Tài liệu Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật việt nam, thực trạng và hướng hoàn thiện

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP NIÊN KHÓA 2007-2011 ĐỀ TÀI: THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM, THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: NGUYỄN THỊ HOA CÚC TRẦN KIỀU NHI MSSV: 5075209 Lớp: Luật Thương Mại 2 Khóa: 33 Cần Thơ - năm 2011 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN  ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN  ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ LỜI CẢM ƠN  Do thời gian tìm hiểu và nghiên cứu đề tài có giới hạn nên người viết sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, người viết rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ phía các thầy cô và các bạn để người viết hoàn thiện đề tài hơn. Người viết xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn nhiệt tình của cô Nguyễn Thị Hoa Cúc, giảng viên Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ, cảm ơn cô đã tận tình chỉ bảo em trong suốt thời gian làm luận văn tốt nghiệp. Người viết cũng chân thành cảm ơn tất cả thầy cô trong Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã truyền đạt cho người viết những kiến thức quý báu làm hành trang cho người viết trong quá trình nghiên cứu và sau này, những kiến thức ấy sẽ là nền tảng cho người viết bước những bước đi đầu đời vào con đường sự nghiệp. Người viết xin cảm ơn các anh chị, các bạn cùng khóa đã chia sẽ những kiến thức học được và đã giúp đỡ người viết trong suốt thời gian học tập tại trường. Người viết xin chân thành cảm ơn. Cần Thơ, ngày 14 tháng 04 năm 2010. MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU.................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. LÍ LUẬN CHUNG VỀ VẤN ĐỀ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP .............................................................................................................. ..5 1.1. Khái niệm.................................................................................................... 5 1.1.1. Doanh nghiệp ........................................................................................ 5 1.1.2. Thành lập doanh nghiệp........................................................................ 6 1.2. Quá trình hình thành và phát triển những quy định của pháp luật về vấn đề thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam ....................................................... 6 1.2.1. Trước năm 1987 ........................................................................... …..6 1.2.2. Sau năm 1987 đến nay ....................................................................... 10 1.3. Vai trò của việc thành lập doanh nghiệp trong thời kỳ đổi mới ......... 15 CHƯƠNG 2. THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM .................... 18 2.1. Đăng ký doanh nghiệp ............................................................................. 18 2.1.1. Các điều kiện khi đăng ký doanh nghiệp ....................................... 18 2.1.1.1. Điều kiện về chủ thể .................................................................... 18 2.1.1.2. Điều kiện về ngành, nghề ............................................................ 22 2.1.1.2.1. Ngành, nghề cấm kinh doanh ............................................. 23 2.1.1.2.2. Ngành, nghề kinh doanh có điều kiện ................................ 23 2.1.1.3. Tên doanh nghiệp ........................................................................ 34 2.1.2. Đăng ký doanh nghiệp ...................................................................... 39 2.1.2.1. Hồ sơ đăng ký doanh nghiệp ...................................................... 40 2.1.2.2. Qui trình đăng ký doanh nghiệp ................................................ 41 2.1.2.2.1. Đăng ký trực tiếp tại Phòng đăng ký kinh doanh (Đăng ký truyền thống) ......................................................................................................... 41 2.1.2.2.2.Đăng ký thông qua mạng điện tử ..................................... 43 2.2. Thủ tục góp vốn........................................................................................ 46 2.3. Những hoạt động khác ............................................................................ 51 2.3.1. Mở tài khoản ngân hàng ..................................................................... 51 2.3.2. Kí hợp đồng lao động ......................................................................... 