Tài liệu Thu hút và sử dụng oda của ngân hàng thế giới tại việt nam

§¹i häc quèc gia hµ néi Tr-êng ®¹i häc kinh tÕ NguyÔn h÷u dòng Thu hót vµ sö dông oda cña ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam LuËn v¨n th¹c sü kinh tÕ chÝnh trÞ Hµ néi, 2008 1 §¹i häc quèc gia hµ néi Tr-êng ®¹i häc kinh tÕ NguyÔn h÷u dòng Thu hót vµ sö dông oda cña ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ chÝnh trÞ M· sè: 603101 LuËn v¨n th¹c sü kinh tÕ chÝnh trÞ Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS.ts. nguyÔn duy dòng Hµ néi, 2008 2 Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu ----------------------------------------------------------------------- 3 Danh môc nh÷ng tõ viÕt t¾t ----------------------------------------- 9 Ch-¬ng 1. c¬ së lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ thu hót vµ sö dông oda cña ng©n hµng thÕ giíi ----- 11 1.1. Tæng quan vÒ ODA ----------------------------------------------------------- 11 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ODA --------------------------------------------------------- 11 1.1.2. §Æc ®iÓm vµ b¶n chÊt chung cña ODA ---------------------------------- 13 1.1.3. Vai trß cña ODA víi n-íc tµi trî ----------------------------------------- 20 1.1.4. Vai trß cña ODA víi n-íc nhËn viÖn trî -------------------------------- 23 1.2. §Æc ®iÓm ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi ----------------------------------- 29 1.2.1. Giíi thiÖu chung vÒ Ng©n hµng thÕ giíi --------------------------------- 29 1.2.2. §Æc ®iÓm ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi --------------------------------- 35 1.2.3. C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi ----------------------------------------------------------------- 39 1.3. Kinh nghiÖm thu hót vµ sö dông ODA ë mét sè n-íc vµ bµi häc cho ViÖt Nam ----------------------------------------------------------------------- 41 1.3.1. Trung Quèc ------------------------------------------------------------------ 42 1.3.2. Malaysia ---------------------------------------------------------------------- 43 Ch-¬ng 2. t×nh h×nh thu hót vµ sö dông ODA cña ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam ------------------------- 47 2.1. Tæng quan t×nh h×nh thu hót vµ sö dông ODA t¹i ViÖt Nam giai ®o¹n 1993-2007---------------------------------------------------------------- 47 2.1.1. Giai ®o¹n 1993-2000 ------------------------------------------------------- 47 2.1.2. Giai ®o¹n 2001-2007 ------------------------------------------------------- 57 2.1.3. §¸nh gi¸ mét c¸ch tæng thÓ cho giai ®o¹n 1993-2007 ---------------- 62 2.2. Thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam ------------------------------------------------------------------------ 63 1 2.2.1. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam ------------------------------------------------ 64 2.2.2. T×nh h×nh thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam ------------------------------------------------------------------------ 66 2.3. §¸nh gi¸ chung vÒ thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam ------------------------------------------------------------------------- 75 2.3.1. Nh÷ng mÆt ®¹t ®-îc -------------------------------------------------------- 75 2.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n------------------------------------------- 78 Ch-¬ng 3. Gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông ODA cña ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi ------------------------------------- 82 3.1. Bèi c¶nh trong n-íc vµ quèc tÕ --------------------------------------------- 82 3.1.1. Bèi c¶nh trong n-íc -------------------------------------------------------- 82 3.1.2. Bèi c¶nh quèc tÕ ------------------------------------------------------------- 83 3.2. ChiÕn l-îc viÖn trî ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi cho ViÖt Nam trong thêi gian tíi ------------------------------------------------------------------- 85 3.3. Nguyªn t¾c vµ ®Þnh h-íng cña ViÖt Nam vÒ thu hót vµ sö dông ODA nãi chung vµ cña Ng©n hµng thÕ giíi nãi riªng trong thêi gian tíi -- 87 3.3.1. Nguyªn t¾c cña ViÖt Nam vÒ thu hót vµ sö dông ODA nãi chung trong thêi gian tíi ------------------------------------------------------------------- 87 3.3.2. §Þnh h-íng cña ViÖt Nam vÒ thu hót vµ sö dông ODA nãi chung trong thêi gian tíi ------------------------------------------------------------------- 89 3.3.3. §Þnh h-íng cña ViÖt Nam vÒ thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi nãi riªng trong thêi gian tíi ------------------------------- 92 3.4. Gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi -------------------------- 94 3.4.1. Nhãm gi¶i ph¸p chung cho ODA t¹i ViÖt Nam ----------------------- 94 3.4.2. Nhãm gi¶i ph¸p riªng cho ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi ------------ 105 KÕt luËn ------------------------------------------------------------------------ 110 tµi liÖu tham kh¶o ------------------------------------------------------ 111 2 Danh môc nh÷ng tõ viÕt t¾t 1. BOT Building ownership and Transfer: X©y dùng, së h÷u vµ chuyÓn giao 2. CIDA Canadian International Development Agency: C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ cña Canada 3. CAS Country Assistance Strategy: ChiÕn l-îc hç trî quèc gia 4. CPRGS Comprehensive Poverty Reduction and Growth Strategy: ChiÕn l-îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr-ëng vµ gi¶m nghÌo 5. CG Consulting Group Meeting: Héi nghÞ t- vÊn c¸c nhµ tµi trî 6. CCBP Comprehensive Capacity Building Programme: Ch-¬ng tr×nh N©ng cao n¨ng lùc toµn diÖn qu¶n lý 7. CPS Vietnam-Country Partnership Strategy: ChiÕn l-îc ®èi t¸c quèc gia míi cho ViÖt Nam 8. DAC Development Assistance Committee: Uû ban ViÖn trî ph¸t triÓn 9. DAG Development Assistance Group: Nhãm viÖn trî ph¸t triÓn 10. DFID UK Development for International Development: C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ Anh 11. EAO External Aid Office: C¬ quan viÖn trî bªn ngoµi 12. FDI Foreign Direct Investment: §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi 13. FDA French Development Agency: C¬ quan ph¸t triÓn cña Ph¸p 14. FC Fiscal Year: N¨m tµi chÝnh 15. FIDIC The International Federation of Consulting Engineers: HiÖp héi kü st- vÊn quèc tÕ 16. GDP Gross Domestic Product: Tæng s¶n phÈm quèc néi 17. GNI Gross National Income: Tæng thu nhËp quèc d©n 18. ODA Official Development Assistance: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc 19. OFD Official Finance Development: Ph¸t triÓn Tµi chÝnh ChÝnh thøc 20.OEEC Organiztaion for European Economic Co-operation: Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ ch©u ¢u 21. OECD Organization for Economic Co-operation and Development: Tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn 3 22. ICSID The International Centre for Settlement for Investment Disputes: Trung t©m Quèc tÕ vÒ xö lý Tranh chÊp §Çu t- 23. IMF International Monetary Fund: Quü tiÒn tÖ Quèc tÕ 24. IBRD The International Bank for Reconstruction and Development: Ng©n hµng Quèc tÕ T¸i thiÕt vµ Ph¸t triÓn 25. IDA The International Development Association: HiÖp héi Ph¸t triÓn Quèc tÕ 26. IFC International Finance Corporation: C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ 27. MIGA The Multilateral Investment Guarantee Agency: C¬ quan B¶o l·nh §Çu t- ®a biªn 28. MPDF The Mekong Private Sector Development Facality: Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n s«ng Mª K«ng 29. MDG The Millennium Development Goals: Môc tiªu thiªn niªn kû 30. NTC N¨m Tµi ChÝnh 31. PGAE The partnership Group for Aid Effectiveness: Nhãm ®èi t¸c vÒ hiÖu qu¶ viÖn trî 32. PPF Project Preparation Facility: Quü chuÈn bÞ dù ¸n 33. PRSC Poverty Reduction Support Credit: Kho¶n hç trî tÝn dông gi¶m nghÌo 34. SME Small and medium scale Enterprises: C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá 35. SAC Structural Adjustment Credit: TÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu 36. SOE State Owned Enterprises: C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc 37. TI Transparency International: Tæ chøc minh b¹ch quèc tÕ 38. UNDP United Nation Development Programme: Ch-¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc 39. USAID United States Agency for International Development: C¬ quan viÖn trî quèc tÕ cña Mü 40. UNCTAD The United Nations Conference on Trade and Development: Héi nghÞ cña Liªn hiÖp quèc vÒ Th-¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn 41. WB The World Bank: Ng©n hµng thÕ giíi 42. WBG The World Bank Group: Nhãm Ng©n hµng thÕ giíi 43. WTO The World Trade Organization: Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi 4 Lêi nãi ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 20 n¨m ®æi míi võa qua, ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nhiÒu nh÷ng thµnh tùu v-ît bËc trªn nhiÒu lÜnh vùc. §Æc biÖt, ngµy 16/10/2007 ViÖt Nam trë thµnh Uû viªn kh«ng th-êng trùc cña Héi ®ång B¶o an Liªn HiÖp Quèc. §iÒu nµy ®¸nh dÊu mét b-íc quan träng trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµ n©ng cao vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ. §Ó ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu v-ît bËc ®ã, bªn c¹nh nç lùc mang tÝnh quyÕt ®Þnh cña §¶ng, Nhµ n-íc vµ nh©n d©n ta, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn sù gióp ®ì to lín cña b¹n bÌ quèc tÕ. Tr-íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña ODA nãi chung vµ cña Ng©n hµng thÕ giíi nãi riªng ®· ®ãng gãp mét phÇn hÕt søc quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n-íc ta thêi gian qua. Theo Th«ng c¸o b¸o chÝ t¹i "LÔ kû niÖm 10 n¨m ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ t¹i ViÖt Nam", Ng©n hµng thÕ giíi ®em ®iÖn tíi cho 2 triÖu ng-êi d©n ë 32 tØnh nghÌo nhÊt; cÊp gÇn 650 000 kho¶n vay cho kho¶ng 250000 hé gia ®×nh thuéc khu vùc n«ng th«n; lµ ®èi t¸c trong viÖc n©ng cÊp hÖ thèng ®-êng thñy néi ®Þa dµnh cho h¬n 16 triÖu ng-êi nghÌo ë n«ng th«n; x©y dùng vµ n©ng cÊp 15 trung t©m ch¨m sãc søc khoÎ bµ mÑ vµ trÎ em vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, 137 phßng kh¸m vµ phÉu thuËt cña c¸c bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn, 2606 trung t©m y tÕ x·, 60 tr¹m x¸ ë c¸c vïng nói vµ tæ chøc c¸c kho¸ ®µo t¹o cho 22 000 l-ît c¸n bé y tÕ…Vµ Ng©n hµng thÕ giíi trë thµnh mét trong nh÷ng nhµ tµi trî ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam, chØ sau NhËt B¶n tõ 1993 ®Õn nay. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®¹t ®-îc, th× viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng ®Æc ®iÓm, thùc tr¹ng vµ nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc vµ h¹n chÕ cña ODA ®ang ®ßi hái cã nh÷ng kh¶o s¸t ®Çy ®ñ h¬n. Tõ thùc tÕ ®ã chóng ta míi cã thÓ x©y dùng ®-îc c¸c chÝnh s¸ch phï hîp nh»m chñ ®éng thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ ODA nãi chung vµ cña Ng©n hµng thÕ giíi nãi riªng. §Æc biÖt, trong bèi c¶nh míi víi nhiÒu biÕn ®éng khã l-êng, viÖc tiÕp tôc ®i s©u nghiªn cøu chñ ®Ò nµy lµ hÕt søc cÇn thiÕt. V× vËy, häc viªn lùa chän ‚Thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam‛ lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña LuËn v¨n víi hy väng sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá h¬n vÒ nguån vèn quan träng nµy ë n-íc ta hiÖn nay vµ trong thêi gian tíi. 5 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ODA trong h¬n nöa thÕ kû qua lu«n lµ chñ ®Ò ®-îc bµn luËn kh¸ s«i næi vµ thu hót ®-îc sù quan t©m cña hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu, häc gi¶, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c tæ chøc trong n-íc vµ quèc tÕ, còng nh- cña c¸c n-íc viÖn trî vµ n-íc nhËn viÖn trî. Do vËy, ®Õn nay nhiÒu c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ nghiªn cøu vÒ ODA ®· ®-îc c«ng bè vµ ®¨ng t¶i trªn c¸c s¸ch xuÊt b¶n, c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh, ®Ò tµi cÊp nhµ n-íc, cÊp bé, c¸c b¸o c¸o th-êng niªn ë trong n-íc vµ quèc tÕ. Ngoµi ra, ODA còng ®-îc nhiÒu ng-êi lùa chän lµm ®Ò tµi cho LuËn ¸n tiÕn sü vµ LuËn v¨n cao häc cña m×nh. C©u hái ®Æt ra lµ t¹i sao ODA lµ ®Ò tµi võa mang tÝnh häc thuËt võa mang tÝnh thêi sù nh- vËy vµ môc ®Ých cña nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy nh»m ®Ó lµm g×? Cã thÓ tr¶ lêi r»ng nghiªn cøu vÒ viÖn trî, t¨ng tr-ëng vµ gi¶m nghÌo cung cÊp nh÷ng b»ng chøng quan träng ®Ó chóng ta t¨ng c-êng hiÖu qu¶ cña viÖn trî. H¬n n÷a, trong viÖn trî kiÕn thøc còng kh«ng kÐm phÇn quan träng so víi tiÒn b¹c. Gióp c¸c n-íc vµ c¸c céng ®ång h×nh thµnh kiÕn thøc cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn lµ vai trß c¬ b¶n cña viÖn trî. Vµ viÖn trî còng lµ mét lÜnh vùc cÇn ®-îc nghiªn cøu liªn tôc ®Ó thÝch øng víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh míi sao cho hiÖu qu¶ h¬n. KÕt qu¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trong thêi gian qua cã thÓ nhËn thÊy ë mét sè ®iÓm næi bËt sau: (i) Lµm râ nh÷ng quan niÖm, c¸ch tiÕp cËn cña ODA. Khi nghiªn cøu bÊt kú mét lÜnh vùc g× th× viÖc hiÓu ®-îc néi hµm cña nã lµ rÊt quan träng mµ néi hµm cña nã chñ yÕu ®-îc diÔn t¶ th«ng qua c¸c kh¸i niÖm hay ®Þnh nghÜa. V× thÕ, ®èi víi ODA còng vËy, ®Õn nay cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nh- TrÇn §×nh TuÊn v¯ §Æng V¨n Nhiªn (1993), ‚Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA)”, NXB X©y dùng, Hµ Néi; OECD/ GD (1994), ‚The history of Official development Assistance‛; Hµ ThÞ Ngäc Oanh (2000), “Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) - Nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n vµ thùc tiÔn cña ViÖt Nam‛, NXB Gi²o dóc; ChÝnh phñ (2001), ‚NghÞ ®Þnh 17/2001/ N§CP” ®· ph©n tÝch kh¸ s©u s¾c kh¸i niÖm, lÞch sö h×nh thµnh vµ b¶n chÊt cña ODA. §iÓm chung cña c¸c c«ng tr×nh nµy kh¸ lµ thèng nhÊt vÒ ®Þnh nghÜa ODA. 6 Coi ODA lµ kho¶n vay cã hoµn l¹i hoÆc kh«ng hoµn l¹i cña c¸c n-íc, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ cho c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, ®iÒu cã