Tài liệu Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại từ thực tiễn huyện thăng bình, tỉnh quảng nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LƯU ĐỨC PHƯƠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TỪ THỰC TIỄN HUYỆN THĂNG BÌNH, TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LƯU ĐỨC PHƯƠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TỪ THỰC TIỄN HUYỆN THĂNG BÌNH, TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 8.34.04.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC MINH HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Chính sách công: “Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại từ thực tiễn huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam” là hoàn toàn trung thực, các thông tin trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng và không trùng lắp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Tác giả luận văn Lưu Đức Phương LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Chính sách công ngoài sự nỗ lực nghiên cứu của bản thân, tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô giáo đã tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức trong quá trình tôi học tập tại cơ sở Học viện Khoa học xã hội tại TP. Đà Nẵng, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Đặc biệt, trong quá trình nghiên cứu, thực hiện luận văn, tôi đã nhận được sự quan tâm, hướng dẫn tận tình và trách nhiệm của PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật. Cảm ơn lãnh đạo và cán bộ công chức: Phòng Tư pháp huyện, Văn phòng HĐND và UBND huyện, Ban tiếp công dân huyện; Thanh tra huyện; Chi cục thống kê huyện Thăng Bình, Thanh tra tỉnh Quảng Nam và các cơ quan liên quan đã tạo điều kiện và cung cấp thông tin, tài liệu, đóng góp ý kiến giúp tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù, đã có nhiều cố gắng, song không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Rất mong nhận được sự hướng dẫn, góp ý của quý thầy, cô và bạn bè đồng nghiệp để luận văn của tôi được bổ sung và hoàn thiện tốt hơn./. Tôi xin chân thành cảm ơn ! MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI................................................................ 9 1.1. Những nội dung cơ bản thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ........... 9 1.2. Vai trò, ý nghĩa của thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ............... 24 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại25 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI THỰC TIỄN Ở HUYỆN THĂNG BÌNH, TỈNH QUẢNG NAM ............................................................................................... 28 2.1. Vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên của huyện Thăng Bình ........................... 28 2.2. Khái quát về những nhân tố tác động và tổ chức bộ máy thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ở huyện Thăng Bình ............................................... 30 2.3. Tình hình thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ở huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam .............................................................................................. 42 CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH ........................................................................................................... 58 3.1. Quan điểm và yêu cầu của việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại hành chính ....................................................................................................... 58 3.2. Một số giải pháp đảm bảo hiệu quả thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ở huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..................................................... 63 KẾT LUẬN .................................................................................................... 