51 2.3.3. Công bố thành lập doanh nghiệp ........................................................ 52 CHƯƠNG 3. MỘT VÀI KIẾN NGHỊ .............................................................. 31 PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................................. 60 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 61 PHẦN PHỤ LỤC ................................................................................................ 66 Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI. Đối với tình hình chung của thế giới, ngày nay xu hướng toàn cầu hóa đang ngày càng phát triển mạnh, điều này đã góp phần làm gia tăng sự liên kết trực tiếp về kinh tế giữa các quốc gia nói chung và giữa các doanh nghiệp của các nước nói riêng, nhưng đồng thời cũng buộc các doanh nghiệp phải trực tiếp cạnh tranh với nhau ngày càng gay gắt. Nó như mô ̣t dòng chảy ma ̣nh mẽ . Để thích ứng , ta chỉ có thể chọn một trong hai cách, hoă ̣c để nó cuố n đi, nhấn chìm hoặc chủ đô ̣ng bơi theo dòng chảy , tìm cách nổ i trên mă ̣t nước và khi có cơ hô ̣i thì tác đô ̣ng đế n dòng chảy sao cho có lơ ̣i nhấ t. Đã đế n lúc chúng ta cần phải có những thay đổi cho phù hợp với tình hình chung của thế giới. Ở Việt Nam, hai mốc sự kiện lịch sử quan trọng đã đánh dấu bước ngoặc to lớn cho nền kinh tế Việt Nam : Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986 “ nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa “ thừa nhận sự ra đời của thành phần kinh tế tư nhân, tiếp theo đó tháng 11 năm 2006 “Việt Nam chính thức trở thành viên của tổ chức Thương mại thế giới WTO”, nước ta chính thức là một thành viên trong sân chơi thương mại thế giới. Sau hai sự kiện lớn nền kinh tế Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc, tốc độ tăng trưởng bình quân từ năm 1996-2000 là 7%, từ 2001-2007 là 8,2%, từ năm 2007-2008 trong khi tình hình kinh tế thế giới đang biến động mạnh, lạm phát trong nước tăng nhanh nhưng Việt Nam vẫn giữ được mức tăng trưởng là 6,5%1. Đây là kết quả của sự nỗ lực phấn đấu to lớn của toàn xã hội, trong đó, có phần đóng góp không nhỏ của các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp trong nước và ngoài nước xuất hiện ngày càng nhiều, môi trường cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng mạnh mẽ hơn, vì thế khung pháp lý về thành lập doanh nghiệp là vấn đề mà các doanh nghiệp quan tâm hàng đầu. Cho đến thời điểm hiện nay đã có khá nhiều văn bản pháp luật quy định về vấn đề thành lập doanh nghiệp: Luật Công ty 1990, Luật Doanh nghiệp tư nhân 1990, Luật doanh nghiệp 1999, Luật doanh nghiệp 2005, Nghị định 88/2006/NĐ-CP ngày 20-81 http://vietbao.vn/Kinh-te/Toc-do-tang-truong-kinh-te/20614491/87/ GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -1- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện 2006 của “Thủ tướng chính phủ về dăng ký kinh doanh”, Nghị định 59/2006/NĐ-CP ngày 12-06-2006 “Quy định chi tiết Luật Thương mại hàng hóa, dịch vụ, cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh, kinh doanh có diều kiện”….Qua mỗi thời kì, quy định của pháp luật về thành lập doanh nghiệp cũng có sự thay đổi. Nhận thấy sự đóng góp quan trọng của các loại hình doanh nghiệp đối với sự hưng thịnh của nền kinh tế đất nước, nhà nước luôn cải cách, xây dựng hành lang pháp lí phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước nhằm tạo môi trường kinh doanh thông thoáng để các chủ thể kinh doanh mạnh dạn đầu tư. Tuy nhiên khi áp dụng vào thực tế bên cạnh những quy định được xem là tiến bộ vẫn tồn tại không ít những vướng mắc gây khó khăn cho các chủ thể kinh doanh. Nhiều doanh nghiệp đã gặp lúng túng trong việc đăng ký doanh nghiệp, việc áp dụng những quy định mới của pháp luật, Cơ quan đăng ký kinh doanh nhọc nhằn trong việc hướng dẫn thủ tục đăng ký doanh nghiệp và áp dụng những văn bản pháp luật mới có liên quan đến vấn đề thành lập doanh nghiệp…Chính vì những lí do trên nên người viết đă chọn “VẤN ĐỀ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM, THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN” làm đề tài luận văn cho mình. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu nghiên cứu của người viết là xem xét, phân tích những quy định của pháp luật về vấn đề thành lập doanh nghiệp hiện nay đồng thời xem xét thực tiễn áp dụng những quy định đó. Từ đó nhìn nhận những khó khăn, bất cập và đưa ra những hướng đề xuất hoàn thiện hơn nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp trong vấn đề thành lập doanh nghiệp. 