Tài liệu Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam (trên cơ sở thực tiễn tại tỉnh quảng ninh)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐỒNG ĐỨC THẮNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC BẮT BỊ CAN ĐỂ TẠM GIAM (TRÊN CƠ SỞ THỰC TIỄN TẠI TỈNH QUẢNG NINH) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐỒNG ĐỨC THẮNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC BẮT BỊ CAN ĐỂ TẠM GIAM (TRÊN CƠ SỞ THỰC TIỄN TẠI TỈNH QUẢNG NINH) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN VĂN HUYÊN Hà Nội – 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Đồng Đức Thắng i MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ...................... v DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vi PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1 Chƣơng 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LƢỢC SỬ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC BẮT BỊ CAN ĐỂ TẠM GIAM ................................................ 10 1.1. Khái quát chung về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam ..................................................................................................... 10 1.1.1. Khái niệm thực hành quyền công tố trong việc bắt bị can để tạm giam ... 10 1.1.2. Khái niệm kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam .................................. 19 1.1.3. Đặc điểm thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam 21 1.2. Lược sử các quy định của pháp luật về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam từ năm 1945 đến năm 2015 (trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015) ......................................................... 25 1.2.1. Từ 1945 đến trước năm 1988 ................................................................ 25 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 32 Chƣơng 2. QUY ĐỊNH HIỆN HÀNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC BẮT BỊ CAN ĐỂ TẠM GIAM VÀ THỰC TIỄN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH TỪ NĂM 2015 ĐẾN 2019 ................................................................. 33 2.1. Quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam ......................................................... 33 2.2. Đặc điểm địa lý, kinh tế - xã hội, cơ cấu tổ chức của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh và tình hình tội phạm ở tỉnh Quảng Ninh ..................... 45 ii 2.2.1 Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội ở tỉnh Quảng Ninh có ảnh hưởng đến hoạt động thực hành quyền công tố và áp dụng biện pháp ngăn chặn bắt bị can để tạm giam ..................................................................................................... 45 2.2.2 Cơ cấu, tổ chức của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh ............. 48 2.2.3. Tình hình tội phạm và áp dụng biện pháp ngăn chặn trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ..................................................................................................... 51 2.3. Thực tiễn thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam tại tỉnh Quảng Ninh ................................................................................ 54 2.3.1 Thực tiễn áp dụng biện pháp bắt bị can để tạm giam ............................ 54 2.3.2 Thực tiễn thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam 55 2.3.3 Mối quan hệ giữa Viện kiểm sát với cơ quan điều tra trong kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. ............................................................................ 59 2.4. Những kết quả đạt được và những hạn chế, yếu kém trong thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh ....................................................................................... 60 2.4.1. Ưu điểm, kết quả đạt được .................................................................... 60 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế, thiếu sót ................................... 63 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 69 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC ............ 70 BẮT BỊ CAN ĐỂ TẠM GIAM .................................................................... 70 3.1. Yêu cầu nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát ...... 70 3.1.1. Yêu cầu nâng cao thực hành quyền công tố trong và kiểm sát đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp ........................................................................ 70 3.1.2. Yêu cầu đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm ................. 71 3.1.3. Nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố và kiểm sát phải đảm bảo quyền con người trong tố tụng hình sự ........................................................... 72 iii 3.2. Hoàn thiện pháp luật về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam............................................................................................... 73 3.3. Giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam .................................................................................... 