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CHXHCN: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa CNXH: Chủ nghĩa xã hội XHCN: Xã hội chủ nghĩa HĐND: Hội đồng nhân dân UBND: Ủy ban nhân dân TS: Tiến sĩ Ths: Thạc sĩ GS.TS: Giáo sư. Tiến sĩ PGS.TS: Phó giáo sư. Tiến sĩ CCHC: Cải cách hành chính KNHC: Khiếu nại hành chính HVHC: Hành vi hành chính QĐHC: Quyết định hành chính CQHCNN: Cơ quan hành chính nhà nước HCNN: Hành chính nhà nước GQKN: Giải quyết khiếu nại ANCT: An ninh chính trị TTATXH: Trật tự an toàn xã hội CQNN: Cơ quan nhà nước QĐGQKN Quyết định giải quyết khiếu nại CT-XH: Chính trị - xã hội KT-XH: Kinh tế - xã hội CBCC: Cán bộ công chức DANH MỤC BIỂU Số hiệu Tên biểu Trang Kết quả công tác thanh tra trách nhiệm và tuyên truyền 38 biểu 1 pháp luật về khiếu nại trên địa bàn huyện giai đoạn 2014 – 2018 2 Kết quả công tác giải quyết khiếu nại thuộc thẩm quyền giai đoạn 2014 - 2018 45 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khiếu nại hành chính là hiện tượng xã hội khách quan thường xuyên xuất hiện trong các hoạt động quản lý của nhà nước. Đồng thời, là một trong những hình thức thực hiện quyền dân chủ trực tiếp để công dân tham gia vào việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Quyền khiếu nại là quyền tự do, dân chủ cơ bản của mọi công dân đã được Hiến pháp nước ta quy định và bảo đảm tổ chức thực hiện, đồng thời vừa là một trong những công cụ pháp lý để công dân đấu tranh chống các hành vi vi phạm pháp luật, nhằm để bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình. Khi còn sống, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn lưu ý trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc tiếp nhận và giải quyết khiếu nại cho dân. Người mong muốn các cấp chính quyền, các cán bộ công chức nhà nước không những tiếp nhận và giải quyết kịp thời khiếu nại của người dân mà “phải giải quyết nhanh, tốt” các khiếu nại đó. Về giải quyết khiếu nại, theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “sớm chừng nào, hay chừng ấy”, nghĩa là cần giải quyết khiếu nại ngay từ cơ sở, nơi phát sinh khiếu nại của dân. Tại Hội nghị công tác thanh tra toàn miền Bắc ngày 5/3/1960 Người căn dặn “Các cô, các chú phải làm thế nào đừng để nhiều thư khiếu nại gửi thẳng đến Bác, vì các địa phương giải quyết không tốt nên họ phải đưa đến Bác”. Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước ta luôn quan tâm và chú ý việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại. Nhà nước luôn xác định đây là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước nên đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật quy định về giải quyết khiếu nại. Cụ thể các văn bản pháp luật đã được ban hành như: Pháp lệnh về giải quyết Khiếu nại, tố cáo của công dân năm 1991; Luật Khiếu nại, tố cáo năm 1998 (sửa đổi, bổ sung năm 2004, năm 2005); Luật Khiếu nại năm 2011; Luật Tiếp công dân năm 2013; các Nghị định quy định chi 1 tiết của Chính phủ; các Thông tư hướng dẫn thực hiện của các Bộ ngành trung ương; Chỉ thị về việc tăng cường sự lãnh chỉ đạo và chấn chỉnh các sai phạm trong quá trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ của cán bộ công chức, viên chức nhằm nêu cao tinh thần trách nhiệm trong công tác tác giải quyết khiếu nại của thủ trưởng các cơ quan hành chính nhà nước. Pháp luật về giải quyết khiếu nại hiện nay mặc dù đã được Quốc hội nhiều lần xem xét sửa đổi, bổ sung, tuy nhiên trước những yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân cho thấy vẫn còn nhiều quy định chưa phù hợp với thực tiển còn chồng chéo, mâu thuẫn đòi hỏi phải được tiếp tục sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện. Hơn nữa, ở nước ta hiện nay tình hình khiếu nại diễn biến có tính chất phức tạp, số lượng đơn thư khiếu nại ngày càng tăng ở nhiều lĩnh vực khác nhau, tính chất khiếu nại ngày càng gay gắt, nhạy cảm, tình trạng khiếu nại nhiều người, vượt cấp vẫn còn diễn ra khá phổ biến. Mặc dù trong thời gian qua công tác xem xét, thụ lý và xác minh giải quyết khiếu nại của các cấp chính quyền đã đạt tập trung chỉ đạo giải quyết nhiều vụ việc phức tạp và đã đạt được những kết quả nhất định, tạo cơ sở cho việc