thÓ dÔ nhËn thÊy lµ quan niÖm nµy cã nhiÒu thay ®æi tõ c¸ch ®Æt vÊn ®Ò vÒ néi hµm vµ nhÊt lµ c¸ch thøc, ®iÒu kiÖn cho vay. NhiÒu n-íc ph¸t triÓn nh- NhËt B¶n ®· ban hµnh HiÕn ch-¬ng ODA, trong ®ã nªu râ môc tiªu, c¸c lÜnh vùc mµ n-íc nµy sÏ tµi trî. Ngo¯i ra, mét sè c«ng tr×nh nh­ Ng©n h¯ng thÕ giíi (1998), ‚§¸nh gi¸ viÖn trî ” Khi nµo cã t¸c dông, khi nµo kh«ng vµ t¹i sao‛ l¯ ®± cã sù nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan h¬n vÒ ODA so víi tr-íc ®©y. NÕu tr-íc ®©y coi ODA th-êng nhÊn m¹nh ®Õn mÆt tiªu cùc cña nã (c«ng cô bãc lét, khèng chÕ vµ buéc c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn ph¶i lÖ thuéc) mµ xem nhÑ mÆt tÝch cùc, th× c¸c c«ng tr×nh vÒ sau ®· kh¾c phôc ®-îc nh÷ng thiªn kiÕn ®ã. (ii) Ph©n tÝch cã c¨n cø vÒ lîi Ých vµ vai trß cña ODA §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c c«ng tr×nh nh- Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t(2001), ‚T×nh h×nh vËn ®éng thu hót vµ sö dông ODA thêi kú 2001-2005 vµ nh÷ng bµi häc rót ra‛; Bé KÕ ho³ch v¯ §Çu t­ (2006), ”§Þnh h­íng thu hót vµ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA thêi kú 2006-2010‛; Ph¹m Ngäc Kiªm (2003), ‚Nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a vèn ®Çu t- ph¸t triÓn víi t¨ng tr-ëng kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y‛. C¸c c«ng tr×nh nµy nªu bËt vai trß cña ODA ®èi víi c¸c n-íc tiÕp nhËn nh- ViÖt Nam trªn c¸c khÝa c¹nh: Bæ sung, hç trî kü thuËt, ®µo t¹o, qu¶n lý. H¬n nữa, ®iÒu ®¸ng chó ý lµ nhiÒu c«ng tr×nh nhUNDP (2005), ‚B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng-êi”, Ch-¬ng 3; Ng©n hµng thÕ giíi (1998), ‚§¸nh gi¸ viÖn trî ” Khi nµo cã t¸c dông, khi nµo kh«ng vµ t¹i sao‛, ®· nh×n nhËn vai trß cña ODA kh«ng chØ mang l¹i lîi Ých cho n-íc nhËn viÖn trî mµ cho c¶ chÝnh n-íc viÖn trî. Lîi Ých nµy lµ ®éng lùc ®Ó c¸c n-íc ph¸t triÓn bá ra nguån vèn kh¸ lín cho c¸c n-íc nghÌo. §ã lµ kh¶ n¨ng sinh lêi tõ ODA nh- më réng thÞ tr-êng, sù ñng hé vÒ chÝnh trÞ, n©ng cao vai trß cña n-íc cung cÊp viÖn trî. (iii) Ph©n tÝch s©u s¾c thùc tr¹ng ODA ë c¸c n-íc, trong ®ã cã ViÖt Nam. C¸c c«ng tr×nh nh- UNDP (1999-2004), ‚Tæng quan viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc t¹i ViÖt Nam”; NguyÔn YÕn H¶i (2000), “Hç trî ph¸t triÓn chÝnh 7 thøc víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ViÖt Nam”, LuËn v¨n Th¹c sü, §¹i häc Kinh tÕ, §¹i häc quèc gia Hµ Néi; Phïng TuÖ Ph-¬ng (2002), “Tµi trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam‛, LuËn v¨n Th¹c sü, §¹i häc Kinh tÕ, §¹i häc quèc gia Hµ Néi; NguyÔn §×nh Hoan (2006), ‚Mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý sö dông vèn vay ODA ë ViÖt Nam‛, LuËn v¨n Th¹c sü, §¹i häc Kinh tÕ, §¹i häc quèc gia Hµ Néi, ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh chñ yÕu lµ khèi l-îng, c¬ cÊu, lÜnh vùc tµi trî. ODA tr-íc ®©y ®-îc tËp trung ph©n tÝch kh«ng chØ ë thùc tr¹ng chung mµ ®i s©u vµo tõng ®èi t¸c cô thÓ, nhÊt lµ c¸c nhµ tµi trî lín. Ngoµi c¸c n-íc ph¸t triÓn nh- NhËt B¶n, EU nhiÒu c«ng tr×nh ®· ®Ò cËp ®Õn tµi trî cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ cho ViÖt Nam. §ång thêi bªn c¹nh viÖc nhÊn m¹nh ®Õn vai trß tÝch cùc cña ODA, th× c¸c c«ng tr×nh còng nªu lªn nh÷ng h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n trong qu¸ tr×nh thu hót vµ sö dông ODA ë ViÖt Nam thêi gian qua. (iv) TËp trung ph©n tÝch vµ nªu lªn c¸c gi¶i ph¸p thu hót vµ sö dông hiÖu qu¶ ODA. Tõ viÖc ph©n tÝch ®Þnh h-íng chung vÒ thu hót ODA, c¸c c«ng tr×nh nhGrant Thornton (2001), ‚Nghiªn cøu vÒ hμ i hoμ thñ tôc gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam víi c¸c nhμ tμ i trî (dù th¶o)”, Hμ Néi; Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t- (2006), ”§Þnh h­íng thu hót v¯ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA thêi kú 2006-2010‛; NguyÔn Th¯nh §« (2006), ‚B¶y gi¶i ph¸p chèng l·ng phÝ‛; Hoµng Ph-íc HiÖp (2006), “Khu«n khæ ph¸p lý ®Ó t¨ng c-êng gi¸m s¸t vµ qu¶n lý viÖc sö dông vèn ODA ë ViÖt Nam“, T¹p chÝ KiÓm to¸n, sè 10; Lª Quèc Quý (2006), “Gi¶i ph¸p n©ng cao tû lÖ vèn ODA trong c©n ®èi Ng©n s¸ch Nhµ n-íc (NSNN) ®Ó t¨ng c-êng qu¶n lý ODA qua NSNN‛, T¹p chÝ KiÓm to¸n, sè 10; NguyÔn ChÝ Thµnh (2006), ‚Dù b¸o vay nî n-íc ngoµi cña ViÖt Nam ” Mét sè gîi ý‛, ®± m¹nh d¹n ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p kh¶ thi nh»m sö dông hiÖu qu¶ nguån vèn nµy. NhiÒu kiÕn nghÞ cã gi¸ trÞ ®-îc bµn luËn vµ ®Ò xuÊt thùc sù lµ nh÷ng ®ãng gãp cho viÖc thu hót vµ sö dông ODA ë n-íc ta hiÖn nay vµ trong thêi gian tíi. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn kh«ng chØ cã gi¸ trÞ vÒ lý luËn mµ cßn cã ý nghÜa c¶ vÒ thùc tiÔn. §©y thùc sù lµ nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o quý lµm c¬ së cho häc viªn khi viÕt LuËn v¨n cña m×nh. MÆc dï ®¹t ®-îc nhiÒu kÕt qu¶ cã gi¸ trÞ, 8 song c¸c c«ng tr×nh ®ã vÉn cßn nhiÒu néi dung ch-a ®Ò cËp, ch-a nghiªn cøu kü l-ìng. Cã thÓ nªu lªn mét sè vÊn ®Ò sau: - Ch-a lµm næi bËt mèi quan hÖ vÒ lîi Ých cña n-íc cho vay vµ n-íc ®i vay th«ng qua ho¹t ®éng cña ODA, nhÊt lµ khÝa c¹nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸. NÕu lµm râ nh÷ng néi dung nµy sÏ cho phÐp c¶ phÝa cho vay vµ n-íc nhËn ODA hiÓu ®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt ODA vµ cã c¸c ®Þnh h-íng, gi¶i ph¸p, thu hót vµ sö dông tèt h¬n nguån vèn nµy. - Nh×n chung, ODA cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ ë ViÖt Nam, trong ®ã cã WB, thêi gian qua Ýt bµn luËn mét c¸ch cã hÖ thèng viÖc n¾m b¾t ®Çy ®ñ b¶n chÊt, c¸ch thøc ho¹t ®éng ODA cña c¸c tæ chøc nµy lµ hÕt søc quan träng. §iÒu nµy cho phÐp chóng ta nhËn biÕt râ h¬n vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vµ kh¸c biÖt ODA cña c¸c ®èi t¸c. Tõ ®ã, cã c¸c gi¶i ph¸p phï hîp, chñ ®éng vµ hiÖu qu¶ h¬n. - Trong bèi c¶nh víi nhiÒu biÕn ®éng, kinh tÕ thÕ giíi vµ c¸c n-íc nãi chung, ODA nãi riªng sÏ cã nhiÒu thay ®æi. Do vËy, viÖc kÞp thêi nghiªn cøu bæ sung vÒ ODA, trong ®ã cã ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ lu«n cã tÝnh thêi sù cao. Tõ viÖc kh¸i qu¸t t×nh h×nh nghiªn cøu trªn, häc viªn cho r»ng lùa chän ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi cho ViÖt Nam lµm ®èi t-îng nghiªn cøu sÏ gãp phÇn tiÕp tôc lµm râ h¬n b»ng chøng thùc tr¹ng ODA nãi chung vµ cña Ng©n hµng thÕ giíi nãi riªng. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých: Trªn c¬ së lµm râ ®Æc ®iÓm, thùc tr¹ng ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi ë ViÖt Nam ®Ó ®-a ra c¸c khuyÕn nghÞ gi¶i ph¸p nh»m thu hót vµ sö dung cã hiÖu qu¶ nguån vèn nµy hiÖn nay vµ trong thêi gian tíi. NhiÖm vô: - Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh thu hót vµ sö dông ODA ë ViÖt Nam nãi chung vµ cña Ng©n hµng thÕ giíi nãi riªng. - Tõ ®ã, ®Ò ra c¸c kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi ë n-íc ta hiÖn nay vµ trong thêi gian tíi. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 9 - §èi t-îng: Nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ vÒ qóa tr×nh thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam. - Ph¹m vi: ODA lµ mét ®Ò tµi cã ph¹m vi rÊt réng vµ ®-îc luËn bµn kh¸ nhiÒu. Trong LuËn v¨n chØ giíi h¹n nghiªn cøu ODA d-íi gãc ®é kinh tÕ chÝnh trÞ, tøc lµ xem xÐt nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt ë tÇm vÜ m«. Nghiªn cøu vµ ph©n tÝch vai trß vµ t¸c ®éng cña ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi ®èi víi ViÖt Nam tõ 1993 ®Õn nay. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ®-îc sö dông lµ hÖ thèng ph-¬ng ph¸p cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p cô thÓ lµ trõu t-îng ho¸ khoa häc, so s¸nh, tæng hîp, ph©n tÝch, kh¶o s¸t thùc tÕ. 6. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n Trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ ODA, luËn v¨n cè g¾ng ®-a ra nh÷ng ®ãng gãp míi nh- sau: - Lµm râ h¬n b¶n chÊt vµ nh÷ng t¸c ®éng míi cña ODA ®èi víi bªn viÖn trî vµ bªn nhËn viÖn trî. - Ph©n tÝch ®Çy ®ñ vµ cã c¨n cø thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam. Qua ®ã, gióp nhËn d¹ng râ h¬n nguån vèn quan träng nµy c¶ khÝa c¹nh tÝch cùc vµ h¹n chÕ. - §-a ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó thu hót vµ sö dông ODA nãi chung vµ cña Ng©n hµng thÕ giíi trong bèi c¶nh míi cña ®Êt n-íc vµ thÕ giíi. 7. Bè côc cña luËn v¨n Ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn, LuËn v¨n bao gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1. C¬ së lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi Ch-¬ng 2. T×nh h×nh thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam 10 Ch-¬ng 3. Gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông ODA cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi 11 Ch-¬ng 1 c¬ së lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ thu hót vµ sö dông oda cña ng©n hµng thÕ giíi 1.1. Tæng quan vÒ ODA 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ODA TiÒn th©n cña Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) lµ Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ ch©u ¢u (OEEC), ®-îc thµnh lËp n¨m 1947 ®Ó tiÕp nhËn vµ qu¶n lý nguån viÖn trî cña Mü vµ Canada theo kÕ ho¹ch Mashall nh»m t¸i thiÕt ch©u ¢u sau thÕ chiÕn thø II. §Õn n¨m 1961 OEEC chuyÓn thµnh OECD. NhiÖm vô cña OECD lµ gióp ®ì c¸c n-íc thµnh viªn duy tr× t¨ng tr-ëng kinh tÕ bÒn v÷ng, t¹o viÖc lµm vµ n©ng cao møc sèng cña ng-êi d©n trong khi vÉn ®¶m b¶o æn ®Þnh tµi