75 3.3.1. Nhóm giải pháp kiện toàn về công tác tổ chức cán bộ ......................... 75 3.3.2. Thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát các hoạt động bắt bị can để tạm giam ........................................................................... 80 3.3.3. Giải pháp về cơ sở vật chất ................................................................... 83 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 85 KẾT LUẬN .................................................................................................... 86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 88 iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân v DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 20152019 ................................................................................................................. 51 Bảng 2.2: Tình hình bị can bị khởi tố và tạm giam từ năm 2015 – 2019 ....... 53 Bảng 2.3: Tình hình áp dụng biện pháp tạm giam, bắt bị can để tạm giam từ 2015-2019........................................................................................................ 54 Bảng 2.4: Thực trạng việc phê chuẩn lệnh bắt bị can để tạm giam trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh từ năm 2015 đến năm 2019 ................................................. 58 vi PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết vụ án hình sự nói chung, thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam nói riêng có vị trí, vai trò rất quan trọng nhằm đảm bảo cho hoạt động giải quyết vụ án hình sự, không để người nào bị khởi tố, bắt giam giữ, bị hạn chế quyền con người, quyền công dân trái pháp luật. Viện kiểm sát nhân dân có trách nhiệm kiểm sát việc giải quyết vụ án hình sự của cơ quan điều tra, bảo đảm mọi hoạt động trong quá trình giải quyết vụ án phải được tuân theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự, không làm oan, sai người vô tội và ngăn chặn, phát hiện kịp thời những vi phạm để có biện pháp khắc phục. Trước sự thay đổi không ngừng của xã hội, tình hình xã hội càng nhiều biến động, Đảng và Nhà nước ta không ngừng nâng cao, hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung, đặc biệt hệ thống pháp luật tố tụng hình sự, các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự đảm bảo tối đa quyền con người, quyền công dân mà không làm mất đi tính nghiêm minh của pháp luật cũng như tạo một hành lang pháp lý cho những người thực hiện giải quyết vụ án. Cụ thể, để Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam có một nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, khắc phục tình trạng vi phạm pháp luật trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn nói chung và bắt bị can để tạm giam, Bộ Chính trị đã có nhiều chỉ thị, nghị quyết lãnh đạo công tác tư pháp, trong đó có việc chỉ đạo, chấn chỉnh các hoạt động bắt, tạm giữ, tạm giam và coi đó là những nội dung quan trọng và cấp thiết, như sau: Chỉ thị số 53/CT-TW ngày 21/3/2000 của Bộ Chính trị về những nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp năm 2000; Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới đã nêu rõ: “Viện kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức 1 năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp… Tăng cường công tác kiểm sát việc bắt, giam, giữ, bảo đảm đúng pháp luật; những trường hợp chưa cần bắt, tạm giữ, tạm giam thì kiên quyết không phê chuẩn lệnh bắt, tạm giữ, tạm giam; phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp oan, sai trong bắt, giữ. Viện kiểm sát các cấp chịu trách nhiệm về những oan sai trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam thuộc phạm vi thẩm quyền phê chuẩn của mình.”. Trong Nghị quyết số 49 - NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 cũng đã đề cập: “Sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến lĩnh vực tư pháp phù hợp mục tiêu của chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội.” hay trong Hiến pháp năm 2013 được ban hành với một trong những nội dung quan trọng là đề cao quyền con người đã có những tác động không nhỏ đến việc áp dụng biện pháp ngăn chặn nói chung và biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự nói riêng. Thực tiễn những năm gần đây, công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh đã đạt được những kết quả nhất định, đảm bảo cho việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật và không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm trên địa bàn, giữ vững tình hình an ninh, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn, phục vụ nhiệm vụ chính trị tại địa phương. Theo Báo cáo tổng kết hàng năm của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh, từ năm 2015 đến hết năm 2019, Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát nhân dân hai cấp tại tỉnh Quảng Ninh đã phối hợp tích cực, ưu tiên áp dụng các biện pháp ngăn chặn mà không hạn chế quyền tự do thân thể như biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú, đặt tiền để đảm bảo, bảo lĩnh nhằm nâng cao đảm bảo quyền con người, 2 quyền công dân không bị xâm phạm. Tuy nhiên bên cạnh những thành tích đã đạt được còn bộc lộ nhiều hạn chế, thiếu sót như: Hệ thống