đảm bảo và nâng cao hiệu lực, hiệu quả về công tác quản lý nhà nước, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, thiếu sót cần phải được quan tâm và tập trung chỉ đạo giải quyết như: Thủ trưởng một số cơ quan, đơn vị, địa phương và nhất là những người có thẩm quyền còn thiếu tinh thần trách nhiệm phục vụ nhân dân, nhận thức chưa đầy đủ về công tác giải quyết khiếu nại; vi phạm các quy định về thẩm quyền, thời hạn, trình tự giải quyết khiếu nại chưa đảm bảo theo quy định; chất lượng giải quyết đạt thấp, số lượng vụ việc giải quyết sai chiếm tỷ lệ không nhỏ; nhiều quyết định, kết luận giải quyết khiếu nại mặc dù đã có hiệu lực pháp luật nhưng các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chậm triển khai thi hành hoặc không được tổ chức thi hành; công tác thanh tra, kiểm tra việc thi hành pháp luật về khiếu nại chưa được quan tâm thường xuyên đúng mức; hiệu quả giải quyết khiếu nại còn nhiều hạn 2 chế, thiếu sót bất cập và chậm được khắc phục; kỷ cương, kỷ luật trong giải quyết khiếu nại đôi lúc bị buông lỏng quản lý, những hành vi vi phạm pháp luật về khiếu nại chưa được xem xét xử lý kỷ luật nghiêm minh; trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ, công chức phụ trách công tác này chưa đáp ứng với nhu cầu của sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước v.v… Trước thực trạng về công tác khiếu nại, pháp luật khiếu nại và hoạt động giải quyết khiếu nại của các cơ quan nhà nước, để đáp ứng với yêu cầu quản lý, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, hội nhập kinh tế quốc tế; bảo đảm quyền tự do, dân chủ, lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức, cá nhân thì việc tăng cường hoạt động về công tác giải quyết khiếu nại hành chính là yêu cầu tất yếu khách quan. Trong quá trình Đảng và Nhà nước đang tập trung nghiên cứu, hoạch định để có những giải pháp hữu hiệu về tăng cường hoạt động giải quyết khiếu nại đã đặt ra nhiều vấn đề cần phải được quan tâm giải đáp thấu đáo, có cơ sở khoa học và thực tiễn. Do vậy, bản thân chọn và nghiên cứu đề tài: “Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại từ thực tiễn huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam” nhằm đánh giá đúng thực trạng việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trong thời gian qua, đồng thời đề xuất những quan điểm, giải pháp nhằm góp phần tăng cường hơn nữa việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn huyện Thăng Bình trong thời gian đến. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Công tác thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ở nước ta hiện nay luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm chú trọng. Trong thời gian qua, vấn đề này đã được nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến ở góc độ lý luận, thực tiễn và đã có nhiều cuốn sách chuyên khảo, đề tài khoa học, bài viết được công bố, tiêu biểu như: - Giáo trình Thanh tra và giải quyết khiếu nại, Khoa Hành chính nhà nước, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2008; 3 - PGS.TS. Lê Chi Mai (2007), “Chính sách và quá trình chính sách”, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội; - “Hoạch định và thực thi chính sách công”, của TS. Lê Như Thanh – TS. Lê Văn Hòa đồng chủ biên (NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, năm 2016); - TS. Lê Tiến Hào (2011) làm chủ nhiệm (Thanh tra Chính phủ, Hà Nội) đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước về “Khiếu nại, tố cáo hành chính - cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp”; - “Hỏi – đáp Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo”, sách của Nxb Tư pháp (Hà Nội, năm 2012); - TS. Nguyễn Tuấn Khanh (2014): “Cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện quyền khiếu nại hành chính của công dân”, sách (Nxb chính trị Quốc gia, Hà Nội); - “Quản lý thực thi chính sách công theo kết quả”, của TS. Lê Văn Hòa đồng chủ biên (NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, năm 2016); - “Tổng quan chính sách công”, của PGS.TS Đỗ Phú Hải (NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, năm 2017); - “Năng lực thực hiện chính sách công – Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, của PGS.TS Văn Tất Thu (Tạp chí Nhà nước số 12/2014); - “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về năng lực xây dựng và thực hiện chính sách công”, của PGS.TS Đỗ Phú Hải (Tạp chí Nhà nước số 6/2015); - “Một số vấn đề về thực hiện chính sách công ở nước ta”, của PGS.TS Đỗ Phú Hải (Tạp chí Khoa học chính trị - Số 7/2015); Các công trình khoa học tiêu biểu như: Đề tài khoa học cấp Bộ của Thanh tra Nhà nước năm 1996 nghiên cứu về “ Việc giải quyết khiếu nại của công dân trong hệ thống các cơ quan hành chỉnh Nhà nước sau khi Toà án hành chỉnh được thành lập”; đề tài khoa học cấp bộ “Hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chỉnh ở Việt Nam” của Thanh tra chính phủ năm 2004; sách chuyên khảo “Cải cách thủ tục hành chính thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân ở 4 nước ta hiện nay” năm 2000 của PTS Vũ Thư - ThS. Lê Hồng Sơn, “ Một số vấn đề về đổi mới cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam” năm 2004; Luận văn Thạc sĩ năm 2010 của tác giả Nguyễn Thị Thu đề tài “Cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam hiện nay”; gần đây có Luận án Tiến sĩ năm 2013 của tác giả Nguyễn Tuấn Khanh đề tài “Đảm bảo pháp lý thực hiện quyền khiếu nại hành chỉnh của công dân ở nước ta hiện nay”; Luận văn thạc sĩ năm 2017 của tác giả Nguyễn Thị Bảo Chi đề tài “Giải quyết khiếu nại - từ thực tiễn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi”; Luận văn thạc sĩ năm 2018 của tác giả Bùi Thị Cúc đề tài “Thực trạng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại tại huyện Thanh Oai, thành phố Hà Nội”; Ngoài ra, còn nhiều công trình nghiên cứu, bài viết được đăng trên các tạp chí chuyên ngành cũng đề cập, phân tích về quyền khiếu nại, đặc điểm của quyền khiếu nại; phân biệt khiếu nại với tố cáo, khiếu nại hành chính với khiếu kiện hành chính; thực trạng khiếu nại; các vấn đề về giải quyết khiếu nại; các giải pháp hoàn thiện pháp luật về khiếu nại. Các công trình trên nhìn chung là những nghiên cứu thiên về góc nhìn pháp lý, các quy định của pháp luật về khiếu nại, giải quyết khiếu nại. Tuy nhiên, dưới góc độ chuyên ngành Chính sách công chưa có công trình nào nghiên cứu một cách tổng thể, chuyên sâu về việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại tại huyện Thăng Bình và đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại để góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong giai đoạn hiện nay. Từ thực tiễn đó bản thân mạnh dạn nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này tại địa phương nơi đang sinh sống và công tác. Việc nghiên cứu đề tài này được thực hiện trên cơ sở sự tham khảo và tiếp thu có chọn lọc các công trình nghiên cứu trước đó để đưa ra những giải pháp phù hợp với tình hình của địa phương góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong giai đoạn hiện nay nhất là trong công cuộc thực hiện cải cách hành chính, hội nhập quốc tế. 5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích của nghiên cứu: Mục tiêu của Luận văn là phân tích làm rõ nhưng vấn đề lý luận của thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại; thực trạng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trong thời gian qua tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam; đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả trong công tác thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trong thời gian tới. Để đạt được mục tiêu nêu trên, Luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu phân tích, làm rõ: những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại; phân tích thực trạng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại qua thực tiễn ở huyện Thăng Bình và chỉ ra những nguyên nhân chủ yếu của hạn chế; đề xuất, kiến nghị các giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại trên địa bàn huyện trong những năm tiếp theo. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu nêu trên, Luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu phân tích, làm rõ: những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại; phân tích thực trạng thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại qua thực tiễn ở huyện Thăng Bình và chỉ ra những nguyên nhân chủ yếu của hạn chế; đề xuất, kiến nghị các các giải pháp tăng cường thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và góp phần giữ vững ổn định tình hình an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội trên địa bàn huyện trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tham khảo các quan điểm khoa học, các quy định thể hiện chính sách giải quyết khiếu nại; đánh giá thực trạng, đối tượng, nguyên nhân phát sinh khiếu nại hành chính nhà nước và thực tiễn thực hiện chính sách giải quyết khiếu 6 nại trên địa bàn huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam để nghiên cứu các vấn đề liên quan đến nội dung của đề tài. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu các số liệu thu thập được chủ yếu là trên cơ sở thực tế địa bàn huyện Thăng Bình trong giai đoạn 05 năm (từ năm 2014 đến năm 2018) từ đó đề xuất, kiến nghị các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn thực hiện dựa trên cơ sở thực tiễn và tổng hợp, phân tích, so sánh các số liệu thống kê từ các nguồn có sẵn liên quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các Văn kiện, Nghị quyết của Đảng, Nhà nước, bộ ngành ở Trung ương và địa phương; các tài liệu, công trình đã nghiên cứu, các báo cáo, thống kê, văn bản pháp luật…của chính quyền, các hội, ban ngành đoàn thể, tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến vấn đề thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại ở nước ta nói chung và thực tế tại huyện Thăng Bình nói riêng. Đồng thời, tìm hiểu thu thập và vận dụng các lý thuyết của ngành thực thi chính sách công liên quan đến vấn đề thực hiện chính sách về giải quyết khiếu nại. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: Kết qủa nghiên cứu, đánh giá của luận văn sẽ góp phần rõ hơn cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại và cung cấp các luận cứ khoa học. Đồng thời, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách về công tác giải quyết khiếu nại ở huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam trong thời gian đến. Ý nghĩa thực tiễn: Sau khi thực hiện việc nghiên cứu luận văn này sẽ góp phần bổ sung vào nguồn tài liệu phục vụ tham khảo, học tập và gợi mở một số vấn đề cho công tác nghiên cứu khoa học về giải quyết khiếu nại. 7 7. Cơ cấu của luận văn Kết cấu luận văn gồm 03 chương, cụ thể: Chương 1: Những vấn đề lý luận về công tác thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại; Chương 2: Thực trạng về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại từ thực tiễn huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn 2014 – 2018; Chương 3: Quan điểm, giải pháp về nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại. Ngoài ra, luận văn còn có phần mở đầu, kết luận và danh mục các tài liệu tham khảo. 8 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI 1.1. Những nội dung cơ bản thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại 1.1.1. Khái niệm thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại Để làm rõ các khái niệm về thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại, trước hết luận văn cần phải giải thích một số thuật ngữ có liên quan như: chính sách công, thực hiện chính sách công, chính sách, khiếu nại, giải quyết khiếu nại, chính sách giải quyết khiếu nại. * Khái niệm về chính sách Chính sách là “những kế hoạch và sách lược cụ thể nhằm đạt một mục đích nhất định, dựa vào đường lối chính trị chung và tình hình thực tế để đề ra chính sách…”. [19, tr.157] Thuật ngữ “chính sách” hàm ý là “những định hướng hành động, những giải pháp mà Nhà nước chọn lựa để giải quyết, xử lý vấn đề phát sinh từ thực tiễn phát triển đất nước nhằm đạt được mục tiêu nhất định”. [8, tr.10] Chính