3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đề tài chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu về những Doanh nghiệp được thành lập thông qua thủ tục đăng ký doanh nghiệp tại Phòng đăng ký kinh doanh, cụ thể là các loại hình doanh nghiệp được điều chỉnh bởi Luật doanh nghiệp 2005. Vấn đề thành lập doanh nghiệp có rất nhiều nội dung, tuy nhiên do thời gian nghiên cứu có giới hạn nên người viết chỉ đi sâu phân tích 4 vấn đề chính theo Luật doanh nghiệp 2005, Nghị định 43/2010/NĐ-CP ngày 15/04/2010 về đăng ký doanh nghiệp và Nghị định GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -2- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện 102/2010/NĐ-CP ngày 01/10/2010 của Chính phủ về hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Doanh nghiệp 2005 đó là: điều kiện về chủ thể khi đăng ký doanh nghiệp, vấn đề về đặt tên doanh nghiệp, tìm hiểu qui trình đăng ký doanh nghiệp mà chủ yếu là quy trình đăng ký thông qua mạng điện tử và quy định pháp luật về thủ tục góp vốn của các thành viên trong doanh nghiệp. Đối với vấn đề ngành nghề kinh doanh thì người viết chỉ trình bày một số điều kiện kinh doanh tiêu biểu, và các bước còn lại trong quá trình thành lâp doanh nghiệp người viết chỉ trình bày khái quát. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp phân tích luật viết, phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu, sách vở, phương pháp so sánh và nghiên cứu thực tế là những phương pháp chủ yếu được người viết sử dụng để thực hiện luận văn này. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài được chia làm ba chương, mỗi chương sẽ tập trung giải quyết một vấn đề liên quan đến đề tài như sau: - Chương 1: Trình bày một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài và trình bày sơ lược về lịch sử về vấn đề thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam. Từ đó đánh giá vai trò của pháp luật thành lập doanh nghiệp đối với nền kinh tế- xã hội Việt Nam. - Chương 2: Dựa trên quy định pháp luật thành lập doanh nghiệp hiện hành đồng thời so sánh, đối chiếu với các quy định trước đây để thấy được những mặt tích cực cũng như hạn chế của quy định pháp luật thành lập doanh nghiệp ở thời điểm hiện nay. Bên cạnh đó, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật thành lập doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay. - Chương 3: Thấy được tầm quan trọng của vấn đề thành lập doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay. Từ những phân tích, đánh giá ở chương 2, ở chương 3 người viết đánh giá tổng hợp lại các vấn đề đã trình bày và đưa ra những giải pháp, kiến nghị cho những nội dung bất cập còn tồn tại mà mình đã phân tích. GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -3- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện CHƯƠNG 1: LÍ LUẬN CHUNG VỀ VẤN ĐỀ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP 1.1. Khái niệm 1.1.1. Doanh nghiệp Theo Điều 4 khoản 1 Luật doanh nghiệp 2005 thì “Doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh”. Theo luật doanh nghiệp 2005, hiện nay có 4 loại hình doanh nghiệp : Doanh nghiệp tư nhân (DNTN) là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp (Điều 141 Luật Doanh nghiệp 2005). Công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH): Công ty TNHH một thành viên là doanh nghiệp do một tổ chức hoặc cá nhân làm chủ sở hữu (sau đây gọi là chủ sở hữu công ty); chủ sở hữu công ty chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn điều lệ của công ty (Điều 63 Luật Doanh nghiệp 2005). Công ty TNHH hai thành viên trở lên là doanh nghiệp trong đó: Thành viên có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng thành viên không vượt quá năm mươi; Thành viên chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn cam kết góp vào doanh nghiệp; Phần vốn góp của các thành viên chỉ được chuyển nhượng theo quy định tại các điều 43, 44 và 45 của Luật Doanh nghiệp 2005 ( Điều 38 Luật Doanh nghiệp 2005). Công ty hợp danh (HD) là doanh nghiệp, trong đó: Phải có ít nhất hai thành viên là chủ sở hữu chung của công ty, cùng nhau kinh doanh dưới một tên chung (sau đây gọi là thành viên hợp danh); ngoài các thành viên hợp danh còn có thể có các thành viên góp vốn; Thành viên hợp danh phải là cá nhân, chịu trách nhiệm về toàn bộ tài sản của mình về các nghĩa vụ của công ty; Thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -4- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện về các khoản nợ của công ty trong phạm vi số vốn đã góp vào công ty (Điều 130 Luật Doanh nghiệp 2005). Công ty cổ phần (CP) là doanh nghiệp, trong đó: Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần; Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng cổ đông tối thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối đa; Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp; Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 81 và khoản 5 Điều 84 của Luật Doanh nghiệp 2005 (Điều 77 Luật Doanh nghiệp 2005). 