Tài liệu Thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận thanh khê, thành phố đà nẵng

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ PHƯỚC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THANH KHÊ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI – năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ PHƯỚC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THANH KHÊ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 834 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC VINH HÀ NỘI - năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn “Thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng” này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và những kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước khi trình, bảo vệ và công nhận bởi Hội đồng đánh giá Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Chính sách công. Một lần nữa tôi xin khẳng định sự trung thực của lời cam kết trên. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phước MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI............................................................................. 10 1.1. Các khái niệm cơ bản ............................................................................... 10 1.2. Các chính sách an sinh xã hội của Việt Nam ........................................... 13 1.3. Tổ chức thực hiện chính sách an sinh xã hội ........................................... 17 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THANH KHÊ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ....22 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng ................................................ 22 2.2. Thực trạng triển khai thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng ............................................................. 26 2.3. Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng...................................................................... 46 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI QUẬN THANH KHÊ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ............................................................................. 55 3.1. Quan điểm thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng ................................................................................. 55 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng ...................................................... 59 KẾT LUẬN .................................................................................................... 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TĂT ASXH : An sinh xã hội BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm Y tế ĐTB : Điểm trung bình HĐND : Hội đồng nhân dân LĐ-TB&XH : Lao động – Thương binh và xã hội UBMTTQ : Ủy ban Mặt trận Tổ quốc UBND : Ủy ban nhân dân DANH MỤC BẢNG Số hiệu Tên bảng bảng 2.1. Kết quả khảo sát về các chủ thể thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng Trang 28 Kết quả khảo sát về đáp ứng các yêu cầu trong thực hiện 2.2. chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố 30 Đà Nẵng Kết quả khảo sát về thực hiện công tác xây dựng kế hoạch 2.3. triển khai thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận 33 Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng Kết quả khảo sát về việc thực hiện công tác phổ biến, 2.4. tuyên truyền chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh 35 Khê, thành phố Đà Nẵng Kết quả khảo sát về hiệu quả thực hiện các hình thức phổ 2.5. biến, tuyên truyền chính sách ASXH trên địa bàn quận 36 Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng Kết quả khảo sát về công tác phân công, phối hợp thực 2.6. hiện chính ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố 38 Đà Nẵng Kết quả khảo sát về thực hiện công tác duy trì thực hiện 2.7. chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng 40 Số hiệu Tên bảng bảng Trang Kết quả khảo sát về công tác điều chỉnh thực hiện chính 2.8. sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà 42 Nẵng Kết quả khảo sát về công tác theo dõi, đôn đốc, kiểm tra 2.9. thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, 43 thành phố Đà Nẵng Kết quả khảo sát về công tác đánh giá tổng kết thực hiện 2.10. chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng 45 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài ASXH là một trong những chính sách xã hội cơ bản nhằm góp phần thực hiện mục tiêu phát triển con người, đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội. Bản chất cốt lõi của ASXH là góp phần bảo đảm thu nhập và đời sống cho các công dân nhằm tạo ra sự an toàn sinh sống, không gian sinh hoạt cho mọi thành viên trong xã hội một cách tốt nhất. ASXH là trách nhiệm của xã hội trong việc bảo vệ đối với các thành viên của mình. Bảo đảm ASXH là chủ trương nhất quán và xuyên suốt của Đảng, Nhà nước ta, là chính sách để giảm nghèo, bảo đảm đời sống của nhân dân, thực hiện công bằng, tạo sự đồng thuận xã hội, góp phần giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội, củng cố và tăng cường quốc phòng, an ninh. Nhận thức được tầm quan trọng của việc xây dựng các chính sách xã hội vì mục tiêu làm cho “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, trong thời gian qua Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản để thực hiện các chính sách ASXH, chính sách ưu đãi người có công với cách mạng, nâng cao chất lượng cuộc sống của đồng bào dân tộc thiếu số, giảm nghèo bền vững có hiệu quả. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố Đà Nẵng lần thứ XXI đã chỉ rõ: “Phát triển các lĩnh vực văn hóa - xã hội tương xứng với vị thế trung tâm kinh tế - xã hội; tập trung xây dựng văn hóa, văn minh đô thị, nâng cao chất lượng cuộc sống nhân dân. Đẩy mạnh công tác đào tạo, dạy nghề. Tạo chuyển biến mới và phát triển mạnh mẽ khoa học và công nghệ, tăng đầu tư cho Quỹ phát triển khoa học công nghệ; gắn kết nghiên cứu, đào tạo với sản xuất - kinh doanh theo phương thức nghiên cứu theo đơn đặt hàng. Mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm, thực hiện bảo hiểm y tế toàn dân đạt 95-100% vào năm 2020 [18]. Trên địa bàn quận Thanh Khê, các vấn đề về ASXH luôn là vấn đề mang 1 tính mang tính cấp bách, vừa mang tính chiến lược và lâu dài được Quận ủy, các cấp ủy đảng và chính quyền quận, các phường quan tâm triển khai. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ quận lần thứ XI, nhiệm kỳ 2015-2020 đã chỉ rõ: “Thực hiện tốt chính sách bảo đảm phúc lợi, an sinh xã hội; tiếp tục triển khai thực hiện hiệu quả Chỉ thị số 24-CT/TU của Ban Thường vụ Thành uỷ và Chỉ thị số 20-CT/QU của Ban Thường vụ Quận uỷ. Phấn đấu hoàn thành chỉ tiêu giảm hộ nghèo theo chuẩn mới của thành phố một cách bền vững. Hỗ trợ xây dựng, sửa chữa nhà ở cho các hộ nghèo và đối tượng chính sách khó khăn trên địa bàn quận. Tiếp tục đầu tư cho y tế, nâng cao chất lượng công tác khám, chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Tập trung nghiên cứu xây dựng Đề án phát triển y tế trên địa bàn quận giai đoạn 2015 -2020. Nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể dục - thể thao; thực hiện có hiệu quả “Năm văn hóa, văn minh đô thị 2015 và những năm tiếp theo” [43]. Tuy vậy, thực hiện chính sách ASXH vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế như: tạo việc làm và giảm nghèo chưa bền vững, tỉ lệ hộ cận nghèo, tái nghèo còn cao; thực hiện mức trợ cấp xã hội còn thấp, chưa tập trung, còn chồng chéo, hiệu quả chưa cao; công tác bảo vệ và chăm sóc sức khoẻ người dân, nhất là đối với người nghèo còn nhiều hạn chế; tỷ lệ người tham gia BHXH, BHYT còn thấp; đời sống của một bộ phận người nghèo chưa bảo đảm được mức tối thiểu. Vì vậy, ASXH trước những khó khăn và thách thức cần thực hiện tốt hơn chính sách