Tài liệu Thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÙI THỊ MỸ HẠNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÙI THỊ MỸ HẠNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Chính sách công Mã số: 834 04 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN KHẮC BÌNH HÀ NỘI, 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Tư liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận văn đến thời điểm này chưa có một công trình khoa học nào đã công bố. Tác giả Bùi Thị Mỹ Hạnh MỤC LỤC MỞ ĐẦU.......................................................................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN......................................................................10 1.1. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên................................................................10 1.2. Thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên...........................................20 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên.........................................................................................................................................25 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI...........................................................................................................................................29 2.1. Khái quát về thành phố Hà Nội và tình hình thanh niên thành phố Hà Nội........29 2.2. Thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2017-2019..........................................................................................34 2.3. Đánh giá chung về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2017-2019...................................................53 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI..........................................................................................................60 3.1. Định hướng và mục tiêu..............................................................................................................60 3.2. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội...............................................................63 KẾT LUẬN...............................................................................................................................................73 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................75 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Nxb Nhà xuất bản THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Quy trình thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên...........21 Bảng 2.1: Mức độ hài lòng về công tác xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................................................................................................................................37 Bảng 2.2: Mức độ hài lòng về công tác phổ biến, tuyên truyền thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội.........40 Bảng 2.3: Mức độ hài lòng về công tác phân công, phối hợp thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội.........45 Bảng 2.4: Thống kê số đoàn kiểm tra việc thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2017-2019.....47 Bảng 2.5: Mức độ hài lòng về công tác theo dõi, kiểm tra, đôn đốc thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội.........48 Bảng 2.6: Mức độ hài lòng về công tác đánh giá tổng kết việc thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội.........52 Bảng 2.7: Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2017-2019 (Đơn vị: người).......................53 DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu 2.1: Bản đồ địa lý thành phố Hà Nội...................................................................................29 Biểu 2.2: Cơ cấu theo khu vực..........................................................................................................32 Biểu 2.3: Cơ cấu theo độ tuổi............................................................................................................32 Biểu 2.4: Cơ cấu theo giới tính.........................................................................................................33 Biểu 2.5: Cơ cấu theo trình độ học vấn.........................................................................................34 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thanh niên Việt Nam là một tầng lớp