1.1.2. Thành lập doanh nghiệp Quyết định thành lập doanh nghiệp là một quyết định quan trọng đối với bất kì nhà đầu tư nào, đặc biệt đối với những người mới lần đầu bước vào nghiệp doanh nhân. Sau quyết định quan trọng đó là lúc các nhà đầu tư bắt đầu tiến hành các thủ tục pháp lí cần thiết để thành lập doanh nghiệp. Để khuyến khích các nhà đầu tư gia nhập thị trường, thủ tục pháp lí thành lập doanh nghiệp hiện nay khá đơn giản, thời gian xin cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp cũng không kéo dài nên trong những năm gần đây có rất nhiều doanh nghiệp được thành lập và đi vào hoạt động. Số lượng doanh nghiệp đăng ký kinh doanh tháng 6/2010 ước đạt khoảng 7,6 nghìn doanh nghiệp, với số vốn đạt trên 37 nghìn tỷ đồng. Tính chung sáu tháng đầu năm 2010, cả nước có khoảng 41,9 nghìn doanh nghiệp đăng ký kinh doanh, với tổng số vốn đăng ký là 250,6 nghìn tỷ đồng, tăng 0,25% về số lượng doanh nghiệp và tăng 27,8% về số vốn đăng ký so với cùng kỳ năm 2009. Trong sáu tháng đầu năm 2010, bình quân mỗi tháng cả nước có thêm từ 6.000 đến 7.000 doanh nghiệp thành lập mới, trừ tháng 2/2010 số doanh nghiệp đăng ký giảm xuống dưới 4.000 doanh nghiệp do đây là thời điểm nghỉ Tết nguyên đán cổ truyền. Bên cạnh đó, số vốn đăng ký bình quân của mỗi doanh nghiệp cũng tăng đều. Xu hướng này cho thấy mặc dù còn nhiếu khó khăn về huy động vốn, về thị trường, nhưng tốc độ tăng trưởng về số lượng doanh nghiệp mới vẫn ổn định, phản ánh niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư vào tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế. GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -5- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện Các thành phố lớn như: Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội và Hải Phòng vẫn là những thành phố dẫn đầu cả nước về số lượng doanh nghiệp thành lập mới cũng như quy mô bình quân của một doanh nghiệp.2 Trong giai đoạn tiền thành lập này, các nhà đầu tư thường có khuynh hướng tập trung vào các vấn đề thương mại khác của doanh nghiệp như tìm hiểu thị hiếu khách hàng tiềm năng, chọn địa điểm kinh doanh, tìm nguồn vốn, nguồn nhân lực, nguồn cung cấp để phục vụ cho dự án kinh doanh…và thường xem nhẹ thủ tục thành lập doanh nghiệp trong khi đây lại là điều kiện tiên quyết để khẳng định địa vị pháp lí và sự có mặt của doanh nghiệp trên thị trường kinh doanh. “Thành lập doanh nghiệp được hiểu là việc một cá nhân hay một nhóm người tiến hành các thủ tục cần thiết theo quy định của pháp luật để thành lập nên một tổ chức kinh tế có tên riêng, có trụ sở giao dịch ổn định, đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh”. Ngoài ra việc đăng ký thành lập doanh nghiệp còn giúp doanh nghiệp được bảo vệ bởi hành lang pháp lí, hạn chế sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp thông qua vai trò của pháp luật, điển hình như vấn đề “bảo hộ tên doanh nghiệp” sẽ tránh được tình trạng lạm dụng tên doanh nghiệp để kinh doanh bất hợp pháp ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Theo Luật Doanh nghiệp 2005 các văn bản pháp luật hiện hành và thực tiễn thành lập doanh nghiệp thì đăng ký thành lập doanh nghiệp bao gồm các nội dung sau cơ bản sau: - Đăng ký doanh nghiệp: đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế. - Góp vốn: xác định loại tài sản được góp vốn, định giá tài sản góp vốn, tiến hành góp vốn. - Những hoạt động khác: công bố thành lập, mở tài khoản ngân hàng, kí hợp đồng lao động… Nguồn: Bộ KHĐT , ngày 08 Tháng 7 năm 2010 2 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -6- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện 1.2. Quá trình hình thành và phát triển quy định của pháp luật về thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam 1.2.1. Trước năm 1987. Giai đoạn 1958-1945, Đông Dương là thuộc địa của Pháp. Pôn Dume toàn quyền Đông Dương nhiệm kì 1897-1902 đã nói thẳng dã tâm của thực dân Pháp là: “Dứt khoát coi Việt Nam là một địa thương mại dưới thời Pháp thuộc”.3 Thực dân Pháp nhận thấy rằng, Việt Nam là một quốc gia có nền nông nghiệp phát triển nên đẩy mạnh việc xuất khẩu lúa gạo từ Việt Nam sang các nước. “Thực dân Pháp ưu đãi bọn mại bản người Hoa: Cho bọn này lãnh thầu xây cất, thu mua lúa từ các tỉnh Đồng bằng Sông Cửu Long, lập nhà máy xây lúa gạo, cho công khai mở các cửa hàng độc quyền”4. Bên