sách là những định hướng, những tư tưởng, những mong muốn cần hướng tới, cần đạt được. Còn những kế hoạch hay những chiến lược thậm chí pháp luật cũng chỉ là phương tiện, là hình thức để thể hiện hoặc để chuyển tải, chính sách. [29, tr.38-43 và 62] * Khái niệm về chính sách công: Ở mỗi giai đoạn phát triển của đất nước, yêu cầu nâng cao chất lượng, hiệu quả của các chính sách công luôn được quan tâm đặt ra và là một trong những công cụ hữu hiệu cơ bản được Nhà nước sử dụng nhằm góp phần phát triển kinh tế và quản lý xã hội. Để làm được điều nay cần phải có sự đầu tư nghiên cứu và hoàn thiện quy trình chính sách, trong đó có vai trò đóng góp của tổ chức thực thi chính sách. 9 Ở nước ta, chính sách công là một trong những chuyên ngành mới được đầu tư quan tâm nghiên cứu, thuộc lĩnh vực khoa học xã hội. Chủ thể của ban hành các chính sách công là Nhà nước. Chính sách công phản ánh mối quan hệ nhà nước - xã hội - công dân. Chính sách công là do các cơ quan có thẩm quyền trong bộ máy Nhà nước bao gồm Quốc hội, các Bộ, chính quyền địa phương các cấp ban hành. Như vậy, chính sách công là chính sách của Nhà nước và chính sách này được cụ thể hóa đường lối, chiến lược của Đảng nhằm phục vụ lợi ích cho nhân dân. Các nhà khoa học ở Việt Nam với cách tiếp cận ở nhiều góc độ và đã đưa ra nhiều định nghĩa khác nhau về chính sách công. Có người hiểu: “Chính sách công là một tập hợp các quyết định có liên quan với nhau do nhà nước ban hành, bao gồm các mục tiêu và giải pháp để giải quyết một vấn đề công nhằm đạt được các mục tiêu phát triển”. [35, tr.10] * Thực thi chính sách công: Một trong những khâu có vai trò rất quan trọng của quy trình chính sách với nhiệm vụ là hiện thực hóa các chính sách công đã được ban hành”. * Tổ chức thực hiện chính sách: Toàn bộ quá trình thực hiện việc chuyển hóa các ý chí của chủ thể trong chính sách thành hiện thực đến với các đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu định hướng”. [17, tr.69] * Khái niệm khiếu nại Khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân. Điều 30, Hiến pháp năm 2013 quy định:“Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân; Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự theo quy định của pháp luật; Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, 10 vu cáo làm hại người khác. Việc khiếu nại, tố cáo phải được cơ quan Nhà nước xem xét và giải quyết trong thời hạn pháp luật quy định”. [26] Khiếu nại được giải thích ở Điều 2, Luật Khiếu nại năm 2011 là “việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. [24] * Khái niệm giải quyết khiếu nại Theo quy định của Luật Khiếu nại 2011:“Giải quyết khiếu nại là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại”. [24, tr.9] Có thể khẳng định rằng, giải quyết khiếu nại hành chính là các hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền trong việc tiếp nhận để xem xét thụ lý, nghiên cứu nội dung đơn khiếu nại và tài liệu chứng cứ có liên quan; kiểm tra hồ sơ, xác minh thực tế để làm rõ nội dung khiếu nại của công dân, tổ chức; căn cứ váo các kết quả kiểm tra, xác minh thu thập được và đối chiếu với các quy định của pháp luật để kết luận nội dung khiếu nại, nêu rõ được tính hợp pháp, hợp lý của quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính bị khiếu nại; ban hành QĐGQKN và tổ chức thực hiện quyết định giải quyết khiếu nại khi có hiệu lực pháp luật; đồng thời, phải khôi phục lại quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại bị xâm hại bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật (nếu có). * Giải quyết khiếu nại có một số đặc điểm sau: Về chủ thể giải quyết khiếu nại: Chủ thể có thẩm quyền xem xét và giải quyết khiếu nại lần đầu là cơ quan nhà nước có quyết định hành chính, hành vi hành chính ban hành bị khiếu nại. 11 Khách thể giải quyết khiếu nại: Quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại được pháp luật bảo vệ. Trên cơ sở kết quả xác minh nội dung đơn của người khiếu nại khiếu nại, người có thẩm quyền có quyền ban hành “quyết định giải