinh thư: “Đối với dân nên gần và có tình thân, không nên sơ tình mà coi như đệ hạ. Dân là gốc nước. Gốc có vững thì nước mới an bình” [33, tr.11]. Khái niệm “dân chủ” được hiểu là “Dân” là chỉ người trong một nước; “Chủ” là người làm chủ. “Dân chủ” là chế độ chính trị trong đó quyền quản lý nhà nước do nhân dân nắm giữ. 10 Cùng với sự phát triển và hoàn thiện dân chủ với tính cách là một giá trị to lớn của văn minh nhân loại, một phương thức tồn tại của xã hội hiện đại. Dân chủ được vận dụng vào hoạt động của những tổ chức và thiết chế chính trị nhất định. Trong đó, dân chủ được thể hiện trên nhiều lĩnh vực như: Chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Tuy nhiên, để làm mọi lĩnh vực hoạt động đều được phát huy tính dân chủ chúng ta phải thực hiện dân chủ hóa, dân chủ từ cơ sở. Từ đây, có thể hiểu dân chủ nước ta theo hai nghĩa sau: Dân chủ theo nghĩa rộng: Dân chủ được hiểu như một mục tiêu phấn đấu của dân tộc Việt Nam đã được ghi trong Hiến pháp là “Thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Những mục tiêu này đều có mối quan hệ gắn bó với nhau. Dân có giàu thì nước mới mạnh. Có dân chủ thì mới có công bằng xã hội. Dân chủ thực sự thì dân mới giàu, quốc gia mới mạnh. Dân chủ theo nghĩa hẹp: Dân chủ có thể hiểu là một cách thức và những điều kiện kèm theo để mọi người dân tham gia bình đẳng vào các công việc chính trị, kinh tế, xã hội với vai trò là người làm chủ xã hội. Như vậy, “dân chủ” vừa là bản chất của chế độ, vừa là đặc điểm cơ bản nhất của một xã hội tiến bộ, văn minh. Dân chủ vừa là chính trị vừa là văn hoá. Một xã hội thiếu dân chủ là một xã hội phản tiến bộ và phản văn minh. Dân chủ có nhiều cách hiểu và cách làm khác nhau. Song, nếu hiểu chế độ Xã Hội Chủ Nghĩa là nấc thang phát triển lịch sử xã hội cao hơn chế độ Tư Bản Chủ Nghĩa thì nền dân chủ xã hội chủ nghĩa cũng phải có chất lượng cao hơn nền dân chủ tư bản chủ nghĩa. Dân chủ phải là đặc trưng số 1 của xã hội ta. Cơ sở là thành tố, đơn vị nhỏ nhất trong cấu trúc của một hệ thống các sự vật, hiện tượng. Khái niệm này cũng được hiểu như sau: Cơ sở là đơn vị xã hội nhỏ nhất mà nhân dân tổ chức nên. Hoặc hiểu theo cách khác: các tổ chức, cơ quan, đơn vị nhất định nào đó có tư cách pháp nhân đầy đủ thì đều là tổ chức cơ sở. Vì thế, cơ sở là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền dân chủ của nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất. Hay nói cách khác, dân chủ là quá trình hiện thực hóa các quy định của pháp luật về dân chủ trong đời sống xã hội nhằm đảm bảo cho các quyền cơ bản của công dân được thực thi trong thực tế. 11 Dân chủ ở cơ sở là nơi dân sinh sống như ở cấp xã, phường, thị trấn và thôn, làng, ấp, bản, khóm, tổ dân phố. Ngoài ra còn là nơi dân làm việc như doanh nghiệp, trường học, bệnh viện… Dân chủ ở cơ sở được thực hiện thông qua các tổ chức trong hệ thống chính trị ở cơ sở và trình độ nhận thức đúng đắn với khả năng thực hiện của mỗi người cần xây dựng ngay chế độ dân chủ bắt đầu từ cơ sở dựa vào sáng kiến của bản thân quần chúng, với sự tham gia thật sự của quần chúng vào tất cả đời sống của nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ. Bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều của dân …. Chính quyền từ xã đến chính phủ Trung ương đều do dân cử ra”; “tất cả quyền lực trong nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đều thuộc về nhân dân”[21, tr.590]; “nước ta là nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ…”[20, tr.515] Trong Tuyên ngôn độc lập, Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: con người có quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” và con người “phải luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”. Chỉ có dân chủ xã hội chủ nghĩa mới được xây dựng trên nguyên tắc mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người, trên cơ sở công hữu về tư liệu sản xuất, sở hữu cá nhân tồn tại bên cạnh và bên trong sở hữu xã hội. Dân chủ cơ sở không phải là một hình thức dân chủ mà là cấp độ thực hiện dân chủ thông qua hai hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Dân chủ đại diện là hình thức thể hiện ý chí không trực tiếp từ chủ thể quyền lực mà thông qua đại diện có thẩm quyền do chủ thể bầu ra. Chủ thể quyền lực (tức nhân dân) vẫn giữ cho mình quyền và chức năng tác động, giám sát, kiểm tra hoạt động của cơ quan đại diện. Dân chủ trực tiếp là một phương thức làm chủ của nhân dân khi nhân dân – chủ thể quyền lực duy nhất có thể bày tỏ ý chí, nguyện vọng, đề đạt kiến nghị nào đó trong các lĩnh vực quản lý Nhà nước, quản lý xã hội, đồng thời thực hiện kiểm tra, giám sát bộ máy nhà nước do chính mình lập nên. Kết quả của sự bày tỏ ý chí đó có thể có ý nghĩa quyết định, bắt buộc phải thi hành ngay như trưng cầu ý dân, bầu cử, bãi miễn đại biểu dân cử; hoặc chỉ có ý nghĩa tham khảo như các hình thức tham khảo ý kiến nhân dân, kiểm tra, giám sát bộ máy nhà nước...nhân dân thực hiện dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện qua quy chế dân chủ ở cơ sở. 12 Thực hiện dân chủ cơ sở là việc thừa nhận và thực hiện thường xuyên các quyền làm chủ của công dân; tăng cường tính cộng đồng trách nhiệm giữa nhà nước và công dân nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của công dân cấp cơ sở. Chính vì thế, để dân chủ được mở rộng trong tất cả các mặt của đời sống xã hội thì cần có một quy chế. Quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở là văn bản quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh giữa chính quyền cơ sở với công dân trong việc phải thông tin kịp thời và công khai những việc để dân biết; những việc dân bàn và quyết định trực tiếp những việc dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan nhà nước quyết định hoặc nhân dân được quyết định và những việc nhân dân được giám sát, kiểm tra, nhằm phát huy quyền làm chủ, sức sáng tạo của nhân dân. Việc ban hành Quy chế dân chủ ở cơ sở là một chủ trương hết sức đúng đắn của Nhà nước; đáp ứng kịp thời tâm tư, nguyện vọng, những vấn đề bức xúc của người dân, được nhân dân hưởng ứng rất nhiệt tình và tích cực thực hiện. Tóm lại, dân chủ luôn mang một giá trị nhân văn và là một vấn đề mang tính chính trị xã hội căn bản. Dân chủ không chỉ ảnh hưởng đến sự tồn vong của chế độ, quốc gia, dân tộc mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích, đời sống của người dân. Thực hiện chế độ dân chủ rộng rãi, đặc biệt thực hiện dân chủ cơ sở là việc làm khôn ngoan, cấp bách cho mỗi quốc gia trong quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Trải qua những thử thách của thực tiễn đời sống và sự thẩm định khắt khe của lịch sử, những tư tưởng đó vẫn đang được hiện thực hóa sinh động trong đời sống chính trị thế giới, trong đó có Việt Nam. 1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về dân chủ cơ sở Nếu như dân chủ được thực hiện trên cả một hệ thống từ Trung ương đến địa phương, thì dân chủ ở cơ sở giống như là gốc của hệ thống đó. Có làm tốt dân chủ cơ sở thì nền dân chủ của đất nước mới bền vững và phát triển lên cao được. Trên cơ sở quan điểm “lấy dân làm gốc” và phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” của Đại hội VI, Đại hội VIII của Đảng tiếp tục khẳng định: “Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là nội dung cơ bản đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta. Phải có cơ chế và cách làm cụ thể để thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đối với các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước”. Tư tưởng quan trọng này chính là cơ sở của Chỉ thị 30/CT-TW ngày 13 18/2/1998 về xây dựng và thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở. Đảng ta khẳng định “khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền làm chủ của nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất”. Quy chế dân chủ cơ sở là một bước cụ thể hóa quan điểm của Đảng ta về bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện tốt chế độ dân chủ đại diện kết hợp với dân chủ trực tiếp ở cơ sở, gắn chặt quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; công khai hóa những điều dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Trên cơ sở đó, quy chế dân chủ cơ sở phải đảm bảo 3 các tiêu chí sau: - Quy định rõ những nội dung cần được công khai tạo điều kiện cho các cá nhân có được thông tin đầy đủ về các vấn đề mà họ quan tâm; - Quy định rõ những nội dung người dân tham gia ý kiến; - Quy định cụ thể hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở. Quyền dân chủ của công dân đã được quy định trong Hiến pháp, luật và các văn bản dưới luật. Cụ thể là, Hiến pháp năm 1946 ghi: “Tất cả quyền bính thuộc về nhân dân”, Hiến pháp năm 1959 và năm 1980 ghi: “Tất cả quyền lực thuộc về nhân dân”, Hiến pháp năm 1992 ghi cụ thể hơn: “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”. Như vậy, bản chất của Nhà nước ta được khẳng định trong Hiến pháp là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Để thực hiện quyền dân chủ của công dân đòi hỏi các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, các cán bộ công nhân viên chức nhà nước và mọi công dân phải tuân thủ theo pháp luật. Việc thực hiện quyền dân chủ ở cơ sở được tiến hành trên cơ sở các quy định của pháp luật hiện hành. Hồ Chí Minh đã từng nói: “Dân chủ, sáng kiến, hăng hái ba điều đó rất quan hệ với nhau. Có dân chủ mới làm cho cán bộ và quần chúng đề ra sáng kiến. Những sáng kiến đó được khen ngợi, thì những người đó càng thêm hăng hái, và người khác cũng học theo. Và trong khi tăng thêm sáng kiến và hăng hái làm việc, thì những khuyết điểm lặt vặt, cũng tự sửa chữa được nhiều. Chúng ta cần phải nâng cao mở rộng dân chủ ra” [19, tr.224]. Chính vì thế, Bác Hồ đã từng nhắc nhở và yêu cầu phải thật sự tôn trọng quyền làm chủ của nhân dân, dân chủ thực sự. "Thực hành dân chủ là chìa khoá vạn năng để giải quyết mọi khó khăn” [22, tr. 249]. Hồ Chí Minh xác định chế 14