cạnh đó, chúng tăng cường đánh thuế với mục tiêu “độc quyền hàng Pháp trên thị trường Việt Nam”, các nước muốn xuất khẩu sang Việt Nam phải chịu mức thuế rất cao (25-120%) còn hàng Pháp được miễn thuế. Từ cuối thế kỉ XIX nhiều công ty thương mại Pháp được thành lập. Các công ty, cơ sở sản xuất muốn thành lập phải được sự đồng ý của Pháp và phải hoạt động trong khuôn khổ qui định của Pháp. Vì thế, trong giai đoạn này các doanh nghiệp Việt Nam cũng như doanh nghiệp nước ngoài không có điều kiện để thành lập và hoạt động theo đúng nghĩa của một doanh nghiệp, mọi hoạt động kinh tế đều phải chịu sự điều chỉnh của Pháp. Hơn nữa, mục tiêu chủ đạo của dân tộc ta lúc bấy giờ là “đấu tranh giành độc lập, giải phóng dân tộc”. “Từ sau năm 1945-1954 Chính phủ đã ban hành Sắc lệnh xóa bỏ mọi sự hạn chế của chế độ thực dân Pháp đối với các thủ tục đăng ký kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam, Chính phủ cũng đồng ý cho các công ty ngoại quốc được tiếp tục tiến hành các hoạt động kinh doanh như trước. Đây là lần đầu tiên ở Việt Nam xuất hiện loại hình doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài”5. Điều này đã cụ thể hóa được một trong những nội dung cơ bản của Điều 6 Hiến pháp 1946 “Tất cả công dân Việt Nam đều ngang quyền về mọi phương diện: chính trị, kinh tế, văn hóa” 6. Các doanh nghiệp Việt Nam từ chổ chịu sự điều chỉnh của luật pháp nước Pháp sang chịu sự điều 3,4 5 6 Diễn đàn kiến thức học tập suốt đời. LS. Elvis Trần-TS. Đinh Hùng-Th.S Thiên Thiên (Tìm hiểu Luật Kinh tế- Nhà xuất bản Hà Nội 2003) Điều 6 Hiến Pháp 1946 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -7- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện chỉnh của pháp luật Việt Nam, tạo điều kiện cho nền kinh tế Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới. Vì thế các nhà kinh tế Việt Nam lúc bấy giờ bắt tay vào việc chuẩn bị thành lập doanh nghiệp. Tuy nhiên, các văn bản luật điều chỉnh vấn đề thành lập doanh nghiệp chưa kịp ra đời thì những biến động chính trị lớn ở nước ta (Thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta lần thứ 2 ngày 23/9/1945) làm cho tình hình kinh tế và việc thành lập doanh nghiệp cũng biến động theo. Thời điểm này, doanh nghiệp được thành lập có ý nghĩa là phục vụ cho kháng chiến, loại hình doanh nghiệp nhà nước nắm vai trò chủ đạo “Doanh nghiệp quốc gia là tổ chức kinh doanh nhằm mục đích xây dựng cơ sở cho nền kinh tế dân chủ nhân dân. Doanh nghiệp quốc gia là đơn vị kinh doanh tự trị có vốn”7. Bộ kinh tế được thành lập bên cạnh một số bộ khác như Bộ Tài Chính, Bộ Tư Pháp…Tuy nhiên, vào thời điểm này cũng không có một văn bản chính thức nào hướng dẫn cụ thể về vấn đề thành lập doanh nghiệp mà chỉ qui định điều kiện thành lập đối với một số nghành nghề theo nhu cầu hiện tại. Ngày 27/1/1950 Chủ tịch nước ban hành Sắc lệnh số 10/SL quy định về chế độ khai thác mỏ. Theo đó, cá nhân, tổ chức “muốn được quyền tìm kiếm và khai thác mỏ phải được Chính phủ cấp giấy phép xác nhận cho tư cách có thể được hưởng quyền khoáng về mỏ. Giấy phép này có giá trị trong ba năm”8. Ngoài ra tại Điều 6 của Sắc lệnh cũng quy định để được hưởng quyền khai thác trong một khu nhượng khu, tư nhân phải nộp đơn và chứng minh những điều kiện theo qui định dưới đây: - Là người có quốc tịch Việt Nam hay là một công ty thành lập chính thức theo đúng luật lệ Việt Nam về việc thành lập các công ty kinh doanh. - Có giấy phép tìm kiếm mỏ trong khu mỏ xin lập thành nhượng khu. - Đã làm công việc thăm thử trong khu mỏ đó và chứng minh rằng khu đó có một số lượng khoáng chất đáng khai thác. - Có phương tiện về tài chính và chuyên môn để thực hiện việc khai thác ấy. Giấy phép kinh doanh, điều kiện để được kinh doanh chính là một trong những nội dung cơ bản của vấn đề thành lập doanh nghiệp. Như vậy, mặc dù không 7 8 Điều 2 Sắc lệnh 127/SL ngày 04/11/1952 Điều 6 Sắc lệnh số 10/SL ngày 27/01/1950 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -8- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện được điều chỉnh riêng trong một văn bản cụ thể, vấn đề thành lập doanh nghiệp trong giai đoạn này đã có những dấu hiệu đáng quan tâm. Ngoài ra, liên quan đến tên doanh nghiệp như hiện nay, tại Sắc lệnh số 157 ngày 16/8/1945 của Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (VNDCCH) cũng có quy định liên quan. Nội dung cơ bản được quy định ở Điều 1 Sắc Lệnh: Các dược sĩ trước khi đem bán một thứ thuốc tự mình chế ra phải dán nhãn hiệu bao gồm tên hiệu hay tên dược sĩ, tên thuốc, phân lượng…9 Thời kì 1954-1975: kháng chiến chống Mĩ cứu nước, nước ta bị chia cắt thành