xã hội đặc thù, chiếm số đông trong dân số cả nước và có mặt ở tất cả giai cấp: công nhân, nông dân, trí thức, có quan hệ mật thiết với các tầng lớp trong xã hội. Với vị trí, vai trò quan trọng trong tiến trình lịch sử dựng nước và giữ nước cũng như trong phát triển kinh tế - xã hội, thanh niên là lực lượng xã hội to lớn và là chủ thể của tương lai. Công cuộc đổi mới đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của đất nước đạt được nhiều thành tựu to lớn, toàn diện, đã làm cho thanh niên thêm tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, vào con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội của đất nước. Thanh niên tích cực tham gia học tập nâng cao trình độ lý luận chính trị, bồi đắp lý tưởng cách mạng trong sáng. Về phía Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các cấp chính quyền và các tổ chức đoàn thể, nhiều năm qua luôn có sự quan tâm sâu sắc đến thanh niên. Nhiều chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên đã được ban hành: Ngày 27/11/2014, Quốc Hội ban hành Luật Giáo dục nghề nghiệp quy định về hệ thống giáo dục nghề nghiệp; tổ chức, hoạt động của cơ sở giáo dục nghề nghiệp; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp. Trong đó Điều 62 quy định chi tiết các chính sách đối với người học. Ngày 28/9/2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 46/2015/QĐ-TTg quy định chính sách hỗ trợ đào tạo trình độ sơ cấp, đào tạo dưới 03 tháng, gồm: Mức hỗ trợ chi phí đào tạo; mức hỗ trợ tiền ăn, tiền đi lại và tổ chức thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo trình độ sơ cấp, đào tạo dưới 03 tháng. Ngày 02/10/2015, Chính phủ ban hành Nghị định số 86/2015/NĐ-CP quy định về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập từ năm học 2015-2016 đến năm học 2020-2021, áp dụng cho học sinh, sinh viên, học viên và các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân. Ngày 20/10/2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 53/2015/QĐTTg về chính sách nội trú đối với học sinh, sinh viên học cao đẳng, trung cấp. Quyết định quy định về chính sách nội trú đối với học sinh, sinh viên học cao đẳng, 1 trung cấp được hưởng học bổng chính sách, các khoản hỗ trợ mua đồ dùng cá nhân, hỗ trợ trong dịp tết Nguyên đán và hỗ trợ đi lại. Ngày 10/12/2015, Thủ tướng chính phủ ban hành Quyết định số 63/2015/QĐ-TTg về chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho người lao động bị thu hồi đất. Ngày 01/02/2019, Chính phủ ban hành Nghị định số 15/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Giáo dục nghề nghiệp. Cùng với Luật của Quốc hội, những nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng chính phủ, còn có hệ thống các thông tư hướng dẫn thực hiện của các Bộ và liên bộ. Các chính sách tạo điều kiện và trang bị để nâng cao trình độ mọi mặt (ngoại ngữ, tin học, trình độ chuyên môn, kỹ thuật lao động, kỹ năng làm việc…) cho thanh niên chủ động, tự tin tham gia có hiệu quả vào quá trình hội nhập quốc tế của đất nước. Đồng thời các chính sách là kim chỉ nam hướng dẫn cho các tổ chức, cơ sở giáo dục và đào tạo, trung tâm dịch vụ việc làm thực hiện chức trách theo đúng pháp luật, hoàn thành các chức năng, nhiệm vụ được giao phó. Hà Nội là thủ đô, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học, giáo dục và giao dịch quốc tế lớn của đất nước. Cùng với quá trình đổi mới của đất nước, Hà Nội đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ năm 2008, sau khi mở rộng địa giới hành chính, Hà Nội có nhiều thuận lợi, song cũng đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức trong quá trình phát triển. Một trong những thách thức đó là vấn đề đào tạo nghề, nâng cao trình độ cho thanh niên trên địa bàn thành phố đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế. Theo số liệu thống kê của Đoàn Thanh niên thành phố Hà Nội, Hà Nội hiện có hơn 3 triệu thanh niên. Đây là lực lượng xã hội to lớn, là nguồn lực quan trọng, đóng vai trò lớn trong việc phát triển kinh tế - xã hội và phát huy tiềm lực thành phố Hà Nội. Để có thể huy động tối đa nguồn nhân lực thanh niên, trước hết để trang bị cho thanh niên những kiến thức, kỹ năng cần thiết, trong những năm qua, Hà Nội thực hiện nhiều chính sách thanh niên, trong đó chú trọng thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề. Trong giai đoạn 2017-2019, thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội đã thu được nhiều hiệu quả thiết thực: tổ chức được nhiều lớp đào tạo nghề trình độ sơ cấp, đào tạo 2 dưới 03 tháng cho nhiều thanh niên; thanh toán kinh phí tự học nghề trình độ sơ cấp, đào tạo dưới 03 tháng cho nhiều lao động; hỗ trợ học phí cho học sinh, thanh niên tham gia các khóa học trình độ trung cấp, cao đẳng; bước đầu hỗ trợ và đáp ứng được nhu cầu học nghề của thanh niên, nhu cầu sử dụng lao động của cơ sở sản xuất, kinh doanh, doanh nghiệp... Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực như vậy nhưng thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội có một số hạn chế như: các chính sách hỗ trợ chưa được duy trì thường xuyên, liên tục; nhận thức của thanh niên về chính sách hỗ trợ đào tạo nghề chưa cao; tình trạng thanh niên bỏ học giữa chừng gây lãng phí một nguồn ngân sách không nhỏ và làm ảnh hưởng trực tiếp tới kế hoạch đào tạo… Vì vậy việc tìm hiểu, nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội nhằm phân tích, đánh giá, tìm ra những nguyên nhân thành công và hạn chế để từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường thực hiện chính sách là rất cần thiết. Là một viên chức đang công tác tại Trung tâm Dịch vụ việc làm và Hỗ trợ thanh niên Hà Nội, tôi chọn đề tài “Thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội” để hoàn thành khóa học thạc sỹ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Tìm hiểu tình hình nghiên cứu đề tài “Thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội” cho thấy đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp và đầy đủ. Các công trình nghiên cứu đã tiếp cận các vấn đề liên quan như đào tạo nghề, chính sách đào tạo nghề, thực hiện chính sách đào tạo nghề, có một số công trình có liên quan theo các cách tiếp cận của các chuyên ngành khác nhau và gần với đề tài như: Tác giả Bùi Sỹ Tuấn (2019) trong bài viết Đào tạo nghề cho lao động nông thôn: Cần gỡ những nút thắt nhận định công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn thời gian qua có nhiều khởi sắc nhưng hiệu quả đào tạo nghề chưa đồng đều giữa các vùng, chất lượng đào tạo nghề chưa cao và chưa đảm bảo tính bền vững. Từ đó, tác giả đề xuất các địa phương cần điều chỉnh các chỉ tiêu, nhiệm vụ đào tạo 3 nghề cho lao động nông thôn, bố trí kinh phí từ ngân sách nhà nước, huy động các nguồn lực từ chương trình, dự án…[41] Tác giả Hoàng Kim Ngọc (2018) trong cuốn sách Nghiên cứu mô hình tự chủ trong đào tạo nghề đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trình bày cơ sở lý luận về tự chủ và mô hình tự chủ trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp; đánh giá thực trạng thực hiện tự chủ trong các cơ sở dạy nghề; đề xuất mô hình tự chủ trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giải pháp thực hiện. [22] Tác giả Bùi Đình Thọ (2018), với bài viết Nâng cao chất lượng đào tạo nghề vùng Đồng bằng sông Hồng trên cơ sở khái quát thực trạng đào tạo nghề vùng Đồng bằng sông Hồng, chỉ ra các hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo nghề của Vùng trong thời gian tới, tập trung vào việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật, chính sách về đào tạo nghề, bồi dưỡng và nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, phát triển chương trình đào tạo theo hướng đối với các nghề trọng điểm, chuẩn hóa cơ sở vật chất và thiết bị dạy nghề, tăng cường gắn kết giữa cơ sở dạy nghề với doanh nghiệp…[38] Tác giả Nguyễn Hồng Tây (2017) trong cuốn sách Quản lý đào tạo nghề nghiệp ở Việt Nam – Lý luận, kinh nghiệm và vấn đề đặt ra hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về quản lý đào tạo nghề nghiệp, định hướng và giải pháp nâng cao chất lượng quản lý đào tạo nghề nghiệp ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. [33] Tác giả Bùi Hồng Đăng (2017) trong luận án tiến sĩ Nghiên cứu nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn tỉnh Nam Định đã nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn, thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn tỉnh Nam Định. [13] Tác giả Nguyễn Linh (2017) trong cuốn sách Những điều cần biết về đào tạo nghề và việc làm đối với lao động nông thôn đề cập những vấn đề về đào tạo nghề và việc làm đối với lao động nông thôn; thoát nghèo từ học nghề và những kinh nghiệm dạy nghề cho lao động nông thôn. [21] 4 Tác giả Nguyễn Thanh Huyền (2015) trong tài liệu Hướng dẫn giải quyết về quan hệ việc làm, đào tạo nghề, hợp đồng lao động theo Bộ luật Lao động năm 2012 đã hệ thống 76 câu hỏi đáp pháp luật tìm hiểu các thuật ngũ chuyên dùng đồng thời đưa ra các tình huống pháp luật về quan hệ việc làm, đào tạo nghề, hợp đồng lao động, thời giờ làm việc, nghỉ ngơi theo Bộ luật Lao động năm 2012. [16] Tác giả Đoàn Kim Thắng (2014), Đào tạo nghề cho thanh niên nông thôn Việt Nam: thực trạng và giải pháp, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 9 (82), tr.52-59. [37] và tác giả Vũ Quang Thọ (2013) trong cuốn sách Giải pháp gắn kết đào tạo với sử dụng lao động sau đào tạo nghề tại các trường dạy nghề thuộc hệ thống công đoàn đã trình bày các nội dung: cơ sở lý luận gắn kết giữa đào tạo với sử dụng lao động sau đào tạo nghề; thực trạng đào tạo nghề và các giải pháp tăng cường gắn kết đào tạo với sử dụng lao động sau đào tạo nghề tại các trường dạy nghề thuộc hệ thống công đoàn. [39]. Nghiên cứu về chính sách đào tạo nghề cho lao động và thanh niên phải kể đến một số công trình tiêu biểu như: Tác giả Võ Trung Hồ (2019), Đánh giá chính sách đào tạo nghề cho người lao động của huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. [14] Tác giả Hoàng Trân Châu (2018), Giải pháp chính sách đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn quận Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà Nẵng, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. [7] Tác giả Nguyễn Thị Lan Hương (2018), Đổi mới chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và việc làm cho lao động bị thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa đến năm 2025, Tạp chí Lao động và Xã hội, số 589, tr.8-10. Bài viết trình bày, phân tích và đánh giá việc triển khai chính sách đào tạo nghề, giải quyết việc làm ở Khánh Hòa giai đoạn 2011-2016. Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất các giải pháp: 1) Tăng cường vai trò của chính quyền địa phương; 2) Tăng cường vai trò của các cơ quan quản lý lao động và 3) Tăng cường hoạt động khảo sát, kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và việc làm cho lao động. [17] 5 Tác giả Nguyễn Hà Anh (2014) trong cuốn sách Chính sách đào tạo nghề đối với lao động nông thôn trình bày một số vấn đề chung về đào tạo nghề đối với lao động nông thôn và giới thiệu chính sách đào tạo nghề ngắn hạn, đào tạo nghề cho một số đối tượng chính sách khác thuộc khu vực nông thôn Việt Nam. [1] Và một số chuyên đề của Báo Dân tộc và Phát triển (2012), Chính sách đào tạo nghề, tạo việc làm cho lao động nông thôn, vùng dân tộc thiểu số tìm hiểu về các đối tượng lao động được hưởng hỗ trợ, mức hỗ trợ, cơ sở đào tạo nghề và ngành nghề đào tạo, ý nghĩa của việc học nghề…[2] Các nghiên cứu về thực hiện chính sách liên quan đến hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên phải kể đến một số công trình như: Tác giả Nguyễn Cao Cường (2019), Thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên từ thực tiễn huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. [12]. Tác giả Nguyễn Thị Lê (2019), Thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên tỉnh Bình Dương, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. [19]. Tác giả Bùi Ngọc Kim (2018), Thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. [18]. Tác giả Phan Ngô Thanh Tài (2018), Thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên từ thực tiễn huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học Xã hội, Hà Nội. [32]. Tác giả Đỗ Phạm Thùy Linh (2016), Thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên từ thực tiễn thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. [20]. Các tài liệu luận văn kể trên tập trung nghiên cứu: 1) Những vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên; 2) Thực trạng thực thiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên tại từng địa phương và 3) Giải pháp tăng cường thực hiện chính sách đào tạo nghề cho thanh niên cho địa phương nghiên cứu. Có thể thấy các công trình kể trên đã đề cập một số vấn đề lý luận và thực tiễn về đào tạo nghề, chính sách đào tạo nghề, thực hiện chính sách liên quan đến 6 đào tạo nghề cho thanh niên. Đây là nguồn tài liệu có giá trị cho hướng nghiên cứu đồng thời là cơ sở để luận văn kế thừa có chọn lọc. Mặc dù các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến các khía cạnh liên quan nhưng chưa có một nghiên cứu trực tiếp về thực hiện chính hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên. Trong phạm vi nghiên cứu tại thành phố Hà Nội chưa có công trình nghiên cứu nào. Vì vậy, có thể khẳng định đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu trực tiếp về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên; đánh giá thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội trong những năm qua để đề xuất các giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. - Nhiệm vụ nghiên cứu: Luận văn tập trung làm rõ các nội dung: + Xác lập cơ sở lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên. + Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2017 đến năm 2019, rút ra những nhận định về kết quả đạt được, ưu điểm và hạn chế. + Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên - Phạm vi nghiên cứu: + Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội theo 5 nội dung: xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách; phổ biến, tuyên truyền thực hiện chính sách; phân công, phối hợp thực hiện chính sách; theo dõi, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện 7 chính sách và đánh giá, tổng kết việc thực hiện chính sách. Từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. + Phạm vi không gian: nghiên cứu tại thành phố Hà Nội + Phạm vi thời gian: đề tài sẽ nghiên cứu trong thời gian 2017-2019 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2025. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp so sánh. - Phương pháp thống kê: + Dữ liệu sơ cấp: Tác giả điều tra thông tin qua phỏng vấn trực tiếp và điều tra bằng bảng hỏi đối với nhân viên đang làm việc tại Sở Lao động, thương binh và xã hội Hà Nội, Trung tâm Dịch vụ việc làm và Hỗ trợ thanh niên Hà Nội về quá trình tổ chức, ưu điểm và hạn chế trong thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. + Dữ liệu thứ cấp: Tác giả dùng phương pháp nghiên cứu tại bàn. Dữ liệu thứ cấp gồm các số liệu, thông tin về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội được cung cấp. - Phương pháp phân tích và tổng hợp: Dựa trên những dữ liệu thống kê sơ cấp và thứ cấp, tác giả tiến hành tổng hợp và phân tích đưa ra những số liệu trong quá trình đánh giá. - Phương pháp so sánh: Tác giả sử dụng dữ liệu tổng hợp và phân tích ở trên, so sánh với lý thuyết và thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên, từ đó đánh giá những kết quả đạt được, ưu điểm và hạn chế làm cơ sở đưa ra đề xuất giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 8 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Ý nghĩa lý luận: Luận văn nghiên cứu, làm rõ các nội dung liên quan đến chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách. Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn cung cấp những vấn đề lý luận và thực tiễn, đánh giá việc thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2017-2019, chỉ ra những kết quả đạt được, ưu điểm và hạn chế. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới năm 2025. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu gồm 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội Chương 3: Giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN 1.1. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên 1.1.1. Khái niệm và các vấn đề liên quan 1.1.1.1. Thanh niên Thanh niên là một khái niệm có thể được hiểu và định nghĩa theo nhiều cách. Tùy thuộc vào nội dung tiếp cận, góc độ nhìn nhận hoặc cấp độ đánh giá mà người ta đưa ra các định nghĩa khác nhau về thanh niên. Về mặt sinh học, các nhà nghiên cứu coi thanh niên là một giai đoạn xác định trong quá trình “tiến hóa” của cơ thể. Các nhà tâm lý học thường nhìn nhận thanh niên là một giai đoạn chuyển tiếp từ tuổi niên thiếu phụ thuộc sang tuổi trưởng thành có hoạt động độc lập với tư cách là một công dân có trách nhiệm. Dưới góc độ kinh tế học, thanh niên được xem là một lực lượng lao động xã hội, nguồn bổ sung cho đội ngũ lao động trên tất cả các lĩnh vực. Trong bất kỳ quốc gia nào, thanh niên luôn là lực lượng dân số quan trọng cấu thành nên lực lượng lao động chủ yếu của nền kinh tế, là nhóm xã hội giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của quốc gia. Thông thường ở các quốc gia trên thế giới, người trong nhóm tuổi 15-24 được gọi là thanh niên, nhưng tại các quốc gia đang phát triển, cụ thể là tại Việt Nam, theo quy định của Luật Thanh niên 2005: “Thanh niên là công dân Việt Nam từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi” [23, tr.1] Trong phạm vi đề tài này