quyết khiếu nại”, không được thể hiện bằng công văn, kết luận, thông báo để trả lời cho công dân. *Khái niệm chính sách giải quyết khiếu nại Để đạt được mục đích của giải quyết khiếu nại thì việc giải quyết khiếu nại cần phải căn cứ vào pháp luật và phải dựa trên những luận cứ khoa học. Theo tôi, chính sách giải quyết khiếu nại là những tư tưởng, những định hướng, những hành động, những giải pháp mà Nhà nước đưa ra để các cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại làm căn cứ để ban hành pháp luật về giải quyết khiếu nại và giải quyết, xử lý các vấn đề phát sinh trong quá trình GQKN nhằm đạt được mục đích của việc giải quyết khiếu nại. Những tư tưởng, những định hướng, những hành động, những giải pháp như vậy bao trùm, chi phối, định hướng hoạt động của các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong suốt quá trình giải quyết khiếu nại, từ tiếp nhận, thụ lý đơn khiếu nại; ban hành quyết định giải quyết khiếu nại; giải quyết khiếu nại và tổ chức thi hành quyết định giải quyết khiếu nại. * Thực thi chính sách: là khâu hiện thực hoá chính sách và đưa chính sách vào đời sống xã hội và có vai trò rất quan trọng. Công tác thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại hành chính của nhà nước là một khâu hợp thành chu trình chính sách, nếu thiếu giai đoạn này thì chu trình chính sách không thể thực hiện được vì nó là một trong những trung tâm kết nối các bước trong chu trình chính sách thành một hệ thống. Mặc dù, chính sách có tốt đến mấy nhưng không được tổ chức thực thi hay thực thi không đúng thì nó cũng không mang lại hiệu quả, không đạt được mục tiêu đề ra và uy tín của Nhà nước sẽ bị ảnh hưởng. Mục tiêu của thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại có liên quan đến nhiều nội dung, nhiều lĩnh vực nên không thể cùng một lúc chúng ta giải quyết hết tất cả mà phải giải quyết lần lượt từng bước; việc thực thi chính sách nhằm giải quyết các vấn 12 đề trong mối quan hệ biện chứng với mục tiêu chung, do đó nó có thể giải quyết các vấn đề đặt ra. Thực thi chính sách giải quyết khiếu nại để khẳng định tính đúng đắn của chính sách đã ban hành, có nghĩa là chính sách này đã được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền triển khai một cách rộng rãi trong đời sống xã hội và đã được xã hội chấp nhận thì điều này cũng phản ánh tính đúng đắn của chính sách này và ngược lại. Qua đó, đánh giá thực tế được những vấn đề đặt ra trong giai đoạn hoạch định chính sách chưa bộc lộ, phát sinh hoặc đã phát sinh nhưng các nhà hoạch định chưa phát hiện, đến giai đoạn tổ chức thực thi mới nhận thấy. Quá trình thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại sẽ góp phần điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện để ban hành các chính sách mới sẽ phù hợp hơn nữa với thực tiễn, từng bước đáp ứng yêu cầu của cuộc sống. Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại giúp việc phân tích, đánh giá chính sách này được đầy đủ và có sức thuyết phục hơn. Qua quá trình thực hiện chính sách, các cơ quan chức năng của nhà nước mới có thể biết chính sách đề ra đó có đạt hiệu quả, được xã hội và đại đa số nhân dân chấp nhận hay không, có đi vào cuộc sống thực tiễn hay không. Các cơ quan nhà nước, trước hết là bộ máy hành chính là người chủ yếu hoạch định chính sách giải quyết khiếu nại, đồng thời cũng là người tổ chức thực hiện chính sách. Như vậy, có thể hiểu: “Thực hiện chính sách giải quyết khiếu nại là quá trình tổ chức triển khai, thực hiện các chính sách giải quyết khiếu nại của Đảng và nhà nước đã ban hành vào thực tiễn cuộc sống thông qua hoạt động của các cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền và bằng các công cụ quản lý bộ máy nhà nước để góp phần hiện thực hóa các chính sách giải quyết khiếu nại nhằm thực hiện mục tiêu đã đề ra, hơn nữa qua đó phát hiện và khôi phục các quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của người khiếu nại bị xâm hại bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật (nếu có), góp phần nâng cao hiệu quả 13