hai miền Nam Bắc, sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Để khuyến khích phát triển doanh nghiệp, chính phủ đã thành lập Trung tâm Khuếch trương Kỹ nghệ để giúp đỡ các doanh nhân khởi nghiệp, giúp đỡ các doanh nghiệp về công nghệ và tín dụng, hỗ trợ công nghệ và hướng dẫn đầu tư cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, giai đoạn này chỉ phát triển loại hình Doanh nghiệp Nhà nước cho nên vấn đề thành lập doanh nghiệp không được quan tâm. Sau năm 1975-1986, nước ta giành độc và tiến hành công cuộc xây dựng đất nước. Năm 1976, Việt Nam thống nhất đổi tên thành nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, năm 1980 ra Hiến pháp thể chế hóa đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam được quyết định tại Đại hội đại biểu toàn quốc năm 1976. Đường lối kinh tế chủ đạo của Việt Nam từ thời kỳ này là công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, xây dựng chế độ làm chủ tập thể xã hội chủ nghĩa của nhân dân lao động “ Nhà nước tiến hành cách mạng về quan hệ sản xuất, hướng dẫn, sử dụng và cải tạo các thành phần kinh tế phi xã hội chủ nghĩa, thiết lập và cũng cố chế độ xã hội chủ nghĩa về tư liệu sản xuất nhằm thực hiện một nền kinh tế quốc dân chủ yếu có hai thành phần: Thành phần kinh tế quốc doanh thuộc sở hữu toàn dân và thành phần kinh tế hợp tác xã thuộc sở hữu tập thể của nhân dân lao động. Kinh tế quốc doanh giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc doanh và được phát triển ưu tiên”10. Do quan điểm chủ đạo của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn này là ưu tiên phát triển kinh tế quốc doanh nên Doanh nghiệp Nhà nước được ưu tiên thành lập, các loại hình doanh nghiệp khác không có điều kiện phát triển trước sức mạnh của 9 Điều 1 Sắc lệnh 157/SL ngày 16/8/1945 Điều 18 Hiến pháp 1980 10 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc -9- SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện Doanh nghiệp Nhà nước. Từ năm 1954-1986, hàng loạt các Doanh nghiệp nhà nước được thành lập: Công ty cơ khí Hà Nội (1958), Công ty Nồi hơi Việt Nam (1968), Công ty Cao su Hà Nội (1985), Công ty Thiết bị Bưu điện (1969), Công ty Công trình Giao thông 124 (1974),… 11 Tóm lại, do tình hình chính trị xã hội, kinh tế trong giai đoạn này không ổn định cho nên vấn đề thành lập doanh nghiệp trong giai đoạn này không được quan tâm nhiều. Vì thế, chúng ta chỉ có thể tìm thấy những qui định liên quan đến vấn đề thành lập doanh nghiệp nằm rải rác trong các văn bản pháp luật chứ không được qui định trong một văn bản cụ thể nào. Mặc dù những qui định này còn khá sơ sài chỉ nhằm mục đích đáp ứng tình hình hiện tại nhưng điều đó cũng nói lên rằng: đó là tiền đề quan trọng và là phôi thai cho việc thành lập và phát triển doanh nghiệp Việt Nam trong những giai đoạn tiếp theo. 1.2.2. Sau năm 1987 đến nay Sau Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986 với đường lối đổi mới quan trọng “phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng XHCN” đã thừa nhận vai trò của nền kinh tế tư nhân trong hệ thống nền kinh tế quốc dân. “Ở Việt Nam nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng XHCN bắt đầu được xây dựng vào những năm đầu thập niên 90 của thế kỉ trước và đến giữa những năm 90 của thế kỉ đó, chúng ta mới thực sự bắt tay xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và doanh nghiệp (với nguyên nghĩa của nó) cũng được ra đời trong thời kì này”12. So với các nước trên thế giới thì sự ra đời của doanh nghiệp ở Việt Nam là khá muộn. Vì thế, đối với các nhà đầu tư ở Việt Nam lúc bấy giờ, khái niệm thành lập doanh nghiệp còn khá mới mẽ. Điều mà các nhà đầu tư quan tâm lớn nhất vào thời điểm bấy giờ là làm thế nào để có thể nhanh chóng thành lập doanh nghiệp và tiến hành các hoạt động kinh doanh trên thị trường. Cụ thể hóa đường lối của Đảng, năm 1990 Quốc hội khóa VIII nước ta đã ban hành 2 đạo luật để điều chỉnh các vấn đề về doanh nghiệp: Luật công ty quy định về vấn đề thành lập, tổ chức, quản lí và hoạt động của 2 loại hình doanh nghiệp là 11 12 Từ điển Doanh nghiệp Việt Nam-Nhà xuất bản Khoa học và kĩ thuật 1996 Tạp chí Luật học số 04/2007 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc - 10 - SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện Công ty TNHH và công ty CP, luật Doanh nghiệp tư nhân điều chỉnh các vấn đề liên quan đến DNTN. Đây là giai đoạn đầu các Doanh nghiệp được thành lập nên việc quy định các vấn đề liên quan đến thành lập doanh nghiệp và đăng ký kinh doanh trong giai đoạn này còn khá phức tạp và không rõ ràng. Điều này gây không ít khó