Tài liệu Thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong môn địa lí lớp 12 trung học phổ thông tỉnh tuyên quang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRỊNH THỊ THANH HÀ THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 -THPT TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Văn Hảo Thái Nguyên, năm 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRỊNH THỊ THANH HÀ THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 -THPT TỈNH TUYÊN QUANG Ngành: LL và PP dạy học Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Văn Hảo Thái Nguyên, năm 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu của luận án là khách quan, trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các trích dẫn, các số liệu và kết quả tham khảo dùng để so sánh đều có nguồn trích dẫn rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và chịu mọi hình thức kỷ luật theo quy định cho lời cam đoan của mình. TÁC GIẢ Trịnh Thị Thanh Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn khoa học là TS. Đỗ Văn Hảo đã hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện để tôi thực hiện luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy, cô giáo trong khoa Địa lí, phòng Sau đại học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo đang dạy môn Địa lí ở một số trường THPT và các em HS các trường THPT đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo sát và thực hiện một số nội dung liên quan đến đề tài luận văn. Mặc dù bản thân đã rất nỗ lực, cố gắng song khó tránh khỏi những hạn chế thiếu sót. Kính mong quý thầy, cô giáo và những người quan tâm đóng góp ý kiến để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 03 năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trịnh Thị Thanh Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ............................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu .......................................................................................... 3 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài..................................................... 11 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu nghiên cứu .............................................. 12 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 12 6. Giả thuyết nghiên cứu.................................................................................... 15 7. Đóng góp của đề tài ....................................................................................... 15 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài....................................................... 16 9. Cấu trúc đề tài ................................................................................................ 16 NỘI DUNG ....................................................................................................... 17 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...................................................... 17 1.1. Cơ sở lí luận ................................................................................................ 17 1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản ........................................................ 17 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm ....................................................... 24 1.1.3. Vai trò của hoạt động trải nghiệm ........................................................... 26 1.1.4 .Vai trò của hoạt động trải nghiệm trong học tập địa lí ............................ 27 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 28 1.2.1. Nội dung chương trình Địa lí trung học phổ thông ................................. 28 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.2. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh bậc Trung học phổ thông .................................................................................................... 30 1.2.3. Thực trạng học tập Địa lí ở trường phổ thông ......................................... 32 1.2.4. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông..................................................................... 32 1.2.5. Thực trạng của việc áp dụng các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang .................................................. 37 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................... 40 Chương 2: TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 -TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................ 41 2.1. Những nội dung chủ yếu để tổ chức hoạt động trải nghiệm ...................... 41 2.1.1. Hoạt động thuộc lĩnh vực chính trị - xã hội............................................. 41 2.1.2. Hoạt động thuộc lĩnh vực lao động công ích........................................... 41 2.1.3. Hoạt động thuộc lĩnh vực khoa học xã hội .............................................. 42 2.1.4. Hoạt động thuộc lĩnh vực thể thao- vui chơi- giải trí .............................. 42 2.1.5. Hoạt động thuộc lĩnh vực văn hóa- nghệ thuật ....................................... 