Tài liệu Thiên văn học

.PDF

864

119

hoanggiang80 Báo vi phạm

Tải xuống 119

Mô tả:

THIÊN VĂN HỌC

Thiên văn học Mục lục Vì sao pha ̉ i nghiên c ứ u thiên văn ho ̣ c? Thiên văn va ̀ khí tượ ng co ́ gì kha ́ c nhau và liên quan vớ i nhau như thế na ̀ o? Thiên văn va ̀ độ ng đấ t c o ́ liên quan gì vớ i nhau? Vu ̃ tru ̣ cấ u ta ̣ o như thế nà o? Vu ̃ tru ̣ rộ ng lớ n đế n đâu? Trên trờ i co ́ bao nhiêu sao? Ca ́ c chò m sao trên trờ i đươ ̣ c đặ t tên như thế nà o? Vì sao vị tri ́ cu ̉ a ca ́ c cho ̀ m sao luôn thay đổ i? Tại sao trong thiên văn họ c du ̀ ng năm a ́ nh sa ́ ng để đo khoa ̉ ng ca ́ ch? Vì sao ca ́ c sao biế t nha ́ y mắ t? Vì sao ca ́ c sao trong vu ̃ tru ̣ đề u hì nh cầ u? Vì sao đêm mu ̀ a hè nhì n thấ y sao nhiề u hơn đêm mu ̀ a đông? Vì sao vị tri ́ ca ́ c sao và ca ́ c chò m sao trong bố n mu ̀ a lại kha ́ c nhau? Vì sao phương hướ ng trên ba ̉ n đồ ca ́ c sao không giố ng phương hướ ng trên ba ̉ n đồ đị a hì́ inh đấ Tra t? Vì sao ca ́ c sao trên bầ u trờ i trông giố ng như đượ c gắ n và o mộ t qua ̉ cầ u lớ n? Ca ́ c hà nh tinh trong vu ̃ tru ̣ liệ u co ́ va cha ̣ m và o nhau không? Vì sao trên bầ u trờ i co ́ sao sa ́ ng, co ́ sao mờ ? Vậ y ca ́ c sao c a ́ ch chu ́ ng ta bao xa? Nhữ ng thiên thể nà o trong vu ̃ tru ̣ pha ́ t so ́ ng điê ̣ n từ mạ nh nhấ t? So ́ ng điệ n từ đế n từ vu ̃ tru ̣ cho chu ́ ng ta biế t gì ? Trên ca ́ c sao kha ́ c trong vu ̃ trụ liệ u co ́ ngườ i không? Đi ̃ a bay c o ́ đu ́ ng là kha ́ ch đế n từ vu ̃ tru ̣ không? Vì sao tra ́ i đấ t co ́ hì nh cầ u de ̣ t? Tra ́ i đấ t chuyể n độ ng theo quy ̃ đạ o như thế na ̀ o? Vì sao Tra ́ i đấ t lơ lử ng trong không trung mà không bị rơi xuố ng? Vì sao chu ́ ng ta không ca ̉ m thấ y Tra ́ i đấ t đang c huyể n độ ng? Co ́ pha ̉ i Mặ t trờ i mọ c từ phí a đông không? Vì sao Tra ́ i đấ t tự quay quanh mì nh no ́ lu ́ c nhanh lu ́ c chậ m? Vì sao ở Nam cự c va ̀ Bắ c cự c nử a năm là nga ̀ y, nử a năm là đêm? Vì sao Mặ t trờ i buổ i sớ m và buổ i chiề u tố i lại co ́ mà u đo ̉ ? Vì sao Mặ t trờ i và Mă ̣ t trăng lu ́ c mớ i mo ̣ c và sắ p lă ̣ n trông to hơn lu ́ c bì nh thườ ng? Vì sao từ sớ m đế n tố i chu ́ ng ta nhì n thấ y Mặ t trờ i không giố ng nhau? Là m thế nà o để bay ra kho ̉ i Tra ́ i đấ t? Tại sao pho ́ ng tên lử a vu ̃ tru ̣ pha ̉ i theo hướ ng quay cu ̉ a Tra ́ i đấ t? Vì sao vệ tinh nhân tạ o chỉ co ́ thể bay trên quy ̃ đạ o đị nh trướ c? Vì sao Mặ t trăng quanh quanh Tra ́ i đấ t không bị rơi mà vê ̣ tinh nhân ta ̣ o lại bị rơi? Vì sao pha ̉ i du ̀ ng vệ tinh nhân tạ o để nghiên cứ u thiên văn? Vì sao vệ tinh nhân tạ o co ́ thể quan sa ́ t đượ c hì nh dạ ng va ̀ độ to nho ̉ cu ̉ a Tra ́ i đấ t? Vì sao Mặ t trăng luôn hướ ng mô ̣ t mă ̣ t về phi ́ a Tra ́ i đấ t? Sau lưng Mặ t trăng co ́ nhữ ng gì ? Vì sao trên Mặ t trăng co ́ nhiề u da ̃ y nu ́ i chạ y theo vo ̀ ng tro ̀ n? Vì sao co ́ lu ́ c Mă ̣ t trờ i và Mă ̣ t trăng cu ̀ ng xuấ t hiê ̣ n trên bầ u trờ i? Vì sao mỗ i tố i Mặ t trăng mọ c đề u muộ n hơn hôm trướ c? Vì sao Mặ t trăng khi trò n khi khuyế t? Vì sao Mặ t trăng lại đi theo chu ́ ng ta? Ngoa ̀ i Mặ t trăng ra, Tra ́ i đấ t co ̀ n co ́ ca ́ c vệ tinh kha ́ c không? Tà u Apollo đổ bô ̣ lên Mă ̣ t trăng đa ̃ nhì n thấ y nhữ ng gì ? Vì sao trên Mă ̣ t trăng co ́ thể nha ̉ y cao hơn trên Tra ́ i đấ t? Mộ t ngà y trên Mặ t trăng da ̀ i bao lâu? Co ́ pha ̉ i trăng đêm trung thu sa ́ ng nhấ t không? Tại sao Mặ t trăng không pha ́ t sa ́ ng nhưng lại pha ́ t so ́ ng điệ n từ ? Mặ t trờ i la ̀ thiên thể như thế nà o? Vì sao Mặ t trờ i c o ́ kha ̉ năng pha ́ t sa ́ ng và pha ́ t nhiệ t? La ̀ m sao đo đượ c nhiệ t độ trên Mặ t trờ i? Tầ ng ngoa ̀ i cu ̉ a Mặ t trờ i co ́ nhữ ng hoạ t độ ng gì ? Nhữ ng vế t đen trên Mă ̣ t trờ i là gì ? Vậ y nhữ ng vế t đen trên Mặ t trờ i la ̀ gì ? Vì sao xa ̉ y ra hiệ n tươ ̣ ng nhậ t thự c và nguyệ t thự c? Mộ t năm xa ̉ y ra bao nhiêu lầ n nhâ ̣ t thực và nguyê ̣ t thư ̣ c? Vì sao nhậ t thự c va ̀ nguyệ t thự c cứ c a ́ ch mộ t thờ i gian nhấ t đị nh se ̃ lặ p lại mộ t lầ n? Vì sao khi xa ̉ y ra nguyêt thực toà n phầ n, Mặ t trăng lại co ́ mầ u đo ̉ sẫ m? Vì sao khi quan trắ c nhâ ̣ t thư ̣ c, chu ́ ng ta cầ n nhì n qua tấ m ki ́ nh đa ̃ bôi đen? Thế na ̀ o la ̀ Trăng che sao? Co ́ bao nhiêu thà nh viên trong đại gia đì nh hệ Mă ̣ t trờ i? Vì sao ca ́ c hà nh tinh trên không trung lu ́ c thì đi về hướ ng đông, lu ́ c thì đi về hướ ng Tây? Vì sao ca ́ c hà nh tinh đề u xuấ t hiệ n gầ n đườ ng hoà ng đạ o cu ̉ a Mặ t trờ i? Là m thế nà o để tì m đượ c ca ́ c hà nh tinh đị nh tì m? Vì sao ca ́ c hằ ng tinh pha ́ t sa ́ ng mà c a ́ c ha ̀ nh tinh lại không pha ́ t sa ́ ng? Vì sao ca ́ c hà nh tinh không biế t chớ p mắ t? Sao Thuỷ mớ i pha ́ t hiê ̣ n ra co ́ bô ̣ mặ t như thế nà o? Vì sao trên sao Thuy ̉ không co ́ nướ c? Lớ p mây mu ̀ dầ y đặ c trên sao Kim la ̀ gì ? Da ̃ y nu ́ i c ao nhấ t và cao nguyên c ao nhấ t trên sao Kim co ́ bao nhiêu mé t? Vì sao chu ́ ng ta chỉ nhì n thấ y sao Thuy ̉ và sao Kim và o buổ i sớ m hoă ̣ c buổ i tố i? La ̀ m thế nà o ma ̀ chu ́ ng ta biế t đượ c mọ i chi tiế t trên sao Hoa ̉ ? Hai vê ̣ tinh cu ̉ a sao Hoa ̉ cho chu ́ ng ta biế t gì ? Vì sao cầ n nghiên cứ u sao Mô ̣ c va ̀ hệ thố ng vê ̣ tinh cu ̉ a no ́ ? Thăm dò sao Mộ c co ́ pha ́ t hiệ n gì mớ i? Vì sao và nh a ́ nh sa ́ ng cu ̉ a sao Thổ ca ́ ch mấ y năm lại biế n mấ t? Ta ̀ u thăm dò vu ̃ tru ̣ pha ́ t hiệ n sao Thổ co ́ hì nh da ̣ ng gì mớ i? Sao Thiên vương, sao Ha ̉ i vương va ̀ sao Diêm vương đượ c pha ́ t hiệ n như thế na ̀ o? Vâ ̣ y ngoà i sao Diêm vương ra, Mă ̣ t trờ i cò n c o ́ nhữ ng hà nh tinh nà o kha ́ c nữ a? Trong hệ Mă ̣ t trờ i liệ u co ́ hà nh tinh thứ 10 không? Và nh sa ́ ng cu ̉ a sao Thiên vương đượ c pha ́ t hiệ n như thế nà o? Nhữ ng hà nh tinh nà o trong hê ̣ Mă ̣ t trờ i co ́ khi ́ quyể n? Vệ tinh cu ̉ a sao Diêm vương đượ c pha ́ t hiệ n như thế na ̀ o? Vì sao ca ́ c hà nh tinh cu ̃ ng thay đổ i lu ́ c tro ̀ n lu ́ c khuyế t? Trên ca ́ c hà nh tinh kha ́ c trong hệ Mă ̣ t trờ i co ́ sinh vâ ̣ t không? Ca ́ c tiể u ha ̀ nh tinh đượ c pha ́ t hiệ n ra như thế na ̀ o? Sao chổ i là gì ? Vì sao trên trờ i thườ ng xuấ t hiê ̣ n sao băng? Vậ y hiệ n tượ ng sao băng la ̀ gì ? Vì sao nử a đêm về sa ́ ng nhì n thấ y sao băng nhiề u hơn nử a đêm trướ c? Vì sao cầ n quan trắ c sao băng? Vì sao trên không trung lại xuấ t hiệ n nhữ ng trậ n mưa sao băng? Nhữ ng ha ̣ t bu ̣ i vu ̃ tru ̣ hì nh thà nh như thế nà o? La ̀ m thế nà o để nhâ ̣ n biế t mô ̣ t hòn đa ́ la ̀ thiên tha ̣ ch? Vì sao cầ n nghiên cứ u thiên thạ ch? Hằ ng tinh nà o c a ́ ch chu ́ ng ta gầ n nhấ t? Ca ́ c hằ ng tinh đề u to nho ̉ như nhau c hăng? Vì sao ta nhì n ca ́ c hằ ng tinh co ́ tia sa ́ ng? Vì sao ca ́ c sao c o ́ ca ́ c mà u sắ c kha ́ c nhau? La ̀ m sao đo đượ c khoa ̉ ng ca ́ ch giữ a ca ́ c sao vớ i Tra ́ i đấ t? Vì sao độ sa ́ ng c u ̉ a ca ́ c sao lại thay đổ i? Đô ̣ sa ́ ng cu ̉ a ca ́ c sao đươ ̣ c quy đị nh như thế nà o? Sao hồ ng ngoại la ̀ gì , là m thế na ̀ o để quan trắ c được sao hồ ng ngoại? Sao lu ̀ n trắ ng là sao gì ? Co ́ pha ̉ i mỗ i hằ ng tinh đề u đem theo mô ̣ t hà nh tinh không? Co ́ pha ̉ i ca ́ c hằ ng tinh đứ ng yên không? Co ́ pha ̉ i sao Ngưu lang va ̀ sao Chứ c nữ mỗ i năm gặ p nhau mộ t lầ n không? Tinh vân là gì ? Vì sao trên bầ u trờ i thỉ nh thoa ̉ ng lại xuấ t hiệ n nhữ ng sao rấ t sa ́ ng? Vì sao Ngân ha ̀ co ́ lu ́ c hướ ng theo chiề u Bắ c Nam c o ́ lu ́ c hướ ng theo chiề u Đông Tây? Bố n pha ́ t hiê ̣ n lớ n về thiên văn họ c trong thậ p kỷ 60 no ́ i lên điề u gì ? Hố đen là gì ? Tia vu ̃ tru ̣ la ̀ gì ? Là m thế nà o để tì m thấ y sao Bắ c cự c? La ̀ m thế nà o để co ́ thể đị nh giờ theo vị trí cu ̉ a sao Bắ c đẩ u? Vì sao cầ n biên soạ n lị ch thiên văn, lị ch hà ng ha ̉ i và lị ch hà ng không? Vì sao đài thiên văn co ́ thể biế t đượ c thờ i gian chi ́ nh xa ́ c? Vì sao mu ̀ a đông ngà y ngắ n đêm dà i, về mu ̀ a he ̀ ngà y da ̀ i đêm ngắ n? Thờ i gian mộ t nga ̀ y trên Tra ́ i đấ t đượ c tí nh toa ́ n như thế nà o? Ca ́ c mu ́ i giờ trên thế giớ i đươ ̣ c chia như thế nà o? Thế na ̀ o la ̀ tí nh năm theo Can chi? Năm âm lị ch và năm dương lị ch hì nh thà nh như thế nà o? Vì sao lị ch thế giớ i đang du ̀ ng (dương lị ch) co ́ năn nhuâ ̣ n và nông lị ch (âm lị ch) co ́ gtha nhuâ ́ ṇ n? Vì sao tha ́ ng 2 chỉ c o ́ 28 ngà y? 24 tiế t trong năm thuộ c về âm lị ch hay dương lị c h? Vì sao ca ́ c đài thiên văn thườ ng đă ̣ t trên nu ́ i cao? Vì sao phầ n lớ n phòng quan trắ c cu ̉ a ca ́ c đài thiên văn đề u c o ́ ma ́ i hì nh trò n? Vì sao du ̀ ng ki ́ nh viễ n vo ̣ ng thiên văn co ́ thể nhì n thấ y nhữ ng vì sao mà mắ t thườ ng thểkhông nhì n thấ y? Vì sao ca ́ c đài thiên văn pha ̉ i dùng ca ́ c loại ki ́ nh viễ n vo ̣ ng quang học ? Vì sao cầ n chu ̣ pa ̉ nh c a ́ c sao? Vì sao ki ́ nh viễ n vo ̣ ng vô tuyế n co ́ thể quan trắ c đươ ̣ c ca ́ c sao ở rấ t xa? Đài thiên văn đă ̣ t trên quỹ đạ o co ́ gì kha ́ c so vớ i đài thiên văn mặ t đấ t? Vì sao pha ̉ i nghiên cứ u thiên văn ho ̣ c? Ngà y đêm lầ n lượ t trôi đi, bố n mù a thay nhau không nghı̉ , con ngườ i sinh số ng trong thế giới tự nhiên luôn tiế p xú c vớ i cá c hiệ n tượ ng thiên văn. Mặ t trờ i rự c rỡ , Mặ t trăng sá ng ngờ i, cá c vı̀ sao nhấ p nháhiệ y, n tượ ng nhậ t thự c tuyệ t đẹ p, v.v... hà ng ngà y đặ t ra cho con ngườ i muôn và n câu hỏ i: Trá i đấ t chú ng ta đang số ng là ̀ ? gıTrá i đấ t có vi ̣ trı́ như thế nà o trong vũ trụ ? Mặ t trờ i chiế u sá ng vạ n vậ t có cấ u tạ o như thế nà o? Có bao giờ tắ t ng? khô Bầ u trờ i trong xanh phı́ a trên đầ u chú ng ta gồ m nhữ ng gı̀ ? Phı́ a ngoà i bầ u trờ i cò n có nhữ ng gı̀ nữ a? Cá c vı̀ sao nhá nhấ py trên mà n trờ i đêm là nhữ ng vậ t thể gı̀ ? Ngoà i trá i đấ t mà chú ng ta đang số ng, trên cá c hà nh tinh khá c cón tại tồ sự số ng không? Liệ u chú ng ta có di ̣ p gặ p gỡ trò chuyệ n vớ i ngườ i ngoà i trá i đấ t không? Nhữ ng câu hỏ i đó đò icon hỏ i ngườ i phả i bỏ ra nhiề u công sứ c tı̀ m tò i nghiên cứ u và giả i đá p. Quá trı̀ nh hı̀ nh thà nh và phá t triể n củ a ngà h Thiên n văn họ c chı́ nh là quá trı̀ nh con ngườ i từ ng bướ c tı̀ m hiể u thế giớ i tự nhiên thông qua cá c hoạ t độ ng lao độ ng sả n xuâ ́ t. Thiên văn họ c là mộ t môn khoa họ c tự nhiên lâu đờ i nhấ t. Trong cuố n sá ch "Phé p biệ n chứgntự nhiên", Engels viế t: "Trướ c tiên là thiên văn họ c ... nhữ ng ngườ i dân du mụ c và nông dân là m nông nghiệ p rấ t̀ ncâthiên văn họ c để xá c đi ̣ nh thờ i vụ . "Loà i ngườ i thờ i xa xưa qua thự c tiễn sả n xuấ t dầ n hı̀ nh thà nh môn thiên ănvhọ c để xá c đi ̣ nh quy luậ t thay đổ i giữ a ngà y và đêm giữ a cá c mù a trong mộ t năm và xá c đi ̣ nh phương hướ ng Đông, Tây, Nam, Bắ c. ở châu á Trung quố c là mộ t trong nhữ ng nướ c có ngà nh Thiên văn họ c phá t triể n sớ m nhấ t. Trong quá trı̀ nh sả n xuấ t nông nghiệ p, chăn nuôi, nhân dân lao độ ng thờ i đại cổ đã biế t ilợdụ ng cá c hiệ n tượ ng thiên văn để xá c đi ̣ nh thờ i vụ và không để lỡ thờ i vụ gieo trồ ng. Trong sá ch cổ củ a Trung Quô ́ c có ghi: "Chuôi chò m sao Bắ c Đẩ u chı̉ về phı́ a đông tứ c là mù a xuân, chuôi chò m sao Bắ c Đẩ u chı̉ về phı́ a nam tứ c mù hạa, chuôi chò m