thanh niên được hiểu là một nhóm nhân khẩu xã hội đặc thù có độ tuổi từ 16 tuổi đến trên dưới 30 tuổi, gắn với mọi giai cấp, mọi tầng lớp xã hội và có mặt trên mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội. 1.1.1.2. Đào tạo nghề cho thanh niên Theo quy định của Luật Dạy nghề 2006: “Đào tạo nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người 10 học nghề để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học” [24, Điều 5]. Theo Luật Giáo dục nghề nghiệp 2014: “Đào tạo nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học hoặc để nâng cao trình độ nghề nghiệp” [26, tr.1] Như vậy có thể hiểu đào tạo nghề cho thanh niên là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề từ 16 đến 30 tuổi để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học. Đối tượng của đào tạo nghề cho thanh niên là thanh niên – những người từ 16 đến 30 tuổi. Cũng như đào tạo nghề nói chung, đào tạo nghề cho thanh niên gồm hai quá trình không thể tách rời là dạy nghề và học nghề. Dạy nghề cho thanh niên là tổng thể các hoạt động truyền nghề đến người học là thanh niên. Đó là quá trình người dạy truyền bá những kiến thức về lý thuyết và thực hành để người học – thanh niên có được một trình độ, kỹ năng, sự khéo léo, thành thục nhất định về nghề nghiệp. Học nghề là quá trình người học – thanh niên tiếp thu những kiến thức về lý thuyết và thực hành để có được một nghề nhất định. 1.1.1.3. Hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên Hiện nay có rất nhiều nguồn hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên như Nhà nước, địa phương, doanh nghiệp, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức nghề nghiệp, các cá nhân… Trong phạm vi luận văn, tác giả tập trung vào hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên của Nhà nước và chính quyền cấp tỉnh. Hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên của Nhà nước là các biện pháp trực tiếp hoặc gián tiếp nhằm tạo điều kiện thuận lợi, tạo cơ hội cho thanh niên được học nghề. Các biện pháp hỗ trợ trực tiếp bao gồm hỗ trợ về nguồn lực có tác động trực tiếp đến thanh niên. Các biện pháp hỗ trợ gián tiếp bào gồm hỗ trợ về nguồn lực, tạo lập môi trường, cơ chế chính sách thuận lợi cho các đơn vị đào tạo nghề, từ đó gián tiếp tác động đến thanh niên học nghề. 11 Hỗ trợ của chính quyền cấp tỉnh nhằm đào tạo nghề cho thanh niên là các biện pháp mà chính quyền cấp tỉnh thực hiện nhằm tạo điều kiện thuận lợi, tạo cơ hội cho thanh niên được học nghề. Các biện pháp mà chính quyền cấp tỉnh thực hiện bao gồm cụ thể hóa, tổ chức thực hiện các biện pháp, chính sách của Trung ương và ban hành, tổ chức thực hiện các biện pháp, chính sách của cấp tỉnh được phép thực hiện theo phân cấp quản lý. Mục tiêu hỗ trợ của Nhà nước nhằm đào tạo nghề cho thanh niên là gia tăng về số lượng thanh niên học nghề và chất lượng đào tạo nghề. Thông qua các biện pháp hỗ trợ, Nhà nước hình thành hoặc điều chỉnh cơ cấu lao động trong các ngành nghề phù hợp với định hướng, mục tiêu phát triển của quốc gia, địa phương. 1.1.1.4. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Chính sách là những chuẩn tắc cụ thể để thực hiện đường lối, nhiệm vụ. Chính sách được thực hiện trong một thời gian nhất định, trên những lĩnh vực cụ thể nào đó. Bản chất, nội dung và phương hướng của chính sách tùy thuộc vào tính chất của đường lối, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa.” [15, tr. 64] Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên của Trung ương là toàn bộ các quan điểm, tư tưởng, các quy định, công cụ chính sách, các biện pháp tổ chức triển khai và nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực tài chính dành cho việc hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên của chính quyền cấp tỉnh, phụ thuộc và chịu ảnh hưởng bởi chủ trương, chính sách qiải quyết vấn đề này của cấp Trung ương, chủ yếu tổ chức thực hiện và cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên của Trung ương. Do vậy, các quy định của Trung ương về hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên phù hợp, khoa học, cụ thể sẽ tạo điều kiện cho việc triển khai ở cấp tỉnh và các cấp thấp hơn. Ngược lại, khi các quy định của Trung ương không phù hợp, mâu thuẫn, thiếu cụ thể thì sẽ gây khó khăn cho cấp dưới triển khai thực hiện các chính sách. 12 Phạm vi và đối tượng của chính sách: Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên được Nhà nước ban hành hướng đến giải quyết vấn đề đào tạo nghề cho đối tượng thanh niên trong xã hội. Ở mỗi giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội khác nhau, Nhà nước sẽ ban hành các giải pháp chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên cụ thể. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên thanh niên trong phạm vi toàn lãnh thổ quốc gia hoặc ở những đơn vị hành chính nhất định. Phạm vi triển khai chính sách và đối tượng được hưởng chính sách phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện nguồn lực thực hiện chính sách của Trung ương và địa phương. Nếu như nguồn lực lớn thì sẽ cho phép triển khai chính sách trên phạm vi rộng với đối tượng hưởng lợi lớn và ngược lại. Mục tiêu của chính sách: Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên có mục tiêu chung là hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên, tạo điều kiện thuận lợi học nghề, trang bị kỹ năng nghề nghiệp cần thiết để tìm kiếm hoặc tự tạo việc làm. Giải pháp của chính sách: Mỗi chính sách công đều được Nhà nước đưa ra các giải pháp để đạt được mục tiêu của chính sách trong những điều kiện không gian, thời gian cụ thể và các nguồn lực cần thiết. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên cũng được đưa ra các giải pháp được điều chỉnh, cụ thể hóa cho phù hợp với những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của từng vùng, từng địa phương trong quá trình triển khai thực hiện chính sách. 1.1.2. Các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay Trong hệ thống các chính sách của Nhà nước, chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên là một chính sách quan trọng nhằm giải quyết vấn đề đào tạo nghề cho thanh niên của quốc gia. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay được thể hiện trong các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước về hỗ trợ đào tạo nghề, hỗ trợ học nghề cho những đối tượng trong đó có bao hàm thanh niên. Luật Thanh niên 2005 quy định: Nhà nước “có chính sách bảo đảm cho thanh niên từ đủ mười sáu tuổi đến dưới mười tám tuổi hoàn thành chương trình phổ cập giáo dục; tạo điều kiện học nghề…” [23, Điều 28, Khoản 1] 13 “Nhà nước có chính sách tạo điều kiện cho thanh niên hoàn thành chương trình phổ cập giáo dục, được học nghề, có cơ hội vươn lên học tập ở trình độ cao hơn; miễn, giảm học phí, cấp học bổng, cho vay tín dụng để thanh niên học tập; cấp sách giáo khoa, hỗ trợ về đời sống cho thanh niên của hộ nghèo hoàn thành chương trình phổ cập giáo dục…” [23, Điều 17, Khoản 1]. Nhà nước có chính sách khuyến khích các tổ chức, cá nhân giải quyết việc làm cho thanh niên; ưu đãi về thuế, tín dụng, đất đai để phát triển giáo dục nghề nghiệp đáp ứng nhu cầu đa dạng về học nghề cho thanh niên; phát triển hệ thống các cơ sở dịch vụ tư vấn giúp thanh niên tiếp cận thị trường lao động; ưu tiên dạy nghề và giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn, thanh niên sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, thanh niên tình nguyện sau khi hoàn thành nhiệm vụ thực hiện chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội… [23, Điều 18, Khoản 1]. Luật Giáo dục nghề nghiệp 2014 quy định: “Hỗ trợ các đối tượng được hưởng chế độ ưu đãi người có công với cách mạng, quân nhân xuất ngũ, người dân tộc thiểu số, người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, người khuyết tật, trẻ em mồ côi không nơi nương tựa, ngư dân đánh bắt xa bờ, lao động nông thôn là người trực tiếp lao động trong các hộ sản xuất nông nghiệp bị thu hồi đất canh tác và các đối tượng chính sách xã hội khác nhằm tạo cơ hội cho họ được học tập để tìm việc làm, tự tạo việc làm, lập thân, lập nghiệp; thực hiện bình đẳng giới trong giáo dục nghề nghiệp” [26]. Luật tuy không quy định hỗ trợ đào tạo nghề trực tiếp cho đối tượng thanh niên nhưng luật quy định hỗ trợ các đối tượng hưởng chế độ ưu đãi mà trong đó có thanh niên như quân nhân xuất ngũ, người dân tộc thiểu số, người thuộc hộ nghèo, cận nghèo… Luật Việc làm 2013 có các quy định liên quan đến hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên như sau: Người lao động ở khu vực nông thôn tham gia chuyển đổi nghề nghiệp, việc làm được hưởng chế độ hỗ trợ học nghề. [25, Điều 15, Khoản 2]. Nhà nước hỗ trợ học nghề cho người lao động ở khu vực nông thôn: “Người lao động ở khu vực nông thôn học nghề dưới 03 tháng hoặc học nghề trình độ sơ 14