khăn, trở ngại cho hoạt động thành lập doanh nghiệp ở thời điểm hiện tại như trong việc đăng ký kinh doanh đòi hỏi quá nhiều loại hồ sơ giấy tờ, số lượng ngành, nghề được phép kinh doanh bị hạn chế, thời gian xin phép dài (60 ngày)…. Luật DNTN và Luật Công ty 1990 đều không quy định gì vấn đề tên doanh nghiệp và những ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Ngoài ra, tại Điều 15 Luật Công ty quy định 3 điều kiện để có thể thành lập công ty, một trong ba điều kiện đó là: “người thành lập phải có vốn điều lệ phù hợp với quy mô và ngành nghề kinh doanh. Vốn điều lệ không được thấp hơn vốn pháp định do Hội đồng Bộ trưởng quy định” (Điều 15 khoản 2 Luật Công ty 1990). Tương tự tại Điều 9 khoản 2 Luật DNTN cũng quy định: vốn đầu tư phải phù hợp với quy mô ngành, nghề kinh doanh. Vốn đầu tư ban đầu không được thấp hơn vốn pháp định do Hội đồng Bộ trưởng quy định. “Có thể nói rằng về mặt lí thuyết, yêu cầu về vốn pháp định đã được quy định tương đối hoàn chỉnh trong Luật Công ty. Tuy nhiên, quy định đó đã không phát huy hiệu lực trong gần 10 năm thi hành Luật Công ty. Lí do chủ yếu là pháp luật cũng như Luật Công ty đã không có những biện pháp cưỡng chế thi hành thích hợp và nghiêm khắc”13. Ngày 4-5-1994 Chính phủ ban hành Nghị quyết số 38/CP quy định về vấn đề cải cách một bước thủ tục hành chính trong việc giải quyết công việc của công dân, trong đó xác định vấn đề “thành lập doanh nghiệp và đăng ký kinh doanh” là một trong những lĩnh vực được ưu tiên cải cách. Đến năm 1998, một số cải cách đơn giản hóa thủ tục thành lập và đăng ký kinh doanh đã được thực hiện. Doanh nghiệp tư nhân, một khu vực còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác đã được khuyến khích thêm một bước. 13 Ths. Nguyễn Thị Ánh Vân- Tạp chí Luật học GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc - 11 - SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện Kể từ khi Luật DNTN và Luật Công ty ra đời các doanh nghiệp Việt Nam không ngừng được thành lập và lớn mạnh, cụ thể từ năm 1991 – 1999 đã có 49000 doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế tư nhân được thành lập14. Đặc biệt kể từ khi Việt Nam gia nhập ASEAN (1995), APEC (1998) và cam kết gia nhập WTO thì vấn đề hội nhập kinh tế quốc tế được các nhà đầu tư Việt Nam rất quan tâm. Vì thế, tiến trình hình thành khuôn khổ pháp luật bình đẳng giữa các doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp nước ngoài được đặt ra với Đảng, Nhà nước và các nhà làm luật. Nhận thấy những qui định của Luật Công ty và Luật DNTN 1990 không còn phù hợp và đã bộc lộ những thiếu sót so với sự phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp. Đồng thời, những qui định này không còn tương ứng với một số văn bản luật ra đời vào thời điểm này: Bộ Luật Dân sự 1995, Bộ Luật Thương mại 1997… Cho nên Luật Doanh nghiệp năm 1999 được ban hành, mở rộng thêm hai loại hình doanh nghiệp: Công ty TNHH một thành viên là tổ chức và Công ty hợp doanh bên cạnh Công ty TNHH hai thành viên trở lên, Công ty CP, DNTN như trước đây. Luật Doanh nghiệp 1999 đã giúp đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh đồng thời bổ sung những qui định mới phù hợp với tình hình thành lập doanh nghiệp ở thời điểm này. Trước đây Luật DNTN và Luật Công ty qui định để tiến hành thành lập doanh nghiệp, người thành lập phải làm 2 thủ tục cần thiết tương đối độc lập với nhau: thủ tục xin phép thành lập và thủ tục đăng ký kinh doanh15. Điều này xét ở một góc độ nào đó đã làm hạn chế quyền tự do kinh doanh của các nhà đầu tư. Nhận thấy điều này, các nhà làm luật khi xây dựng và ban hành Luật Doanh nghiệp năm 1999 đã qui định doanh nghiệp khi thành lập doanh nghiệp chỉ cần phải làm thủ tục đăng ký kinh doanh mà không cần phải làm thủ tục xin phép như trước đây. Đây cũng là một bước cơ bản làm đơn giản hóa thủ tục thành lập doanh nghiệp. Về vấn đề đăng ký kinh doanh, trong giai đoạn này Chính phủ cũng ban hành một số văn bản điều chỉnh riêng như : Nghị định số 02/2000/NĐ-CP ngày 03-022000 quy định các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương không được ban hành các quy định về đăng ký kinh doanh áp dụng cho ngành hoặc địa phương mình, nghiêm cấm các cơ quan gây sách nhiễu, phiền hà 14 15 Nguyễn Như Chính – Tạp chí Luật học số 11/2010 Chương II Luật Công ty, Luật Doanh nghiệp tư nhân 1990 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc - 12 - SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện trong quá trình tiếp nhận hồ sơ đăng ký kinh doanh của các tổ chức, cá nhân. Nghị định 109/2004/NĐ-CP ban hành ngày 02-4-2004 thay thế Nghị định 02/2000/NĐ-CP hướng dẫn thực hiện việc đăng ký kinh doanh theo quy định của Luật doanh nghiệp 1999 đồng thời quy định cụ thể, chi tiết hơn về nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của cơ quan đăng ký kinh doanh, xử lí việc kê khai không chính xác, giả mạo,… Liên quan đến vấn đề về vốn, Luật Doanh nghiệp đã xóa bỏ yêu cầu về vốn pháp định được quy định trong Luật Công ty và Luật DNTN 1990. Thay vào đó, chỉ qui định một số ngành nghề mới cần đáp ứng yêu cầu về vốn pháp định: kinh doanh bảo hiểm, kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng, kinh doanh tài chính – tín dụng, kinh doanh chứng khoán,… bổ sung những thiếu sót của Luật Công ty và Luật DNTN 1990, Luật Doanh nghiệp năm 1999 qui định cụ thể hơn các đối tượng có quyền thành lập và quản lí doanh nghiệp (Điều 9), quyền góp vốn (Điều 10): có hơn 10 đối tượng không có quyền thành lập và quản lí và có hơn 3 đối tượng không có quyền góp vốn vào doanh nghiệp. Thay vì trước đây Luật DNTN 1990 chỉ qui định một số ít đối tượng “người mất trí, người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bị kết án tù mà chưa xóa án, thì không được phép thành lập doanh nghiệp tư nhân” (Điều 6, Luật DNTN 1990) và “nghiêm cấm viên chức tại chức trong bộ máy Nhà nước, các sĩ quan tại ngũ trong các lực lượng vũ trang thành lập DNTN” (Điều 7, Luật DNTN 1990). Trước đây, do không qui định về vấn đề tên doanh nghiệp nên trong một khoảng thời gian dài đã tạo cơ hội cho các đối tượng lợi dụng tên tuổi của các doanh nghiệp để kinh doanh bất hợp pháp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp mà còn gây thiệt hại cho người tiêu dùng do tình trạng khó phân biệt giữa hàng giả với hàng thật. Luật Doanh nghiệp 1999 đã qui định rõ ràng hơn về vấn đề này tại Điều 24 “tên, trụ sở và con dấu của doanh nghiệp” nhằm tạo hành lang pháp lí để bảo vệ tên tuổi và uy tín của doanh nghiệp. Cải cách những thủ tục cơ bản của Luật DNTN và Luật Công ty 1990, các qui định của Luật Doanh nghiệp 1999 tương đối hoàn thiện hơn trong vấn đề thành lập doanh nghiệp. “Tính đến tháng 1/2002 (sau 2 năm thi hành Luật Doanh nghiệp 1999) GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc - 13 - SVTH: Trần Kiều Nhi Thành lập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam, thực trạng và hướng hoàn thiện đã có 34.447 doanh nghiệp đăng ký kinh doanh với tổng số vốn đăng ký lên tới 58,158 tỉ đồng”16. Tuy vậy, trước yêu cầu nội tại về phát triển kinh tế và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, hệ thống pháp luật về doanh nghiệp, mà nòng cốt là Luật doanh nghiệp 1999, đã bộc lộ một số khiếm khuyết và không còn phù hợp. Cụ thể, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn bị chia cắt, tách biệt áp dụng theo thành phần kinh tế. Do đó, doanh nghiệp có cùng loại hình pháp lí nhưng khác nhau về thành phần kinh tế thì được quy định khác nhau trên các vấn đề như: - Thủ tục, điều kiện gia nhập và rút khỏi thị trường. - Cơ cấu, thẩm quyền và cách thức tổ chức quản lí nội bộ. - Phạm vi kinh doanh, các quyền và mức độ tự chủ thực hiện các quyền kinh doanh. - Chế độ và phương thức quản lí nhà nước đối với doanh nghiệp…”17. Cho nên Luật doanh nghiệp 2005 được Quốc hội khóa XI, kì họp thứ 8 thông qua ngày 29 tháng 11 năm 2005 có hiệu lực ngày 01 tháng 7 năm 2006 thay thế Luật doang nghiệp năm 1999, Luật doanh nghiệp nhà nước năm 2003, các qui định về tổ chức quản lí và hoạt động của doanh nghiệp trong Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1998, và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 2000. Luật doanh nghiệp năm 2005 gồm 10 chương và 172 điều, được xây dựng trên cơ sở tiếp tục hoàn thiện, sửa đổi, bổ sung Luật doanh nghiệp năm 1999 và mở rộng phạm vi áp dụng cho cả doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài lẫn doanh nghiệp nhà nước. Từ ngày 01 tháng 7 năm 2006, tất cả công ty nhà nước cũng như doanh nghiệp có vốn dầu tư nước ngoài mới được thành lập đều phải tổ chức thực hiện theo Luật doanh nghiệp năm 2005. Các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài đang tồn tại từ trước đến nay sẽ tự quyết định đăng ký lại hay không đăng ký lại. Việc đăng ký lại phải tiến hành trong thời hạn hai năm kể từ ngày Luật doanh nghiệp năm 2005 có hiệu lực. Ngoài ra, tất cả các công ty nhà nước đều phải chuyển sang công ty cổ phần hoặc công ty trách nhiệm hữu hạn trong thời hạn 4 năm kể từ ngày Luật doanh nghiệp năm 16 17 Ths. Nguyễn Thị Ánh Vân- Tạp chí Luật học PGS.TS. Nguyễn Đình Tài- Bài giảng Luật doanh nghiệp 2005 GVHD: Nguyễn Thị Hoa Cúc - 14 - SVTH: Trần Kiều Nhi