Tài liệu Thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố lai châu, tỉnh lai châu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ HUY THAO THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LAI CHÂU, TỈNH LAI CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC (Định hướng ứng dụng) HÀ NỘI - 2021 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ HUY THAO THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LAI CHÂU, TỈNH LAI CHÂU Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380101.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC (Định hướng ứng dụng) Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN QUANG TUYẾN HÀ NỘI - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Vũ Huy Thao LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình, sự đóng góp quý báu của nhiều cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn này. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Quang Tuyến Trưởng Khoa Pháp luật Kinh tế - Trường Đại học Luật Hà Nội đã tận tình hướng dẫn trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự góp ý chân thành của các Thầy, Cô giáo Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện đề tài. Tôi xin trân trọng cảm ơn Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Lai Châu, Trung tâm Phát triển quỹ đất tỉnh, Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Lai Châu, Trung tâm Phát triển quỹ đất thành phố Lai Châu, Cấp uỷ, chính quyền và bà con nhân dân các xã, phường đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài tại địa bàn. Tôi xin cảm ơn tới gia đình và những người thân, các cán bộ, đồng nghiệp và bạn bè đã tạo điều kiện về mọi mặt cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Vũ Huy Thao MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT NAM................................................................... 9 1.1. Lý luận về bồi thƣờng, hỗ trợ và tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất ........................................................................................... 9 1.1.1. Khái niệm về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ................................................................................................... 9 1.1.2. Vai trò của việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ................................................................................................. 16 1.1.3. Yêu cầu của bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ... 18 1.1.4. Các khoản bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ...... 20 1.2. Lý luận về thi hành pháp luật bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất ................................................................. 21 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của thi hành pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .................................................. 21 1.2.2. Vai trò của tổ chức thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ....................................................... 26 1.2.3. Các giai đoạn thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ............................................................... 29 1.2.4. Các yếu tố đảm bảo thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ....................................................... 33 Kết luận Chƣơng 1 ........................................................................................ 39 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT TẠI THÀNH PHỐ LAI CHÂU, TỈNH LAI CHÂU ..............................................41 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và tác động đến việc thi hành pháp luật về bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất tại thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu ............ 41 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu ............................................................................................. 41 2.1.2. Tác động của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến việc thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu .............. 45 2.2. Đánh giá thực trạng thi hành pháp luật về bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu .................................................................. 49 2.2.1. Kết quả đạt được ................................................................................ 49 2.2.2. Một số hạn chế, yếu kém.................................................................... 53 2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém........................................ 55 Kết luận Chƣơng 2 ........................................................................................ 58 Chƣơng 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƢ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LAI CHÂU, TỈNH LAI CHÂU ....................................................................................................59 3.1. Định hƣớng nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất trên địa bàn Thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu ...................................... 59 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất trên địa bàn Thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu ...................................... 63 3.2.1. Đẩy mạnh công khai hóa, minh bạch hóa quá trình thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất....... 63 3.2.2. Nâng cao chất lượng công tác thẩm định, phê duyệt phương án Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .............. 64 3.2.3. Tăng cường hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật đất đai cho cán bộ, nhân dân, từ đó tạo ra sự đồng thuận của người dân khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn Thành phố Lai Châu ............................................................................................. 