pháp luật và các văn bản hướng dẫn thiếu đồng bộ; trình độ chuyên môn, kiến thức nghiệp vụ cũng như kinh nghiệm công tác của một số cán bộ, Kiểm sát viên chưa chủ động, chưa tích cực thực hiện chức trách, nhiệm vụ của mình trong quá trình thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam; việc kiểm sát hoạt động điều tra cũng như hoạt động bắt bị can để tạm giam chưa chặt chẽ, nên còn có những vi phạm trong khi thực hiện, cũng như việc phê chuẩn việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn còn chưa kịp thời như một số bị can có nhân thân tốt, phạm tội lần đầu thuộc trường hợp ít nghiêm trọng, thành khẩn khai báo nhưng vẫn bị áp dụng biện pháp ngăn chặn bắt để tạm giam; một trường hợp bắt bị can để tạm giam khi không có người đại diện nơi làm việc của bị can tham gia,… Thực trạng đó đã ảnh hưởng việc đảm bảo quyền con người của bị can, làm hạn chế quyền tự do đi lại, quyền dân chủ của bị can. Để khắc phục những hạn chế trên rất cần thiết phải có công trình nghiên cứu một cách toàn diện về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam, từ đó đề ra giải pháp nâng cao chất lượng công tác của Viện kiểm sát nhân dân. Vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài: “Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam (trên cơ sở số liệu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Quảng Ninh)” làm luận văn nghiên cứu để đáp ứng đòi hỏi cấp thiết của thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam là một chức năng của Viện kiểm sát nhân dân. Dưới đây là một số tác giả nghiên cứu và các công trình khoa học đã được công bố, cụ thể như sau: (i) Nhóm các tài liệu là giáo trình, sách tham khảo, sách chuyên khảo gồm có: 3 * Khoa Luật, Trường đại học Quốc gia Hà Nội (2016), Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. * Trường Đại học Luật Hà Nội (2016), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân. * PGS.TS Nguyễn Hòa Bình (2016), Những nội dung mới trong Bộ luật hình sự 2015, Nxb Chính trị Quốc gia. * Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội (2016), Chủ biên TS Phạm Mạnh Hùng, Giáo trình Luật tố tụng hình sự, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật. *Học viện Cảnh sát nhân dân (2005), “Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam” * Sách chuyên khảo “Chế định các biện pháp ngăn chặn theo luật tố tụng hình sự Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của TS. Nguyễn Trọng Phúc, Nxb. Chính trị quốc gia (2015). * Sách chuyên khảo “Về tự do cá nhân và biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự” TS. Trần Quang Tiệp, Nxb. Chính trị quốc gia (2011). …. (ii) Nhóm tài liệu là luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, khóa luật tốt nghiệp, đề tài khoa học các cấp: * Luận án tiến sĩ Luật học, “Biện pháp bắt người trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam”, Ngô Văn Vịnh, Học viện khoa học xã hội, 2019. * Luận văn thạc sĩ Luật học, Các biện pháp ngăn chặn theo luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc, Khổng Minh Quân, Học viện khoa học xã hội, 2018. * Luận văn thạc sĩ Luật học, Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong luật tố tụng hình sự (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn tỉnh Bắc Kạn), Triệu Văn Mẫn, Khoa luật Đại học Quốc gia, 2015. * Đề tài khoa học cấp Bộ: “Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp”, Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 4 * Đề tài khoa học cấp Bộ: “Vai trò của Viện kiểm sát trong việc thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị”, Viện khoa học kiểm sát - VKSND tối cao. * Đỗ Văn Đương – Khái niệm, đối tượng, phạm vi, nội dung quyền công tố (Kỷ yếu đề tài khoa học cấp Bộ “Những vấn đề lý luận về quyền công tố và thực tiễn hoạt động công tố ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay”. H 1999. *Đề tài khoa học cấp Bộ: “Vai trò của Viện kiểm sát trong việc thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị”, Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao. * Đề tài khoa học cấp Bộ: “Những vấn đề lý luận về quyền công tố và thực tiễn hoạt động công tố ở Việt Nam từ 1945 đến nay” - Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao. * Luận án Tiến sỹ, Nguyễn Văn Điệp “Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam - Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp” Đại học Luật Hà Nội (2005). ... Ngoài ra, còn có các bài viết của các tác giả khác nhau với các ý kiến và quan điểm khác nhau được đăng trên các báo và Tạp chí Tòa án, Tạp chí Kiểm sát, Tạp chí Luật học…, các báo cáo tổng kết công tác, các văn bản hướng dẫn nghiệp vụ, các chuyên đề của Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh qua từng năm. Các công trình khoa học nói trên mặc dù có đề cập đến việc bắt bị can để tạm giam nói chung nhưng chưa có nhiều chuyên khảo về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam của Viện kiểm sát nhân dân. Hơn nữa, hiện nay các văn bản pháp luật tố tụng đã được sửa đổi, bổ sung với nhiều quy định mới. Do vậy, hiện nay tiếp tục cần có sự nghiên cứu cụ thể và toàn diện hơn. 5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài - Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận, pháp luật và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam của Viện kiểm sát nhân dân, luận văn đề ra giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn này. - Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nói trên, đề tài luận văn có các nhiệm vụ chính như sau: Thứ nhất, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. Thứ hai, phân tích các quy định của pháp luật về hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. Thứ ba, đánh giá thực tiễn thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Thứ tư, đưa ra những khó khăn, hạn chế tồn tại trong thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. Thứ năm, đề ra các giải hoàn thiện pháp luật và pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là các quy định của pháp luật, những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. - Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung: Nghiên cứu thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam trong giai đoạn điều tra, truy tố. Luận văn không nghiên cứu việc bắt bị can để tạm giam của Tòa án. 6 + Về không gian: Đề tài nghiên cứu luận văn trong phạm vi địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Đó là các Viện kiểm sát nhân dân trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, trong đó Kiểm sát viên của các Viện kiểm sát nhân dân là chủ thể chính. Đề tài không nghiên cứu Kiểm sát viên của Viện kiểm sát Quân sự. Quá trình tiến hành có sự phối hợp chặt chẽ với các CQĐT tại tỉnh Quảng Ninh. + Về thời gian: Từ năm 2015 đến năm 2019. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở nhận thức lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin với phương pháp luận là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; Đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở nước ta hiện nay. Đồng thời sử dụng phương pháp luận của khoa học Hình sự, khoa học tố tụng hình sự, các quy định của Ngành kiểm sát nhân dân trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. - Phương pháp nghiên cứu + Phương pháp phân tích - tổng hợp: Đây là phương pháp được tác giả sử dụng một cách cơ bản nhất, xuyên suốt trong toàn bộ quá trình xây dựng và hoàn thiện luận văn. Qua quá trình phân tích, tổng hợp tình hình bắt bị can để tạm giam, thực trạng hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam (Số liệu thực tiễn trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh). Từ đó tìm ra những ưu điểm, hạn chế, thiếu sót và đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can trong thời gian tới. + Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tác giả nghiên cứu lý luận về hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát áp dụng biện pháp ngăn chặn nói chung và bắt bị can để tạm giam nói riêng. Tiếp thu có chọn lọc những thành tựu của các nhà nghiên cứu trước đó, đồng thời, bổ sung hoàn thiện lý luận về 7 chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam của Viện kiểm sát nhân dân. + Phương pháp thống kê, so sánh: Tác giả tiến hành thu thập, thống kê, xác định thực trạng việc bắt bị can để tạm giam của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh nhằm đưa ra các nhận xét, đánh giá cụ thể về vấn đề cần nghiên cứu. Ngoài những phương pháp nêu trên, tác giả còn sử dụng các phương pháp khác như: Phương pháp nghiên cứu điển hình, phương pháp diễn dịch, phương pháp quy nạp trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện luận văn của mình. 6. Ý nghĩa nghiên cứu đề tài Kết quả của đề tài nghiên cứu góp phần bổ sung cho khoa học tố tụng hình sự, xây dựng cách nhìn toàn diện về hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam nhằm làm rõ vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm. Trên cơ sở đánh giá thực tiễn, kết quả và hạn chế, bất cập còn tồn tại trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam giúp Viện kiểm sát nhân dân thực hiện có hiệu quả hơn chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam. Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu, học tập cũng như làm tài liệu cho các cán bộ kiểm sát trong hoạt động nghiệp vụ của mình. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài luận văn gồm 3 Chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận và lược sử quy định của pháp luật về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam 8 Chương 2: Quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam và thực tiễn trên địa bàn tỉnh quảng ninh từ năm 2015 đến 2019 Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam 9 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LƢỢC SỬ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC BẮT BỊ CAN ĐỂ TẠM GIAM 1.1. Khái quát chung về thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bắt bị can để tạm giam hái niệm thực hành quyền công tố trong việc bắt bị can để tạm giam 1.1.1.1. Khái niệm bắt bị can để tạm giam Trước sự phát triển không ngừng của xã hội, quyền con người và quyền công dân ngày càng được đề cao, để đảm bảo cho công tác phòng chống tội phạm, Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) đã đề cập một cách cụ thể hóa, chi tiết