43 2.2. Những yêu cầu khi tổ chức hoạt động trải nghiệm .................................... 43 2.3. Quy trình thực hiện hoạt động trải nghiệm cho học sinh ........................... 46 2.3.1.Quy trình tổ chức dạy học nói chung ....................................................... 46 2.3.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học địa lí ................ 47 2.4. Hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông .......................................................................................................... 48 2.4.1. Một số hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trong chương trình .......... 48 2.4.2. Các hình thức hoạt động theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................................................................... 49 2.5. Yêu cầu chung về thiết kế hoạt động trải nghiệm ...................................... 50 2.5.1. Đảm bảo khung logic của các hoạt động trải nghiệm ............................. 50 2.5.2. Đảm bảo sự trải nghiệm của học sinh ..................................................... 51 2.5.3. Đảm bảo môi trường để học sinh sáng tạo .............................................. 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.6. Cấu trúc chung để tổ chức hoạt động trải nghiệm ...................................... 51 2.7. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí lớp 12 cho học sinh THPT tỉnh Tuyên Quang .................................................. 59 2.7.1. Hoạt động trải nghiệm 1 .......................................................................... 59 2.7.2. Hoạt động trải nghiệm 2 .......................................................................... 63 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 81 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM DẠY HỌC ĐỊA LÍ THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH LỚP 12 TRƯỜNG THPT SƠN DƯƠNG - TUYÊN QUANG ................... 82 3.1. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 82 3.1.1.Mục đích thực nghiệm .............................................................................. 82 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 82 3.1.3. Tiến hành thực nghiệm ............................................................................ 82 3.2. Đánh giá kết quả học tập địa lí của học sinh lớp thực nghiệm ................... 84 3.2.1. Về mức độ tích cực của học sinh ............................................................. 84 3.2.2. Về chất lượng bài khảo sát ...................................................................... 85 3.3. Đánh giá mức độ hứng thú của học sinh sau buổi trải nghiệm .................. 87 3.4. Giải pháp nâng cao hứng thú của học sinh với môn Địa lí ........................ 91 3.4.1. Cơ sở đề xuất các giải pháp ..................................................................... 91 3.4.2. Các biện pháp để nâng cao hứng thú trong học tập địa lí ....................... 91 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 93 KẾT LUẬN....................................................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 97 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN ............................................................................................ 100 PHẦN PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Từ viết tắt Nội dung chi tiết GV Giáo viên HS Học sinh HĐTN Hoạt động trải nghiệm PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1. Mức độ tích cực của học sinh lớp 12 C3 (lớp thực nghiệm) và 12C4 (lớp đối chứng) ........................................................................ 84 Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số điểm kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC ...... 85 Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC .... 85 Bảng 3.4.Bảng đánh giá mức độ tích cực của HS lớp thực nghiệm so với lớp đối chứng ..................................................................................... 87 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện mức độ tích cực của học sinh lớp thực nghiệm (12C3) và lớp đối chứng (12C4) ..................................................... 84 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện tần số điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (12C3) và lớp đối chứng (12C4) ..................................................... 85 Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện tần suất điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (12C3) và lớp đối chứng (12C4). .................................................... 86 Hình 3.4. Biểu đồ thể hiện điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (12C3) và lớp đối chứng (12C4) ...................................................................... 87 Hình 3.5. Biểu đồ thể hiện nội dung kiến thức địa lí qua hoạt động trải nghiệm lớp thực nghiệm.................................................................. 89 Hình 3.6. Biểu đồ thể hiện mức độ kiến thức địa lí sau khi tổ chức hoạt động trải nghiệm của lớp thực nghiệm............................................ 