sao Bắ c Đẩ u chı̉ về phı́ a tây tứ c là mù a thu, chuôi chò m sao Bắ c Đẩ u chı̉ về phı́ a bắ c tứ c là mù ng". a đôNgư dân và cá c nhà hà ng hả i xưa kia đã biế t quan sá t cá c chò m sao trên trờ i để xá c đi ̣ nh phương hướ ng, quan sá ặt M t trăng để nắ m bắ t thuỷ triề u lên xuố ng, ... Ngà y nay ngà nh Thiên văn họ c đã có nhữ ng bướ c phá t triể n mớ i. Ngà nh Thiên văn họ c ngà nay y gồ m nhiề u bộ môn và lậ p ra nhiề u loại li ̣ ch khá c nhau. Nhữ ng loại li ̣ ch nà y không nhũ ng phụ c vụ đờ i số ng hà ngà ngy củ a con ngườ i mà cũ ng rấ t cầ n thiế t cho cá c công việ c trắ c đi ̣ a, hà ng hả i, hà ng không, nghiên cứ u khoa họ c v.v. .. Thờ i gian là vấ n đề thườ ng gặ p trong đờ i số ng thườ ng ngà y củ a con ngườ i. Khoa họ c cậ đại n cà ng đò i hỏ i ghi ché p thờ i gian chuẩ n xá c. Cá c đài thiên văn đã gá nh vá c trá ch nhiệ m nà y. Cá c loại thiên thể đề u là nhữ ng phò ng thı́ nghiệ m lı́ tưở ng, ở đó có nhữ ng điề u kiệ ậ n t lýv quý bá u mà trên Trá i đấ t hiệ n nay không có . Vı́ dụ như có thể to gấ p mấ y chụ c lầ n Mặ t trờ i, nhiệ t độ cao tớ i mấđộ y tı̉, á p suấ t cao tớ i mấ y tı̉ atmotphe và mỗi centimet khố i vậ t chấ t củ a thiên thể đó nặ ng tớ i mấ y tı̉ tấ n. Qua nghiên cứ u thiên văn, con ngườ i thườ ng đượ c thiên nhiên gợ i ý để á p dụ ng và o thự c tế sả n xuấ t trên Trá i đấ t. Giở lại nhữ ng ghi ché p trong li ̣ ch sử khoa họ c, chú ng ta dễ dà ng nhậ n thấ y: qua tổ ng kế t quy luậ t chuyể n độ ng củ a cá c hà nh inh, t con ngườ i đã đú c rú t đượ c đi ̣ nh luậ t vạ n vậ t hấ p dẫn; qua việ c nghiên cứ u Mặ t trăng quay quanh Trá i đấ t, con gườ n i đã chế tạ o ra vệ tinh ̃ tı̀ m thấ y khı́ heli trên trá i đấ t; nhân tạ o; Sau khi quan trắ c tia quang phổ củ a lớ p khı́ heli (He) trên Mặ t trờ i, con ngườ i đa qua quan trắ c năng lượ ng cá c vụ nổ trên cá c vı̀ sao, con ngườ i đã phá t hiệ n ra nhữ ng nguô ̀ n năng lượ ng mớ i và đang nghiên cứ u tı̀ m cá ch tậ n dụ ng nguồ n năng lượ ng khổ ng lồ đó cho nhân loại... Thiên văn họ c có quan hệ rấ t mậ t thiế t vớ i cá c ngà nh khoa họ c khá c. Trướ c thế kỷ 19, hiên t văn họ c không tá ch rờ i toá n họ c và cơ họ c. Ngà y nay khi khoa họ c kỹ thuậ t đã phá t triể n tớ i trı̀ nh độ cao, ênthi văn họ c cà ng liên quan chặ t chẽ vớ i cá c ngà nh khoa họ c khá c. Chú ng ta đề u biế t sau khi Einstein nêu ra thuyế t tương đố i. C hı́ nh nhữ ng kế t quan trắ c thiên văn đã chứ ng minh hù ng hồ n nguyên lý đó củ a Enstein. Phá t hiệ n quan trọ ng củ a ngà h thiên n văn họ c trong nhữ ng năm 60 về quầ n thể cá c vı̀ sao, bứ c xạ só ng vi ba và cá c phầ n tử hữ u cơ trong trụ vũ , ... đã đặ t ra nhữ ng vấ n đề mớ i cầ n nghiên cứ u và giả i đá p cho cá c ngà nh khoa họ c như vậ t lý cao phân tử , cơ họ cợlư ng tử , vũ trụ họ c, hoá họ c và nguồ n gố c sự số ng. Thiên văn họ c giú p con ngườ i khá m phá ra bộ mặ t thậ t củ a thiên nhiên. Mấ y nghı̀ n năm qua, loà i ngườ i đã có lú c nhậ n thứ c sai lầ m về tı́ nh chấ t củ a Trá i đấ t, vi ̣ trı́ củ a Trá i đấ t trong vũ trụ và cấo ucủtạa vũ trụ . Nế u như không có ngà nh Thiên văn họ c thı̀ chắ c chắ n nhữ ng nhậ n thứ c sai lầ m đó vẫn cò n xả y ra. Nhà thiên văn ̣ choBa Lan Copernic đã vứ t bỏ nhữ ng tró i buộ c hà ng nghı̀ n năm củ a thế lự c tôn giá o phả n độ ng, đưa ra thuyế t Nhậ t tâm Mặ( t trờ i là trung tâm), giú p nhân loại tiế n mộ t bướ c khá dà i nhậ n thứ c về vũ trụ . Ngà y nay cả cá c chú bé họ c sinh cấ p I cũ ng biế t rõ chân lý "Trá i đấ t hı̀ nh trò n". Thế nhưng ngà y nay vẫn cò n mộ t số ngườ i lợ i dụ ng việ c loà i ngườ i tạ m thờ i chưa giả hı́i ch t đượ c mộ t số hiệ n tượ ng ́ i phi vạ n chấ t, vũ trụ có giớ i hạ n thiên nhiên để bá n rao thuyế t vũ trụ duy tâm đủ mà u sắ c. Họ tuyên truyề n nà o là thế giơ về không gian và thờ i gian, con ngườ i không thể nhậ n thứ c đượ c vũ trụ . Vı̀ vậ y có thể hấ y,t ngà y nay ngà nh Thiên văn họ c vẫn đang có cuộ c đấ u tranh giữ a hai loại quan niệ m vũ trụ và nhậ n thứ c luậ n. Trong thờ i đại con ngườ i đã bướ c lên tà u vũ trụ , ngà nh Thiên văn họ c đang tậ p trung tinh oahtrı́ tuệ củ a loà i ngườ i để đại củ a ngà nh Thiên văn họ c nghiên cứ u nhậ n thứ c thiên nhiên. Nế u như có ai đó không hiể u biế t gı̀ nhữ ng thà nh quả̃ vı hiệ n đại thı̀ chứ ng tỏ ngườ i đó chưa đượ c đà o tạ o trong nhà trườ ng. Bở i vậ y nhiề u nươ trên ́ c thế giớ i đã đưa ra môn thiên văn họ c và o chương trı̀ nh giá o dụ c trung họ c. Trên đây chú ng ta mớ i chı̉ giớ i thiệ u qua về sự phá t triể n và ứ ng dụ ng củ a thiên vănc. họQua đó có thể thấ y thiên văn họ c có tá c dụ ng thú c đẩ y khoa họ c hiệ n đại, thiên văn họ c là mộ t trong nhữ ng ngà nh khoa họ c quan trọ ng để nhậ n thứ c và cả i tạ o thế giớ i tự nhiên. Sau khi đọ c hế t cuố n sá ch nà y, chắ c chắ n chú ng ta sẽ hiể u biế t tương đố i toà n diệ n về đố i tượ ng nghiên cứ u củ a thiên văn họ c. Thiên văn va ̀ khí tươ ̣ ng co ́ gì kha ́ c nhau va ̀ liên quan vớ i nhau như thế na ̀ o? Ngà y xưa, khi xé t về mộ t ngườ i có kiế n thứ c uyên bá c, ngườ i ta nó i: "(ông ta) trên hiểthiên u văn, dướ i tườ ng đi ̣ a lý ". "Trên hiể u thiên văn" bao gồ m hiể u biế t kiế n thứ c về khı́ tượ ng. Ngà y nay vẫn cò n khônǵ tıngườ i chi ̣ u ả nh hưở ng củ a nhậ n xé t đó , họ lẫn lộ n mố i quan hệ giữ a hai ngà nh khoa họ c thiên văn và khoa họ c tượ khı́ ng. Thờ i cổ đại, cá c môn khoa họ c tự nhiên đề u mớ i ở dạ ng manh nha, bở i vậ y thườ ng có hiệ n tượ ng hai môn họ c hoă ̣ c nhiề u môn khoa họ c lẫn lộ n vớ i nhau. Ngườ i xưa cho rằ ng thiên văn họ c và khı́ tượ ng họ c đề u đề u là nghiên ứ uc "ông trờ i" nên đã coi hai môn khoa họ c đó như nhau. Nhưng ngà y nay khi thiên văn họ c và khı́ tượ ng họ c đã có nhữ ng ươb́ c phá t triể n lớ n, hai ngà nh khoa họ c nà y ngà y nay cà ng có nộ i dung khá c nhau. Thiên văn họ c là khoa họ c nghiên cứ u cá c thiên thể , chủ yế u là nghiên cứ u sự chuyể n độgncủ a thiên thể , tá c dụ ng qua lại lẫn nhau giữ a cá c thiên thể , điề u kiệ n vậ t lý và nguồ n gố c củ a cá c thiên thể đóNế. u chú ng ta coi trá i đấ t là mộ t hà nh tinh trong hệ Mặ t trờ i và nghiên cứ u nó như mộ t thiên thể , thı̀ Trá i đấ t cũ ng là đốợi ntưg nghiên cứ u củ a thiên văn họ c. Đố i tượ ng nghiên cứ u củ a khı́ tượ ng họ c là tầ ng khı́ quyể n củ a trá i đấ t. Nế u bạ n lầlượ n t đọ c cuố n "Thiên văn" và "Khı́ tượ ng" trong bộ sá ch "Mườ i vạ n câu hỏ i vı̀ sao" thı̀ bạ n sẽ phân biệ t rấ t rõ đố i tượnghiên ng cứ u củ a thiên văn họ c và khı́ tượ ng họ c. Thiên văn họ c và khı́ tự ơng họ c là ngà nh khoa họ c khá c nhau, vậ y phả i chăng chú ng hoàoàn nt không liên quan gı̀ vớ i nhau? Không phả i! Thờ i tiế t thay đổ i chủ yế u là do sự chuyể n độ ng tầ ng khı́ quyể n củ aráTi đấ t gây ra, nhưng mộ t số nhân tố thiên văn cũ ng có thể ả nh hưở ng tớ i sự thay đổ i củ a thờ i tiế t, trong đó hoạộ tđ ng củ a Mặ t trờ i có ả nh hưở ng rấ t quan trọ ng tớ i thay đổ i thờ i tiế t lâu dà i củ a Trá i đấ t. Vı́ dụ trong vò ng 70 năm sau Công nguyên từ 1645 - 1715 và trong vò ng 90 năm Công nguyên từ 1460 - 1550 đề u là thờ i kỳ hoạ t độ ng cự c tiể u củ a Mặrờt ti, trong hai thờ i kỳ nà y nhiệ t độ củ a Trá i đấ t đề u lạ nh, nhiệ t độ bı̀ nh quân củ a trá i đấ t giả m 0,5 độ C đế nđộ 1 C, ngượ c lại trong thờ i kỳ Trung thế kỷ , nhiệ t độ củ a Trá i đấ t có tăng lên đú ng và o thờ i kỳ hoạ t độ ng cự c đại củ atMặ trờ i. ngườ i cho rằ ng, sứ c hú t củ a Mặ t Ngoà i Mặ t trờ i cò n có mộ t số thiên thể cú ng tá c độ ng tớ i thờ i tié t trên Trá i đấ t.́ Co trăng và Mặ t trờ i ngoà i việ c gây ra thuỷ Triề u lên xuố ng củ a cá c đại dương cò n gây ra sự thay đổ i tầ ng khı́ quyể n củ a trá i đấ t, ả nh hưở ng tớ i cá c luồ ng không khı́ tuầ n hoà n trong khı́ quyể n. Nhữ ng mả nh sao băng mà chú ng ta nhı̀ n thấ y và o ban đêm cũ ng ả nh hưở ng thờ i tiế t thay đổ i. Vı́ dụ trờ i mưa phả i có đủ hai điề un:kiệ mộ t là trong không trung phả i có đủ hơi nướ c; hai là phả i có mộ t lượ ng bụ i nhấ t đi ̣ nh hoặ c nhữ ng hạ t tı́ ch điệngưng n để đọ ng hơi nướ c thà nh hạ t mưa. Nhữ ng mả nh sao băng bi ̣ chá y vụ n tan thà nh vô số hạ t bụ i nhỏ hú t hơi nướ c và ngưng đọ ng thà nh nhữ ng hạ t mưa. Nế u chú ng ta hiể u rõ đượ c ả nh hưở ng củ a thiên văn đố i vớ i thay đổ i thờ i tiế t, chú ng ta sẽ có thể á p dụ ng nhữ ng thà nh quả nghiên cứ u thiên văn và o việ c dự bá o thờ i tiế t chı́ nh xá c hơn. Qua đờ i số ng và lao ộ nđg sả n xuấ t, ông cha ta xưa kia đã tı́ ch luỹ đượ c nhiề u kinh nghiệ m dự bá o thờ i tiế t rấ t phong phú , trong đó nhiề câu u tụ c ngữ dự bá o thờ i tiế t đã căn cứ và o nhữ ng yế u tố thiên văn. Việ c quan trắ c thiên văn cũ ng đò i hỏ i có điề u kiệ n thờ i tiế t nhấ t đi ̣ nh. Vı́ dụ gặ p̉ i buô trờ i mưa, trờ i râm, thı̀ kı́ nh viễn vọ ng quang họ c sẽ không sử dụ ng đượ c. Bở i vậ y dự bá o thờ i tiế t chı́ nh xá c sẽ giúhpnhiề ı́ c u cho công việ c nghiên cứ u thiên văn. Thiên văn va ̀ đô ̣ ng đấ t co ́ liên quan gì vớ i nhau? Thiên văn và độ ng đấ t vớ i nhau không? Câu hỏ i nà y đượ c nhiề u nhà khoa họ c thiên văn cổ ki m chú ý nghiên cứ u. Căn cứ và o tà i liệ u ghi ché p về độ ng đấ t nhiề u năm qua, cá c nhà khoa họ c thiên văn đã tı̀rammộ t số quy luậ t tự nhiên về độ ng đấ t. Qua phân tı́ ch cho thấ y hiệ n tượ ng độ ng đấ t có liên quan đế n mộ t số yế u tố iên th văn. Sử sá ch Trung Quố c cho biế t, độ ng đấ t thườ ng xả y và o mồ ng mộ t và ngà y rằ m âm li ̣ ch hoă ̣ c cá c ngà y trướ c hoặ c sau ngà y đó . Vı́ dụ năm 1966 trậ n độ ng đấ t lớ n ở huyệ n Hı̀ nh Đài tı̉ nh Hà Bắ c Trung Quốycraxảđú ng và o ngà y mồ ng mộ t thá ng ba âm li ̣ ch, trướ c đó đã xả y ra trậ n độ ng đấ t và o ngà y mườ i bả y thá ng hai âm h. liTrậ ̣ c n độ ng đấ t ở Lậ t Dương tı̉ nh Giang Tô Trung Quố c ngà y 9 thá ng 7 năm 1979 cũ ng đú ng và o ngà y 16 thá ng 6 âm li ̣ ch.