chÝnh, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, trong OECD xuÊt hiÖn c¸c c¬ quan viÖn trî cña c¸c n-íc thµnh viªn. VÝ dô, Canada më C¬ quan viÖn trî bªn ngoµi (EAO) n¨m 1960 vµ ®Õn n¨m 1968 ®æi thµnh C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ cña Canada (CIDA). N¨m 1961 Ph¸p lµ n-íc ®Çu tiªn thµnh lËp Bé Hîp t¸c ®Ó phèi hîp víi ChÝnh phñ viÖn trî cho c¸c n-íc míi ®-îc ®éc lËp ë ch©u Phi vµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, sau nµy chuyÓn thµnh C¬ quan ph¸t triÓn cña Ph¸p (FDA). T-¬ng tù, còng n¨m 1961 Mü ban hµnh LuËt ViÖn trî n-íc ngoµi víi môc ®Ých viÖn trî kinh tÕ lµ c¬ b¶n, ®ång thêi thµnh lËp C¬ quan viÖn trî quèc tÕ cña Mü (USAID). Sau nµy c¸c n-íc thµnh viªn cßn l¹i còng lËp ra c¸c c¬ quan viÖn trî riªng cña m×nh. Tõ ®ã, thuËt ng÷ ODA ra ®êi vµ ®-îc thùc hiÖn bëi mét ban chuyªn tr¸ch cña OECD gäi lµ Uû ban ViÖn trî ph¸t triÓn (DAC), thµnh lËp ngµy 23/06/ 1960, ban ®Çu gäi lµ Nhãm viÖn trî ph¸t triÓn (DAG), víi nhiÖm vô chÝnh lµ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hîp t¸c víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ th«ng qua h×nh thøc viÖn trî ®Ó gióp c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ph¸t triÓn kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; qua ®ã hä cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu, c¶i thiÖn cuéc sèng cña m×nh. MÆc dï thuËt ng÷ ODA ®-îc sö dông phæ biÕn vµ mang tÝnh toµn cÇu, nh-ng cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu c¸ch hiÓu vµ c¸c kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ ODA. 12 Kh¸i niÖm ODA ®-îc Uû ban ViÖn trî ph¸t triÓn (DAC) cña OECD chÝnh thøc ®Ò cËp n¨m 1969 vµ söa ®æi n¨m 1972: ODA lµ nguån vèn dµnh cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc ®a ph-¬ng/ nhiÒu bªn, ®-îc c¸c c¬ quan chÝnh thøc gåm c¸c chÝnh quyÒn trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng hoÆc c¸c c¬ quan thõa hµnh cña chÝnh phñ. Kho¶n vay nµy gäi lµ ODA ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau: (a) Nã nh»m môc ®Ých chÝnh ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ vµ phóc lîi ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, vµ (b) vèn vay cã yÕu tè cho kh«ng chiÕm Ýt nhÊt 25. Theo B¸o c¸o nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña WB xuÊt b¶n th¸ng 6/ 1999 cã ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ ODA nh­ sau: ‚ODA lµ mét phÇn cña tµi chÝnh ph¸t triÓn chÝnh thøc, trong ®ã cã yÕu tè viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ph¶i chiÕm Ýt nhÊt 25% trong tæng sè viÖn trî, céng víi cho vay -u ®·i‛. Cßn tµi chÝnh ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODF), lµ tÊt c¶ c¸c nguån tµi chÝnh mµ chÝnh phñ c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc ®a ph-¬ng dµnh cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Mét sè kho¶n tµi trî nµy cã møc l·i suÊt gÇn víi møc l·i suÊt th-¬ng m¹i. ViÖn trî n-íc ngoµi th-êng liªn quan ®Õn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc vµ dµnh cho nh÷ng n-íc nghÌo nhÊt. Ch-¬ng 1, ®iÒu 1 cña NghÞ ®inh 17/2001/N§-CP cã hiÖu lùc tõ ngµy 04/05/2001 cña ChÝnh phñ ViÖt Nam quy ®Þnh: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc gäi t¾t lµ ODA lµ ho¹t ®éng hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a Nhµ n-íc hoÆc ChÝnh phñ n-íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi nhµ tµi trî gåm chÝnh phñ n-íc ngoµi, c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ hoÆc liªn quèc gia; h×nh thøc cung cÊp ODA bao gåm ODA kh«ng hoµn l¹i, ODA vay -u ®·i cã yÕu kh«ng hoµn l¹i Ýt nhÊt 25%; ph-¬ng thøc cung cÊp ODA bao gåm hç trî c¸n c©n thanh to¸n, hç trî ch-¬ng tr×nh, hç trî dù ¸n. C¨n cø vµo kh¸i niÖm ODA cña DAC, cña WB, cña c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c vµ cña ViÖt Nam th× vÒ c¬ b¶n néi dung cña ODA kh«ng thay ®æi nhiÒu so víi ®Þnh nghÜa ban ®Çu mµ DAC ®-a ra. Do vËy, ODA cã thÓ ®-îc hiÓu nh- sau: ODA lµ nguçn vèn dµnh cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, kÐm ph¸t triÓn nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao phóc lîi x· héi cho ng-êi d©n, ®-îc cung cÊp tõ c¸c c¬ quan chÝnh thøc bªn ngoµi bao gåm chÝnh phñ c¸c n-íc, c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ hay phi chÝnh phñ. Nguån vèn nµy cã tÝnh chÊt -u ®·i nh- kh«ng l·i 13 suÊt hay l·i suÊt thÊp, thêi gian vay vµ thêi gian gia h¹n dµi, ®Æc biÖt ph¶i cã tû lÖ cho kh«ng chiÕm Ýt nhÊt 25% cña tæng sè nguån vèn viÖn trî cho bªn ®-îc nhËn viÖn trî. ODA lµ h×nh thøc hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc. Nã ®-îc gäi lµ hç trî v× c¸c kho¶n ®Çu tõ nµy th-êng lµ c¸c kho¶n cho vay kh«ng l·i suÊt hoÆc l·i suÊt thÊp víi thêi gian vay dµi vµ cã mét tû lÖ kh«ng hoµn l¹i nhÊt ®Þnh; nã gäi lµ ph¸t triÓn v× môc tiªu danh nghÜa cña c¸c kho¶n ®Çu t- nµy lµ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao phóc lîi ë c¸c n-íc ®-îc ®Çu tõ; nã gäi lµ chÝnh thøc v× nguån vèn cho vay ë cÊp Nhµ n-íc hay t-¬ng ®-¬ng cÊp nhµ n-íc nh- c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, c¸c tæ chøc cña Liªn hiÖp quèc. 1.1.2. §Æc ®iÓm vµ b¶n chÊt chung cña ODA 1.1.2. 1. §Æc ®iÓm chung cña ODA Mét lµ, ODA lµ nguån vèn vay -u ®·i, kh«ng ph¶i vèn vay mang tÝnh th-¬ng m¹i, nªn trong tæng sè vèn vay bao giê còng cã hai phÇn. Mét phÇn lµ cho kh«ng, chiÕm Ýt nhÊt 25%, cßn l¹i lµ phÇn vay -u ®·i víi l·i suÊt thÊp (d-íi 3%, trung b×nh 1-2%), hoÆc kh«ng l·i suÊt, thêi gian tr¶ nî dµi h¹n (25-40 n¨m), kÌm theo thêi gian ©n h¹n (08-10 n¨m). VÝ dô, Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB) cho ViÖt Nam vay 55 triÖu USD n¨m 2004 ®Ó "ph¸t triÓn gi¸o dôc trung häc c¬ së", víi thêi h¹n 32 n¨m, 8 n¨m ©n h¹n, l·i suÊt 1% trong thêi gian ©n h¹n vµ 1,5% trong thêi gian sau ®ã. Hai lµ, c¸c n-íc nhËn ODA ph¶i lµ nh÷ng n-íc cã thu nhËp d-íi møc trung b×nh tÝnh theo chuÈn cña Liªn hiÖp quèc hay cßn gäi lµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. N¨m 2005 theo tµi liÖu cña UNDP, hiÖn nay cã 20% d©n sè thÕ giíi sèng mçi ngµy chØ cã 1USD. Do vËy, ODA chñ yÕu dïng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi thuÇn tuý vµ kh«ng mang tÝnh lîi nhuËn nh»m ®Ó gióp c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. LÜnh vùc ®-îc ®Çu t- nhiÒu nhÊt b»ng ODA lµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - kü thuËt vµ x· héi, y tÕ, gi¸o dôc, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn n«ng th«n, « nhiÔm m«i tr-êng. Ba lµ, nhµ tµi trî chÝnh ODA lµ c¸c n-íc thuéc nhãm OECD. §©y lµ nhãm nh÷ng n-íc ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi, còng nh- c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ nh14 UNDP, WB, ADB, IMF vµ c¸c tæ chøc kh¸c th× còng do nhãm c¸c n-íc nµy chi phèi, ®ãng gãp vµ cã ¶nh h-ëng lín. Nh×n vµo B¶ng 1.1 ta thÊy l-îng ODA cung cÊp cña c¸c n-íc nhãm G7 chiÕm tû träng lín, b×nh qu©n h¬n 70% tæng ODA thÕ giíi. N¨m 1990 ODA thÕ giíi lµ 54,3 tû USD th× nhãm G7 ®ãng gãp 42,4 tû USD, chiÕm 78,08% vµ ®Õn n¨m 2003 vÉn chiÕm 72,31%, t-¬ng ®-¬ng 49,9 tû USD. Trong sè c¸c n-íc viÖn trî ODA th× Mü lµ nhµ viÖn trî lín nhÊt, sau ®ã lµ ®Õn NhËt B¶n. Riªng n¨m 1995 ODA cña Mü thÊp nhÊt chØ ®¹t 7,4 tû USD, chiÕm 12,56% vµ n¨m nhiÒu nhÊt lµ 2003 víi 16,3 tû USD, chiÕm 23,62% tæng ODA cña thÕ giíi. B¶ng 1.1. ODA cña c¸c nhµ tµi trî chÝnh giai ®o¹n 1990-2003 §VT: Tû USD N¨m 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 54,3 58,3 62,4 56,1 58,8 58,8 55,6 48,5 52,1 53,2 53,7 52,4 58,3 69,0 42,4 45,6 48,6 44,6 46,6 44,7 41,3 35,1 38,6 39,4 40,2 38,2 42,6 49,9 Mü 11,4 11,3 11,7 10,1 9,9 7,4 9,4 6,9 8,8 9,1 10,0 11,4 13,3 16,3 NhËt 9,1 11,0 11,2 11,3 13,2 14,5 9,4 9,4 10,6 12,2 13,5 9,8 9,3 8,9 Ph¸p 7,2 7,4 8,3 7,9 8,5 8,4 7,5 6,3 5,7 5,6 4,1 4,2 5,5 7,3 §øc 6,3 6,9 7,6 7,0 6,8 7,5 7,6 5,9 5,6 5,5 5,0 5,0 5,3 6,8 N-íc Tæng ODA Nhãm G7 Nguån: www.oecd.org Bèn lµ, ODA kh«ng æn ®Þnh, khèi l-îng cã xu h-íng gi¶m. Giai ®o¹n 19902002 ODA thÕ giíi t¨ng liªn tôc trªn 7%/ n¨m, riªng n¨m 1992 ®¹t møc cao nhÊt kÓ tõ 1990-2002 víi 62,4 tû USD vµ ®ét ngét t¨ng lªn n¨m 2003 víi 69 tû USD, t¨ng 18,35%, t-¬ng ®-¬ng 10,7 tû USD so víi 2002. Tõ n¨m 1997 -2001 møc ODA cña thÕ giíi ë møc thÊp, trong ®ã n¨m 1997 ë møc thÊp nhÊt lµ 48,5 tû USD do ¶nh h-ëng cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸ (xem B¶ng 1.1). Ngoµi ra, ®Ó gi¶i thÝch cho lý do sôt gi¶m ODA c¶ vÒ con sè tuyÖt ®èi vµ t-¬ng ®èi nh÷ng n¨m 1990 v× cã liªn quan ®Õn ba sù kiªn sau: c¸c vÊn ®Ò ng©n s¸ch ë c¸c n-íc OECD, chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc vµ nguån vèn t- nh©n ®æ vµo c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng m¹nh (Xem BiÓu ®å 1.1). 15 BiÓu ®å 1.1. Dßng tµi chÝnh ®æ vµo c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn Nguån: Ng©n hµng thÕ giíi, [21] Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c n-íc OECD ®ang ph¶i ®Êu tranh ®Ó kiÓm so¸t th©m hôt ng©n s¸ch vµ kiÒm chÕ gia t¨ng chi tiªu cña chÝnh phñ. MÆc dï viÖn trî cho n-íc ngoµi chiÕm mét phÇn rÊt nhá cña ng©n s¸ch, nh-ng nã lµ mét trong nh÷ng néi dung ®Çu tiªn ph¶i c¾t gi¶m. Trong giai ®o¹n 1991-1997, tÊt c¶ c¸c nhµ tµi trî lín ®Òu gi¶m tû lÖ viÖn trî trong GNI cña m×nh. Mü lµ n-íc gi¶m viÖn trî m¹nh nhÊt vµo n¨m 1997 viÖn trî cña n-íc nµy chØ cßn 0,08% GNI. Thuþ §iÓn vµ c¸c n-íc B¾c ¢u kh¸c cã truyÒn thèng lµ nh÷ng n-íc hµo phãng còng chØ ®ãng gãp 1% GNI cho viÖn trî. Nh-ng, trong sè c¸c n-íc lín th× Ph¸p lµ n-íc duy nhÊt ®ãng gãp h¬n 0,45%. N¨m 1997 c¸c n-íc OECD chØ ®ãng gãp ®-îc 0,22% GNI (BiÓu ®å 1.2). ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc ®· ¶nh h-ëng tíi quyÕt ®Þnh cña mét sè n-íc do ®ã cã nguy c¬ mÊt ®i sù hç trî to lín cña chÝnh phñ c¸c n-íc tµi trî. BiÓu ®å 1.2. PhÇn tr¨m ODA so víi GNI (%) Nguån: Ng©n hµng thÕ giíi, [21] 16 N¨m lµ, ODA do chÝnh n-íc nhËn viÖn trî qu¶n lý vµ sö dông nh-ng lu«n cã sù gi¸m s¸t tõ phÝa nhµ tµi trî, tuy nhiªn sù gi¸m s¸t nµy kh«ng trùc tiÕp. ChÝnh v× nguyªn nguyªn nh©n nµy mµ ODA ®«i khi sö dông kÐm hoÆc kh«ng hiÖu qu¶ nÕu nh- n-íc tiÕp nhËn ODA thiÕu hoÆc ch-a nhËn thøc ®-îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông nguån viÖn trî nµy sao cho hiÖu qu¶. H¬n n÷a, cïng víi sù -u ®·i tõ nguån viÖn trî nµy nh- viÖc vay -u ®·i víi l·i suÊt thÊp, chØ b»ng 1/10 so víi vèn vay th«ng th-êng vµ mét phÇn cho kh«ng, thêi gian tr¶ nî dµi gåm c¶ thêi gian ©n h¹n lµ 40-50 n¨m. §iÒu kiÖn -u ®·i nµy ®· dÉn ®Õn mét sè ng-êi cã t- t-ëng xem nhÑ hiÖu qu¶ sö dông ODA víi t- c¸ch lµ kho¶n vay cÇn ph¶i tr¶ nî. Thùc tÕ ®iÒu nµy ®· x¶y ra víi mét sè n-íc ch©u Phi nh- Céng hoµ d©n chñ C«ngg« hoÆc vô ¸n PMU 18 ë ViÖt Nam võa qua. S¸u lµ, ODA cã qu¸ nhiÒu nhµ tµi trî trong khi Ýt chó träng ®Õn sù phèi hîp. §iÒu nµy g©y ra khã kh¨n vµ qu¸ t¶i vÒ n¨ng lùc cña bé m¸y c«ng quyÒn cho n-íc nhËn viÖn trî vÒ thñ tôc còng nh- sù phèi kÕt hîp gi÷a nhiÒu c¸c nhµ tµi trî víi nhau vÒ cïng mét lÜnh vùc, mét dù ¸n, mét c«ng tr×nh trong cïng mét n-íc. §«i khi dÉn ®Õn sù trïng lÆp vÒ ®ßi hái tõ phÝa c¸c nhµ tµi trî. §iÓn h×nh lµ vïng cËn Sahara ch©u Phi ph¶i giao dÞch víi h¬n 30 nhµ tµi trî, hµng t¸ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ kh¸c; Etopia nhËn viÖn trî 37 nhµ tµi trî trong n¨m 2003. Mçi nhµ tµi trî mang ®Õn hµng t¸ dù ¸n; ViÖt Nam còng vËy víi hµng chôc, hµng tr¨m c¸c nhµ tµi trî song ph-¬ng, ®a ph-¬ng vµ tæ chøc phi chÝnh phñ kh¸c. B¶ng 1.2. ODA cña thÕ giíi ph©n bæ theo khu vùc qua mét sè n¨m §VT: % N¨m 1990-1991 1995-1996 2000-2001 CËn Sahara ch©u Phi 33,8 33 30,4 Nam vµ Trung ¸ 14,7 15,0 17,6 Ch©u ¸ kh¸c vµ 16,6 22,1 20,6 20,9 13,0 10,5 Ch©u ¢u 2,9 4,3 7,8 Mü Latin vµ Caribª 11,7 12,5 13,1 Khu vùc ch©u §¹i D-¬ng Trung §«ng vµ B¾c Phi Nguån: www.oecd.org 17 B¶y lµ, ODA ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. B¶ng 1.2 thÓ hiÖn tiÓu vïng Sahara ch©u Phi lµ khu vùc nhËn ®-îc ODA lín nhÊt cña thÕ giíi chiÕm trªn 33% vµ cã gi¶m chót Ýt vÒ sau nh-ng kh«ng ®¸ng kÓ. Khu vùc nµy thuéc ®iÓm nãng vÒ n¹n ®ãi vµ suy dinh d-ìng trªn thÕ giíi hiÖn nay víi tû lÖ nghÌo 41,1%, gi¶m 6% so víi n¨m 2000. Khu vùc thÊp nhÊt nhËn ®-îc ODA viÖn trî lµ ch©u ¢u, nh-ng cã xu h-íng t¨ng lªn tõ 2,9 lªn 4,3 vµ 7,8% n¨m 20002001. §Æc biÖt, khu vùc Trung §«ng vµ B¾c Phi cã xu h-íng gi¶m tõ 20,9% xuèng 13% vµ ®Õn n¨m 2000-2001 cßn 10,5%. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y khu vùc ch©u ¸ chiÕm tû lÖ ODA cao nhÊt do ®¹t ®-îc tèc t¨ng tr-ëng kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh nh- Trung Quèc vµ Ên §é. 1.1.2. 2. B¶n chÊt chung cña ODA Thø nhÊt, ODA mang tÝnh chÊt nh©n ®¹o h¬n lµ mang tÝnh th-¬ng m¹i thuÇn tuý. Theo UNDP hiÖn nay cã kho¶ng 20% d©n sè cña thÕ giíi sèng d-íi møc nghÌo khæ (ng-êi cã thu nhËp d-íi 1USD/ngµy). Chóng ta ®Òu biÕt, ®ãi nghÌo lu«n ®i víi bÖnh tËt nh- AIDS, thÊt häc, « nhiÔm m«i tr-êng, tÖ n¹n x· héi Do vËy, nÕu t×nh h×nh nµy kh«ng ®-îc c¶i thiÖn, nã sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tíi chÝnh c¸c n-íc giµu, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn lµn sãng di c- tr¸i phÐp, téi ph¹m. Thùc tÕ cã mét sè luång c- d©n ë c¸c n-íc nghÌo ®· b»ng mäi c¸ch, kÓ c¶ nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng, ®Ó nhËp c- vµo n-íc giµu, hËu qu¶ tang th-¬ng lµ phÇn lín trong sè hä bÞ chÕt hoÆc bÞ tr¶ vÒ n-íc. GÇn ®©y nhÊt vµo ngµy 10/ 04/ 2008 c¶nh s¸t Th¸i Lan cho biÕt Ýt nhÊt 54 trong sè 121 ng-êi Myanmar nhËp c- tr¸i phÐp vµo Th¸i Lan ®· bÞ chÕt ng¹t trong thïng container dïng ®Ó chë hµng ®«ng l¹nh dµi 6m, réng 2,2m. Hä ®Þnh vµo Th¸i Lan ®Ó ®i lµm thuª, lµm m-ín. T-¬ng tù, vµo ngµy 18/ 06/ 2000 trong tæng sè 60 ng-êi Trung Quèc nhËp c- tr¸i phÐp vµo Anh còng trªn chiÕc xe t¶i cña Hµ Lan chuyªn vËn chuyÓn cµ chua, th× chØ 2 ng-êi sèng sãt. Lý do nµo khiÕn hä ®¸nh ®æi c¶ tÝnh m¹ng cña m×nh ®Ó t×m ®Õn "thiªn ®-êng" cña cuéc sèng míi, nh-ng ‚thiªn ®-êng‛ ch-a thÊy ®· ph¶i ®èi mÆt víi c¸i chÕt. §ã lµ mét håi chu«ng rung lªn c¶nh b¸o vÒ sù ®ãi nghÌo, cïng quÉn cña ng-êi d©n ë nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ ®ßi hái c¸c n-íc giµu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì hä æn ®Þnh cuéc sèng ngay trªn ®Êt n-íc hä; qua ®ã sÏ h¹n chÕ 18