các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế. Bản chất biện pháp ngăn chặn nhằm mục đích “Để kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc sẽ tiếp tục phạm tội hoặc để bảo đảm thi hành án.” [20, Điều 109] Theo đó “Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong phạm vi thẩm quyền của mình có thể áp dụng biện pháp giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh.” [20, Điều 109] Tại khoản 2 Điều 109 BLTTHS năm 2015 đã quy định: “Các trường hợp bắt người gồm bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, bắt người phạm tội quả tang, bắt người đang bị truy nã, bắt bị can, bị cáo để tạm giam, bắt người bị yêu cầu dẫn độ.” [20, Điều 109] Trong đó bắt người là biện pháp ngăn chặn được sử dụng phổ biến, cho thấy sự nghiêm khắc của pháp luật đối với người phạm tội hoặc người bị nghi là thực hiện tội phạm được thể hiện cụ thể tại Điều 109, 110,111,112, 113, 114, 115, 116 của BLTTHS. “Bắt” là một thuật ngữ đã xuất hiện từ rất lâu trong hệ thống pháp luật nước ta. Theo Từ điển Tiếng Việt của Trung tâm từ điển ngôn ngữ Hà Nội đã 10 xác định: “Bắt là một động từ diễn tả sự nắm lại, giữ lại một người hay một sinh vật nào đó không để cho tự do hoạt động hoặc cử động” [33, tr.60]. Tuy nhiên, theo Từ điển tiếng việt của Nhà xuất bản Đà Nẵng cho rằng “Bắt là nắm lại, giữ lại, không để cho tự do hoặc cử động” [34, tr.44]. Như vậy, “Bắt” được hiểu là hoạt động của con người tức là được thực hiện một cách chủ động, tác động lên một đối tượng khác nhằm không cho đối tượng này tự do hoạt động. Hiện nay, chưa có một văn bản pháp lý nào đưa ra một khái niệm cụ thể thế nào là Bắt người trong tố tụng hình sự? Theo từ điển bách khoa Công an nhân dân đã nêu: “Bắt người phạm tội là biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự được tiến hành theo quy định của pháp luật và được tiến hành theo lệnh của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân nhằm chặn đứng hành vi phạm tội và không gây khó khăn cho điều tra, truy tố, xét xử cũng như bảo đảm thi hành pháp luật” [29,tr 35]. Theo tác giả Nguyễn Văn Điệp: “Bắt là biện pháp cưỡng chế được quy định trong Luật tố tụng hình sự do cơ quan, người có thẩm quyền luật định áp dụng đối với bị can, bị cáo hoặc người chưa bị khởi tố; người đang có hành vi phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã khi có căn cứ do Bộ luật Tố tụng hình sự quy định, nhằm kịp thời ngăn chặn việc bị can, bị cáo gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án” [15, tr.12-13] Tác giả Nguyễn Văn Nghĩa quan niệm: “Bắt là biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự do cơ quan có thẩm quyền tiến hành đối với bị can, bị cáo và những người đang có hành vi chuẩn bị thực hiện tội phạm, đã hoặc đang thực hiện hành vi phạm tội, ngăn chặn người phạm tội trốn tránh và tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra, truy tố và xét xử, thi hành án.” [13, tr.7] Tác giả Trần Quang Tiệp cho rằng:“Bắt người là biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự do người có thẩm quyền áp dụng, tạm thời hạn chế tự do thân thể đối với bị can, bị cáo hoặc người chưa khởi tố (trong trường hợp 11 khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang) theo những trình tự, thủ tục do pháp luật tố tụng hình sự quy định, nhằm ngăn chặn tội phạm, người thực hiện tội phạm trốn tránh pháp luật, bảo đảm cho việc tiến hành hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.” [26, tr.73-74] Có thể nhận thấy có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm bắt người. Các khái niệm này có những khía cạnh khác nhau nhưng về cơ bản đều mang những bản chất cụ thể của việc bắt người như: Bản chất pháp lý là một biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự; thẩm quyền áp dụng; đối tượng; căn cứ một người nào đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm, có dấu vết thực hiện tội phạm mà xét thấy cần phải áp dụng biện pháp ngăn chặn ngay việc người đó bỏ trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ, gây khó khăn cho các cơ quan tiến hành tố tụng thì có thể áp dụng biện pháp bắt người; mục đích áp dụng của hoạt động bắt người. Căn cứ theo khoản 1 Điều 60 BLTTHS năm 2015 quy định: “Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố hình sự” [20, Điều 60] Khác với khái niệm bị can theo quy định BLTTHS 2003, BLTTHS 2015 đã bổ sung thêm trường hợp bị can là pháp nhân. Tuy hiện nay đã có khái niệm bị can cụ thể tuy nhiên việc xác định tư cách bị can đối với một người còn gặp nhiều vướng mắc giữa các điều luật. Theo Điều 179 của BLTTHS, tất cả các trường hợp khởi tố bị can do Cơ quan điều tra (CQĐT) thực hiện thì quyết định khởi tố bị can của CQĐT phải được Viện kiểm sát (VKS) phê chuẩn. Các tài liệu liên quan để VKS xem xét phê chuẩn bao gồm: chứng cứ, đồ vật, tài liệu có liên quan đến quá trình giải quyết vụ án được dùng làm căn cứ để khởi tố bị can. Viện kiểm sát sau khi nhận được quyết định khởi tố bị can và tài liệu, phải nhanh chóng nghiên cứu hồ sơ, xem xét tính hợp pháp và có căn cứ của quyết định khởi tố bị can. Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được quyết định khởi tố bị can, VKS phải ra một trong các hành vi tố 12