̣ tMă trờ i, Mặ t trăng đề u hú t Trá i đấ t, nhấ t là Mặ t trăng. Sứ c hú t củ a Mặ t trăng không nhữ ng khiế n cá c đại dương trên Trá i đấ t sinh ra thuỷ triề u lên xuố ng mà cò n khiế n vỏ Trá i đấ t cú ng giã n theo nhi ̣ p thuỷ triề u. Ngà y mồ ng mộ t và yngà rằ m âm li ̣ ch hà ng thá ng, Mặ t trăng và Trá i đấ t cù ng ở vi ̣ trı́ đườ ng trụ c thẳ ng hà ng, và o thờ i điể m nà y sứ c hú̉ atMặ cu t trờ i và Mặ t trăng đố i vớ i Trá i đấ t đạ t tớ i độ mạ nh nhấ t, có thể là m rạ n nứ t vỏ Trá i đấ t và sinh ra hiệ n tượ ng độ g đấ n t. Nhưng vấ n đề then chố t là chỗ nà o củ a vỏ trá i đấ t rễ rạ n nứ t nhấ t để sứ c hú t củ a Mặ t trờ i và Mặ t trăng tá c độthêm ng và o mớ i sinh ra độ ng đấ t. Bở i vậ y không phả i cứ đế n ngà y mồ ng mộ t và ngà y rằ m âm li ̣ ch hà ng thá ng đề u xả y ra độ nấgt đvà cũ ng không phả i tấ t cả cá c trậ n độ ng đấ t đề u xả y ra và o ngà y mồ ng mộ t và ngà y rằ m âm li ̣ ch. Theo tı́ nh toá n, căn cứ cá ch 179 năm, 9 ngôi sao lớ n (hà nh tinh) trong hệ Mặ t trờ i sẽ chuyê ̉ n độ ng về mộ t bên củ a Mặ t trờ i. Từ mặ t đấ t nhı̀ n lên, 9 ngôi sao đó xế p thà nh mộ t chuỗi dà i thườ ng gọ i là "chuỗ ngọ i c 9 sao". Nhữ ng năm gầ n đây, mộ t số nhà thiên văn nướ c ngoà i cho rằ ng khi xuấ t hiệ n "chuỗi ngọ c 9 sao" sẽ xả y ra độ ng đấ t khủ ng khiế p, trá i đấ t sẽ hứ ng chi ̣ u "đò n huỷ diệ t". Kỳ thự c, kể từ năm 780 trướ c Công nguyên đế n nay, có đã 16 lầ n xuấ t hiệ n "chuỗi ngọ c 9 sao", nhưng chưa có trậ n độ ng đấ t nà o từ cấ p 8 trở lên xả y ra trong nhữ ng thờ iểđi m đó . Sứ c hú t lẫn nhau giữ a cá c hà nh tinh cũ ng liên quan phầ n nà o tớ i hiệ n tượ ng độ ng đấ t.hưng N ngoà i Mặ t trờ i và Mặ t trăng ra, sứ c hú t củ a cá c hà nh tinh khá c đố i vớ i trá i đấ t đề u không đá ng kể , cho dù ́ ccahà nh tinh đó có chuyể n độ ng i Trá tớ i vi ̣ trı́ hà ng dọ c cù ng trụ c vớ i Trá i đấ t thı̀ sứ c hú t cuả cá c hà nh tinh đó ́ đố i vơi đấ t mạ nh lắ m cũ ng chı̉ bằ ng mộ t phầ n trăm sứ c hú t củ a Mặ t trăng đố i vớ i Trá i đấ t. Bở i vậ y "chuỗi ngọ c 9 sao" không có ả nh hưở ng đá ng kể đố i vớ i cá c trậ n độ ng đấ t trên trá i đấ t. Ngoà i "chuỗi ngọ c 9 sao" kể trên, khoả ng hơn 200 năm trướ c Công nguyên ngườ i ta cũ ng phá tiệhn thấ y cứ sau mộ t thờ i gian nhấ t đi ̣ nh, cá c sao Kim, Mộ c, Thuỷ , Hoả , Thổ lại ngẫu nhiên xế p thà nh mộ t hà dọ ng c gọ i là "chuỗi ngọ c 5 sao", thậ m chı́ có thờ i điể m cả Mặ t trăng và mặ t trờ i cũ ng ngẫu nhiên đứ ng cù ng hà ọ ngc dvớ i cá c sao đó tạ o thà nh "chuỗi ngọ c 7 sao". Nhưng theo sử sá ch ghi ché p thı̀ trong nhữ ng thờ i điể m đó trên trá í tđâ không thấ y xả y ra độ ng đấ t. Nế u nó i hiệ n tượ ng thiên văn có liên quan tớ i độ ng đấ t và căn cứ và o cá c phân tı́ ch trên thı̀ có thể kế t luậ n rằ ng, khi cá c tầ ng mham thạ ch ở vỏ trá i đấ t đã có đủ cá c điề u kiệ n rạ n nứ t, lú c đó sứ c hú tcá củcathiên thể (chủ yế u là Mặ t trờ i và Mặ t trăng) sẽ tá c độ ng thêm và o và sinh ra độ ng đấ t. Nó i tó m lại, mố i liên quan giữ a thiên văn và độ ng đấ t vừ a là đề tà i cổ xưa vừ a là đề tà i hiệ n đại. Cù ng vớ i sự phá t triể n củ a khoa họ c kỹ thuậ t, nhữ ng kỹ thuậ t mớ i trong ngà nh Thiên văn họ c đã và đang ú pgicon ngườ i tı̀ m ra mố i liên quan giữ a thiên văn và độ ng đấ t. Vu ̃ tru ̣ cấ u ta ̣ o như thế na ̀ o? Vũ trụ do vậ t chấ t tạ o thà nh, trong vũ trụ bao la có vô và n vậ t chấ t đang vậ n độ ng. Trá i đấ t chú ng ta đang ở trên đó chı̉ là mộ t hà nh tinh lớ n trong hệ Mặ t trờ i. Hệ Mặ rờ it có t tấ t cả 9 hà nh tinh: sao Thuỷ , sao Kim, Trá i đấ t, sao Hoả , sao Mộ c, sao Thổ , sao Thiên Vương, sao Hả i Vương, sao Diêm Vương.Ngoà i 9 hà nh tinh kể trên, trong hệ Mặ t trờ i cò n có 40 vệ tinh (gồ m cả Mặ t trăng) và rấ t nhiề u tiểhà u nh tinh khá c. Nhữ ng thiên thể đó tạ o thà nh hệ Mặ t trờ i và cá ch Trá i đấ t không xa lắ m, chú ng đượ c loà i ngườ i số ng trên trá i đấ t nghiên cứ u khá kỹ lưỡ ng. Vậ y thı̀ , ngoà i hệ Mặ t trờ i ra, trong không gian bao la củ a vũ trụ cò n có nhữ ng gı̀ nữ a? Và o nhữ ng đêm đẹ p trờ i, chı̉ bằ ng mắ t thườ ng chú ng ta cũ ng có thể nhı̀ n thấ y vô vàsao n vı̀ nhấ p nhá y trên bầ u trờ i, tuyệ t đại đa số nhữ ng vı̀ sao đó đề u giố ng Mặ t trờ i ở điể m phá t sá ng và phá t nhiệ t. Trong hệ Ngân hà có tớ i hơn 100 tı̉ sao như vậ y, mỗi sao có đặ c điể m riêng. Có nhữ ng sao rấ t sá ng, cườ ng độ á nh sá ng củ aặM t trờ i, nhữ ng sao đó gọ i là sao khổ ng lồ (cự tinh). Có sao cò n sá ng gấ p hà ng triệ u tớ i và i triệ u lầ n mặ t trờ , gọ i i là sao siêu khổ ng lồ (siêu cự tinh). Nhữ ng sao có cườ ng độ á nh sá ng thấ p gọ i là sao lù n, có nhữ ng sao lù n chı̉ cóờ ng cư độ á nh sá ng băng mộ t phầ n mấ y vạ n cườ ng độ á nh sá ng củ a Mặ t trờ i. Cá c siêu cự tinh xứ ng đá ng là nhữ ng ngư ờ i khổ ng lồ trong thiên hà , thể tı́ ch củ a chú ng rấ t lớ n, có siêu cự tinh cò n lớ n hơn cả quỹ đạ o củ a sao Mộ c quay uanh q mặ t trờ i. Nhữ ng sao nhỏ bé trong thế giớ i cá c vı̀ sao đượ c gọ i chung là sao lù n trắ ng, có sao trắ lù nng chı̉ nhỏ bằ ng mộ t phầ n mấ y chụ c trá i đấ t. Nhưng cá c sao lù n trắ ng nà y có đặ c điể m rấ t kỳ lạ : vậ t chấ t trên cá c vı̀ sao đó vô cù ng nặ ng, mộ t centimet khố i đấ t đá trên cá c vı̀ sao đó nặ ng tớ i mấ y chụ c kilôgam, mấ y tấ n, thậ m chı́ ớ i mấ t y nghı̀ n tấ n. Tuy vậ y nế u so vớ i sao neutron mớ i phá t hiệ n năm 1967 thı̀ cá c sao lù n trắ ng xứ ng đá ng là nhữ ng "chàkhổ ng ng lồ ". Bá n kı́ nh củ a sao neutron chı̉ khoả ng 10 km, nhưng đấ t đá trên sao neutron cò n nặ ng hơn nhiề u so vớ i đấ t đárên t sao lù n trắ ng. Theo tı́ nh toá n, mộ t centimet đấ t đá trên sao neutron nặ ng đế n mứ c phả i cầ n tớ i mộ t vạ n chiế c tầ u thuỷ trọ ng tả i vạ n tấ n mớ i có thể ké o đi đượ c. Sao neutron cò n có đặ c điể m là không ngừ ng phá t ra lượ ng điệ n năng khổ ng lồ tương đương vớ i lượ ng điệ n năng toà n nhân loại trên trá i đấ t sử dụ ng trong 1 tı̉ 500 triệ u năm. Hiệ n naý ccanhà thiên văn đã phá t hiệ n ra hơn 300 sao loại nà y. Cá c sao trong vũ trụ cũ ng thı́ ch "sinh số ng cặ p đôi" như vậ y. Ngoà i ra có nhiề u nhó m sao gồ m 3 sao, 4 sao hoặ c nhiề u hơn nữ a số ng tậ p trung vớ i nhau thà nh từ ng cụ m, thậ m chı́ có hà g nghı̀ n n hà ng vạ n sao tậ p trung vớ i nhau thà nh từ ng cụ m và đượ c gọ i là số sao. Cá c nhà thiên văn đã tı̀ m ra hơn00 10tổ sao như vậ y trong hệ Ngân hà và cò n nhiề u tổ sao nữ a chưa phá t hiệ n ra. Theo dự đoá n, trong hệ Ngân hà có oả khng hơn mộ t vạ n tổ sao. Trong Thiên hà có nhữ ng vı̀ sao luôn thay đổ i độ sá ng gọ i là sao đổ i á nh (biế n tı́ nh).́ sao Co thay đổ i độ sá ng theo quy luậ t nhấ t đi ̣ nh, có sao chẳ ng theo quy luậ t nà o hế t. Hiệ n nay cá c nhà thiên văn đã phá hiệt n ra hơn 2 vạ n sao đổ i á nh. Trên bầ u trờ i có khi độ t nhiên xuấ t hiệ n mộ t sao rấ t sá ng, cườ ng độ á nh sá ng cũ ng thay đổ i rấ t nhanh và rấ t mạ nh, chı̉ trong vò ng 2 - 3 ngà y cườ ng độ á nh sá ng củ a sao đó tăng lên hà ng vạ n thậ m chı́ hà ng̣ utriê lầ n. Xưa nay ngườ i ta gọ i nhữ ng sao đó là sao mớ i (ngườ i Trung Quố c gọ i là sao khá ch). Thự c ra nhữ ng sao mớ i đó không có gı̀ mớ i cả , cũ ng không phả i là "khá ch" trong vũ Vấ trụn. đề là nhữ ng sao đó vố n rấ t mờ nhạ t bỗng dưng sá ng mà thôi. Ngoà i ra trên bầ u trờ i thı̉ nh thoả ng xuấ t hiệ n mộ vàti vı̀ sao độ t nhiên tăng độ sá ng tớ i mấ y chụ c triệ u lầ n, thậ m chı́ mấ y trăm triệ u lầ n, ngườ i ta gọ i chú ng là "siêu sao mớ i". Cá c điề u ghi ché p củ a sử sá ch trung quố c cho biế t, kể từ trướ c Công nguyên đế n nay, có khoả ng 90 siêu sao mớ i ãđ xuấ t hiệ n trong hệ Ngân hà . Trong vũ trụ cò n có rấ t nhiề u sao trẻ chưa ổ n đi ̣ nh, cá c nhà thiên văn họ c cũ ng phá ệ nt hi ra nhiề u thiên thể chưa phả i là sao. Ngoà i ra, trong vũ trụ cò n có cá c thiên thể hı̀ nh dá ng giố ng như nhữ ng đá m mây gọinh i làvân. t Trong hệ Ngân hà có rấ t ı́ t tinh vân. Cấ u củ a củ a cá c tinh vân gồ m nhiề u khố i khı́ mỏ ng và bụ i vũ trụ thà tạ onh. Mỗi tinh vân có hı̀ nh dạ ng khá c nhau. Cá c nhà thiên văn họ c gọ i chú ng là tinh vân Thiên hà như: "Tinh vân Lạ p hộ " , "Tinhnvâ Tiên nữ ". Trong cá c tinh vân Thiên hà có mộ t loại tinh vân đặ c biệ t nom giố ng như cá c vı̀ sao rấ t nhỏ chı̉ có nhı̀ thể n thấ y qua kı́ nh viễn vọ ng. Cá c tinh vân nà y hı̀ nh cầ u hoặ c bẹ t phá t sá ng lờ mờ nhı̀ n xa rấ t giố ng cá c vı̀ sao mỏ và ng phá t sá ng đượ c là nhờ cá c sao nhỏ nằ m ở giữ a tuy mờ nhưng có nhiệ t độ c cao hun nó ng (nhiệ t độ cá c sao nhỏ đó 5từ- 10 vạ n độ ). Trong thự c tế , đại đa số cá c tinh vân trong vũ trụ không hoà n toà n là "mây" như cá c đá m inht vân trong Ngân hà mà là cá c vı̀ sao hoà n chı̉ nh, chı̉ vı̀ chú ng cá ch Trá i đấ t quá xa nên trông chú ng giố ng nhưng nhữ đá m mây sao. Cá c nhà thiên văn họ c gọ i chú ng là "tinh hệ ngoà i Ngân hà " hoặ c "tinh vân ngoà i Ngân hà ". Tinh vân tiên nữ vớ i giai thoại rấ t hay mà chú ng ta nhı̀ n thấ y chı́ nh là mộ t tinh hệ ngoà i Ngân hà . Cá c tinh cũ ng thı́ ch sinh số ậ ngp "t thể ". Trong vũ trụ thườ ng có và i tinh hệ cho tớ i mườ i mấ y tinh hệ tậ p trung trong mộ t khu vự c rộ ng lớ n. Cá c nhà thiê n văn họ c gọ i chú ng là "song tinh hệ " hoặ c "đa tinh hệ ". Có khu vự c trong vũ trụ tậ p chung tớ i mấ y chụ c tinh hệ thậ chı́ m mấ y nghı̀ n tinh hệ gọ i là "tậ p ̃ ng điể m sá ng giố ng nhau đoà n tinh hệ " . Nhữ ng năm 60 củ a thế kỷ nà y, cá c nhà khoa họ c thiên văn cò n tı̀ m thấ y như như cá c vı̀ sao, nhưng cườ ng độ á nh sá ng và tı́ nh chấ t củ a cá c điể m sá ng đó rấ t giố vớng i tinh hệ . Cá c nhà thiên văn trụ . gọ i chú ng là "tinh thể ". Cho tớ i nay đã phá t hiệ n ra hơn 1.500 tinh thể dạ ng nà y trong ̃ vu Trong vũ trụ bao la ngoà i cá c vı̀ sao, tinh vân, tinh hệ ra cò n có gı̀ nữ a hay chı̉ còchân n lại không? Tấ t nhiên không phả i. Trong vũ trụ tồ n tại mộ t loại vậ t chấ t củ a thế giớ i cá c vı̀ sao gọ i là "tinhvậtết chấ t" gồ m cá c vậ t chấ t thể khı́ và vậ t chấ t thể bụ i. Mậ t độ phân bố củ a loại vậ t chấ t nà y rấ t mỏ ng và loã ng. Ngoà i ra trong vũ trụ bao la cò n tồ n tại cá c tia vũ trụ vô hı̀ nh và só ng điệ n từ rấ t yế u ớ t củ a cá c thiên thể tinh vân, ... Tấ t cả cá c vậ t thể trong vũ trụ không phả i tồ n tại đơn độ c, cũ ng không chế t và cũ ng ông kh đứ ng yên. Chú ng không ngừ ng chuyể n độ ng, thay đổ i và tá c độ ng lẫn nhau. Cá c vı̀ sao luôn phun vậ t chấ t và o khô ng gian củ a vũ trụ thà nh cá c hạ t thể bụ i ... Cá c tinh vân, vậ t chấ t thể bụ i sau hà ng triệ u năm vậ n độ ng to dầ n lên hà tnh cá c vı̀ sao ... Vũ trụ là vô giớ i hạ n. Nhậ n thứ c củ a con ngườ i đố i vớ i vũ trụ cũ ng không có giớ n. iCù hạng vớ i sự phá t triể n củ a khoa họ c kỹ thuậ t, con ngườ i ngà y cà ng phá t hiệ n ra nhiề u thiên thể mớ i. Chú ng ta có thểẳ kh ng đi ̣ nh rằ ng, trong tương lai sẽ đế n lú c con ngườ i phá t hiệ n ra cà ng nhiề u thiên thể mớ i đồ ng thờ i sẽ khá m phá ra uáqtrı̀ nh hı̀ nh thà nh và biế n hoá củ a cá c thiên thể đó . Vu ̃ tru ̣ rô ̣ ng lớ n đế n đâu? Nế u có bạ n nà o hỏ i vũ trụ rộ ng lớ n đế n đâu? Câu trả lờ i sẽ là : vũ trụ không cói hạ giớ n. Cũ ng giố ng như câu chân trờ i có tậ n cù ng không và câu trả lờ i sẽ là : không có tậ n cù ng. từ ng vấ n đề cụ thể . "Không có giớ i hạ n" - câu trả lờ i nghe có vẻ hoang đườ ng. Chú ng ta hã y cù ng nhau giả í pđa Đố i vớ i con ngườ i, trá i đấ t là vậ t thể khổ ng lồ . Thậ t vậ y, bá n kı́ nh trung bı̀ nh củráai tđấ t là 6.371 kilômet. Nhưng so vớ i Mặ t trờ i thı̀ Trá i đấ t chı̉ là cậ u bé tı́ hon. Nế u Mặ t trờ i là mộ t quả cầ u rỗnnó g thı̀ có thể chứ a đượ c mộ t triệ u ba mươi ̀ . Trong vạ n Trá i đấ t. Tuy vậ y Mặ t trờ i mớ i chı̉ là mộ t thiên thể cỡ trung bı̀ nh trong hệ Ngân ha hệ Ngân hà mênh mông có khoả ng hơn 100 triệ u thiên thể to bằ ng Mặ t trờ i thậ m chı́ lớ n hơn Mặ t trờ i. ̀ thiên văn họ c dù ng kı́ nh Có thể bạ n cho rằ ng không cò n không gian nà o lớ n hơn hệ Ngân hà . Không phả i vậ y, cá c nha viễn vọ ng hiệ n đại nhấ t đã phá t hiệ n ra hơn mộ t tı̉ hệ thố ng không gian như hệ Ngân hàọ iglà "tinh hệ ngoà i Ngân hà ", ̃ ng tinh hệ đề u nằ m trong mộ t đó là chưa kể nhữ ng tinh hệ quá xa Trá i đấ t mà con ngườ i chưa phá t hiệ n ra. Tấ t cả như tậ p đoà n tinh hệ gọ i là tổ ng tinh hệ . Ngà y nay cho dù cá c kı́ nh viễn vọ ng thiên văn lớ n nhấ t đã nhı̀ n thấ y cá c tinh hệ cá chTrá xai đấ t 10 tı̉ năm á nh sá ng, nhưng tầ m nhı̀ n đó vẫn chưa vượ t quá phạ m vi tổ ng tinh hệ . Vậ y tổ ng tinh hệ rộ ng lớ n đế n đâu? Hiệ n nay con ngườ i vẫn chưa biế t giớ i hạ n tậ n cù ng củ a tổ ng tinh hệ , cũ ng như trung tâm củ a tổ ng tinh hệ ở chỗ nà o. Trong tương lai, cá c nhà khoa họ c có thể tı̀ m thấgiớ y i hạ n củ a tổ ng tinh hệ nhưng sẽ vẫn chưa tı̀ m thấ y đượ c giớ i hạ n củ a vũ trụ . Bở i vı̀ bên ngoà i tổ ng tinh hệ ắ c ch chắ n sẽ cò n cá c thiên thể và cá c hệ thố ng thiên thể khá c nữ a vẫn chưa khá m phá ra. Vậ y bạ n có đồ ng ý rằ ng vũ trụ không có giớ i hạ n không? Không nhữ ng vậ y, "tuổ i" củ ã trụ vu cũ ng không có giớ i hạ n. Vũ trụ không có ngà y sinh và cũ ng không có ngà y tậ n số . Đương nhiên, bằ ng trı́ tuệ và lao độ ng không ngừ ng, cù ng vớ i sự phá t triể n củ a khoa họ kỹc thuậ t hiệ n đại, loà i ngườ i sẽ từ ng bướ c vươn xa tầ m mắ t củ a mı̀ nh và o không gian bao la củ a vũ trụ . Trên trờ i co ́ bao nhiêu sao? Nhữ ng đêm trờ i quang mây tạ nh, trên bầ u trờ i xuấ t hiệ n chi chı́ t nhữ ng vı̀ sao nhấ p nháo ynhỏ t khá c nhau. Xưa nay nhiề u ngườ i cho rằ ng không thể đế m hế t cá c vı̀ sao trên trờ i, bở i vậ y dân gian mớ i có câ u "nhiề u như sao trên trờ i". Thự c ra, nhữ ng vı̀ sao trên trờ i mà mắ t thườ ng có thể nhı̀ n thấ y hoà n toà n có thể đếđượ m c. Cá c nhà thiên văn căn cứ và o vi ̣ trı́ khu vự c củ a cá c vı̀ sao trên trờ i và chia thà nh hò 88m c sao, đồ ng thờ i căn cứ và o cườ ng độ á nh sá ng củ a từ ng vı̀ sao để chia thà nh cá c cấ p: sao thậ t sá ng là cấ p 1,ptiế đó là cấ p 2, cấ p 3, ... Mắ t chú ng ta nhı̀ n thấ y nhữ ng vı̀ sao mờ nhấ t đó là vı̀ sao cấ p 6. Chı̉ cầ n chú ng ta kiên trı̀ đế m hế t cá c chò m sao, rồ i mộ t chò m nữ a đồ ng thờ i ghi chéấppcbậ c cả cá c vı̀ sao trong mỗi nhó m thı̀ chı̉ trong và i buổ i tố i chú ng ta có thể đế m hế t đượ c cá c vı̀ sao trên trờ i mà chú ng ta nhı̀ n thấ y. Thự c ra tổ ng số sao trên trờ i mà mắ t thườ ng có thể nhı̀ n thấ y không nhiề u như ta đoá n. Vı́ dụ : sao cấ pchı̉ 1 có 20 ngôi, sao cấ p 2 có 46 ngôi, sao cấ p 3 có 134 ngôi, sao cấ p 4 có 458 ngôi, sao cấ p 5 có 1476 ngôi, sao cấ p 6 có4840 ngôi. Tổ ng số cá c ngôi sao từ cấ p 1 đế n cấ p 6 chı̉ có 6.974 ngôi, không nhiề u bằ ng số hạ t cơm trong mộbá t t cơm. bầ u trờ i kia nằ m phı́ a dướ i Tuy vậ y, mộ t ngườ i trong cù ng mộ t thờ i gian chı̉ có thể nhı̀ n thấ y nử a bầ u trờ i, cò̉ a n nư đườ ng chân trờ i mà ta không nhı̀ n thấ y. Hơn nữ a nhữ ng vı̀ sao ở gầ n đườ ng chân trờ i dohảhưở n ng sứ c hú t củ a tầ ng khı́ quyể n Trá i đấ t nên chú ng ta không nhı̀ n thấ y. Bở i vậ y, và o bấ t cứ thờ i điể m nà o, ộ tm ngườ i trên Trá i đấ t cũ ng chı̉ có thể nhı̀ n thấ y khoả ng 5000 vı̀ sao trên bầ u trờ i. Nhưng nế u chú ng ta quan sá t bằ ng kı́ nh viễn vọ ng thı̀ kế t quả nhı̀ n đượ c sẽ khá c hẳ n.̀ chı̉ Du quan sá t bằ ng kı́ nh viễn vọ ng cỡ nhỏ nhấ t, chú ng ta sẽ nhı̀ n thấ y khoả ng 5 vạ n vı̀ sao. Nế u quan sá t bằ ng kı́iễnh n vọ v ng lớ n nhấ t và hiệ n đại nhấ t, chú ng ta sẽ nhı̀ n thấ y khoả ng trên mộ t tı̉ sao. Thự c ra số lượ ng sao trên bầ u trờ i cò n nhiề u hơn nữ a. Có nhữ ng sao cá ch Trá i đấ t quáaxdù chú ng ta quan sá t bằ ng kı́ nh viễn vọ ng hiệ n đại nhấ t cũ ng không nhı̀ n thấ y. Mộ t số tinh hệ vı̀ cá ch Trá i đấá t xa qu chı̉ hiệ n ra trong kı́ nh viễn vọ ng lớ n nhấ t mộ t chấ m sá ng lò mờ , nhưng trong chấ m sá ng lờ mờ đó có chứ a tớ i hà ng tı̉o sa lớ n bé . Vũ trụ là vô cù ng tậ n. Nhữ ng gı̀ mà cá c nhà khoa họ c thiên văn nhı̀ n thấ y trong vũ mơtrụ ́ i chı̉ là mộ t phầ n nhỏ bé củ a vũ trụ . Trong vũ trụ có bao nhiêu tinh hệ khổ ng lồ ? Trong vũ trụ có tồ n tại nhữ ng thiên ̉ và thêhệ thố ng thiên thể mà con ngườ i chưa khá m phá ra không? Đó là nhữ ng câu hỏ i mà cá c nhà thiên văn đế n nay vẫn chưa giả i đá p đượ c. Ca ́ c cho ̀ m sao trên trờ i đươ ̣ c đă ̣ t tên như thế na ̀ o? Có nhữ ng chò m sao trên bầ u trờ i mang hı̀ nh dá ng rấ t ngộ nghı ̃ nh, dễ phân biệ t và dễ, nhớ vı́ dụ như cá c chò m sao Bắ c đẩ u, chò m sao Ngưu Lang, Chứ c Nữ , ... Khoả ng 3000 - 4000 năm trướ c, ngườ i Babilon cổ đại ở vù ng Trung á đã biế t phân đi ̣ nh cá hò c cm sao sá ng nhấ t. Theo sử sá ch ghi lại, ngườ i Babilon đã phá t hiệ n ra 48 chò m sao. Sau nà y cá c nhà thiên văn Hy lạ p đã đặ t tên cho cá c chò m sao đó . Có nhữ ng chò m sao giố ng hı̀ nh độ ng vậ t thı̀ đặ t tên bằ ng độ ng vậ tcó đó nhữ , ng chò m sao đượ c đặ t tên bằ ng cá c nhân vậ t trong truyệ n cổ thầ n thoại Hy lạ p. ở Trung Quố c, từ đờ i Chu trở về trướ c đã đặ t tên cho cá c chò m sao và từ ng ngôi sao ság nnhấ t, gọ i chung là : "nhi ̣ thậ p bá t tú " và "tam viên". Trong cuố n Thiên quan thư củ a nhà sử họ c nổ i tiế ng Tư Mã Thi ên đờ i Há n có ghi ché p như sau: "Tam viên gồ m: chò m sao tử vi, chò m sao Thá i vi và chò m sao Thiên thi ̣ ; Nhi ̣ thậ p bá tú gồ t m cá c chò m sao: Giá c, Cang, Chi, Phò ng, Tâm, Vı ̃ , Cơ, Tı̉ nh, Quỷ , Liễu, Tinh, Trương, Dự c, Chẩ n, Khuê, Lâu, Vi ̣ , Ngan g, Hoa, Chuỷ , Sâm, Đẩ u, Ngưu, Nữ , Hư, Nguy, Thấ t, Bı́ ch". Tam viên phân bố xung quanh chò m sao Bắ c đẩ u. Nhi ̣ thậ p bá t tú phân bố trong khoả ng không àmMặ t trờ i và Mặ t trăng đi qua. Hiệ n nay ở Việ n bả o tà ng thà nh phố Tô Châu (Trung Quố c) cò n lưu giữ bả n đồ cá c vı̀ sao khắ c trên đá từ đờ i Tố ng (1247), đó là mộ t trong nhữ ng bả n đồ thiên văn cổ nhấ t thế giớ i. Đế n thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên, việ c phân chia cá c chò m sao trên bầ u trờ i phı́ a Bắ c cơảbn giố ng như việ c phân chia ngà y nay. Riêng mấ y chụ c chò m sao trên bầ u trờ i phı́ a Nam thı̀ đế n thế kỷ 17 mớ i đượ c phân chia rõ rà ng, bở i lẽ xưa kia cá c nướ c có nề n văn minh tương đố i sớ m đề u nằ m ở Bắ c bá n cầ u, từ Bắ c bá n cầ không u thể quan sá t đượ c cá c chò m sao trên bầ u trờ i Nam bá n cầ u. Ngà y nay ngườ i ta đã phân chia đượ c 88 chò m sao trên bầ u trờ i, trong đó có 29 chò m saom nằở phı́ a bắ c đườ ng xı́ ch đạ o, 46 chò m sao nằ m ở phı́ a nam đườ ng xı́ ch đạ o. Kế t quả phân chia nà y đượ c Hộ êni hiệ li p thiên văn quố c tế công bố năm 1928. Trong 88 chò m sao kể trên, khoả ng mộ t nử a đượ c đặ t tên bằ ng cá c con vậ t. Vı́ dụ : chò mosa Đại hù ng (Gấ u lớ n), chò m sao Sư tử , chò m sao Thầ n nông (Thiên há t - con bọ cạ p), chò m sao Thiên nga. Khoả ng mộ t phầ n tư cá c chò m sao đượ c đặ t tên cá c nhân vậ t trong thầ n thoại Hy lạ p như chò m sao Thiên há t chò m sao Tiên nữ , v.v... Ngoà i ra, khoả ng mộ t phầ n tư cá c chò m sao đượ c đặ t tên bằ ng cá c dụ ng cụ thiên văn như: chò m saó nh Kı hiể n vi, chò m sao Kı́ nh viễn vọ ng, chò m sao Đồ ng hồ , chò m sao Giá vẽ bả n đồ ,... Vì sao vị trí cu ̉ a ca ́ c cho ̀ m sao luôn thay đổ i? Và o nhữ ng đêm không trăng trờ i quang mây tạ nh, bạ n đứ ng ở mộ t nơi quang đã ng quan sá t bầtrờ u i, bạ n sẽ nhı̀ n thấ y vô và n vı̀ sao nhấ p nhá y trên bầ u trờ i đen thẫm. Nế u bạ n quan sá t kỹ , bạ n sẽ thấ y cá vı̀ csao mọ c từ phı́ a đông rồ i từ từ trôi qua bầ u trờ i và lặ n dầ n ở phı́ a tây, giố ng hệ t như Mặ t trờ i mọ c ở phı́ a đông vạ̀ n lă ở phı́ a tây. Nguyên nhân củ a hiệ n tượ ng đó là Trá i đấ t tự quay quanh trụ c củ a nó theo chiề u từ tây sang đông. Ngoà i việ c chú ng ta nhı̀ n thấ y cá c vı̀ sao chuyể n độ ng quanh trá i đấ t mỗi ngà y mộ t vòtừngđông sang tây, chú ng ta cò ng có thể phá t hiệ n ra thờ i điể m cá c vı̀ sao mọ c từ đườ ng chân trờ i mỗi ngà y sớ mnhơ ngaỳ hôm trướ c 4 phú t. Vı̀ vậ y và o cù ng mộ t thờ i điể m mỗi buổ i tố i trong mộ t năm, vı́ dụ cù ng và o 20 giờ cá c̉ ibuô tố i, chú ng ta sẽ thấ y vi ̣ trı́ củ a cá c vı̀ sao khá c vớ i buổ i tố i hôm trướ c, vi ̣ trı́ củ a chò m sao cù ng chuyể n di ̣ ch dầphı́ n vềa tây. Vı́ dụ như đầ u thá ng 12 âm li ̣ ch chò m sao Lạ p hộ mọ c ở chân trờ i phı́ a đông và o lú c hoà ng hôn, nhưng sau đó 3ng thácũ ng và o lú c hoà ng hôn chú ng ta sẽ thấ y chò m sao nà y sá ng lấ p lá nh trên bầ u trờ i phiá nam và khi sắ p hế t mùxuân, a chò m sao nà y sẽ lặ n cù ng lú c vớ i Mặ t trờ i lặ n. Cù ng vớ i thay đổ i củ a cá c mù a, cá c chò m sao đề u chuyể n dầ n về phı́ a tây. Đó là doi đấ trá t quay quanh Mặ t trờ i vı̀ vậ y chú ng ta thấ y Mặ t trờ i cũ ng chuyể n di ̣ ch dầ n về phı́ a đông. Nế u như chú ng ta nhı̀ n thấá yc cvı̀ sao và o ban ngà y (như nhı̀ n thấ y trong đài thiên văn) thı̀ chú ng ta cũ ng sẽ nhı̀ n thấ y Mặ t trờ i chuyể n di ̣ ch rı́ giữ vi ̣ ta cá c vı̀ sao. Mỗi mộ t ngà y Mặ t trờ i chuyể n di ̣ ch vớ i khoả ng cá ch tương đương hai lầ n đườ ng kı́ nh củ a nó (khoả ng mộ t .độ Bở) i vậ y trong mộ t năm, Mặ t trờ i chuyể n di ̣ ch trong không gian mộ t khoả ng cá ch gọ i là "mộ t năm vậ n độ ng". Nó i tó m lại, cá c vı̀ sao có hai hiệ n tượ ng chuyể n độ ng: mộ t là do Trá i đấ t tự quay quan h mı̀ nh nó gây hiệ n tượ ng mỗi đêm sao mọ c từ phı́ a đông và lặ n ở phı́ a tây. Mộ t loại nữ a là do Trá i đấ t quay quang Mặ trờ ti gây hiệ n tượ ng cá c vı̀ sao chuyể n di ̣ ch vi ̣ trı́ lú c ẩ n lú c hiệ n theo sự thay đổ i củ a cá c mù a. Tại sao trong thiên văn ho ̣ c du ̀ ng năm a ́ nh sa ́ ng để đo khoa ̉ ng ca ́ ch? Trong cuộ c số ng hà ng ngà y, chú ng ta thườ ng dù ng mé t, centimet là m đơn vi ̣ đo khoả ng cá Nế ch.u đo khoả ng cá ch giữ a hai thà nh phố ngườ i ta không dù ng đơn vi ̣ mé t vı̀ nó quá nhỏ mà phả i dù ng đơnilomet vi ̣ k (km). Trong thiên văn họ c cũ ng dù ng kilomet là m đơn vi ̣ đo khoả ng cá ch, vı́ dụ bá n kı́ nh đườ́ ch ng đạ xı o củ a trá i đấ t dà i 6.378 km, đườ ng kı́ nh Mặ t trăng dà i 384.400 km. Nhưng nế u dù ng kilomet là m đơn vi ̣ đo quá ư hỏnbé và rấ t không tiệ n lợ i . Vı́ dụ sao Biling ( a Centauri) là sao ở gầ n Trá i đấ t và nhấ t và cá ch. Tráấitđkhoả ng 40.000.000.000.000km. Bạ n thâý đó viế t đượ c con số trên khá nhiề u phiề n phứ c, đọ c cũ ng rấ t khó và đó mớ chı̉i là sao cá ch trá i đấ t gầ n nhấ t. Cá c sao và chò m sao khá c cò n cá ch trá i đấ t rấ t xa và rấ t xa nữ a. Cá c nhà khoa họ c phá t hiệ n ra tố c độ củ a á nh sá ng nhanh nhấ t, trong mộ t giây, á nh sá đi ngđượ c khoả ng cá ch dà i 299.792.458 km. Nế u ta lấ y "giây á nh sá ng" là m đơn vi ̣ đo khoả ng cá ch thı̀ đợ n vi ̣ nà y gấ 30pvạ n lầ n kilomet. Vậ y có thể dù ng đơn vi ̣ "phú t á nh sá ng", "ngà y á nh sá ng", để đo khoả ng cá ch trong thiên văn họ đượ c c không? Đượ c! Nhưng nhữ ng đơn vi ̣ đó vẫn cò n quá nhỏ để đo khoả ng cá ch giữ a cá c hà nh tinh. Bở i vậ y cá àc nh khoa họ c thiên văn đã chọ n đơn vi ̣ "năm á nh sá ng". Trong mộ t năm, á nh sá ng đi đượ c khoả ng cá ch độ 1 vạ n tı̉ kilomet 10.000.000.000.000 ( km). Ngà y nay, năm á nh sá ng đã trở thà nh đơn vi ̣ cơ bả n đo đạ c trong thiên văn họ c dù ng đểc xá đi ̣ nh khoả ng cá ch giữ a cá c thiên thể . Vı́ dụ : khoả ng cá ch giữ a sao Biling vớ i traı́ đấ t là 4,22 năm á nh sá ng. o Ngưu Sa Lang cá ch trá i đấ t 16 năm á nh sá ng, sao Chứ c Nữ cá ch trá i đấ t 26,3 năm á nh sá ng. Cá c tinh hệ ngoà i hệ ngâǹ mà ha mắ t chú ng ta nhı̀ n thấ y cò n cá ch trá i đấ t xa hơn nữ a. Vı́ dụ : Chò m sao Tiên nữ cá ch trá i đấ t 2,2 triệ u năm á nh sá ng. Hiệ n nay cá c nhà thiên văn đã phá t hiệ n ra thiên thể cá ch xa trá i đấ t nhấ t là hơn 10 tı̉ năm á nh sá ng. Năm á nh sá ng cò n dù ng để xá c đi ̣ nh mứ c độ nhỏ to và phạ m vi củ a cá c thiên thể . Vı́ dụ : đườ ng kı́ nh hệ ngân hà dà i 10năm vạ n á nh sá ng. Rõ rà ng là vớ i nhữ ng khoả ng cá ch đó khó ai có thể tı́ nh bằ ng kilomet. Trong thiên văn họ c cò n sử dụ ng 1 loại đơn vi ̣ nữ a để đo khoả ng cá ch, đó là "đơn vi ̣ thiên văn" là khoả ng cá ch trung bı̀ nh giữ a Trá i đấ t và Mặ t trờ i ( khoả ng 149,6 triệ u kilomet). Đơn vi ̣ thiên văn chủ yếùung d để đo khoả ng cá ch giữ a hơn đơn vi ̣ "năm á nh sá ng", cá c thiên thể trong hệ mặ t trờ i. Ngoà i ra trong thiên văn họ c cò n dù ng mộ t loại đơn ví ṇ lơ đó là "chênh lệ ch giây" và gọ i là pacsec, v.v... (1 pacses bằ ng 3,26 năm á nh sá ng) Vì sao ca ́ c sao biế t nha ́ y mắ t? Sẩ m tố i mù a hè , mọ i ngườ i đề u thı́ ch ra sân hó ng má t, lú c đó nhı̀ n lên bầ u trờ i , bạ sẽnthấ y vô và n cá c vı̀ sao đang "nhá y mắ t "trên trờ i cao. Thự c ra cá c vı̀ sao không có mắ t và chú ng cũ ng không biế t nhámắ y t . Phả i chăng do chú ng ta nhá y mắ t nên ta có cả m giá c cá c vı̀ sao cũ ng nhá y mắ t ? Cũ ng không phả i. Cho dù bạ nmơ cố̉ to mắ t nhı̀ n thı̀ cá c vı̀ sao vẫn liên tụ c nhấ p nhá y lú c ẩ n lú c hiệ n. Nguyên nhân vı̀ sao vậ y? Đó là do lớ p khı́ quyể n quanh trá i đấ t đang chuyể n độ ng luôn gây ra. Chú ng ta đề u biế t lớ p khı́ quyể n không đứ ng yên mà luôn chuyể n độ ng, không khı́ nó ng bốlên c cao, không khı́ lạ nh chı̀ m xuố ng dướ i, cộ ng vớ i gió thổ i từ nơi nà y đế n nơi khá c. Nế u như chú ng ta nhuộ m mà u cho cá c loại phân tử không khı́ , chắ c chắ n chú ng ta sẽ nhı̀ n thấ y không khı́ chuyể n độ ng vớ i mà u sắ c đẹ p vô cù ng. Trướ c khi á nh sá ng củ a cá c vı̀ sao tớ i mắ t chú ng ta, nó phả i xuyên qua nhiề u lớ p không hı́ ktrong tầ ng khı́ quyể n. Cá c lớ p không khı́ có nhiệ t độ nó ng lạ nh khá c nhau, độ đậ m đặ c cũ ng khá c nhau, vı̀á nh thếsá ng củ a cá c vı̀ sao phả i qua nhiề u lớ p khú c xạ khá c nhau, lú c hộ i tụ , lú c phân tá n. Bở i vậ y chú ng ta nhı̀ n vı̀ cá csao sẽ thấ y chú ng nhấ p nhá y lú c tỏ lú c mờ giố ng như "nhá y mắ t" vậ y. Vì sao ca ́ c sao trong vu ̃ tru ̣ đề u hì nh cầ u? Quan sá t cá c vı̀ sao qua kı́ nh viễn vọ ng, ta thấ y chú ng đề u hı̀ nh cầ u, chưa ai nhı̀ n thấaoy snà o hı̀ nh tam giá c, hı̀ nh vuông. Nế u có , đó mớ i là điề u lạ . Tại sao vậ y? Muố n trả lờ i câu hỏ i nà y, chú ng ta phả i xé t từ hai mặ t. Cá c sao trong vũ trụ mà chú tang nhı̀ n thấ y phầ n lớ n là nhữ ng sao phá t quang và phá t nhiệ t (hằ ng tinh). Cá c sao đó thự c chấ t là cá c "Mặ t trờ i" nhỏớ ivnhiệ t độ rấ t nó ng. Nhiệ t độ cao nhấ t trên bề mặ t cá c sao nó ng tớ i 40.000 - 70.000 độ C, thấ p nhấ t cũ ng và i nghı̀ nC. độNhiệ t độ củ a vỏ Mặ t trờ i khoả ng 6.000 độ C, nhiệ t độ ở giữ a Mặ t trờ i khoả ng 15 triệ u độ C. Vớ i nhiệ t độ cao như vậ y đương nhiên trên cá c ́. sao không thể có vậ t chấ t ở thể rắ n hoặ c thể lỏ ng mà chı̉ tồ n tại vậ t chấ t ở thể khı Thể khı́ giã n nở về mọ i phı́ a đề u như nhau, phạ m vi giã n nở về mọ i phı́ a cũ ng như nhau, đồ ng thờ i thể khı́ cũ ng bi ̣ khố ng chế bở i lự c vạ n vậ t hấ p dẫn và cân bằ ng vớ i nhau. Bở i vậ y bề mặ t củ a thể khı́ đó đương nhiên phả i là hı̀ nh cầ u. Đó là mộ t nguyên nhân chú ng ta nhı̀ n thấ y cá c sao đề u hı̀ nh cầ u. Ngay từ thế kỷ 17, nhà vậ t lý ngườ i Anh là Newton đã khẳ ng đi ̣ nh: "tấ t cả cá c vı̀ sao ự chuyể t n độ ng quanh mı̀ nh chú ng, thı̀ chú ng sẽ có hı̀ nh cầ u hoặ c hı̀ nh cầ u dẹ t". Sự thự c đú ng như vậ y. Bây giờ chú ng ta tı̀ m hiể u cá c vı̀ sao không có khả năng phá t sávàngphá t nhiệ t (hà nh tinh). Cá c sao nà y không phả i dạ ng thể khı́ mà là thể rắ n, nhưng khi mớ i hı̀ nh thà nh cá c thiên thể nà y đề u ở dạ ng nó ng chả y. Do cá c thiên thể đó tự quay quanh mı̀ nh chú ng nên đề u có hı̀ nh cầ u hoặ c hı̀ nh cầ u dẹong t. Tr cơ họ c ngườ i ta gọ i sự hı̀ nh thà nh cá c thiên thể nà y là "hı̀ nh cầ u trò n xoay" hoặ c "elip trò n xoay". Mặ t trăng cũ ng như cá c hà nh tinh khá c đề u hı̀ nh cầ u hoặ c hı̀ nh cầ u dẹ t, đó là do khii mơ hı̀ nh ́ thà nh chú ng chuyể n độ ng rấ t mạ nh. Mặ t trờ i là khố i khı́ nó ng rự c hı̀ nh cầ u, Mặ t trờ i cũ ng không ngừ ng tự chuyể n độ ng nh qua nó , khoả ng 25 ngà y tự quay hế t mộ t vò ng, chı̉ riêng việ c đó cũ ng đủ chứ ng minh Mặ t trờ i hı̀ nh cầ u. Cá c vı̀ saoôixa trong x vũ trụ cũ ng đề u tự quay quanh mı̀ nh chú ng vớ i tố c độ nhanh nhấ t 420 km/giây. Bở i vậ y bả n thân cá c vı̀ sao cộ ngi vơ khố ́ i thể khı́ xung quanh chú ng cũ ng đề u quay thà nh hı̀ nh cầ u hoặ c hı̀ nh cầ u dẹ t. trên cá c vı̀ sao đó không bi ̣ Sẽ có bạ n đặ t câu hỏ i rằ ng, cá c sao tự quay quanh mı̀ nh chú ng, vậ y sao vậ t chấ t thể ́ khı văng ra ngoà i vũ trụ ? Không thể có chuyệ n đó bở i vı̀ cá c sao đề u có sứ c hú t rấ t mạ đủnhđể giữ cho vậ t chấ t thể khı́ không bi ̣ bắ n văng và o vũ trụ mà luôn bá m chặ t lấ y chú ng và cũ ng quay vớ i chú ng. Đương nhiên không phả i tấ t cả cá c thiên thể trong vũ trụ đề u hı̀ nh cầ u hoặ c hı̀ nh cầ ut,dẹ vı́ dụ mộ t số tinh vân, tiể u hà nh tinh và cá c vệ tinh có hı̀ nh dạ ng không giố ng nhau. Vı̀ sao ban đêm nhı̀ n thấ y sao, ban ngà y không nhı̀ n thấ y sao? Nhắ c đế n cá c vı̀ sao, chú ng ta thườ ng nghı ̃ ngay đế n trờ i đêm và thườ ng cho rằ ng chı̉ ban và o đêm mớ i nhı̀ n thấ y sao. Cũ ng như khi nhắ c đế n Mặ t trờ i ta nghı ̃ ngay đế n ban ngà y sá ng sủ a. Đú ng vậ y, nó i đế n Mặ t trờ i là nó i đế n ban ngà y, bở i lẽ ban ngà y là do Mặ t trờ i đem ại. Nhưng l cò n cá c sao thı̀ thế nà o? Chẳ ng lẽ chı̉ có ban đêm mớ i nhı̀ n thấ y sao? Sao là gı̀ ? Sao là thiên thể . Nhữ ng thiên thể mà chú ng ta nhı̀ n thấ y chı̉ trừ mộ t là số sao ı́ t không tự phá t sá ng và phá t nhiệ t, tuyệ t đại đa số là sao tự phá t sá ng và phá t nhiệ t, quanh năm suố t thá ng lú c nàchú o ng cũ ng sá ng lấ p lá nh. Nế u nó i ban ngà y sao cũ ng sá ng vậ y tại sao ban ngà y chú ng ta không nhı̀ n thấ y sao mà phả đợii tớ i sẩ m tố i mớ i nhı̀ n thấ y chú ng? Nguyên do là ban ngà y tầ ng khı́ quyể n củ a trá i đấ t đã tá n xạ mộ t phầ n ásánhng Mặ t trờ i, lượ ng á nh sá ng đó chiế u sá ng bừ ng không trung á t cả á nh sá ng củ a cá c vı̀ sao, khiế n chú ng ta khôngnnhı̀ thấ y chú ng nữ a. Nế u không có bầ u khı́ quyể n tá n xạ á nh sá ng Mặ t trờ i, không trung sẽ tố i đen và cho dù á nh sá Mặng t trờ i rấ t sá ng thı̀ chú ng ta vẫn nhı̀ n thấ y sao và o ban ngà y. Thế có cá ch nà o nhı̀ n thấ y sao và o ban ngà y không? Có ! Chı̉ cầ n dù ng mộ t kı́ nh thiênviễ vănn vọ ng là đủ . Qua kı́ nh thiên văn viễn vọ ng, chú ng ta sẽ nhı̀ n thấ y rấ t rõ cá c vı̀ sao và o ban ngà y. Đó là do i nguyên ha nhân: mộ t là , thà nh ố ng kı́ nh viễn vọ ng đã che khuấ t khá nhiề u á nh sá ng Mặ t trờ i bi ̣ tá n xạ trong khı́ quyể ạ on,rat mộ t "đêm tố i nhỏ " trong lò ng ố ng kı́ nh viễn vọ ng; hai là , tá c dụ ng thấ u kı́ nh củ a kı́ nh viễn vọ ng khiế n cho bầ u sẫ trờmi lại đồ ng thờ i khuế ch đại á nh sá ng củ a cá c vı̀ sao và chú ng hiệ n ra rấ t rõ . Dù ng kı́ nh viễn vọ ng thiên văn quan sá t cá c sao và o ban ngà y hiệ u quả ké m hơn so vớ i ban đêm vı̀ khó nhı̀ n thấ y nhữ ng sao mờ nhạ t . Nhưng dù sao cũ ng giả i đá p đượ c câu hỏ i ban ngà y cũ ng có thể nhı̀ thấny sao. Vì sao đêm mu ̀ a he ̀ nhì n thấ y sao nhiề u hơn đêm mu ̀ a đông? Nhữ ng đêm hè trờ i quang mây tạ nh, nhin lên bầ u trờ i chú ng ta sẽ thấ y bầ u trờ i chú ng taẽ sthấ y bầ u trờ i dầ y đặ c cá c vı̀ sao và rõ rà ng là nhiề u hơn nhữ ng đêm mù a đông. Tại sao vậ y? Việ c nà y liên quan đế n dả Ngân i Hà vı̀ hầ u hế t nhữ ng sao mà mắ t chú ng ta nhı̀ n thấ y đề u thuộ c hệ Ngân Hà . Trong hệ Ngân Hà có khoả ng 100 tı̉ sao và chủ yế u phân bố trong mộ t chiế c "bá nh trò n".hầPn giữ a chiế c "bá nh trò n" nà y hơi dầ y hơn chung quanh. á nh sá ng đi từ phı́ a mé p "bá nh" bên nà y đế n phı́ a bên kia mé " bá p nh" mấ t 10 vạ n năm á nh sá ng; đi từ mặ t trên "bá nh" xuố ng mặ t dướ i "bá nh" cũ ng phả i mấ t 1 vạ n năm á nh sá g. n Mặ t trờ i và nhữ ng hà nh tinh lá ng giề ng củ a hệ Mặ t trờ i đề u nằ m trong hệ Ngân Hà , hầhếut nhữ ng sao chú ng ta nhı̀ n thấ y bằ ng mắ t thườ ng đề u nằ m trong hệ Ngân Hà . Nế u hệ Mặ t trờ i nằ m ở giữ a hệ Ngân Hà , thı̀ dù chú ng ta nhı̀ n từ phı́ a nà o cũ ngsốthấlượ y ng sao trên trờ i nhiề u như nhau. Thế nhưng hệ Mặ t trờ i cá ch trung tâm Ngân Hà khoả ng 3 vạ n năm á nh sá ng. Khi chú ng a nhı̀ t n về phı́ a trung tâm Ngân Hà sẽ thấ y ở khu vự c đó dầ y đặ c cá c vı̀ sao. Ngượ c lại nế u nhı̀ n về phı́ a đố indiệ trung tâm Ngân Hà sẽ chı̉ nhı̀ n thấ y mộ t số ı́ t sao trong mộ t phầ n hệ Ngân Hà . Trá i đấ t không ngừ ng quay quanh Mặ t trờ i. Về mù a hè Trá i đấ t chuyể n độ ng đế n khu vự ciữg a Mặ t trờ i và hệ Ngân Hà gọ i là Đớ i Ngân Hà . Đớ i Ngân Hà là khu vự c chủ yế u củ a hệ Ngân Hà tậ p trung nhiề u sao củ a hệ Ngân hà . Bầ u trờ i đêm mù a hè chú ng ta nhı̀ n thấ y chı́ nh là Đớ i Ngân Hà . Bở i vậ y đêm mù a hè chú ng ta nhı̀ thấ ynĐớ i Ngân Hà dầ y đặ c cá c vı̀ sao. Và o mù a đông và cá c mù a khá c, khu vự c Đớ i Ngân Hà mà chú ng ta nhı̀ n thấ ú cyxuấ l t hiệ n và o ban ngà y, lú c xuấ t hiệ n và o buổ i sá ng sớ m , có lú c không phả i ở giữ a không trung mà ở đườ ng châ n trờ i. Bở i vậ y chú ng ta khó có thể quan sá t đượ c khu vự c Đớ i Ngân Hà - nơi tậ p trung nhiề u sao - và o buổ i tố i mù aông đ và cá c mù a khá c. Vì sao vị trí ca ́ c sao va ̀ ca ́ c cho ̀ m sao trong bố n mu ̀ a lại kha ́ c nhau? Bố n mù a Xuân, Hạ , Thu, Đông đem lại cho thờ i tiế t nó ng lạ nh khá c nhau cho trá i đấ t và ng cũ là m "thay đổ i " vi ̣ trı́ cá c sao và chò m sao trên bầ u trờ i. Đêm mù a xuân ấ m á p, chò m sao Bắ c đẩ u lấ p lá nh trên bầ u trờ i chı̉ phương hướ ng cho con ngư ờ i số ng trên Trá i đấ t; bên cạ nh đó là chò m sao Sư tử hù ng vı ̃ hı̀ nh lưỡ i liề m. Đêm mù a hè má t mẻ , chò m sao Thầ n Nông khổ ng lồ lầ m lũ i tiế n dầ n về phı́ a Nam; Hai bênờ bsông Ngân Hà là sao Ngưu Lang và sao Chứ c Nữ đua nhau nhấ p nhá y. Đêm mù a thu se lạ nh, chò m sao Bắ c đẩ u tụ t thấ p xuố ng gầ n đườ ng chân trờ i. Chò m sao Phi ãmhiệ n lên sừ ng sữ ng giữ a bầ u trờ i, mỗi cạ nh chı̉ đú ng về mộ t hướ ng Đông, Tây, Nam, Bắ c. Đêm mù a đông lạ nh lẽ o, chò m sao Lạ p hộ rự c sá ng giữ a bầ u trờ i, cá c chò m sao khá c đề mờ u nhạ t thậ m chı́ có chò m sao mắ t thườ ng không thể nhı̀ n thấ y nữ a. Cá c sao và chò m sao mọ c từ phı́ a Đông và lặ n về phı́ a Tây, đó là do trá i đấ t tự quay anh qumı̀ nh nó từ Tây sang Đông. Nhưng và o cù ng thờ i điể m Mặ t trờ i lặ n lú c hoà ng hôn, cá c sao và chò m sao lại có ví khá ̣ trı c nhau trong cá c mù a Xuân, Hạ , Thu, Đông. Tại sao vậ y? Đó là do Trá i đấ t quay quanh Mặ t trờ i gây ra. Mù a Xuân, Trá i đấ t quay và di chuyể n về phı́ a chò m sao Sư Tử , đồ ng thờ i chò m sao Phi mã nằ m ở phı́ a bên kia mặ t trờ i. Bở i vậ y và o khoả ng nử a đêm, chò m sao Sư Tử sẽ mọ c lên ở phı́ a chı́ nh Nam. Chò m sao Lạ p hộ cũ ng mọ c phı́ a chı́ nh Nam nhưng và o lú c chậ p tố i, cò n chò m sao Thầ n nông cũ ng mọ c ở hướ ng đó nhưng và lú co rạ ng sá ng. Mù a Hè , Trá i đấ t quay và di chuyể n về phı́ a chò m sao Thầ n Nông, trong thờ i gian nà y chòsao m Lạ p hộ nằ m ở phı́ a dướ i Mặ t trờ i. Bở i vậ y đế n nử a đêm, chò m sao Thầ n nông sẽ xuấ t hiệ n ở phı́ a chı́ nh Nam . Chò m sao Sư tử cũ ng xuấ t hiệ n ở phı́ a chı́ nh Nam nhưng và o lú c chậ p tố i, cò n chò m sao Phi mã sẽ xuấ t hiệ n cùướ ngng h đó nhưng và o buổ i sá ng. Mù a Thu, trá i đấ t quay và di chuyể n về phı́ a dướ i chò m sao Phi mã , trong thờ i gian nà yòch m sao Sư tử nằ m ở phı́ a dướ i Mặ t trờ i . Bở i vậ y chò m sao Phi Mã sẽ xuấ t hiệ n và o lú c nử a đêm ở phı́ a chı́ nh m, Na Chò m sao Thầ n nông sẽ xuấ t hiệ n cù ng hướ ng đó nhưng và o lú c chậ p tố i, cò n chò m sao Lạ p hộ sẽ xuấ t hiệ nngcùhướ ng đó nhưng và o lú c rạ ng sá ng. n lên, chú ng ta sẽ thấ y Mặ t trờ i Đế n mù a đông, Trá i đấ t quay và di chuyể n về phı́ a chò m sao Lạ p hộ . Đứ ng ở trá i đấ t ̀ nhı "di chuyể n " về phı́ a chò m sao Thầ n nông. Bở i vậ y chò m sao Lạ p hộ sẽ xuấ t hiệ n và o lú nưc̉ a đêm ở phı́ a chı́ nh Nam. Cũ ng ở hướ ng đó lú c chậ p tố i sẽ xuấ t hiệ n chò m sao Phi mã và trướ c khi trờ i sá ngxuấ sẽt hiệ n chò m sao Sư tử . Như vậ y, trong bố n mù a Xuân, Hạ , Thu Đông, Trá i đấ t và cá c chò m sao kể trên đã di chuyể1nvò ng xung quanh sao Bắ c cự c; đồ ng thờ i và o bấ t cứ thờ i điể m nà o mộ t ngườ i trên trá i đấ t cũ ng chı̉ nhı̀ hấnytkhoả ng 1 nử a số sao trên bầ u trờ i, nử a cò n lại nằ m ở phı́ a dướ i đườ ng chân trờ i nên không thể nhı̀ n thấ y. Chú ng ta thử tưở ng tượ ng xem, nế u chú ng ta đượ c cưỡ i con tầ u vũ trụ bay và o khoả ng khôn g bao la ngoà i Trá i đấ t, ̉ a chú lú c đó Trá i đấ t cũ ng sẽ là mộ t vı̀ sao trong vũ trụ và không cò n cả n trở tầ m nhı̀ n cung ta nưã . Khi đó chú ng ta sẽ đượ c chiêm ngưỡ ng cả nh tượ ng tuyệ t vờ i, trướ c mắ t chú ng ta sẽ hiệ n ra tấ t cả cá c chòsao m mà ở Trá i đấ t chú ng ta chı̉ có thể nhı̀ n thấ y chú ng và o cá c thờ i điể m khá c nhau trong bố n mù a Xuân, Hạ , Thu,ng. Đô Vì sao phương hướ ng trên ba ̉ n đồ ca ́ c sao không giố ng phương hướ ng trên ba ̉ n đồ đị a hì nh Tra ́ i đấ t? Chú ng ta ai cũ ng đã nhı̀ n thấ y và sử dụ ng bả n đồ đi ̣ a hı̀ nh Trá i đấ t. Ai mà chẳ ng thuộ quenc phương hướ ng trên bả n đồ ; Phı́ a trên là Bắ c, phı́ a dướ i là Nam, bên trá i là Tây, bên phả i là Đông. Nế u chú ngtrảtai bả n đồ đó trên mặ t bà n theo đú ng hướ ng thı̀ phương hướ ng trên bả n đồ hoà n toà n khớ p vớ i phương hướ ng trong thựtếc. Thế nhưng lạ thay, phương hướ ng trên bả n đồ sao lại khá c vớ i phương hướ ng trên bả n đồ đi hı̀ ̣ a nh Trá i đấ t. Phı́ a trên là Bắ c, phı́ a dướ i là Nam, phı́ a trá i là Đông, phı́ a phả i là Tây. Nế u cá c bạ n trả ibả tấ nmđồ cá c sao trên mặ t bà n, dù phương hướ ng trong bạ n xoay đi xoay lại thế nà o chăng nữ a thı̀ phương hướ ng trên bả n đồ đó cũ ng không khớ ṕ ivơ thự c tế . Tại sao vậ y? Vấ n đề là ở chỗ cá ch sử dụ ng bả n đồ sao và bả n đồ đi ̣ a hı̀ nh Trá i đấ t khá c nhau,́ nh chıvı̀ vậ y phương hướ ng ghi trên hai loại bả n đồ đó cũ ng khá c nhau. Trá i đấ t nằ m dướ i chân chú ng ta, bở i vậ y bả n đồ đi ̣ a hı̀ nh Trá i đấ t cầ n phả i trả i trên mặ t bà n hoặ c treo trên tườ ng để quan sá t. Bả n đồ cá c sao là ghi vi ̣ trı́ từ ng vı̀ sao trên đầ u chú ng ta. Bở i vậ y khisao tı̀ mtrên bả n đồ sao, ta không thể trả i bả n đồ đó trên mặ t bà n mà phả i giơ cao bả n đồ đó lên trên đầ u chú ng ta. Dù chú ta ngđứ ng quay mặ t về phı́ a nà o, chı̉ cầ n giơ bả n đồ sao đố i diệ n vớ i mặ t chú ng ta và chı́ nh phương hướ ng Nam, Bắ c trên̉ nbađồ sao khớ p vớ i phương hướ ng trên thự c tế thı̀ hướ ng Đông, Tây trên bả n đồ sao cũ ng sẽ phù hợ p vớ i thự tếc. Qua đó ta thấ y phướ ng trên bả n đồ sao đượ c xá c đi ̣ nh theo nhu cầ u thự c tế , giú p chú ng biế ta t cá ch nhanh chó ng tı̀ m ra cá c vı̀ sao cầ n tı̀ m trên bả n đồ sao. Không nhữ ng bả n đồ sao mà bả n đồ cá c thiên thể khá c và cá c bứ c ả nh chụ p cá c thiên̉ thê cũ ng đề u quy đi ̣ nh phương hướ ng như vậ y. Vı́ dụ nế u đặ t bứ c ả nh chụ p mặ t trăng theo đú ng phương hướ ng thự c tến trê trá i đấ t thı̀ phı́ a trên bứ c ả nh đó là Bắ c, phı́ a dướ i là Nam, phı́ a trá i sẽ là Đông và phı́ a phả i sẽ là Tây.aNế đặ u tt ngượ c bứ c ả nh đó theo chiề u dướ i Bắ c trên Nam( giố ng như ta nhı̀ n qua ố ng kı́ nh Thiên văn) thı̀ phı́ a phả i sẽ là Đông phı́ vàa trá i sẽ là Tây. Vì sao ca ́ c sao trên bầ u trờ i trông giố ng như đươ ̣ c gắ n va ̀ o mô ̣ t qua ̉ cầ u lớ n? Và o nhữ ng đêm đẹ p trờ i, chú ng ta sẽ nhı̀ n thấ y muôn và n vı̀ sao lấ p lá nh trên mặ t trờ Trong i. đó ngoà i Mặ t trăng rấ t lớ n và rấ t sá ng, cá c vı̀ sao đề u rấ t nhỏ . Bở i vậ y ta có cả m giá c Mặ t trăng cá ch Trá i đấ rấ tt gầ n, cá c vı̀ sao cá ch Trá i đấ t xa ̉ viợ trı́ trung tâm dướ i vò m hơn và nom chú ng giố ng như đượ c gắ n và o vò m trờ i đen thẳ m, cò n chú ng ta thı̀ đang đứ ng trờ i đen thẳ m đó . Thự c ra nhữ ng sao mà chú ng ta nhı̀ n thấ y đề u cá ch Trá i đấ t vớ i khoả ng cá ch không giố ng nhau. Vı́ dụ như: sao Chứ c nữ cá ch Trá i đấ t khoả ng 26,3 năm á nh sá ng, sao Ngưu lang cá ch Tráấ it đkhoả ng 16 năm á nh sá ng, hai sao đó cá ch nhau khoả ng 10,3 năm á nh sá ng. Nế u phó ng tên lử a vớ i tố c độ 10 km/ giây thı̀ phả i mấ t gầ n 30 vạ n năm tên lử a đó mớ i bay từ sao Ngưu lang đế n sao Chứ c nữ . Nhưng chú ng ta đề u nhı̀ n thấ y hai sao đó cá ch trá i đấ t na ná như nhau. Lại vı́ dụ như sao Thiên nga cá ch trá i đấ t khoả ng 1.740 năm á nh sá ng, aosĐại khuyể n cá ch Trá i đấ t khoả ng 8,7 năm á nh sá ng, thế mà chú ng ta cũ ng có cả m giá c như hai ngôi sao cá ch Trá i đấ t na ná như sao Ngưu lang và sao Chứ c nữ . Vı̀ sao có hiệ n tượ ng đó ? Nguyên nhân hoà n toà n do ả o giá c củ a chú ng ta, hay nó i chohơn rõ là khả năng phân biệ t củ a mắ t chú ng ta bi ̣ hạ n chế . Nế u trướ c mắ t chú ng ta có mộ t vậ t thể mà gó c độ củ a nó vượ t quá phạ m vi giớ i hạhân n p biệ t củ a mắ t chú ng ta, thı̀ dù có hı̀ nh dạ ng gı̀ , to hoặ c nhỏ ra sao, trong mắ t chú ng ta cũ ng chı̉ hiệ n ra mộ t điể m hôi. mà Nế t u vậ t thể đó cá ch chú ng ta cà ng vượ t quá giớ i hạ n phân biệ t củ a mắ t thı̀ mắ t chú ng ta không thể phân biệ t đượchú c ng cá ch chú ng ta xa hay gầ n. gầ n. Cá c vı̀ sao vố n rấ t to lớ n, nhưng chú ng cá ch Trá i đấ t quá xa, nên mắ t chú ng ta không thể phân biệ t đượ c cá c vı̀ sao đó hı̀ nh dạ ng gı̀ mà chı̉ nhı̀ n thấ y chú ng là nhữ ng đố m sá ng nhỏ . Vı́ dụ : sao Biling ( Centau ri) cá ch Trá i đấ t gầ n nhấ t (khoả ng 4,22 năm á nh sá ng). Nế u thể tı́ ch củ a sao Biling bằ ng Mặ t trờ i, thı̀ đườ ng kı́ ủnh a cnó trong mắ t chú ng ta không vượ t quá 0,01 giây (mộ t phầ n trăm giây gó c), trong khi đó đườ ng kı́ nh củ a Mặ t trờrong i t mắ t chú ng ta là 32 phú t (32 phú t gó c), tứ c là nhı̀ n bằ ng mắ t thườ ng ta thấ y mặ t trờ i chı̉ bằ ng chiế c chậ con. u Nế u tı́ nh theo tỷ lệ đó , ta đặ t sao Biling và o vi ̣ trı́ củ a Mặ t trờ i, thı̀ sao Biling chı̉ nhỏ bằ ng mộ t phầ n nghı̀ n đầ udiêm. que Tấ t nhiên là mắ t chú ng ta không thể phân biệ t đượ c mộ t vậ t thể nhỏ như vậ y. Nhữ ng vı́ dụ như vậ y có rấ t nhiề u trong cuộ c số ng hà ng ngà y. Nế u ta đặ t mộ t bó ng đè điệnn đỏ trên nó c mộ t ngôi nhà cao tầ ng. Đứ ng cá ch đó khoả ng 10 m, ta sẽ nhı̀ n rõ hı̀ nh dạ ng chiế c bó ng đè n, nhưng ta nếđứ u ng cá ch xa và i kilomé t, thı̀ sẽ không nhı̀ n rõ đượ c hı̀ nh dạ ng chiế c bó ng đè n mà chı̉ có thể nhı̀ n thấ y mộ mt sá chấng. Tương tự như vậ y chú ng ta không thể phân biệ t đượ c cá c vı̀ sao xa xôi trong vũ trụ to hay hỏn. Ta chı̉ nhı̀ n thấ y chú ng to, ở xa thı̀ nhỏ " để phân na ná như nhau. Bở i vậ y trong trườ ng hợ p nà y ta không thể á p dụ ng phương phá p "ở gầ n ̀thı biệ t khoả ng cá ch xa hay gầ n từ Trá i đấ t đế n cá c vı̀ sao. Chú ng ta cà ng không thể á p dụ ng phương phá p dù ng vậ t trung gian để ướ c lượ ng khoả ng cáh cgiữ a hai vậ t thể trong không trung. Vı́ dụ ban đêm trên trờ i cao có hai điể m sá ng di độ ng, muố n phân biệ t điể m ng sá nà o là vệ tinh nhân tạ o, điể m sá ng nà o là chiế c má y bay chở khá ch quả là điề u rấ t khó mặ c dù độ cao giữ a hai điể m sá ng đó chênh nhau tớ i mấ y chụ c lầ n. Vậ y thı̀ cá c vı̀ sao ở độ cao gấ p mấ y tı̉ lầ n thậ m chı́ gấ p mấ y chụ lầ n c so tı̉ vớ i vệ tinh nhân tạ o và má y bay, mắ t chú ng ta cà ng không thể phân biệ t đượ c chú ng cá ch xa Trá i đấ t xa hay gầ n. Vı̀ nhữ ng lý do kể trên nên khi quan sá t bầ u trờ i đêm bắ ng mắ t thườ ng, chú ng ta sẽ có̉ m cagiá c cá c vı̀ sao như đượ c gắ n và o mộ t quả cầ u trò n lớ n. Ca ́ c ha ̀ nh tinh trong vu ̃ tru ̣ liê ̣ u co ́ va cha ̣ m va ̀ o nhau không? Nế u như trái đấ t cá ch rấ t gầ n cá c hà nh tinh khá c và cũ ng chuyể n độ ng ngượ c chiề u nhau thı̀ rấ t có khả năng chú ng sẽ va chạ m và o nhau. Trá i đấ t là 384.400 kilomet. Mặ t trăng là thiên thể gầ n Trá i đấ t nhấ t, nhưng khoả ng cá ch trung bı̀ nh giữ a Mặ t trăng̀ va Mặ t trờ i cá ch Trá i đấ t cò n xa hơn nữ a, khoả ng cá ch trung bı̀ nh giữ a Mặ t trờ i và Trá ấ t ilàđ 149,6 triệ u kilomet. Nế u bạ n đi bộ tớ i Mặ t trờ i thı̀ phả i đi mấ t hơn 3.400 năm. Trong khi đó Trá i đấ t rấ t ngoan ngoã n quay quanh Mặ t trờ i, bở i vậ y không thể xả y ra chuyê ̣ n Trá i đấ t va và o Mặ t trờ i. Cò n cá c hà nh tinh khá c trong hệ Mặ t trờ i thı̀ sao? Do tá c dụ ng sứ c hú t củ a Mặ t trờiếinkh cá c hà nh tinh khá c phả i chuyể n độ ng theo đú ng quỹ đạ o củ a chú ng. Vı̀ vậ y giữ a cá c hà nh tinh trong hệ Mặ tcũ trờ ng i không thể xả y ra chuyệ n va chạ m và o nhau. Cá c hà nh tinh khá c trong vũ trụ bao la cá ch Trá i đấ t cà ng xa hơn. Sao Biling cá ch Trá ́it đâ gầ n nhấ t là 4,22 năm á nh sá ng mỗi giây đi đượ c 30 vạ n kilomet, thı̀ từ sao Biling tớ i Trá i đấ t, á nh sá ng phả i đi ế t h4 năm 3 thá ng. Trong khoả ng không vũ trụ gầ n hệ Mặ t trờ i, trung bı̀ nh cá c vı̀ sao cá ch nhau khoả ng trên 0 năm 1 á nh sá ng. Hơn nữ a cá c sao đề u chuyể n độ ng theo mộ t quy luậ t nhấ t đi ̣ nh. Mặ t trờ i cũ ng như tấ t cả cá c sao trong hệ Ngân hà đề u chuyể n độ ng xung quanh trung tâm hệ Ngân hà theo mộ t quy luậ t riêng chứ không phả i chuyể n độ ng hỗ n loạ n. Bở i vậ y rấ t ı́ t có khả năng cá c sao trong hệ Ngân hà va chạ m nhau. Theo tı́ nh toá n củ a cá c nhà khoa họ c. Tron g hệ Ngân hà trung bı̀ nh khoả ng mộ t tı̉ tı̉ năm mớ i xả y ra mộ t lầ n va chạ m giữ a cá c sao. Đã có trườ ng hợ p sao ổ i ch va quệ t và o hà nh tinh khá c ́ i đấ t đi qua đuôi sao chổ i Halley. hoặ c đã có trườ ng hợ p thiên thạ ch từ vũ trụ rơi và o Trá i đấ t. Vı́ dụ : thá ng 5/1910 Tra Ngà y 8/3/1976 xả y ra trậ n mưa thiên thạ ch ở tı̉ nh Cá t Lâm (Trung Quố c) do cá c thiên thể va chạ m và o nhau. Nhưng có thể nó i rằ ng nhữ ng va chạ m đó hoà n toà n không ả nh hưở ng gı̀ tớ i cá c hà nh tinh bi ̣ va ạ m ch. Vì sao trên bầ u trờ i co ́ sao sa ́ ng, co ́ sao mờ ? Trên bầ u trờ i có nhữ ng sao rấ t sá ng, nhưng có sao lại rấ t mờ nhạ t. Có thể bạ n nghıng ̃ rằsao sá ng là sao lớ n, sao mờ là sao nhỏ ? Nế u suy diễn theo cá ch nghı ̃ đó củ a bạ n thı̀ trên trờ i sẽ không có sao nà o lớ n hơn Mặ rờ i tvà t Mặ t trăng, vı̀ rõ rà ng là không có sao nà o sá ng hơn Mặ t trờ i và Mặ t trăng. Thự c tế không phả i như vậ y, nguyên nhân quyế t đi ̣ nh độ sá ng củ a cá c vı̀ sao là khả năng há pt sá ng củ a chú ng. Chú ng ta đề u biế t rằ ng, bó ng đè n điệ n 60w sá ng hơn bó ng đè n điệ n 20w. Cá c sao cũ ng vậ y, khả năng phá t sá ng củ a chú ng chênh lệ ch nhau hơn 10 tı̉ lầ n. Mộ t nguyên nhân khá c là khoả ng cá ch từ cá c sao tớ i Tráấ it đxa gầ n khá c nhau, sao nà o cà ng gầ n Trá i đấ t thı̀ cà ng sá ng. Vâ ̣ y ca ́ c sao ca ́ ch chu ́ ng ta bao xa? Hã y xem xé t sao Biling là sao gầ n Trá i đấ t nhấ t ( khoả ng 4,22 năm á nh sá ng). Nế u trên sao Biling xả y ra 1 số vụ nổ hạ t nhân lớ n thı̀ phả i sau 4 năm 3 thá ng chú ng ta mớ i nhı̀ n thấ y á nh sá ng củ a vụ nổ đó mớ . Đói chı̉ là sao cá ch Trá i đấ t gầ n nhấ t, chưa kể nhữ ng sao cò n cá ch xa Trá i đấ t tớ i mấ y vạ n năm á nh sá ng. Kı́ ch thướ c to nhỏ củ a cá c vı̀ sao không liên quan đế n độ sá ng củ a chú ng. Sao lớ n khôngấ tnh đi ̣ nh có cườ ng độ á nh sá ng mạ nh. Có sao nhı̀ n rấ t mờ nhưng lại là sao rấ t lớ n. Vı́ dụ như: buổ i chiề u tố i mù hè ata thườ ng thấ y xuấ t hiệ n mộ t sao đỏ trên bầ u trờ i phı́ a Nam, đó là sao Tâm Tú 2 cá ch Trá i đấ t khoả ng 410 năm á nh sá. ng Tuy ta nhı̀ n thấ y sao Tâm Tú 2 (ở ta thườ ng gọ i là sao Thương, trên thế giớ i gọ i là Antares, a Scorpii) chı̉ là mộ điểtm sá ng nhỏ , nhưng thể tı́ ch củ a nó lớ n gấ p 220 triệ u lầ n Mặ t trờ i. Nghı ̃ a là phả i gộ p 220 triệ u Mặ t trờ i lại to mớbằi ng sao Tâm Tú 2, hoặ c nó i cá ch khá c là Mặ t trờ i có thể dắ t theo Trá i đấ t, sao Thuỷ , sao Kim và sao Hoả vớ i khoả ngch cáy nguyên như hiệ n nay tớ i du li ̣ ch trong lò ng sao Tâm Tú 2. Chưa hế t, có sao khá c cò n lớ n hơn sao Tâm Tú 2, đó là sao Trụ 6 (Capella) trong chò m saogự N phu. Đây là mộ t trong hai sao lớ n nhấ t trong vũ trụ mà con ngườ i nhı̀ n thấ y, Sao Trụ 6 có thể tı́ ch gấ0ptı̉2 lầ n Mặ t trờ i. Tuy khổ ng lồ như ́ mộ t số sao nhı̀ n rấ t vậ y nhưng hai sao cự c lớ n đó lại phá t sá ng không mạ nh bằ ng cá c sao nhỏ hơn. Ngượ c lại, co sá ng nhưng lại rấ t nhỏ trong thiên văn họ c gọ i là sao lù n trắ ng vı́ dụ như bên cạ nh saoiên Th Lang có mộ t sao rấ t nhỏ đườ ng kı́ nh chı̉ bằ ng 1/140 đườ ng kı́ nh Mặ t trờ i, nhưng lại là sao rấ t sá ng. Nhữ ng thiên thể na ̀ o trong vu ̃ tru ̣ pha ́ t so ́ ng điê ̣ n từ ma ̣ nh nhấ t? Mặ t trờ i là thiên thể quen thuộ c đố i vớ i chú ng ta, nó vừ a phá t sá ng vừ a phá t só ng ̣ n điê từ . Nhưng só ng điệ n từ củ a ̃ : mộ Mặ t trờ i phá t ra không mạ nh. Ta nó i só ng điệ n từ Mặ t trờ i phá t ra không mạ nh bở i hai le t là năng lượ ng trong só ng điệ n từ củ a Mặ t trờ i phá t ra nhỏ hơn rấ t nhiề u so vớ i năng lượ ng trong á nh sá ng củ a Mă ̣ t trờ i; hai là năng lượ ng do Mặ t trờ i và cá c sao phá t sá ng khá c phá t ra nhỏ hơn nhiề u so vớ i cá c "nguồ n phá t điệmà n" chú ng ta biế t. Nhưng dù năng lượ ng điệ n do Mặ t trờ i phá t ra không lớ n, thı̀ năng lượ ng trong mỗi vụ nổ trên Mặrờt ti cũ ng tương đương vớ i năng lượ ng mộ t vụ nổ mấ y chụ c triệ u tấ n thuố c nổ . Trong vũ trụ , cá c siêu sao mớ i đề u phá t điệ n từ mạ nh gấ p mấ y trăm triệ u lầ n só ng điệ từncủ a Mặ t trờ i. Trong khi đó mộ t sao bı̀ nh thườ ng ở dạ ng thể khı́ ngoà i hệ Ngân Hà luôn phá t ra só ng điệ n từ mạ ń ph chụ gâ c vạ n lầ n điệ n từ củ a cá c siêu sao mớ i. Trong cá c tinh hệ ngoà i Ngân Hà , sao nổ i tiế ng nhấ t phá t ra só ng điệ n từ là chò m saoiên ThNga A. Só ng điệ n từ phá t ra từ chò m sao nà y mạ nh gấ p hà ng triệ u lầ n nhữ ng sao bı̀ nh thườ ng ngoà i hệ Ngân Hà . Loạ i tinh hệ đặ c biệ t nà y mớ i đượ c cá c nhà khoa họ c thiên văn phá t hiệ n ra và chiế m số lượ ng không ı́ t trong vũ trụ . Mộ t phá t hiệ n quan trọ ng trong ngà nh Thiên văn họ c đượ c công bố năm 1963, đó là việ c dùg nkı́ nh Thiên văn phó ng đại tı̀ m thấ y loại thiên thể giố ng như sao. Cá c nhà thiên văn họ c gọ i là " thiên thể cù ng loại sao". Loại thiên thể nà y cự c lớ n, cá ch Trá i đấ t rấ t xa và phá t ra á nh sá ng rấ t lạ . Nhưng thiên thể nà y phá t ra só gn điệ n từ không thua ké m gı̀ so vớ i cá c sao đặ c biệ t ngoà i hệ Ngân Hà . So ́ ng điê ̣ n từ đế n từ vu ̃ tru ̣ cho chu ́ ng ta biế t gì ? Mắ t ngườ i chı̉ có thể tiế p thụ và nhı̀ n thấ y á nh sá ng. Nhiề u thế kỷ qua cá c nhà Thiên văn chı̉ nghiên cứ u cá c thiên thể qua á nh sá ng củ a chú ng và gọ i đó là " Thiên văn quang họ c". Hồ i đầ u thế kỷ nà y có ngư ờ i dự đoá n nhân loại có thể sẽ nhậ n đượ c só ng điệ n từ phá t đi từ cá c thiên thể trong vũ trụ , nhưng do hạ n chế về thuậ kỹ t, mã i đế n năm 1931 mộ t kỹ sư vô tuyế n điệ n ở Mỹ tên là Janski trong khi nghiên cứ u về nhiễu só ng điệ n từ đã phá hiệ t n ra mộ t só ng điệ n từ phá t ra từ trung tâm Ngân hà . Từ đó mọ i ngườ i mớ i chú ý tớ i só ng điệ n từ phá t đi từ cá hiên c t thể . Hơn 30 năm qua, kể từ sau Đại chiế n thế giớ i lầ n thứ 2, ngà nh Thiên văn họ c vô tuyế n - mộ t nhá nh củ a ngà nh Thiên văn họ c - đã hı̀ nh thà nh và phá t triể n rấ t nhanh. Nế u ta coi Thiên văn quang họ c là mộ t ngườ i lớ n 30 tuổ i thı̀ Thiên văn vô tuyế n chı̉ là ađứtrẻ mớ i sinh 3, 4 thá ng. Nhưng đừ ng coi thườ ng đứ a trẻ thơ 3 thá ng nhữ ng thà nh tı́ ch nó đã đạ t đượ c đủ khiế nờngư i lớ n 30 tuổ i phả i bá i phụ c đấ y. Nế u giơı́ thiệ u tı̉ mı̉ nhữ ng thà nh tı́ ch củ a nó thı̀ phả i viế t thà nh tậhpdầsáyccộ p. Nay chı̉ chọ n lọ c và giớ i thiệ u và i việ c thôi. Mặ t trờ i xưa nay luôn là mụ c tiêu quan tâm củ a cá c nhà thiên văn bở i vı̀ Mặ t trờ i có quan hệ rấ t mậ t thiế t vớ i Trá i đấ t và có ả nh hưở ng rấ t lớ n tớ i đờ i số ng hà ng ngà y củ a chú ng ta. Só ng điệ n từ trên Mặ ti trờ chủ yế u đượ c phá t ra từ nhữ ng tia sá ng mà u và ng nhạ t khi có hiệ n tượ ng nhậ t thự c và từ tầ ng mầ u sắ c củ a Mặ t trờHiệ i. n tượ ng nà y có thể quan sá t bằ ng kı́ nh viễn vọ ng vô tuyế n. Só ng điệ n từ củ a Mặ t trờ i có rấ t nhiề u dạ ng khá c nhau và bao gồ m tấ t cả cá c bướ c só ng thế nhưng cho đế n nay cá c nhà Thiên văn mớ i chı̉ nghiên cứ u cá c bướ c só ng trong phạvimtừ 3 centimet tớ i trên dướ i 50 met.. Cá c vế t đen trên Mặ t trờ i nhiề u hay ı́ t chı́ nh là biể u hiệ n hoạ t độ ng củ bềamặ t Mặ t trờ i mạ nh hay yế u. Khi hoạ t độ ng củ a bề mặ t Mặ t trờ i mạ nh, trên Mặ t trờ i thườ ng xả y ra cá c vụ nổ điệ n ự từc cmạ nh, có khi chı̉ trong mộ t giây độ t nhiên phá t ra só ng điệ n tử rấ t mạ nh, sau đó lại biế n mấ t rấ t nhanh; có khi độ t nhiê n phá t ra só ng điệ n từ mạ nh và ké o dà i khoả ng mộ t ngà y. Cũ ng có khi năng lượ ng vô tuyế n điệ n phá t ra cự c mạ nh tươngơng đư vớ i sứ c mạ nh củ a mộ t triệ u quả bom khinh khı́ . Khi Mặ t trờ i không có vế t đen thı̀ nhữ ng tia sá ng mà u vànhạ ng t và tầ ng mà u sắ c củ a Mặ t trờ i vẫn phá t ra cá c loại só ng điệ n từ vớ i cá c bướ c só ng khá c nhau. Mỗi vụ nổ trên ̣ tMă trờ i đề u là m tăng só ng điệ n từ củ a Mặ t trờ i lên mấ y trăm, mấ y nghı̀ n lầ n, thậ m chı́ hà ng triệ u lầ n. Hiệ n tượ ng nà ynliê quan chặ t chẽ vớ i việ c xuấ t hiệ n nhữ ng đố m chó i sá ng bên cạ nh nhữ ng vế t đen trên bề mặ t Mặ t trờ i. Như vậ y cá c nhà Thiên văn có thể quan sá t nghiên c cá c vụ nổ trên mặ t trờ i và ả nh cứ u tı̉ mı̉ bả n chấ t cá c đố m chó i sá ng xuấ t hiệ n trên Mặ t trờ i và có thể dự bá ó trươ hưở ng củ a cá c vụ nổ đó đố i vớ i Trá i đấ t để con ngườ i đề phò ng trướ c. Cá c vụ nổntrê Mặ t trờ i cò n sả n sinh ra cá c loại só ng điệ n từ rấ t mạ nh và cá c hạ t điệ n tử . Rấ t may cho chú ng ta đượ c bầ u khı́ quyê ̉ n quanh Trá i đấ t bả o vệ nên không bi ̣ nguy hiể m củ a cá c só ng điệ n từ và cá c hạ t điệ n tử đó . Như ng khi con ngườ yi ba ra khỏ i tầ ng khı́ quyể n thı̀ là m sao trá nh đượ c mố i nguy hiể m đó ? Vậ y nên cá c nhà du hà nh vũ trụ phả i chờ cá c nhà Thiên văn " Dự bá o khı́ tượ ng vũ trụ " và chı̉ cấ t cá nh bay và o vũ trụ trong thờ i gian an toà n nhấ t hoặ c mặ quầ c "n á o vũ trụ " để không bi ̣ "nhữ ng cơn mưa vũ trụ là m ướ t" Só ng điệ n từ có nhữ ng đặ c điể m mà só ng quang họ c không có . Phá t hiệ n nà y rấ t có đố ı́ ch i vớ i sự việ c khá m phá bı́ mậ t củ a vũ trụ . Đặ c điể m đó là : bướ c só ng củ a só ng điệ n từ dà i gấ p khoả ng mộ̣ ut triê lầ n bướ c só ng củ a só ng quang họ c. Bở i vậ y nhữ ng khu vự c tậ p trung dầ y đặ c bụ i vũ trụ ( như trung tâm Ngân hà ) mà gsóquang n họ c không xuyên qua đượ c thı̀ só ng điệ n từ dễ dà ng xuyên qua. Hiệ n tượ ng nà y giố ng như bạ n né m mộ t hò nxuố đá ng mặ t hồ lặ ng só ng, lậ p tứ c sẽ xuấ t hiệ n cá c vò ng trò n gợ n só ng lan rộ ng ra cá c phı́ a. Nế u cá c vò ng gợ n sóđónggặ p phả i mộ t vậ t cả n có độ só ng lớ n hơn cá c vù ng gợ n só ng củ a hò n đá , thı̀ cá c vò ng gợ n só ng củ a hò n đá sẽ chặbiṇ đứ ng lại. Nhưng nế u độ gợ n só ng củ a hò n đá bằ ng hoặ c lớ n hơn độ só ng củ a vậ t cả n kia thı̀ vò ng gợ n só ng a hò củ n đá sẽ vượ t qua vậ t cả n đó và tiế p tụ c lan rộ ng. Bụ i vũ trụ là vậ t cả n khổ ng lồ đố i vớ i só ng quang họ c nhưn g cả n trở không đá ng kể đố i vớ i só ng điệ n từ . Đặ c điể m nữ a củ a só ng điệ n từ so vớ i só ng quang họ c là : vậ t thể phả đạit tớ i độ nó ng rấ t cao mớ i phá t sá ng. Nế u nhiệ t độ dướ i 2000 độ C sẽ không nhı̀ n thấ y á nh sá ng củ a vậ t thể đó . Thếưng nh dù mộ t vậ t thể có nhiệ t độ thấ p đế n đâu, chı̉ cầ n cao hơn nhiệ t độ tuyệ t đố i (-273 độ C) là đề u có thể phá t só ngiệđn từ . Trong vũ trụ bao la có rấ t nhiế u vậ t thể có nhiệ t độ rấ t thấ p, tuy chú ng ta không nhı̀ n thấ y nhưng chú ng đề u phárat só ng điệ n từ . Chú ng ta có thể nghiên cứ u cá c vậ t thể đó qua cá c só ng điệ n từ củ a chú ng. Ngoà i ra, mộ t số hiệ n tượ g vậ n t lý xả y ra trên cá c vậ t thể đề u biể u hiệ n rấ t rõ né t trên cá c só ng điệ n từ củ a chú ng. Có nhữ ng tinh hệ phá t órang s điệ n từ mạ nh gấ p 10 triệ u lầ n só ng điệ n từ trong hệ Ngân hà , nhờ đó con ngườ i dễ dà ng phá t hiệ n ra chú ng dù chú ng á ch c xa Trá i đấ t tớ i 10 tỷ năm á nh sá ng. Vớ i khoả ng cá ch đó kı́ nh viễn vọ ng quang họ c lớ n nhấ t thế giớ i hiệ n nay chưa thể nhı̀ n thấ y đượ c. Cá c nhà Thiên văn vẫn cò n phá t hiệ n ra rấ t nhiề u tinh hệ sắ p xế p theo hı̀ nh xoá y trônc ốở ngoà i hệ Ngân hà . Phả i chăng toà n bộ hệ Ngân hà cũ ng như vậ y? Muố n chứ ng minh đượ c hiệ n tượ ng nà y rấ t khó ibở lẽ trong hệ Ngân hà có rấ t nhiề u đá m mây thể khı́ do cá c tạ p chấ t bụ i và cá c nguyên tử Hydro tạ o thà nh cảởn tầ tr m nhı̀ n xa củ a cá c nhà Thiên văn. Nhưng só ng điệ n từ củ a cá c đá m mây thể khı́ đó đã giú p cá c nhà Thiên văn khá m phá bı́ mậ t cấ u tạ o xoá y trò n củ a Ngân hà . Cá c nhà khoa họ c Thiên văn đã chế tạ o nhữ ng má y mó c chuyên dụ ng để thăm̀ sự do phân bố củ a cá c đá m mây nguyên tử Hydro và đo nhữ ng thay đổ i cự c nhỏ só ng điệ n từ củ a cá đá m mây đó ua , q đó biế t đượ c tố c độ chuyể n độ ng tương đố i củ a chú ng so vớ i Trá i đấ t. Kế t quả quan trắ c đó và cá c kế t quả nghiên cứ u khá c đượ c vẽ lên bả n đồ và đá p số cuố i cù ng hiệ n lên rấ t rõ trên bả n đồ là : trong hệ Ngân hà có hấ ı́ t tn3 dả i xoá y khổ ng lồ , Mặ t trờ i nầ m ở giữ a hai trong ba dả i xoá y đó . Cá c là n só ng điệ n từ đế n từ vũ trụ cò n cho chú ng ta biế t: lớ p đấ t trên bề mặ t Mặ răng t t xố p là lồ i lõ m, kế t luậ n nà y đã đượ c cá c nhà du hà nh vũ trụ xá c minh; nhữ ng tia sá ng và ng trên Mặ t trờ i mỗi khi xuấiệt nh nhậ t thự c nó ng tớ i mấ y triệ u độ , hiệ n tượ ng " sấ m sé t" trong tầ m khı́ quyể n củ a sao Mộ c; nhữ ng vụ nổ trong cá c diệ tinh u (sao sá ng chó i) mạ nh gấ p 1 vạ n đế n 1 triệ u lầ n cá c vụ nổ trên Mặ t trờ i; nhữ ng vụ nổ lớ n trên cá c đá m sao phó g điệ n n mạ nh đế n mứ c khó có thể so sá nh đượ c, v.v... Nế u chú ng ta vı́ kı́ nh viễn vọ ng quang họ c là "con mắ t nhı̀ n nghı̀ n dặ m" củ a cá c nhà nThiê văn, thı̀ kı́ nh viễn vọ ng vô tuyế n điệ n củ a cá c nhà Thiên văn xứ ng đá ng là " tai nghe tậ n cuố i chiề u gió ". Kı́ nh viễn vọvô ng tuyế n điệ n có thể "nghe" đượ c cá c "buổ i phá t thanh" phá t đi từ vô số " đài phá t thanh" vô tuyế n điệ n trong vũ trụ , trong đó phầ n lớ n só ng vô tuyế n điệ n trong vũ trụ , trong đó phầ n lớ n só ng vô tuyế n điệ n vẫn chưa biế t đượ c pháđit từ đâu, cá c nhà khoa họ c Thiên văn mớ i chı̉ nhậ n biế t đự ơc 1 số só ng vô tuyế n điệ n phá t đi từ cá c mả nh vỡ củáaccsao siêu mớ i, từ cá c tinh vân trong vũ trụ , từ 1 số đá m sao cấ u tạ o đặ c biệ t bên ngoà i hệ Ngân hà , từ sao neutron quay vớ i tố c độ rấ t nhanh, v.v... Hiệ n nay, cá c nhà khoa họ c thiên văn đã "nghe" đượ c nhữ ng tin tứ c yế u ớ t cá ch xa01tı̉ năm á nh sá ng, nghı ̃ a là ngà y nay chú ng ta mớ i nhậ n đượ c só ng điệ n từ củ a cá c thiênthể trong vũ trụ phá t đi10 từ tı̉ năm về trướ c. Chú ng ta vũ trụ . quan trắ c đượ c cá c thiên thể cà ng xa tứ c là chú ng ta đã nhı̀ n thấ y bộ mặ t cà ng rộ ng̉ a cu Là n só ng điệ n từ đế n từ vũ trụ cà ng xa, cà ng yế u sẽ cung cấ p cho con ngườ i nhữ ngtưtin ́ c cá ng mớ i, cà ng lý thú hơn từ vũ trụ bao la. Trên ca ́ c sao kha ́ c trong vu ̃ tru ̣ liê ̣ u co ́ ngườ i không? Trong hệ Ngân hà có tớ i hơn 100 tı̉ sao phá t sá ng, chú ng đề u là nhữ ng quả cầ u khı́ nóbỏngng, nhiệ t độ bề mặ t củ a chú ng vớ i mà u xá m, hồ ng là 2000 - 3000 độ C cho tớ i má u trắ ng xanh từ 20.000 - 30.000 độ C. Trong môi trườ ng nó ng bỏ ng hơn cả lò luyệ n gang, rõ rà ng là không thể tồ n tại sự số ng ở đó , cà ng không nó i tớ i con ngườ i. Bở i vậ y, trên cá c sao phá t sá ng không tồ n tại loà i ngườ i. Trong hệ Ngân hà cò n có nhiề u đá m mây sao và cá c vậ t chấ t thuộ c thế giớ i cá c vı̀ sao, chú ng là nhữ ng khố i khı́ hoặ c bụ i phá t sá ng hoặ c không phá t sá ng, dà y đặ c hoặ c thưa thớ t. Tuy trong thậ p kỷ 60, con ngườ i đã phá t hiệ n ra phân tử vậ t chấ t trong thế giớ i cá c sao nhưng chưa tı̀ m ra sao nà o có đủ điề u kiệ n cho sự số ng củ a con ngườ i. Trong vũ trụ chı̉ có nhữ ng hà nh tinh ở thể rắ n và không phá t sá ng thı̀ con ngườ i mớ ̀ n tại i tôđượ c. Như vậ y vấ n đề sẽ là : ngoà i hệ Mặ t trờ i, xung quanh cá c sao phá t sá ng khá c liệ u cá tồ n tại cá c hà nh tinh khôn g phá t sá ng không? Loại hà nh tinh nà o có con ngườ i sinh số ng ở đó ? Cá c nhà thiên văn cậ n đại cho chú ng ta biế t, hệ Mặ t trờ i không phả i là hệ hà nh tinh duy nhấ t trong hệ Ngân hà . Cá c sao không phá t sá ng tồ n tại xung quanh cá c sao phá t sá ng là hiệ n tượ ng phổ biế n trong thê ́ giớ i cá c vı̀ sao. Vı́ dụ : Khoả ng không gian bá n kı́ nh 17 năm á nh sá ng bên cạ nh Mặ t trờ i có tớ i 60 sao phá t sá ng, ong tr đó có 32 sao tồ n tại độ c lậ p, 22 sao số ng cặ p đôI thà nh 11 sao đôI, 6 sao tụ tậ p thà nh hai nhó m mỗi nhó m 3 sao , 10 sao không phá t sá ng tồ n tại. Phả i chăng trên cá c sao không phá t sá ng đề u có con ngườ i sinh số ng? Không phả i vậ y! Điề kiệ u n tiên quyế t là , ở trung tâm quỹ đạ o cá c sao không phá t sá ng phả i có 1 sao phá t sá ng ổ n đi ̣ nh. Nế u là sao mộ tphá t sá ng thı̉ nh thoả ng lại nổ bù ng lớ n thı̀ ở cá c sao xung quanh sẽ không thể có sự số ng bở i lẽ nế u nó " nổ cái u" bù ng nổ thı̀ không nhữ ng con ngườ i ở cá c sao xung quanh sẽ bi ̣ thiêu chá y mà cá c sao xung quanh nó cũ ng không chi đự ṇ ug nổ i nhiệ t độ quá cao. Nế u ở giữ a (quỹ đạ o) cá c sao không phá t sá ng là mộ t sao phá t sá ng lú c nở ra co lú clại hoặ c lú c nó ng lú c lạ nh. Nế u ở giữ a cá c sao không phá t sá ng là mộ t sao phá t sá ng có nhiệ t độ bề mặ t trên 10000 độ C thı̀ tia tử ngoại củ a sao đó tiêu diệ t hế t sự số ng ở cá c sao xung quanh. Nế u ở giữ a chú ng ta là mộ t đôi saohá p t sá ng kề sá t nhau thı̀ cá c sao xung quanh cũ ng không thể có sự số ng, Bở i lẽ chú ng sẽ có " 2 Mặ t trờ i" chú ng sẽ ̣ nung bi chá y thử hỏ i con ngườ i là m sao mà số ng đượ c? Xem ra chı̉ có sao phá t sá ng " ổ n đi ̣ nh" như Mặ t trờ i thı̀ cá c thı̀ saonhữ ng sao không phá t sá ng xung quanh nó mớ i " hoan nghênh" và mớ i có thể có sự số ng. Cá c nhà thiên văn gọói đ " sao phá t sá ng kiể u Mặ t trờ i". Ngoà i ra cầ n có thêm mộ t điề u kiệ n nữ a là sao không phá t sá ng dù đứ ng riêng mộ rẽ t mı̀ nh hoặ c cặ p đôI vớ i sao khá c nhưng khoả ng cá ch giữ a hai sao phı̉ tương đố i xa để sao không phá t sá ng chı̉ quay quanh mộ t sao khá c chứ không quay quanh hai sao (quỹ đạ o quay sẽ không ổ n đi ̣ nh, nó ng lạ nh sẽ thấ t thườ ng) Mặ c dù điề u kiệ n chặ t chẽ và hạ n chế như vậ y nhưng trong hệ Ngân hà có hà ng triệsao u vı̀ đủ điề u kiệ n cho con ngườ i sinh số ng, trong đó mộ t số hà nh tinh chắ c chắ n đang tồ n tại thế giớ i văn minh. Năm1960, cá c nhà thiên văn thế giớ i tiế n hà ng kế họ ch nghiên cứ u O zma, họ dù ng kı́ nh viễn vọ ng vô tuyế n điệ n có đườ g ốnng kı́ nh 26 mé t chı ̃ a về phı́ a hai sao phá t sá ng đang quay quanh chú ng. Đó Ãlà hai sao lá ng giề ng gầ n Trá i đấ t, mộ t sao ênt gọ i là " Só ng sông 8" cá ch Trá i đấ t 10,8 năm á nh sá ng sao kia gọ i là sao "Cá voi" cá ch Trá i đấ t 11,8 năm á nh á ng. s Cá c nhà thiên văn họ c đã dù ng hơn 400 giờ quan trắ c hai sao nà y vớ i hy vọ ng có thể sẽ nhậ n đượ c nhữ ng tı́ệnuhi củ a ngườ i vũ trụ từ hai nơi xa xôi trong không gian phá t tớ i Trá i đấ t, Đây là sá ng kiế n đầ u tiên củ a nhân loại mong muô ́ n tı̀ m thấ y sự số ng ngoà i Trá i đấ t. Gầ n 20 năm qua cá c nhà khoa họ c thiên văn trên thế giớ i đã tiế n hà nh hơn 10 côn g trı̀ nh nghiên cứ u như trên. Năm 1978 cá c nhà thiên văn họ c quố c tế đã dù ng dà n kı́ nh viễn vọ ng vô tuyế n đườ ng kı́300 nh mé t để quan trắ c 200 sao phá t sá ng kiể u Mặ t trờ i cá ch xa trá i đấ t 80 năm á nh sá ng vớ i hy vọ ng sớ m muộ n nghe sẽ đượ c nhữ ng thông tin nhắ n gọ i Trá i đấ t từ nhữ ng thế giớ i văn minh trong vũ trụ . Đĩ a bay co ́ đu ́ ng la ̀ kha ́ ch đế n từ vu ̃ tru ̣ không? ́ t hiệ n có mấ y vậ t Mộ t ngà y thá ng 6 năm 1947, phi công Mỹ Kenneth Arnold đang lá i má y bay trên cao. Bỗng anh pha thể lớ n hı̀ nh đı ̃ a trò n bay về phı́ a Washington. Theo ướ c đoá n củ a viên phi công nà y, mấ ậ tythể v kỳ lạ đó có đườ ng kı́ nh tớ i trên 30 mé t. Tin đó phá t ra lậ p tứ c gây xôn sao dư luậ n thế giớ i. Vı̀ vậ t lạ́ hı̀ đonh trò n dẹ t nên ngườ i ta gọ i chú ng là "đı ̃ a bay". Tiế p đó cò n nhiề u ngườ i khá c nhı̀ n thấ y " đı ̃ a bay". Trong 22 năm kể từ năm 1947 phá n t hiệ ra đı ̃ a bay đế n năm 1969 trên thế giớ i có hơn 12.000 lượ t ngườ i nó i đã tậ n mắ t nhı̀ n thấ y " đı ̃ a bay". " Đı ̃ a đã bay"kı́ ch thı́ ch cao độ cá c nhà thá m hiể m và cá c nhà khoa họ c quố c tế . Vậ y "đı ̃ a bay" là gı̀ ? bay từ phương trờ i nà́ n? o đê Đế n nay có rấ t nhiề u cá ch giả i thı́ ch khá c nhau, trong đó cá ch giả i thı́ ch kı́ ch độ ńgt lànhâ : " đı ̃ a bay" là phi thuyề n do cá c sinh vậ t có trı́ tuệ rấ t cao từ hà nh tinh khá c phó ng đế n. Vậ y "đı ̃ a bay" có đú ng là khá ch đế n từ vũ trụ không? Sự số ng là hiệ n tượ ng tồ n tại phổ biế n trong vũ trụ bao la. Trong vũ trụ vô giớ i hạngoà n, i Trá i đấ t có loà i ngườ i tồ n tại ra, trên cá c hà nh tinh khá c chı̉ cầ n có đủ điề u kiệ n thı́ ch hợ p nhấ t đi ̣ nh sẽ tồ n tại ̣ sốsư ng, thậ m chı́ tồ n tại sinh vậ t có trı́ tuệ phá t triể n cao đò i hỏ i khoả ng thờ i gian rấ t dà i. Nó i ngay như trên Trá i đấ t chú ng a ởt , sự số ng bắ t nguồ n từ chấ t hữ u cơ chứ a a xı́ t amin tiế n hoá thà nh cá c sinh vậ t cao cấ p mấ t khoả ng mấ y tỷ năm. Sựố ng s muố n tồ n tại và phá t triể n trên mộ t hà nh tinh và không bi ̣ huỷ diệ t nử a chừ ng, không nhữ ng đò i hỏ i hà nh tinh đó có đầ y đủ điề u kiệ n cho sự số ng tồ n tại và phá t triể n mà thiên thể phá t sá ng bên cạ nh hà nh tinh đó phả i có sựnổđi ̣ nh và có môi trườ ng vũ trụ thı́ ch hợ p trong suố t hà ng tỷ năm. Có nhà khoa họ c ướ c đoá n rằ ng trong hơn 100 tı̉ sao phá t sá g trong n hệ Ngân hà có không hơn mộ t triệ u sao có đủ điề u kiệ n trên. Nế u trên mộ t triệ u hà nh tinh đó có sự ng số và con ngườ i sinh số ng ở đó nắ m vữ ng khoa họ c kỹ thuậ t vũ trụ hiệ n đại, mỗi năm mỗi hà nh tinh phó ng mộ t tầ u vũ ụ tiếtrn hà nh khả o sá t hệ Ngân hà , thı̀ sẽ có rấ t ı́ t di ̣ p mộ t tầ u vũ trụ củ a họ lọ t và o hệ Mặ t trờ i củ a chú ng ta. Không nhữ ng vậ y, khoả ng cá ch trung bı̀ nh giữ a cá c hà nh tinh văn minh đề u cá ch nhau trên 100 năm á nh sá ng, cho dù "ngườ i vũ trụ " bay trên tà u vũ trụ củ a họ vớ i tố c độ 16,7 km/giây và xuấ t phá t từ Biling sao gầ n trá i đấ t nhấ t (4,22 năm á nh sá ng) thı̀ phả i mấ t hơn 8 vạ n năm họ mớ i bay tớ i hệ Mặ t trờ i củ a chú ng ta đượ c. Vớ i khoả ng thờ i gian đó , chắ c chắ n vấ n đề tuổ i thọ và nhiên liệ u sẽ bi ̣ hạ n chế nhiề rấ t u, bở i lẽ dù "ngườ i vũ trụ " tà i giỏ i đế n đâu nhưng tuổ i thọ củ a họ và nhiên liệ u họ đem theo trên tà u vũ trụ không phả là vô i tậ n. Theo suy đoá n đó củ a bướ c đầ u tương đố i có hiệ u quả chú ng ta, nế u "ngườ i vũ trụ " thự c sự muố n bắ t liên lạ c vớ i con ngườ i trên trá i đấ t̀ thı là họ sẽ sử dụ ng só ng điệ n từ để liên lạ c vớ i chú ng ta. Nhưng cho đế n nay việ c liên ̣ c bướ la c đầ u đó vẫn chưa thự c hiệ n đượ c. Qua cá c phân tı́ ch trên "đı ̃ a bay" có phả i là khá ch đế n từ vũ trụ không? Chú ng ta không ể hoà th n toà n bá c bỏ câu hỏ i đó , nhưng khả năng có thự c sự là rấ t ı́ t. Nhữ ng tin tứ c nhı̀ n thấ y "đı ̃ a bay" ngà y cà nhiề ngu, cà ng cho thấ y không thể có nhiề u "khá ch từ vũ trụ đế n" thăm Trá i đấ t như vậ y. Vậ y rố t cuộ c "đı ̃ a bay" là gı̀ đây? Năm 1969 mộ t nhó m chuyên gia Mỹ đã tiế n hà nh điề uvềtra 12000 vụ nhı̀ n thấ y "đı ̃ a bay". Kế t quả cho thấ y phầ n lớ n cá c vụ gọ i là "đı ̃ a bay" đề u là nhầ m lẫn do nhiề u nguy ên nhân khá c gây ra. Trong đó có vụ chı̉ là mả nh vụ n củ a vệ tinh nhân tạ o trên đườ ng trở về Trá i đấ t bi ̣ bố c chá y, vụcódo cá c đá m mây hoặ c cá c hiệ n tượ ng khú c xạ khı́ quyể n gây ra; có vụ do cá c đà n chim đà n côn trù ng (như cá c đà n bướgây m) ra; cũ ng có vụ do cá c mả nh sao băng hoặ c sao chổ i gây ra; và có vụ là do ả o ả nh củ a thi ̣ giá c con ngườ i gây . Đó ra là chưa kể tớ i cá c chi tiế t ly kỳ do con ngườ i cố ý thêu dệ t ra cho thêm phầ n hấ p dẫn. Bở i vậ y cá ch đặ t vấ nềđ"đı ̃ a bay" là khá ch đế n từ "vũ trụ " đang đượ c dư luậ n chú ý quan tâm nhưng cho đế n nay chưa ai tı̀ m thấ y chứ ng cứ thự ć củ tê a giả thuyế t đó . Vì sao tra ́ i đấ t co ́ hì nh cầ u de ̣ t?

- Xem thêm -

Tài liệu Thiên văn học

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng

Tài liệu xem nhiều nhất