ASXH, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của quận Thanh Khê đang là vấn đề cấp thiết trong tình hình hiện nay Chình vì vậy, nhận thấy tầm quan trọng và ý nghĩa của các chính sách sách ASXH tôi lựa chọn đề tài “Thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng” để làm luận văn tốt nghiệp cao học của mình. 2 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ASXH là vấn đề của toàn xã hội, mang ý nghĩa nhân đạo và cộng đồng sâu sắc đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu. Do đó, nhiều công trình đã được công bố, đề cập những khía cạnh khác nhau, với nội dung và cách tiếp cận phong phú, đa dạng. Trong đó có những công trình tiêu biểu về vấn đề này, mà tác giả tìm đọc, phân tích và có thể lựa chọn những bài học phù hợp với nội dung nghiên cứu của đề tài: Các nghiên cứu về hệ thống ASXH và chính sách ASXH: Tác giả Hoàng Chí Bảo (1993), với tác phẩm “Một số vấn đề về chính sách xã hội ở nước ta hiện nay”, đã đề cập đến các vấn đề lý luận chung về chính sách xã hội, chính sách an sinh tại nước ta; cấu trúc chính sách xã hội, quan hệ của chính sách xã hội với các chính sách khác được tác giả phân tích làm rõ; quan hệ của chính sách xã hội với các tầng lớp, giai cấp xã hội; đổi mới chính sách xã hội trong tình hình hiện nay [5]. Nhóm tác giả Đỗ Minh Cương, Mạc Văn Tiến (1996), “Góp phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo đảm xã hội ở nước ta hiện nay”, đã làm rõ một số nội dung của chính sách ASXH qua việc phân tích cơ sở lý luận của bảo đảm xã hội, quy định của công ước quốc tế về bảo đảm xã hội và kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc thực hiện chính sách bảo đảm xã hội; lịch sử hình thành chính sách bảo đảm xã hội ở Việt Nam; vấn đề đổi mới chính sách bảo đảm xã hội nói chung và chính sách ASXH nói riêng trên các lĩnh vực như BHXH, cứu trợ xã hội, ƯĐXH [8]. Tác giả Mai Ngọc Cường (2009), với tác phẩm “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay”, trong khuôn khổ đề tài nghiên cứu “Cơ sở khoa học của việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở nước ta giai đoạn 2006 - 2015” là công trình nghiên cứu có hệ thống về chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay khi làm rõ được những vấn 3 đề cốt yếu của chính sách, rút ra được những điểm còn vướng mắc [9]. Tác giả Nguyễn Thị Lan Hương (2015), với tác phẩm nghiên cứu: Phát triển hệ thống An sinh xã hội ở Việt Nam đến năm 2020 - thuộc Viện khoa học Lao động và xã hội. Đề tài đưa ra những vấn đề chung của an sinh xã hội, nguyên tắc xây dựng hệ thống an sinh xã hội, nhìn nhận đánh giá tình hình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở nước ta trong thời gian qua. Đặc biệt đề tài đã đưa ra các mô hình hệ thống an sinh xã hội của một số nước trên thế giới để từ đó người đọc có thể so sách đối với mô hình an sinh xã hội ở Việt Nam và từ đó có thể nhận thấy những nét đặc thù riêng biệt trong hệ thống ASXH ở nước ta. Ngoài ra, đề tài còn đưa ra những nhận định, mục tiêu phương hướng thực hiện các chính sách an sinh xã hội ở nước ta đến năm 2020, để người đọc có thể “hình dung” quá trình thực hiện ASXH trong thời gian tới, có thêm thế giới quan sinh động về ASXH nói chung và ASXH ở Việt Nam [28]. Tác giả Đông Thị Hồng (2009), Đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn Thành phố Hà Nội, có những đặc điểm riêng biệt khi có sự đánh giá mối quan hệ giữa đảm bảo an sinh xã hội với phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đồng thời Luận án cũng đã đánh giá khá chi tiết những điều kiện và kinh tế ảnh hưởng đến đảm bảo an sinh xã hội và đưa ra những giải pháp rất thiết thực, phù hợp để nâng cao hiệu quả chính sách an sinh xã hội trong thời giai đoạn 2010 – 2015 [27]. Tác giả Phạm Văn Sáng, Ngô Quang Minh, Bùi Văn Huyền, Nguyễn Anh Dũng (2009), “Lý thuyết và mô hình ASXH”, đã trình bày những bất cập, xu hướng vận động, kinh nghiệm quốc tế về