89 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Phát triển giáo dục, đặc biệt là việc đổi mới phương pháp dạy học là nhu cầu không thể thiếu đối với các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu rõ “Ưu tiên hàng đầu cho việc nâng cao chất lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên”. Mục tiêu của giáo dục không chỉ còn là cung cấp kiến thức, rèn luyện trí nhớ cho HS mà phải là dạy cho HS cách học, cách tự đánh giá, học cách sống, biết độc lập suy nghĩ, biết tạo ra và làm chủ sự thay đổi, để“đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, có tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ, nghề nghiệp trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhận cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” (NQ số51/2001/QH10). Ở nước ta, một trong những quan điểm đổi mới giáo dục và đào tạo được nêu trong Nghị quyết Hội nghị trung ương 8 khóa XI của ban chấp hành trung ương là: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học…”. Theo đó quan điểm chỉ đạo của Đảng là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triến toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Điều đó cho thấy, việc đổi mới hình thức, phương pháp dạy học theo chương trình mới sau năm 2018 đặc biệt nhấn mạnh hình thức học tập trải nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Hoạt động trải nghiệm là một bộ phận của chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2018. Bên cạnh các môn học khác, hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới làm cho nội dung giáo dục không bị bó hẹp trong sách vở, mà gắn liền với thực tiễn đời sống xã hội; là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức với hành động, góp phần phát triển phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, giá trị, kỹ năng sống, niềm tin đúng đắn ở học sinh, hình thành những năng lực cần có của con người trong xã hội hiện đại; là con đường để phát triển toàn diện nhân cách học sinh, đáp ứng mục tiêu giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Sách giáo khoa Địa lí được biên soạn theo mô hình mới nhằm tăng cường hoạt động học chủ động, tích cực, tự học cho học sinh với cấu trúc 3 hoạt động: Cơ bản (tạo hứng thú, trải nghiệm, phân tích - sáng tạo - rút ra bài học); thực hành (kết hợp lý thuyết và thực hành); ứng dụng (áp dụng kiến thức, kỹ năng vào tình huống thực tiễn).Với mô hình này, chắc chắn phải thường xuyên đưa học sinh vào các tình huống thực tiễn để từ đó có được kiến thức, kỹ năng cần đạt; đồng thời, sách phải tạo cơ hội để học sinh vận dụng chúng ngay sau mỗi bài. Mô hình SGK mới này có thể đảm bảo góp phần thực hiện mục tiêu phát triển năng lực ở học sinh của môn Địa lí. Vì vậy nâng cao chất lượng dạy và học địa lí đang là vấn đề bức thiết đặt ra. Một trong những giải pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy học theo Dự thảo chương trình mới sau năm 2018 là tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học địa lí. Hoạt động học tập trải nghiệm nhằm gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo dục trong nhà trường với giáo dục ngoài xã hội, “phá vỡ” không gian lớp học, đồng thời có sự tham gia của nhiều nguồn lực xã hội vào quá trình giáo dục. Đây là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện cho học sinh có những trải nghiệm khám phá mới mẻ, qua đó góp phần hình thành năng lực, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng sưu tầm, đánh giá tư liệu, phát triển năng lực người học. Như vậy, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm vào xây dựng cấu trúc chương trình giáo dục phổ thông mới là rất cần thiết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Với tất cả những lí do trên, tác giả đã chọn đề tài: “Thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí lớp 12 - THPT tỉnh Tuyên Quang”. Đây là một hướng nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn, góp phần thực hiện đổi mới PPDH để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học Địa lí ở nhà trường phổ thông 2. Lịch sử nghiên cứu 2.1. Trên thế giới Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được hầu hết các nước phát triển quan tâm, nhất là các nước tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực; chú ý giáo dục nhân văn, giáo dục sáng tạo, giáo dục phẩm chất và kĩ năng sống…. Một trong những lý thuyết nghiên cứu trực tiếp đến hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học là lý thuyết học từ trải nghiệm của David A Kolb. Trong lý thuyết học từ trải nghiệm, Kolb cũng chỉ ra rằng “Học từ trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức và các năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm. Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”. Lý thuyết “Học từ trải nghiệm” là cách tiếp cận về phương pháp học đối với các lĩnh vực nhận thức. Nếu như mục đích của việc dạy học chủ yếu là hình thành và phát triển hệ thống tri thức khoa học, năng lực và hành động khoa học cho mỗi cá nhân thì mục đích hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, sự đam mê, các giá trị, kĩ năng sống và những năng lực chung khác cần có ở con người trong xã hội hiện đại. Để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của người học; nhưng để phát triển và hình thành phẩm chất thì người học phải được trải nghiệm. Như vậy, trong lý thuyết của Kolb, trải nghiệm sẽ làm cho việc học trở nên hiệu quả bởi trải nghiệm ở đây là sự trải nghiệm có định hướng, chứ không phải sự trải nghiệm tự do, không có định hướng. Từ giữa thế kỉ XX, nhà khoa học giáo dục nổi tiếng người Mĩ, John Dewey, đã chỉ ra hạn chế của giáo dục nhà trường và đưa ra quan điểm về vai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn trò của kinh nghiệm trong giáo dục. Với triết lí giáo dục đề cao vai trò của kinh nghiệm, Dewey cũng chỉ ra rằng, những kinh nghiệm có ý nghĩa giáo dục giúp nâng cao hiệu quả giáo dục bằng cách kết nối người học và những kiến thức được học với thực tiễn. Theo ông học qua trải nghiệm xảy ra khi một người sau khi tham gia trải nghiệm nhìn lại và đánh giá, xác định cái gì là hữu ích hoặc quan trọng cần nhớ và sử dụng những điều này để thực hiện các hoạt động khác trong tương lai. Những quan điểm này chính là cơ sở lý thuyết cho việc xây dựng hoạt động trải nghiệm trong giáo dục.Vận dụng quan điểm học tập trải nghiệm, rất nhiều các quốc gia trên thế giới đã đưa học tập trải nghiệm vào chương trình giáo dục từ rất sớm và đạt được hiệu quả cao trong giáo dục. Ở Hàn Quốc, từ năm 2009, một trong những đổi mới của chương trình giáo dục Hàn Quốc là “hoạt động trải nghiệm sáng tạo”. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là những hoạt động nằm ngoài hệ thống các môn học trong nhà trường, đó là những hoạt động: hoạt động tự chủ, hoạt động câu lạc bộ, hoạt động từ thiện và hoạt động định hướng (hoạt động hướng nghiệp). Tuy nhiên, hoạt động trải nghiệm sáng tạo không tách rời với hệ thống các môn học trong nhà trường mà có quan hệ tương tác, bổ trợ cho nhau để hình thành và phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, kĩ năng sống và những năng lực cần có ở con người trong đời sống hiện đại. Hoạt động này mang tính thực tiễn rất cao, gắn bó với đời sống và cộng đồng, có tính tổng hợp nhiều lĩnh vực giáo dục.Mục tiêu hoạt động trải nghiệm ở Hàn Quốc hướng đến con người được giáo dục, có sức khỏe, có tính độc lập, sáng tạo. Cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở nhấn mạnh cảm xúc và ý tưởng sáng tạo, cấp trung học phổ thông phát triển công dân toàn cầu có suy nghĩ sáng tạo. Ở Anh, việc học được chia sẻ bởi nhà trường và nhiều tổ chức, cá nhân, xã hội cùng chung tay gánh vác. Trong “Chương trình giáo dục phổ thông Anh Quốc” (2013). Trung tâm Widehorizon thành lập năm 2004 (Chân trời rộng mở) như là niềm hi vọng của giáo dục ngoài trời trong đó có dạy học phiêu lưu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - mạo hiểm - một hình thức của hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Cung cấp hàng loạt tình huống, bối cảnh đa dạng, phong phú cho học sinh và đòi hỏi phát triển, ứng dụng nhiều tri thức, kĩ năng trong chương trình, cho phép học sinh sáng tạo và tư duy; giải quyết vấn đề làm theo nhiều cách thức khác nhau nhằm đạt kết quả tốt hơn; cung cấp cho học sinh các cơ hội sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ, dám làm… Ở Singapore: Hội đồng nghệ thuật quốc gia có chương trình giáo dục nghệ thuật, cung cấp, tài trợ cho nhà trường phổ thông toàn bộ chương trình của các nhóm nghệ thuật, những kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật… Ở Đức: Từ cấp tiểu học đã nhấn mạnh đến vị trí của các kĩ năng cá biệt, trong đó có phát triển kĩ năng sáng tạo cho trẻ; phát triển khả năng học độc lập; tư duy phê phán và học từ kinh nghiệm của chính mình. Tóm lại, nghiên cứu của các nhà giáo dục học, các nhà tâm lí học, cũng như mô hình học tập trải nghiệm mà các nước trên thế giới đang tiến hành đều khẳng định rõ vai trò, tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong việc hình thành và phát triển năng lực học sinh. Đây chính là nội dung chúng tôi tiếp cận vận dụng trong dạy học Địa lí ở Việt Nam nhằm tiếp cận với nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. 2.2. Ở Việt Nam Xác định tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong dạy học, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh như là một phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học. Hoạt động trải nghiệm bản chất là những hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển cho học sinh phẩm chất tư tưởng, ý chí tình cảm, giá trị và kĩ năng sống và những năng lực cần có của con người trong xã hội hiện đại. Nội dung của hoạt động trải nghiệm được thiết kế theo hướng tích hợp nhiều lĩnh vực, môn học thành các chủ điểm mang tính chất mở. Hình thức và phương pháp tổ chức đa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn dạng, phong phú, mềm dẻo, linh hoạt, mở về không gian thời gian, quy mô, đối tượng và số lượng…để học sinh có nhiều cơ hội tự trải nghiệm và phát huy tối đa khả năng sáng tạo của các em. Trong dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể Việt Nam sau 2018, cũng đề cập đến tám lĩnh vực học tập chủ chốt và hoạt động giáo dục với