65 3.2.4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong quá trình thực hiện các quy định về trình tự, thủ tục thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .................. 68 Kết luận Chƣơng 3 ........................................................................................ 70 KẾT LUẬN .................................................................................................... 71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 75 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 78 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng việt BT Bồi thường BT,HT Bồi thường, hỗ trợ CHXHCN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa CNH-HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất GPMB Giải phóng mặt bằng HĐND Hội đồng nhân dân HSĐC Hồ sơ địa chính KHSDĐ Kế hoạch sử dụng đất KT-XH Kinh tế - xã hội QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất QSDĐ Quyền sử dụng đất TĐC Tái định cư TN&MT Tài nguyên và Môi trường TS-VKT Tài sản – vật kiến trúc TTCN Tiểu thủ công nghiệp MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, quá trình đô thị hoá, xây dựng cơ sở hạ tầng, khu công nghiệp và các khu đô thị mới diễn ra với tốc độ nhanh chóng và trên quy mô lớn. Điều này góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân; làm thay đổi bộ mặt đô thị theo hướng văn minh, hiện đại v.v. Dẫu vậy, việc giải quyết “bài toán” đất đai đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH-HĐH) đất nước đứng trước những khó khăn, thách thức mà một trong những thách thức đó là bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng (sau đây gọi là bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất). Giải quyết mối quan hệ về lợi ích kinh tế giữa Nhà nước, người bị thu hồi đất, chủ đầu tư trong quan hệ thu hồi đất không phải lúc nào cũng đạt hiệu quả mong muốn cho dù pháp luật về vấn đề này ra đời tạo cơ sở pháp lý cho việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Đây là một trong những nguyên nhân phát sinh tranh chấp, khiếu kiện kéo dài tiềm ẩn nguy cơ gây mất ổn định chính trị, xã hội. Để nâng cao hiệu quả giải quyết hài hòa mối quan hệ về lợi ích kinh tế giữa Nhà nước, người bị thu hồi đất, chủ đầu tư trong quan hệ thu hồi đất, các quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người bị thu hồi đất thường xuyên được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện. Dẫu vậy, thực tiễn thi hành cho thấy một số quy định về giá đất bồi thường; chính sách đào tạo nghề, tìm kiếm việc làm mới cho người trực tiếp sản xuất nông nghiệp bị thu hồi đất canh tác … bất cập, không phù hợp. Điều này lý giải cho việc cần thiết tiếp tục nghiên cứu pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. 1 Thành phố Lai Châu là tỉnh lỵ của tỉnh Lai Châu - trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội đang chuyển mình vươn lên phát triển mạnh mẽ. Điều này có được là sự quan tâm đầu tư của Chính phủ và sự nỗ lực vượt khó của các cấp ủy Đảng, chính quyền, quân và dân của tỉnh Lai Châu. Để giải quyết câu chuyện đất đai sử dụng vào xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội; mở rộng các khu đô thị mới; chính quyền thành phố Lai Châu thu hồi đất và thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người bị thu hồi đất theo quy định của pháp luật. Bên cạnh kết quả đạt được như về cơ bản, Ban Bồi thường, giải phóng mặt bằng (GPMB) thành phố Lai Châu căn cứ vào quy định của pháp luật để xử lý bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thì cũng phát sinh không ít các khiếu nại, tranh chấp liên quan đến đơn giá bồi thường, vấn đề hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất cho người sử dụng đất. Một số quyết định giải quyết khiếu nại về bồi thường, GPMB chưa đạt được sự đồng thuận của nhân dân v.v. Đi tìm nguyên nhân và giải phúc khắc phục những tồn tại này cần dựa trên việc nghiên cứu, đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật về bồi thường, GPMB tại thành phố Lai Châu. Với ý nghĩa đó, học viên lựa chọn vấn đề "Thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu" làm đề tài nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều tác giả dưới các phương diện khác nhau. Có thể đề cập đến một số công trình, bài báo tiêu biểu như: i) Nguyễn Vinh Diện (2006), Pháp luật về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất - Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội; ii) Đỗ Đức Quân (2007), Vấn đề việc làm cho người bị thu hồi đất ở nông thôn trong quá trình xây dựng, phát triển các khu công nghiệp, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 8 (412), tháng 2 8; iii) Nguyễn Duy Thạch (2007), Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất (qua thực tiễn thi hành tại thành phố Hà Nội), Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; iv) Đức Tâm (2008), Vì sao dân chưa đồng thuận, Báo điện tử Kinh tế và Đô thị, số ra ngày 19/8; v) Lan Hương (2008), Bức xúc thu hồi đất không chỉ do giá đền bù, Báo điện tử Dân trí, số ra ngày 03/10; vi) Lê Ngọc Thạnh (2009), Một số ý kiến hoàn thiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, số 11 (73), tháng 6; vii) Trần Quang Huy (2010), Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất, Tạp chí Luật học số 10; viii) Phan Trung Hiền (2011), Pháp luật về thu hồi đất khi thực hiện quy hoạch và chế định trưng dụng đất trong pháp luật Việt Nam, Tạp chí Luật học số 3; ix) Nguyễn Thị Nga (2010), Pháp luật về trình tự, thủ tục thu hồi đất, bồi thường và giải phóng mặt bằng và những vướng mắc nảy sinh trong quá trình áp dụng, Tạp chí Luật học số 11; x) Phạm Thu Thủy (2014), Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội; xi) Đào Trung Chính (2014). Nghiên cứu về thực trạng và đề xuất đổi mới pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Luận văn tiến sĩ, Đại học Nông nghiệp Hà Nội; xii) Nguyễn Vinh Diện (2019), Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, Luận án tiến sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội v.v. Nhìn chung, các công trình, bài báo nêu trên nghiên cứu về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở mức độ và phạm vi khác nhau. Có công trình, bài báo đi sâu phân tích, bình luận một số khía cạnh pháp lý về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất như: cơ sở, căn cứ để Nhà nước thu hồi đất, về giá bồi thường, về bảo vệ quyền lợi cho người có đất bị thu hồi; có công trình, bài báo nghiên cứu vấn đề này ở phạm vi rộng nhằm đánh giá khái quát pháp luật và thực trạng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Bên cạnh đó, 3 lại có công trình nghiên cứu vấn đề này thông qua việc đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật tại địa bàn cụ thể của một tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; có công trình nghiên cứu thể hiện quan điểm về những chế định cụ thể của pháp luật hiện hành như: các phương thức bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, về trình tự, thủ tục thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, về cơ chế giải quyết các tranh chấp, khiếu nại, tố cáo hoặc cưỡng chế hành chính quyết định thu hồi đất v.v. Tuy nhiên, nghiên cứu, đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu tham chiếu với Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành một cách hệ thống, đầy đủ về lý luận và thực tiễn thì dường như còn ít các công trình như vậy được công bố. Dựa trên sự kế thừa kết quả của các công trình liên quan đến đề tài được công bố, luận văn đi sâu tìm hiểu "Thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu". 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu tổng quát của luận văn là đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đấttại thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận văn xác định các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phân tích cơ sở lý luận về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. 4 - Phân tích nội dung các quy định của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. - Đề xuất định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu đề tài này, luận văn xác định các đối tượng nghiên cứu cụ thể sau: - Quan điểm, đường lối của Đảng về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế. - Các quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất của Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành. - Quan điểm, học thuyết lý luận; trường phái lý thuyết, cơ sở khoa học của bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Thực tiễn thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu v.v. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của một bản luận văn thạc sĩ, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu vào những vấn đề cụ thể sau đây: - Giới hạn về nội dung. Luận văn nghiên cứu các quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất của Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành. 5 Đề tài có phạm vi nghiên cứu rất rộng. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một bản luận văn thạc sĩ, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu ở một số nội dung cụ thể sau: Một là, về lý luận. Luận văn phân tích khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, yêu cầu của bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; lý luận pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Hai là, luận văn phân tích thực trạng các quy định bồi thường về đất khu trú vào các nội dung cụ thể gồm: đối tượng, điều kiện, nội dung bồi thường về đất, giá đất bồi thường; trình tự, thủ tục bồi thường về đất; xử lý vi phạm pháp luật bồi thường về đất. - Giới hạn về phạm vi. Luận văn nghiên cứu thực tiễn thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trong phạm vi thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. - Giới hạn về phạm vi. Luận văn nghiên cứu pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất lấy mốc thời gian từ năm 2013 đến nay. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Nghiên cứu đề tài, luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác-Lênin, xem xét khái niệm, nguồn gốc, bản chất của sự vật, hiện tượng; quá trình hình thành, phát triển của sự vật, hiện tượng; nghiên cứu sự vật, hiện tượng trong mối quan hệ vận động, tương tác với sự vật, hiện tượng khác. Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích, phương pháp diễn giải, phương pháp lịch sử v.v được sử dụng nghiên cứu Chương 1. Một số vấn đề lý luận về thi hành pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam. 6 - Phương pháp so sánh, phương pháp đánh giá, phương pháp lập luận logic v.v được sử dụng nghiên cứu Chương 2. Thực trạng thi hành pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. - Phương pháp quy nạp, phương pháp tổng hợp v.v được sử dụng nghiên cứu Chương 3. Định hương và giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Luận văn có một số đóng góp nhất định về lý luận, thực tiễn thể hiện ở những nội dung cụ thể sau: - Các kết quả nghiên cứu của đề tài là nguồn tài liệu tham khảo cần thiết và đáng tin cậy đối với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong xây dựng, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Các tồn tại, vướng mắc và những đề xuất tháo gỡ được chỉ ra trong luận văn là bài học kinh nghiệm bổ ích không chỉ cho thành phố Lai Châu nói riêng và các địa phương khác nói chung tham khảo trong tổ chức thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất sử dụng vào mục đích an ninh, quốc phòng; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. - Những vấn đề lí luận và thực tiễn về pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là thông tin có giá trị phục vụ hoạt động giảng dạy, học tập, nghiên cứu khoa học tại các cơ sở đào tạo luật ở nước ta. - Các kết quả nghiên cứu có giá trị tham khảo trong hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đất đai nói chung và pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất nói riêng v.v. 7 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mục lục, bảng các từ viết tắt, lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có bố cục 03 chương, cụ thể: - Chương 1. Một số vấn đề lý luận về thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Chương 2. Thực trạng thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. - Chương 3. Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. 8 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT NAM 1.1. Lý luận về bồi thƣờng, hỗ trợ và tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất 1.1.1. Khái niệm về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất i) Khái niệm bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất Trong đời sống hàng ngày, bồi thường là một thuật ngữ được sử dụng trong trường hợp một người có hành vi gây thiệt hại cho người khác và họ phải có trách nhiệm bồi thường cho người bị thiệt hại do hành vi của mình gây ra. Theo Từ điển Tiếng Việt thông dụng:" Bồi thường: đền bù những tổn hại đã gây ra” [27, tr.79]. Trong lĩnh vực pháp luật, trách nhiệm bồi thường được đặt ra khi một chủ thể có hành vi gây thiệt hại cho chủ thể khác trong xã hội. Trách nhiệm này được nhiều ngành luật đề cập như trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong lĩnh vực pháp luật dân sự; trách nhiệm bồi thường oan, sai do hành vi của các cơ quan tố tụng gây ra trong lĩnh vực pháp luật hình sự; trách nhiệm vật chất do hành vi của người lao động gây ra trong lĩnh vực pháp luật lao động v.v. Trong lĩnh vực pháp luật đất đai, thuật ngữ bồi thường (hay đền bù) thiệt hại để thực hiện GPMB ở Việt Nam được sử dụng từ rất sớm. Nghị định số 151/TTg ngày 14/01/1959 của Hội đồng Chính phủ (nay là Chính phủ) “Quy định thể lệ tạm thời về trưng dụng ruộng đất”, tại Chương II đã đề cập đến việc “Bồi thường cho người có ruộng đất bị trưng dụng”. Tiếp đến Thông tư số 1792/TTg ngày 11/01/1970 của Thủ tướng Chính phủ về “Quy định một số điểm tạm thời về bồi thường nhà cửa, đất đai, cây cối lưu niên, các hoa 9 mầu cho nhân dân ở những vùng xây dựng kinh tế mở rộng thành phố” cũng đề cập đến vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Đặc biệt sau khi Luật Đất đai năm 1987 ra đời, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban hành Quyết định số 186/HĐBT ngày 31/5/1990 quy định “Về đền bù thiệt hại đất nông nghiệp, đất có rừng khi chuyển sang sử dụng vào mục đích khác”, thuật ngữ bồi thường được thay thế bằng thuật ngữ đền bù. Thuật ngữ này tiếp tục được sử dụng trong Luật Đất đai năm 1993, Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 1998 và các Nghị định hướng dẫn thi hành như: Nghị định số 90-CP ngày 17/8/1994 của Chính phủ ban hành quy định về việc đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng; Nghị định số 22/1998/NĐCP ngày 24/04/1998 của Chính phủ về đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng v.v. Tuy nhiên, khi Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 2001 được Quốc hội ban hành, thuật ngữ bồi thường được sử dụng trở lại và tiếp tục xuất hiện trong Luật Đất đai năm 2003; Luật Đất đai năm 2013 và Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ quy định “Về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất". Vậy hiểu như thế nào là bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất?. Theo quan niệm của Luật Đất đai năm 2013: " Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất” (khoản 12 Điều 3). Bồi thường trong lĩnh vực đất đai mang một số đặc trưng cơ bản sau đây: - Vấn đề bồi thường chỉ đặt ra khi Nhà nước thu hồi đất của người sử dụng đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; - Việc bồi thường cho người sử dụng đất không do lỗi của Nhà nước gây ra mà xuất phát từ nhu cầu khách quan của xã hội, của cộng đồng; 10 - Việc bồi thường về đất thực hiện không căn cứ vào giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất (QSDĐ) thực tế trên thị trường (trao đổi ngang giá) mà dựa vào giá đất cụ thể do Nhà nước quy định tại thời điểm thu hồi đất; Để hiểu rõ hơn bản chất của bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, cần phân biệt nó với bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong pháp luật dân sự; cụ thể: Một là, về chủ thể bồi thường. Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là trách nhiệm của Nhà nước. Ở đây, Nhà nước vừa là một tổ chức chính trị, quyền lực vừa là người đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai thực hiện chức năng thống nhất quản lý nhà nước đối với đất đai. Trong khi đó, chủ thể của bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có phạm vi rộng hơn, bao gồm bất cứ tổ chức, hộ gia đình, cá nhân nào (không phân biệt đó là tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trong nước hay tổ chức, cá nhân nước ngoài) có hành vi gây thiệt hại cho người khác; Hai là, về chủ thể được bồi thường. Chủ thể được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là người sử dụng đất hợp pháp bị thu hồi đất sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng (sau đây gọi là người bị thu hồi đất). Tức là người sử dụng đất được Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (sau đây gọi chung là GCNQSDĐ) hoặc có một trong những loại giấy tờ về quyền sử dụng đất (QSDĐ) quy định tại Điều 100 của Luật Đất đai năm 2013 mà có đất đang sử dụng bị Nhà nước thu hồi. Trong khi đó, chủ thể được bồi thường trong chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là bất cứ tổ chức, hộ gia đình, cá nhân nào bị thiệt hại do hành vi vi phạm ngoài hợp đồng của chủ thể bồi thường gây ra; 11