xây dựng và phát triển hệ thống ASXH, đồng thời phân tích ASXH nhìn từ đối tượng thụ hưởng và những trụ cột chính trong an sinh xã hội thực tiễn ở tỉnh Đồng Nai [47]. Tác giả Lê Anh (2010), Chính sách an sinh xã hội trên địa bàn thành 4 phố Đà Nẵng, Luận văn làm rõ những vấn đề lý luận về an sinh xã hội và chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, đánh giá đúng thực trạng và chỉ ra những bất cập trong thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Thành phố Đà Nẵng, đồng thời đã đề xuất nhiều giải pháp khá hợp lý và cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách an sinh xã hội trong thời gian tới [2]. Tác giả Nguyễn Văn Chiêu (2015), “An sinh xã hội và định hướng nghiên cứu nhằm nâng cao vai trò của khoa học xã hội vào quá trình hoạch định chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam”, đã chỉ ra vai trò của hệ thống ASXH đối với sự phát triển kinh tế xã hội hiện nay, đồng thời đề ra những định hướng nghiên cứu nhằm phát huy vai trò của khoa học xã hội vào quá trình hoạch định chính sách ASXH ở Việt Nam [11]. Các nghiên cứu về thực hiện chính sách ASXH: Tác giả Hoàng Thị Thu Hương (2016), Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội của tỉnh Thái Nguyên từ năm 1997 đến năm 2011, Luân văn Thạc sĩ, Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên. Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về ASXH và quá trình thực hiện ASXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Từ đó, khẳng định rõ bản chất, đặc điểm, mối quan hệ, nội dung và những điều kiện quá trình thực hiện ASXH. Phân tích quá trình, đánh giá kết quả việc thực hiện ASXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Chỉ ra những tồn tại trong hệ thống ASXH của tỉnh; từ đó, tìm ra giải pháp góp phần phát triển bền vững KT-XH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên [29]. Tác giả Nguyễn Bá Minh (2017), Thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình, Luận văn Thạc sĩ, Học viện Hành chính Quốc gia. Hệ thống lý luận về chính sách an sinh xã hội và vai trò của chính sách an sinh xã hội đã được tác giả phân tích rõ trong tác phẩm qua đó chri ra được cơ sở quan trọng trong quá trình thực hiện nghiên cứu. Tổng hợp 5 và đánh giá thực trạng thực thi chính sách an sinh xã hội tại huyện Lệ Thủy trong thời gian từ năm 2011 đến năm 2015. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện các chính sách an sinh xã hội tại huyện Lệ Thủy trong thời gian tới [34]. Tác giả Trần Thị Kiều Lý (2016), Thực hiện chính sách an sinh xã hội từ thực tiễn quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng, Luận văn Thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội Việt Nam, Trên cơ sở đánh giá, phân tích thực trạng tình hình thực hiện chính sách ASXH; nhằm tiếp tục duy trì, phát huy những ưu điểm, cách làm mới, hay mang lại hiệu quả thiết thực; đồng thời khắc phục những tồn tại, hạn chế, đề ra các giải pháp để tổ chức thực hiện tốt hơn chính sách ASXH trên địa bàn quận Hải Châu [31]. Tác giả Nguyễn Thị Thu Ngân (2017), Thực hiện chính sách an sinh xã hội từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng, Luận văn Thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội Việt Nam, đã tập trung làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực thi chính sách ASXH; phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần nâng cao chất lượng việc thực thi chính sách ASXH ở thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới [35]. Các nghiên cứu nêu trên đã cung cấp những cơ sở lý luận và thực tiễn cơ bản cho đề tài luận văn khi nghiên cứu về thực hiện chính sách ASXH. Đây là những tài liệu tham khảo rất có ý nghĩa để tác giả làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò cũng như ý nghĩa xã hội của chính sách ASXH; cơ sở lý luận cơ bản về chính sách ASXH và những bài học kinh nghiệm của một số nước trên thế giới cũng như của một số địa phương trong nước, vai trò của các chủ thể trong việc thực hiện chính sách ASXH ở các cấp khác nhau, thực trạng hệ thống và việc thực thi chính sách ASXH ở nước ta hiện nay; phương hướng, giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam trong thời gian tới; đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu 6 quả của việc thực thi chính sách ASXH ở Việt Nam trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta. Các công trình nghiên cứu trên là hệ thống tài liệu tham khảo quý báu, có nhiều hàm lượng khoa học và ý nghĩa tham khảo, giúp tác giả tổng hợp những bài học, xây dựng hệ thống lý luận cho đề tài nghiên cứu. Đồng thời, vấn đề thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê trong thời gian qua chưa được tác giả nào nghiên cứu có hệ thống dưới góc nhìn của chuyên ngành chính sách công. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc thực hiện chính sách ASXH; đồng thời vận dụng vào thực tiễn để tìm kiếm các giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách ASXH ở quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng. - Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách ASXH quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng hiện nay. - Đề xuất phương hướng và giải pháp thực hiện chính sách ASXH quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Nghiên cứu các nội dung của đề tài từ thực tiễn quận 7 Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng, nghiên cứu tình hình thực hiện chính sách ASXH trong các lĩnh vực ASXH. Về thời gian: giai đoạn từ năm 2013 đến nay và đề ra giải pháp hoàn thiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê trong thời gian tới. 5. Cơ sở luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở luận Vấn đề nghiên cứu được tiến hành trên cơ sở những nguyên lý lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về ASXH và thực hiện chính sách ASXH; các Nghị quyết của Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Đà Nẵng, Đảng bộ quận Thanh Khê, nghị quyết của Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân Thành phố Đà Nẵng, Quận ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân quận Thanh Khê về ASXH và thực hiện chính sách ASXH; đồng thời sử dụng số liệu khảo sát thực tế, tham khảo các tài liệu có liên quan và kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã công bố. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp phân tích tài liệu, được sử dụng để thu thập, phân tích và khai thác thông tin từ các nguồn có sẵn liên quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, tài liệu, Nghị quyết, Quyết định của Đảng, Nhà nước, bộ ngành ở Trung ương và địa phương; Nghị quyết, Quyết định, các văn bản của Quận ủy, UBND quận Thanh Khê; các công trình nghiên cứu, các báo cáo, tài liệu thống kê của chính quyền, ban ngành, đoàn thể, tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới vấn đề chính sách ASXH ở nước ta nói chung và thực tế quận Thanh Khê nói riêng. Bên cạnh đó, đề tài sử dụng phương pháp khảo sát điều tra nhằm thu thập các thông tin từ các chủ thể thực hiện chính sách. Cụ thể, đề tài đã thực hiện khảo sát bằng bảng hỏi 100 trường hợp, bao gồm cán bộ lãnh đạo quận (04 8 phiếu), lãnh đạo và chuyên viên Phòng LĐ-TB&XH (11 phiếu), UBMTTQ quận Thanh khê và các cấp (15 phiếu), Đoàn Thanh niên các cấp (10 phiếu), Hội Phụ nữ các cấp (5 phiếu), Hội Cựu chiến binh các cấp (5 phiếu), lãnh đạo các phường (20 phiếu), tổ trưởng các tổ dân phố trên địa bàn quận Thanh Khê (30 phiếu). Số phiếu hợp lệ được thu về là 96 phiếu, mẫu phiếu khảo sát được trình bày tại Phụ lục 1 của luận văn. Các dữ liệu thu thập được đề tài thực hiện thống kê, đánh giá và phân tích tại chương 2 của luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đóng góp bổ sung, hoàn thiện những vấn đề lý luận về chính sách ASXH ở nước ta hiện nay nói chung và quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài có ý nghĩa nhất định để có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, giúp các cơ quan nghiên cứu, các sở, ban, ngành liên quan của quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng tham khảo, hoạch định cơ chế, chính sách thực hiện chính sách ASXH. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho các trường đào tạo và các lớp tập huấn cho cán bộ quản lý của thành phố Đà Nẵng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được cơ cấu gồm ba chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách ASXH. Chương 2. Thực trạng thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng. Chương 3. Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng. 9 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. An sinh xã hội ASXH luôn được coi là một trong những vấn đề cốt lõi của sự phát triển xã hội. Tuy nhiên, ở mỗi quốc gia, trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể có quan niệm khác nhau đối với sự phát triển hệ thống ASXH. ASXH là khái niệm có nội dung rộng và ngày càng được hoàn thiện về phạm vi, đối tượng và chức năng trong việc hỗ trợ người dân đối phó có hiệu quả với các nguy cơ mất việc làm, giảm thu nhập do thiên tai, tai nạn lao động, ốm đau và tuổi già. ASXH theo quan niệm của một số tổ chức quốc tế cũng có mức độ rộng, hẹp và đối tượng hướng tới khác nhau, cụ thể như sau: Theo quan niệm của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO): ASXH là sự cung cấp phúc lợi cho các hộ gia đình và cá nhân thông qua cơ chế của nhà nước hoặc tập thể nhằm ngăn chặn sự suy giảm sức sống hoặc cải thiện mức sống thấp. Định nghĩa này nhấn mạnh khía cạnh phân phối phúc lợi, bảo hiểm và mở rộng việc làm cho những đối tượng ở khu vực kinh tế không chính thức [49]. Những vấn đề mà ISSA quan tâm nhiều trong hệ thống ASXH là chăm sóc sức khoẻ thông qua BHYT; hệ thống BHXH, chăm sóc tuổi già; phòng chống tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; trợ giúp xã hội [26]. Tác giả Mai Ngọc Cường (2009), lại cho rằng, để thấy hết được bản chất, phải tiếp cận ASXH theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp của khái niệm này. Theo nghĩa rộng: ASXH là sự bảo đảm thực hiện các quyền để con người được an bình, hạnh phúc, xã hội ổn định, phát triển [9, tr.6-7]. Qua các tài liệu nghiên cứu có thể hiểu bản chất ASXH là góp phần đảm bảo thu nhập và đời sống cho các công dân nhằm tạo ra sự an toàn sinh sống 10 cho mọi thành viên trong xã hội. ASXH là trách nhiệm của xã hội trong việc bảo vệ đối với các thành viên của mình, đồng thời đối với Việt Nam trong ASXH có thêm chính sách ưu đãi người có công với cách mạng, là sự tri ân những người hy sinh cho độc lập, cho tự do của dân tộc, đó là tính đặc thù trong ASXH ở nước ta. Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, khái niệm ASXH được là hệ thống các chính sách và giải pháp nhằm vừa bảo vệ mức sống tối thiểu của người dân trước những rủi ro và tác động bất thường về kinh tế, xã hội và môi trường; vừa góp phần không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Quan điểm về ASXH ở Việt Nam hiện nay, theo các nhà khoa học cũng như những người hoạch định chính sách chưa có một định nghĩa thống nhất, có người ủng hộ quan điểm về ASXH mà ILO công bố, có người lại đưa thêm quan điểm thực hiện ASXH nhất thiết phải thực hiện hình thức ưu đãi xã hội, nhưng cũng có người lại cho rằng ASXH ở Việt Nam phải đặc biệt chú trọng đến công tác cung cấp dịch vụ công... và có quan điểm cho rằng giảm nghèo cũng là phạm vi của chương trình ASXH. 1.1.2. Chính sách an sinh xã hội Chính sách ASXH được hiểu là hệ thống chủ trương, phương hướng và biện pháp đảm bảo thu thập và một số điều kiện thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng trước những biến động về kinh tế xã hội và tự nhiên làm cho họ giảm nhẹ hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bị ốm đau, bệnh tật hoặc tử vong; cho những người già cô đơn, trẻ em mồ côi, người tàn tật, những người yếu thế, những nạn nhân chiến tranh, những người bị thiên tai địch họa [9, tr.11-12]. Chính sách ASXH có nhiều vai trò khác nhau, tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, tác giả phân tích và làm rõ 3 vai trò chính như sau: 11 Thứ nhất, tăng cường các cơ hội có việc làm, bảo đảm thu nhập tối thiểu và giảm nghèo bền vững cho người lao động yếu thế, người dân yếu thế thông qua hỗ trợ cá nhân và hộ gia đình phát triển sản xuất, hỗ trợ tín dụng, giải quyết việc làm và kết nối thông tin thị trường lao động. Thứ hai, hỗ trợ thường xuyên đối với người có hoàn cảnh đặc thù và hỗ trợ đột xuất cho người dân khi gặp các rủi ro không lường trước hoặc vượt quá khả năng kiểm soát (mất mùa, thiên tai, động đất, chiến tranh, đói nghèo,...) thông qua các khoản tiền mặt và hiện vật do ngân sách nhà nước bảo đảm. Thứ ba, tăng cường tiếp cận của người dân đến hệ thống dịch vụ xã hội cơ bản, như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và vệ sinh môi trường, thông tin [9] [22]. 1.1.3. Thực hiện chính sách an sinh xã hội Trên cơ sở nghiên cứu, kế thừa kết quả những công trình đã được nghiên cứu, các khái niệm về ASXH và khái niệm chính sách ASXH, có thể quan niệm về thực hiện chính sách ASXH như sau: Thực hiện chính sách ASXH là tổng thể các hoạt động của toàn xã hội dựa trên các quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước nhằm huy động, hình thành và sử dụng đúng mục đích, có hiệu quả các nguồn lực vật chất, tài chính cho các đối tượng được hưởng chính sách ASXH, để tạo điều kiện cho họ đảm bảo, nâng cao mức sống vật chất, văn hóa, tinh thần và tái sản xuất sức lao động [9, tr.23]. Từ khái niệm trên, cần hiểu thực hiện chính sách ASXH theo nghĩa đầy đủ là công việc của toàn xã hội trên một lĩnh vực rất rộng lớn, phức tạp và quan trọng của toàn bộ đời sống xã hội. Mục đích của thực hiện chính sách ASXH: Đó là hoạt động mà mục tiêu cao cả của nó là vì cuộc sống hạnh phúc và 12 các quyền con người trong chế độ ta. Cho nên thực hiện chính sách ASXH không phải là sự ban phát hay đem đến cho đối tượng nào đó được hưởng thụ những giá trị vật chất mang tính tạm thời giống như một sự cứu trợ vì lý do của những hoàn cảnh không may mà đây là hoạt động có ý nghĩa kinh tế, chính trị, xã hội mang tính nhân văn hết sức sâu sắc. Nếu xét trong quá trình tái sản xuất xã hội thì nó thuộc về quá trình tái sản xuất sức lao động và tái sản xuất các quan hệ sản xuất xã hội. Rõ ràng thực hiện chính sách ASXH phản ảnh bản chất của một chế độ kinh tế - xã hội nhất định. Bởi vậy, ở nước ta thực hiện chính sách ASXH được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước, là sự nghiệp của toàn dân mà đối tượng được hưởng là mọi công dân Việt Nam. Tất nhiên tùy theo hoàn cảnh, điều kiện khác nhau việc thực hiện chính sách ASXH đối với từng đối tượng cụ thể sẽ có những nội dung và sự quan tâm không giống nhau. Để xây dựng hoàn thiện hệ thống các giải pháp về thực hiện chính sách ASXH, không thể không tiếp cận theo phương pháp trong cách nhìn nhận đánh giá [12, tr.26]. 1.2. Các chính sách an sinh xã hội của Việt Nam 1.2.1. Chính sách Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế Bảo hiểm là sự bảo đảm thay thế hay bù đắp một phần thu nhập của người dân khi họ gặp rủi ro trong đời sống (sức khỏe, tai nạn, mùa màng…) thông qua việc đóng thường xuyên một khoản tiền (phí bảo hiểm) cho tổ chức (nhà nước hoặc tư nhân) tương ứng với xác xuất xảy ra và chi phí của rủi ro liên quan đến chu kỳ sống của người lao động và gia đình họ. Chính sách BHXH tốt đóng vai trò tích cực cho sự phát triển ổn định kinh tế - xã hội, mang đến trạng thái an toàn về tinh thần, giảm bớt sự lo âu trước rủi ro, bất trắc cho người được bảo hiểm; giảm sức ép đối với hệ thống phúc lợi xã hội; chính sách BHXH bao gồm các chế độ hưu trí, mất sức lao 13