tên gọi hoạt động trải nghiệm. Trong đó, hoạt động trải nghiệm là hoạt động mới với cả 3 cấp học, được phát triển từ các hoạt động tập thể, hoạt động ngoài giờ lên lớp, ngoại khóa của chương trình hiện hành, được thiết kế thành các chuyên đề tự chọn nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực, kĩ năng, niềm tin, đạo đức…nhờ vận dụng những tri thức, kiến thức, kĩ năng đã học được từ nhà trường và những kinh nghiệm của bản thân vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo thông qua các hình thức và phương pháp chủ yếu như: tham quan, thực địa, câu lạc bộ, hoạt động xã hội, tình nguyện, diễn đàn, giao lưu, hội thảo, trò chơi, cắm trại. Điều này cho thấy tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm cũng như định hướng đổi mới mạnh mẽ hoạt động này ở trường phổ thông trong giai đoạn tới [19]. Ở Việt Nam, một số công trình nghiên cứu về lí luận dạy học cũng đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm. Người đầu tiên nghiên cứu phát triển ứng dụng lý thuyết hoạt động vào nhà trường chính là GS.VS. Phạm Minh Hạc. Theo ông, thông qua hoạt động của chính cá nhân, bản thân mới được hình thành và phát triển. Như vậy, trong học tập và giáo dục, rèn luyện, việc lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, lĩnh hội các giá trị xã hội là hoạt động của người học. Con người có tự hoạt động mới biến kiến thức, kinh nghiệm mà xã hội tích lũy được thành tri thức của bản thân. Trong những năm gần đây đã tổ chức nhiều hội thảo, công trình nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm của học sinh phổ thông như: Kỉ yếu hội thảo: “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh”; “Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh phổ thông và mô hình phổ thông gắn với sản xuất kinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn doanh tại địa phương” của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đã thu hút rất nhiều bài viết của các tác giả trong nước. Tiêu biểu như: “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo - kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam” của Đỗ Ngọc Thống (2014). Trong đó, tác giả giới thiệu kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông nước Anh và Hàn Quốc. Đây đều là những nước đã đưa hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào chương trình đào tạo từ sớm và đạt được những kết quả to lớn. Hoạt động trải nghiệm diễn ra với nhiều hình thức như: hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hội thi, tổ chức sự kiện, hoạt động giao lưu hay hoạt động chiến dịch, hoạt động nhân đạo…; “Hoạt động trải nghiệm góc nhìn từ lí thuyết và học từ trải nghiệm” của Đinh Thị Kim Thoa (2014). Tác giả đề cập đến sự khác biệt giữa học đi đôi với hành, học thông qua làm và học từ trải nghiệm. Trong đó, “học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”.Tác giả cũng đưa ra mô hình và chu trình học từ trải nghiệm của David Kolb và vận dụng lý thuyết “Học từ trải nghiệm” của Kolb vào việc dạy học và giáo dục trong trường học. Theo tác giả, để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của người học; nhưng để phát triển và hình thành năng lực (phẩm chất) thì người học phải trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục thông qua sự trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường với thực tiễn cuộc sống, nhờ đó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lực…; “Chương trình hoạt động trải nghiệm sáng tạo và kinh nghiệm đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm sáng tạo của Hàn Quốc” của Lại Thị Ngọc Yến (2014). Tác giả đề cập đến các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo và cách đánh giá trong hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở Hàn Quốc; “Tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo giải pháp phát huy năng lực người học” của Nguyễn Thị Thu Hoài (2014). Tác giả nghiên cứu về đặc điểm của hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo, quy trình xây dựng hoạt động trải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn nghiệm sáng tạo ; “Hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông” của Bùi Ngọc Diệp (2014). Trong đó, tác giả giới thiệu các hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông rất phong phú như: Câu lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan, cuộc thi, tổ chức sự kiện, hoạt động giao lưu.... Theo tác giả hoạt động trải nghiệm coi trọng các hoạt động thực tiễn mang tính tự chủ của học sinh, vì vậy nên tổ chức cho học sinh và giáo viên cùng tham gia bàn bạc, nêu ý kiến hoặc tự học sinh xây dựng kế hoạch và phân chia công việc, nhiệm vụ rồi thực hiện. Tùy thuộc vào những đặc trưng về văn hóa, khí hậu, đặc điểm vùng miền, điều kiện kinh tế - xã hội,... của mỗi địa phương mà các nhà trường lựa chọn nội dung và hình thức tổ chức sao cho việc thực hiện được linh hoạt, sáng tạo và sử dụng có hiệu quả thời gian, các yêu tố nhân, vật lực ở địa phương mình.; “Một số vấn đề về hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình giáo dục phổ thông mới”, của Lê Huy Hoàng (2014) có đề cập tới quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, nội dung, đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo;“Thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo gắn với dạy học phát triển năng lực học sinh”của Đặng Văn Nghĩa (2014). Theo đó, tác giả đề cập đến các nguyên tắc để xác định, đề xuất và lựa chọn hoạt động trải nghiệm, quy trình tiến hành xây dựng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo... Trong tài liệu tập huấn mới nhất của bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2015, “Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong trường trung học”, đã tập hợp đầy đủ và hệ thống những nghiên cứu của các nhà giáo dục đầu về hoạt động trải nghiệm như: Nguyễn Thúy Hồng, Đinh Thị Kim Thoa, Ngô Thị Thu Dung, Bùi Ngọc Diệp,. Nguyễn Thị Thu Anh...Tài liệu đề cập những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm như khái niệm, đặc điểm; xác định mục tiêu, yêu cầu, xây dựng nội dung và cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường phổ thông; đánh giá hoạt động trải nghiệm với phương pháp và công cụ cụ thể. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Trong những năm qua hầu hết các nhà trường đã triển khai các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, tự học, phát triển năng lực học sinh. Trong đó, nhiều trường đã triển khai các mô hình trường học gắn với cộng đồng, tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm. Mặc dù là một hình thức dạy học khá mới mẻ, song đã có một số trường ở nước ta đưa mô hình học tập này vào thực hiện và bước đầu đạt kết quả tốt: Trường phổ thông vùng cao Việt Bắc, trường THPT Thái Nguyên (Thái Nguyên), trường THPT Sơn Dương (Tuyên Quang), trường THCS & THPT Nguyễn Siêu (Hà Nội), trường THPT Thực Nghiệm (Hà Nội), trường THCS &THPT Nguyễn Tất Thành (Hà Nội)…Ở mỗi trường với đặc thù ở địa phương và thực tiễn của nhà trường, mô hình học tập trải nghiệm được đưa ra phù hợp. Ở trường phổ thông Vùng cao Việt Bắc đã tổ chức yêu cầu tổ nhóm nghiên cứu tổng thể chương trình SGK THPT ba năm nhằm tìm ra điểm hạn chế cần khắc phục, xây dựng kế hoạch chi tiết cho từng môn theo định hướng phát triển năng lực học sinh dựa trên nguyên tắc: phù hợp, phát huy được năng lực học sinh. Đảm bảo tính logic, tính thống nhất giữa các môn học, đảm bảo thời lượng của các môn học. Trường THCS &THPT Nguyễn Tất Thành đã xây dựng và thực hiện đề án “Xây dựng trường phổ thông thực hành Nguyễn Tất Thành theo mô hình phát triển năng lực chung” của chương trình quốc gia, lựa chọn hình thức phù hợp với thực tiễn nhà trường đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh. Hình thức tổ chức dạy học đa dạng gồm: dạy học dự án, dạy học trải nghiệm…Hình thức tổ chức dạy học này tạo điều kiện cho học sinh được trải nghiệm, được khám phá, qua đó góp phần hình thành năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, khả năng hợp tác và khát vọng học tập suốt đời. Nhà trường, ngoài hình thức học tập trên lớp, nhà trường còn tiến hành những hoạt động ngoài lớp giúp cho không gian lớp học được mở rộng thêm. Các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh đã được nhà trường tổ chức như: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Các hoạt động tập thể “Chào học sinh lớp 10” dành cho khối THPT, “Vui tết trung thu” cho học sinh khối THCS, các chương trình tham quan, dã ngoại, học tập thực tế, chương trình dạy kĩ năng sống, Học kì quân đội…. - Tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo chủ đề: cuộc thi “Hùng biện tiếng Anh”, “Cuộc thi Sách và Tôi”, triển lãm tranh , cuộc thi “tạo hình bản đồ Việt Nam”… Các mô hình học tập trải nghiệm trên đây không chỉ là sợi dây gắn kết người học - người dạy, người học với nhà trường mà còn là cầu nối giúp học sinh phát triển năng lực, những kĩ năng sống cần thiết để có hành trang vững bước vào đời. Mô hình học tập trải nghiệm này cũng đã rút ra rất nhiều kinh nghiệm cho việc xây dựng chương trình trong thời gian tới đây. Thời gian gần đây, nhiều công trình nghiên cứu sinh, luận văn thạc sĩ, khóa luận tốt nghiệp quan tâm tới việc nghiên cứu các hoạt động trải nghiệm trong trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông như: Lê Thị Nga “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương ở trường Trung học phổ thông huyện Ba vì, Hà Nội” Luận văn thạc sĩ ,2015; Phạm Hữu Vang “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang” Luận văn thạc sĩ ,2016;Nguyễn Thị Thu Trang “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học địa lí địa phương lớp 12 THPT tỉnh Vĩnh Phúc” Luận văn thạc sĩ, 2017; Lê Thanh Tú “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học chủ đề: “sự nở vì nhiệt” Vật lí lớp 10, Luận văn thạc sĩ ,2017… Tóm lại, trong những tài liệu trong nước và ngoài nước mà tác giả đã tiếp cận có liên quan đến của đề tài, các nội dung đề cập đến vai trò của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh. Các tài liệu này cũng làm rõ khái niệm, nội dung, hình thức tổ chức, …của hoạt động trải nghiệm nhưng chưa có tài liệu nào đề cập cụ thể đến hoạt động học tập trải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn