Tài liệu Thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế tạp chí heritage full .

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HOÁ NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Vương Trọng Đức THẨM MỸ TRUYỀN THÔNG TRONG THIẾT KẾ TẠP CHÍ HERITAGE LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT Hà Nội - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HOÁ NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Vương Trọng Đức THẨM MỸ TRUYỀN THÔNG TRONG THIẾT KẾ TẠP CHÍ HERITAGE Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật Mã số: 9210101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. Lê Anh Vân Hà Nội - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án tiến sĩ Thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế tạp chí Heritage là công trình do tôi nghiên cứu, thực hiện. Những vấn đề nghiên cứu cùng những ý kiến tham khảo, tư liệu đều có chú thích nguồn đầy đủ. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung trong luận án. Hà Nội, ngày 05 tháng 10 năm 2018 Tác giả luận án Vương Trọng Đức ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... I DANH MỤC NHỮNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT .........................................................III DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ IV MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THẨM MỸ TRUYỀN THÔNG TRONG THIẾT KẾ TẠP CHÍ HERITAGE .............................................................................................................12 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................12 1.2. Cơ sở lý luận về thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế tạp chí ...........................27 1.3. Khái quát về thiết kế tạp chí Heritage ................................................................40 CHƯƠNG 2. NGHỆ THUẬT THIẾT KẾ TẠP CHÍ HERITAGE ....................44 2.1. Nghệ thuật thiết kế bìa tạp chí Heritage .............................................................44 2.2. Nghệ thuật thiết kế dàn trang tạp chí Heritage...................................................53 CHƯƠNG 3. THIẾT KẾ TẠP CHÍ HERITAGE TỪ CÁCH TIẾP CẬN LÝ THUYẾT THẨM MỸ TRUYỀN THÔNG ...........................................................80 3.1. Nhận thức Thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế tạp chí Heritage ....................80 3.2. Phương pháp thể hiện Thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế tạp chí Heritage ..99 CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN VỀ THẨM MỸ TRUYỀN THÔNG VÀ THIẾT KẾ TẠP CHÍ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ..................................................................113 4.1. Thẩm mỹ truyền thông trên con đường phát triển của nghệ thuật đương đại ..113 4.2. Xu hướng thiết kế tạp chí trong thời đại công nghệ truyền thông kỹ thuật số.119 4.3. Bài học kinh nghiệm thẩm mỹ truyền thông trong sáng tạo của các nhà thiết kế ở Việt Nam ..............................................................................................................128 KẾT LUẬN ............................................................................................................144 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...............148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................149 PHỤ LỤC ............................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. iii DANH MỤC NHỮNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT 2D Không gian 2 chiều 3D Không gian 3 chiều GS Giáo sư H Hình NCS Nghiên cứu sinh Nxb Nhà xuất bản PGS Phó Giáo sư PL Phụ lục TC Tạp chí TCH Tạp chí Heritage TMTT Thẩm mỹ truyền thông TKDT Thiết kế dàn trang TS Tiến sĩ Tr Trang iv DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Sơ đồ phân tích cấu trúc của trang bìa tạp chí Heritage………. 46 Bảng 2: Cấu trúc dàn trang nội dung ấn phẩm tạp chí Heritage……….. 54 Bảng 3: Danh mục cấu trúc nội dung tạp chí Heritage………………… 55 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Kỷ niệm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam 21 tháng 6, những năm gần đây Hội báo chí Việt Nam thường tổ chức cuộc triển lãm “Báo chí Việt Nam – Quá trình hình thành và phát triển” tại thư viện Hà Nội. Triển lãm đã trưng bày những thành tựu của báo chí qua các thời kỳ, đặc biệt có hàng trăm ấn bản báo chí nguyên gốc từ thời kỳ đầu như An Nam tạp chí, Công luận, Phong hóa, Giai phẩm… trong đó có Gia định báo của Trương Vĩnh Ký ra ngày 15 tháng 4 năm 1865 được coi là báo quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam. Những ấn phẩm báo chí vô giá đã tái hiện cả một khung cảnh văn hóa xã hội của Việt Nam cuối thế kỷ thứ 19 đầu thế kỷ thứ 20 đã thực sự gây xúc động lớn cho công chúng, đặc biệt những người làm báo và các nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam. Những trang bìa hay trang nhất của các báo thời đó thường được những danh họa trụ cột của mỹ thuật Việt Nam như Nguyễn Tường Lân, Nguyễn Gia Trí, Trần Văn Cẩn, Tô Ngọc Vân và một số họa sĩ thành danh khác trực tiếp minh họa. Hình ảnh của những cô gái Hà thành, người nông dân, binh sĩ, trí thức hay những nhân vật hài hước được khắc họa khá chân thực và giàu cảm xúc cùng với tiêu đề, tít chữ quốc ngữ. Khi so sánh với báo chí phương tây cùng thời, báo chí Việt Nam ban đầu được thiết kế dàn trang (TKDT) khá tùy hứng, đôi khi tự nhiên hồn hậu theo cảm hứng nghệ thuật của các họa sĩ của trường Cao đẳng mỹ thuật Đông Dương. Đặc điểm khác biệt rõ nét là trang bìa báo chí Việt Nam ngày ấy có xu hướng trình bày minh họa mang tính nghệ thuật nhiều hơn thay vì diễn đạt cấu trúc thông tin và truyền thông như báo chí châu Âu. Điều này chắc hẳn có những nguyên do xuất phát từ bối cảnh chính trị xã hội cũng như đặc tính văn hóa của dân tộc ta. Báo chí Việt Nam ngày nay cùng với báo chí thế giới đã có những bước chuyển mạnh mẽ bắt kịp thời đại trong đó ấn phẩm tạp chí là một mũi nhọn đi đầu về mặt thẩm mỹ TKDT. Cho đến nay các quy chuẩn hình thức TKDT tạp chí đã hoàn toàn hòa nhập với thế giới đạt tới quy chuẩn chung, xứng đáng một loại hình truyền thông giữ vai trò quan trọng trong xã hội. 2 Trong thời đại bùng nổ của thông tin và truyền thông, các xuất bản phẩm in ấn như báo, tạp chí đang phát huy sức mạnh to lớn của mình. Tuy nhiên trong sự phát triển ào ạt quá nóng thì các xuất bản phẩm đó cũng để lại không ít những vấn đề mà chúng ta phải lưu tâm. Đặc biệt khâu đầu tiên trong quá trình in ấn là TKDT ấn phẩm giữ vai trò vô cùng quan trọng nhưng lại chưa thực sự đi đúng hướng. Trong khi các cơ sở đào tạo về thiết kế đồ họa thường chủ yếu dạy về thiết kế logo, áp phích, bao bì... tuy nhiên lại rất sơ sài về thiết kế ấn phẩm xuất bản. Hệ quả của nó là lĩnh vực TKDT báo chí chủ yếu dựa trên chủ nghĩa kinh nghiệm, học truyền khẩu, truyền tay đã trở nên méo mó và không dễ kiểm soát. Báo chí đang ở trong tình trạng lộ xộn và dễ dãi. So sánh một tờ báo Âu Mỹ và một tờ báo Việt Nam, ai cũng nhận thấy báo “Tây” sáng sủa, mạch lạc, dễ nhìn và “đẹp” hơn của ta. Phải chăng do chữ Việt quá nhiều dấu, câu trả lời là không phải, vấn đề nằm ở chỗ quan niệm thẩm mỹ trong thiết kế và trình bày. Tiêu chí dễ đọc, đưa thông tin nhanh mạnh dựa trên cơ sở chu trình đọc phải luôn đặt lên hàng đầu. Báo chí của ta bối rối về cách sử dụng đồ hình, biểu đồ có thể thay thế cho thông tin chữ dài lê thê. Phông chữ co kéo tùy tiện biến dạng mất đi sự cân đối của chữ, cỡ chữ lúc to lúc nhỏ không quy định chuẩn. Có một số tạp chí (TC) Việt Nam trình bày như vẽ tranh hoặc được trang trí lòe loẹt khiến chuyên gia nước ngoài tưởng nhầm là sách thiếu nhi. Thiết kế báo chí trực quan có hiệu quả là phải đảm bảo được mục đích chuyển tải thông tin đến với người đọc, thu hút được sự quan tâm của họ. Tờ báo thành công trong thiết kế cũng như trong quảng bá thương hiệu là tờ báo có cơ sở vững chắc về thông tin thị giác định đưa ra cho độc giả là gì, xác định chính xác độc giả của mình, phân định nguyên tắc trang trí đối ngược với truyền thông. Nghiên cứu phân cấp thông tin, tạo tầng, lớp thông tin, nắm vững chu trình đọc từ trên xuống dưới, từ trái qua phải, từ hình ảnh – chú thích ảnh – tiêu đề - mở đầu – nội dung. Ảnh báo chí được thiết kế sử dụng như tài nguyên thông tin và sự kể truyện bằng hiệu ứng thị giác đem lại hiệu quả nhanh hơn rất nhiều so với phần nội dung chữ. Thiết kế đồ hình, đồ họa (infography) là một ngôn ngữ nghệ thuật để nhấn 3 mạnh thông tin và chuyển tải thông tin một cách rõ ràng nhất tới độc giả. Nói cách khác có thể thay thế rất nhiều chữ bằng những đồ thị, biểu đồ, đồ hình ngắn gọn dễ hiểu. Trong một bài báo, tiêu đề và phần mở dầu đóng vai trò thành bại, nếu độc giả không muốn đọc tiêu đề và phần mở đầu thì họ sẽ không đọc bài báo đó. Màu sắc cũng là một yếu tố quan trọng trong việc tạo ra hiệu quả truyền đạt thông tin của bài báo tới độc giả. Trình bày dàn trang là hướng dẫn độc giả xác định được những thông tin quan trọng trong một trang báo, một bài báo, và một tờ báo. Thiết kế và dàn trang ấn phẩm báo chí thực sự là điểm nóng vô cùng hấp dẫn trong bước phát triển mạnh mẽ của kinh tế thị trường, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cần được giải quyết kịp thời thấu đáo. Ở Việt Nam đã có một số tài liệu hướng dẫn về thiết kế dàn trang của Hội Nhà báo Việt Nam kết hợp với Trường báo chí Lille của Pháp, Cục Báo chí Bộ Thông tin – Truyền thông và Viện báo chí Fojo của Thụy điển. Tuy nhiên tài liệu mới dùng chủ yếu ở góc độ kỹ thuật mà chưa đề cập đến cái đẹp thẩm mỹ của mối quan hệ giữa nội dung và hình thức trong TKDT báo chí. Việc nghiên cứu sự chuyển biến thẩm mỹ trong TKDT ấn phẩm TC là một yêu cầu cấp thiết hiện nay ở Việt Nam, khi bàn về lĩnh vực này chủ yếu các vấn đề đưa ra đều mang tính thực hành kỹ năng. Các tài liệu nghiên cứu lý thuyết không nhiều và cũng chưa bắt kịp được với sự phát triển đa dạng của nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC đương đại. Thiết kế dàn trang ấn phẩm TC là một công việc mỹ thuật nằm trong lĩnh vực thông tin truyền thông. Một thể loại thiết kế vận hành với rất nhiều sự trợ giúp của công nghệ như máy tính, chế bản, in ấn, liên quan trực tiếp đến văn hóa đọc và chiếm tỷ trọng không nhỏ trong công nghiệp văn hóa, chắc chắn không thể nằm ngoài xu thế chuyển biến chung của nghệ thuật thị giác. 2. Mục đích nghiên cứu 2.1. Mục đích tổng quát Dưới sự tác động của nhận thức mới trong thời đại khoa học công nghệ, TKDT ấn phẩm TC có sự chuyển biến mạnh mẽ về thẩm mỹ. Cùng với nghệ thuật đương đại, nghệ thuật TKDT ngày nay bộc lộ quan điểm thẩm mỹ mới, thẩm mỹ 4 truyền thông (TMTT). Tìm hiểu vấn đề này cần xác định các quan điểm của TMTT nhằm chỉ rõ những yếu tố thẩm mỹ trong TKDT ấn phẩm tạp chí (TC) mà ở đây sẽ xét cụ thể trường hợp tạp chí Heritage (TCH) của Hãng hàng không quốc gia Việt Nam. Khi dòng TC thương mại giải trí mới bùng nổ ở Việt Nam, TCH do lợi thế về nguồn lực đã thực sự tạo được một vị thế tuyệt đối về cả nội dung lẫn hình thức thống trị thị trường quảng cáo Việt Nam. Nhưng cho đến nay cũng chưa có công trình nghiên cứu chuyên biệt về TC này, đặc biệt trong lĩnh vực thẩm mỹ TKDT. Bên cạnh đó lý thuyết TMTT, một lý thuyết ra đời trong bối cảnh nghệ thuật đương đại cũng chưa được các nhà nghiên cứu Việt Nam khai thác triệt để, nhất là trong lĩnh vực TKDT ấn phẩm TC Việt Nam. Bằng cách vận dụng các luận điểm của lý thuyết TMTT, có thể chỉ ra được những thành công và xu hướng của nghệ thuật TKDT ấn phẩm TCH, một TC có đầy đủ các yếu tố thành công với sự đóng góp của đông đảo các văn nhân, nghệ sĩ, doanh nghiệp hàng đầu của Việt Nam. Qua đó xác định được tính lan toả và bài học kinh nghiệm của TMTT trong thiết kế đồ hoạ. 2.2. Mục tiêu cụ thể Xác định khái niệm và cơ sở lý luận của lý thuyết thẩm mỹ truyền thông, vận dụng các luận điểm cơ bản của TMTT nhằm chỉ ra những vấn đề thẩm mỹ được vận dụng trong TKDT tạp chí Heritage. Nghiên cứu nghệ thuật TKDT tạp chí Heritage có hai phần quan trọng, thiết kế trang bìa và TKDT nội dung TC. Trang bìa có vai trò quan trọng đặc biệt và có đặc điểm thiết kế riêng, khác biệt với hệ thống các trang nội dung. Các hạng mục nghiên cứu đi sâu vào cấu trúc, tiêu chí, dạng thức và phương pháp thiết kế nhằm là nổi bật giá trị nghệ thuật TKDT mang đến cho TCH. Trong khuôn khổ luận án này, đề tài nghiên cứu không có ý định trình bày chi tiết các quy trình xây dựng và thiết kế kỹ thuật ấn phẩm tạp chí mà chủ yếu tìm ra những yếu tố thể hiện cái đẹp, sự hiệu quả, tính cập nhật và sự phù hợp thời đại công nghệ theo quan điểm thẩm mỹ truyền thông. Trên cơ sở đó xác lập những nguyên tắc và định hướng cho ngành thiết kế đồ hoạ, tòa soạn báo, các cơ quan nhà xuất bản, cơ sở đào tạo, cũng như các cá nhân thiết kế sáng tạo. 5 Nghiên cứu nhằm mở ra hướng tiếp cận và phát triển thẩm mỹ mới cho nghành TKDT ấn phẩm TC và tạo ra một văn hóa mới trong chuyển biến nhận thức và phương pháp thể hiện trong ấn phẩm tạp chí. Xây dựng hệ thống giáo trình học liệu dành cho các cơ sở đào tạo ngành thiết kế trình bày sách báo tạp chí. Hiện nay các tài liệu giảng dạy còn sơ sài và chắp vá, giảng dạy không gắn liền với thị trường hoặc lại bị những yếu tố ngoại lai làm lệch lạc và không đúng về tiêu chí. Nghiên cứu này sẽ giúp định hướng lại các yêu cầu và quy trình của đào tạo chuyên ngành thiết kế đồ hoạ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chủ yếu tập trung vào nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC, một thể loại báo chí đặc biệt chú trọng hình thức trình bày trước yêu cầu của thị trường. Thông qua đó tìm ra những yếu tố thẩm mỹ mới phù hợp với xu thế thẩm mỹ truyền thông của nghệ thuật đương đại của Việt Nam cũng như trên thế giới. Thẩm mỹ truyền thông là một lý thuyết thẩm mỹ mới của nghệ thuật thị giác đương đại. Trong khuôn khổ nghiên cứu này, TMTT vừa là lý thuyết nghiên cứu đồng thời vừa là đối tượng nghiên cứu do tính cập nhật thời đại và hoàn toàn mới ở Việt Nam. Tạp chí Việt Nam rất phong phú và đa dạng, trong giai đoạn hiện nay tạp chí Heritage (TCH) của Hãng hàng không Quốc gia Việt Nam là một trong những TC thành công nhất có đầy đủ thế mạnh được đầu tư nghiêm túc xứng đáng là đại diện tiêu biểu nhất cho các dòng TC ở Việt Nam. Được đóng góp bởi nhiều công ty thiết kế nổi tiếng nước ngoài cũng như trong nước, thiết kế trình bày TCH thực sự là một trong những hình mẫu mang tính tiêu chuẩn đối với nghề TKDT cũng như các nhà thiết kế đồ hoạ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Luận án đề cập đến nghiên cứu tính thẩm mỹ truyền thông của nghệ thuật TKDT các số TC Heritage đã xuất bản, các trang bìa, các trang nội dung cũng như các chuyên mục. Bên cạnh đó những số TC mang tính chuyên đề về 6 những ngày lễ lớn trong năm như số Tết Nguyên đán, Tết dương lịch… Bởi đây là TC phục vụ chủ yếu cho khách hàng của hãng hàng không Vietnam Airlines, nên việc dàn trang, trình bày được quan tâm song hành cùng nội dung của từng bài viết cũng như hình ảnh mang tính quảng bá truyền thông thẩm mỹ. Thực tế thì TCH cho đến nay đã có thêm nhiều biến thể như Heritage Fashion, Heritage Japan, Heritage Korea… tuy nhiên trong khuôn khổ luận án này chỉ tập trung nghiên cứu tạp chí Heritage chính mà thôi. Về thời gian: Thời điểm ra đời TCH số đầu tiên năm 1993 tới những số báo tiếp theo cho đến ngày nay trải qua các thời kỳ do các công ty thiết kế khác nhau đảm nhiệm được xác định là khoảng thời gian nghiên cứu đề cập. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 4.1. Về phương diện lý luận Luận án đưa ra cơ sở lý luận và thực tiễn của thiết kế dàn trang TCH theo quan điểm của thẩm mỹ truyền thông. Thẩm mỹ mới của nghệ thuật hậu hiện đại trong bối cảnh đương đại, thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 cùng với sự tác động mạnh mẽ của khoa học công nghệ và truyền thông kỹ thuật số. Một quan điểm thẩm mỹ mới sẽ hoá giải các bất cập tồn tại trong nội hàm phát triển của nghệ thuật đương đại nói chung và nghệ thuật thiết kế đồ hoạ nói riêng. Chỉ ra tính logic, cập nhật và những biểu hiện TMTT khi nội dung thông qua hình thức thiết kế và trình bày TCH luôn hướng đến sự truyền tải thông điệp và văn hoá thẩm mỹ. Đúng như quy luật vận động của phép biện chứng, nội dung quy định và dẫn dắt định hướng hình thức và ngược lại hình thức tác động đóng góp trở lại nội dung đồng thời trở thành một phần của nội dung trong TKDT ấn phẩm TC. Tính thẩm mỹ của nghệ thuật TKDT báo chí nói chung, TCH nói riêng phải dựa trên cơ sở mối quan hệ tương tác giữa nội dung thông tấn và hình thức thiết kế. Nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC không nằm ngoài xu thế phát triển chung của nghệ thuật hậu hiện đại luôn mang tinh thần TMTT. 4.2. Trong công tác đào tạo Nghiên cứu thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế TCH ở Việt Nam trước hết 7 bổ sung một quan điểm thẩm mỹ mới cho hệ thống lý thuyết trong chương trình đào tạo của các trường đại học cao đẳng chuyên sâu trong lĩnh vực mỹ thuật. Lý thuyết mới này nhằm giải quyết các khủng hoảng về nhận thức thẩm mỹ tạo hình trong bối cảnh đương đại, giúp cho việc nghiên cứu, đào tạo, giảng dạy có cơ sở học thuật đào tạo về nghệ thuật hậu hiện đại đang diễn ra. Việc nghiên cứu về thẩm mỹ mới không chỉ bó hẹp ở ngành thiết kế đồ hoạ mà còn phát triển lan rộng ra cách ngành thuộc lĩnh vực nghệ thuật thị giác. Đề tài cũng đóng góp cho đào tạo ngành thiết kế đồ hoạ nói chung và chuyên ngành thiết kế dàn trang xuất bản phẩm nói riêng cơ sở khoa học trong công tác giảng dạy môn học TKDT, một môn học chưa thực sự phát triển đúng với yêu cầu thực sự của thị trường. Thực tế môn học này mới chỉ đưa vào chương trình giảng dạy thiết kế đồ hoạ khá sơ sài và đặt vấn đề thuần tuý kỹ thuật mà thôi. Nghiên cứu này sẽ khẳng định rõ hơn mục tiêu đào tạo của chuyên ngành TKDT xuất bản phẩm, giúp sinh viên xác định được mục đích học tập và nghiên cứu môn học. 4.3. Hướng tiếp cận thẩm mỹ trong thiết kế đồ hoạ Ngành thiết kế đồ hoạ cho tới nay chủ yếu dựa vào cảm quan thẩm mỹ thị giác nói chung và các nguyên tắc truyền thông theo yêu cầu của thị trường. Trên cơ sở nghiên cứu này, thiết kế đồ hoạ có thể có những giải pháp rõ nét hơn nhằm giải quyết nhiệm vụ thiết kế xuất bản phẩm và sản phẩm ấn loát. Hình thức của một sản phẩm hoàn thiện không chỉ phụ thuộc vào người thiết kế mà chịu sự ảnh hưởng của những vấn đề liên quan như nội dung thông điệp, chất liệu sử dụng, chất lượng và kỹ thuật xử lý trong sản xuất và đặc biệt là quan điểm thẩm mỹ trong bối cảnh đương đại. Thiết kế dàn trang TCH không chỉ mang ý nghĩa TMTT mà qua đó thúc đẩy các nghệ sĩ trở thành nhà xúc tiến thực hành xã hội thông qua môi trường truyền thông. Bởi vì mỗi trang tạp chí đều được thể hiện bằng những ý tưởng táo bạo tác động vào kênh thông tin xã hội. Nghệ thuật TKDT của TCH tinh tế, sang trọng đã trở thành cầu nối giao lưu với văn hóa toàn cầu. 8 4.4. Đối với ngành in ấn và xuất bản Đề tài nghiên cứu sẽ giải quyết được về căn bản mối quan hệ sản xuất giữa các bộ phận trong chu trình biên tập, thiết kế và in ấn. Đặt ra các tiêu chí rõ ràng cho các bộ phận thiết kế và trình bày trong tòa soạn, nhà xuất bản, cơ sở truyền thông quảng cáo. Định hướng cho chiến lược phát triển của các ấn phẩm như truyện tranh, sách ảnh, sách báo giải trí. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập thông tin, sưu tầm và phân tích tài liệu Thống kê, phân loại, hệ thống hóa các dữ liệu để đánh giá thông tin và đưa ra nhận xét. Nguồn tài liệu sẽ được tra cứu thu thập tại các thư viện, các công ty thiết kế, toà soạn TCH và các cá nhân trực tiếp tham gia TKDT cũng như các cán bộ phụ trách trực tiếp và tham gia xây dựng TCH. 5.2. Phương pháp quy nạp và diễn giải Thông qua hệ thống các mẫu dàn trang TCH rút ra những luận điểm nghiên cứu đồng thời giải mã các ý tưởng thủ pháp của người thiết kế. So sánh giữa các số xuất bản của TCH qua các thời kỳ. Đối chiếu những thành công của thiết kế TC Heritage với các luận điểm của TMTT để tìm ra quan điểm thẩm mỹ mới. 5.3. Phương pháp điều tra xã hội học, phiếu hỏi, phỏng vấn sâu Gặp trực tiếp những người có liên quan đến đề tài để tìm hiểu thông tin, thu thập các số liệu cần thiết. Đây là điểm mạnh của luận án với các phỏng vấn chuyên sâu với các chuyên gia đầu ngành, và đặc biệt với những đối tượng là độc giả ở các phạm vi khác nhau. Do tài liệu ở trong nước chưa thực sự đầy đủ một cách có hệ thống nên việc xác lập điều tra theo hướng phỏng vấn là rất cần thiết. Có rất nhiều chuyên gia giỏi trong lĩnh vực này, nhưng chủ yếu trưởng thành từ kinh nghiệm và tự học hỏi hoặc có một số nhãn quan sắc sảo mang tính cá nhân. 5.4. Phương pháp tiếp cận cấu trúc quan niệm và cấu trúc phân giải Chủ nghĩa cấu trúc coi trọng tổng thể hơn cá thể. Sự vật chỉ có ý nghĩa khi được xem xét trong một cấu trúc của tổng thể. Platon cũng đã từng nói: "Thực thể là 9 do mối liên hệ làm nên". Cấu trúc của một sự vật là một chỉnh thể thống nhất và toàn vẹn, bao gồm cả nội dung lẫn hình thức, và nó có một ý nghĩa chính xác của nó, độc lập với bất cứ yếu tố bên ngoài nào. Theo quan điểm của cấu trúc phân giải thì cấu trúc của nội dung và hình thức trong thiết kế trình bày sách báo sẽ có nhiều tầng nhiều lớp ý nghĩa, nó luôn mở rộng. Với cách nhìn này thì các ấn phẩm xuất bản truyền thông sẽ còn phát triển đa dạng và phong phú hơn, đạt đến những bước phát triển cao hơn. 6. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu của đề tài 6.1. Câu hỏi nghiên cứu Kể từ khi ra đời ấn phẩm báo chí đầu tiên trên thế giới “Relation aller Furnemmen und Gedenckwurdigen Historien” (tạm dịch: Mối liên hệ giữa các sự kiện lịch sử nổi bật) năm 1605 tại Strassburg, Cộng hòa Pháp, trải qua các cuộc cách mạng kinh tế xã hội như cách mạng công nghiệp, cách mạng truyền thông, TKDT ấn phẩm TC cho tới nay vẫn luôn là một nghề thú vị và khá chọn lọc. Người đảm nhiệm công việc này giữ một vai trò quan trọng thậm chí góp phần quyết định vào sự thành công của TC cùng với ban biên tập, đặc biệt là những TC giải trí, thời trang, xã hội, phong cách, và hiển nhiên mang tính thị trường rõ nét. Nghệ thuật TKDT tạp chí Heritage, một trong những TC hàng đầu tại Việt Nam đã có những thành công gì về thẩm mỹ? Nghệ thuật hậu hiện đại ra đời từ những năm 60 của thế kỷ trước gây ra khủng hoảng về nhận thức thẩm mỹ, năm 1983 thẩm mỹ truyền thông ra đời đã cơ bản giải quyết được vấn đề này. Nghệ thuật TKDT ấn phẩm TCH, thuộc lĩnh vực nghệ thuật thị giác đã có những biểu hiện gì mang tinh thần của TMTT? Thẩm mỹ truyền thông đã phát triển thế nào trong nghệ thuật đương đại Việt Nam trong mối liên hệ với nghệ thuật hậu hiện đại thế giới. Xu hướng phát triển của thiết kế TC đang phát triển theo hình thức nào và nghệ thuật TKDT ấn phẩm TCH với các biểu hiện của TMTT đã mang đến những bài học kinh nghiệm gì cho các nhà thiết kế TC ở Việt Nam? 10 6.2 Giả thuyết nghiên cứu Nghệ thuật TKDT ấn phẩm TCH luôn mang trong mình bản sắc của văn hoá Việt Nam, đồng thời cập nhật những phong cách nghệ thuật hậu hiện đại phù hợp với hơi thở của cuộc sống. Khi nghệ thuật đương đại với sự cộng hưởng của công nghệ truyền thông kỹ thuật số mang đến quan điểm thẩm mỹ mới, nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC không thể nằm ngoài xu thế chung mà phải chuyển mình để bắt kịp thẩm mỹ của nghệ thuật đương đại. Từ thiết kế trang bìa cho đến TKDT nội dung TCH luôn có những quy chuẩn chặt chẽ về mặt dạng thức, kết cấu, tiêu chí rõ ràng cùng những phương pháp thể hiện phong phú. Nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC bên cạnh sự phát triển nhanh chóng cùng công nghệ số có sự chuyển biến về nhận thức TMTT, các ý tưởng thiết kế đều mang đến những luận điểm rõ ràng về quan niệm chứ không dừng ở mức độ làm đẹp. Nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC có sự chuyển biến về phương pháp thể hiện TMTT, những phương pháp này hoàn toàn dựa trên cơ sở khoa học của công nghệ truyền thông cùng hướng đi mới của nghệ thuật đương đại. Thẩm mỹ truyền thông ra đời trong bối cảnh khủng hoảng nhận thức thẩm mỹ của nghệ thuật hậu hiện đại tại châu Âu và Bắc Mỹ. Các quan điểm của TMTT đã lan toả khắp thế giới và phát triển tại Việt Nam thông qua các nghệ sĩ thực hành nghệ thuật đương đại, đặc biệt là nghệ thuật thị giác đã có nhiều đóng góp cho đời nghệ thuật. Có nhiều xu hướng phát triển nghệ thuật TKDT ấn phẩm TC, điểm nổi bật đó là xu thế xuất bản điện tử tích hợp đa phương tiện. Các biểu hiện của TMTT trong TKDT ấn phẩm TCH để lại nhiều bài học kinh nghiệm thực hành và sáng tạo cho các nhà thiết kế đồ hoạ nói chung và TKDT ấn phẩm TC nói riêng. 7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu (11 trang), Kết luận (04 trang), Tài liệu tham khảo (09 trang) và Phụ lục (105 trang), nội dung luận án được kết cấu bao gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và Tổng quan tình hình nghiên cứu về thẩm mỹ truyền thông trong thiết kế tạp chí Heritage (32 trang). Chương 2: Nghệ thuật thiết kế tạp chí Heritage (36 trang). 11 Chương 3: Thiết kế tạp chí Heritage từ cách tiếp cận lý thuyết thẩm mỹ truyền thông (33 trang). Chương 4: Bàn luận về thẩm mỹ truyền thông và thiết kế tạp chí ở Việt Nam hiện nay (31 trang). 12 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THẨM MỸ TRUYỀN THÔNG TRONG THIẾT KẾ TẠP CHÍ HERITAGE 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 1.1.1. Các tài liệu nghiên cứu về thiết kế đồ họa ấn phẩm Năm 2003, Jan V. White trong cuốn Editing by Design (Biên tập bằng thiết kế) [106], cung cấp hệ thống kiến thức cho việc thực hành dàn trang xuất bản phẩm với những hướng dẫn và minh họa chi tiết. Các kiến thức được trình bày rất cụ thể, chi tiết và bao gồm tổng thể căn bản như cách người xem lật giở ấn phẩm, tạo hệ thống lưới, bố cục chữ và hình ảnh, căn lề. Cuốn sách cũng đưa ra một số nhận định về việc lựa chọn kiểu chữ và tính năng của chúng trong thiết kế dàn trang. Nó rất hữu ích cho những người thực hành thiết kế với kiến thức cơ bản, rõ ràng. Tuy nhiên, cuốn sách chỉ cung cấp kiến thức để thực hành trình bày báo, tạp chí là chính mà không đề cập đến dàn trang sách. Tác giả cũng không đưa ra kiến thức trong việc thiết kế sách, báo, tạp chí. Năm 2004, cuốn Thiết kế, tạo mẫu và dàn trang - Design & Layout (tập 1) của Roger C. Parker’s [48] đem đến cho người đọc những kiến thức cơ bản trong việc thiết kế và dàn trang. Nội dung cuốn sách được xây dựng một cách trình tự các bước thực hiện từ việc lên phác thảo trang, lựa chọn kiểu chữ và những vấn đề xử lý chữ, các vấn đề trong việc dàn trang và xử lý văn bản đến sử dụng các ký tự biểu tượng và hình ảnh. - Trong việc lên phác thảo trang: cuốn sách gợi ý cách phác thảo sơ bộ như liệt kê nội dung, sắp xếp lại chúng theo một trình tự, xác định đối tượng độc giả, kích cỡ của ấn phẩm. Kế đến, người thiết kế phác họa trên giấy mà không dùng đến máy tính. Sau đó, dựa trên bản phác thảo đó, người thiết kế thể hiện chúng trên máy tính. - Trong việc lựa chọn kiểu chữ và những vấn đề xử lý chữ: nội dung cung cấp kiến thức rất chi tiết trong việc chọn kiểu chữ cho các vị trí của nội dung cần 13 thiết kế, dàn trang như tiêu đề, phụ đề, trích dẫn, nội dung và một số định hướng trong việc tạo và xử lý khoảng trắng của tiêu đề, ngắt dòng, canh lề… Ngoài ra, kiến thức cũng nêu lên một số hiệu ứng đồ họa như sử dụng màu để tạo hiệu quả thị giác và xử lý kỹ thuật. Nội dung của sách không đưa ra những vấn đề nghiên cứu mà những kiến thức trong cuốn sách chỉ dẫn và đưa ra những kinh nghiệm cụ thể trong việc thực hành dàn trang, thiết kế ấn phẩm. Năm 2004, cuốn Ý tưởng, bố cục và thể hiện - Design & Layout (tập 2) của Alan Swann [2] cung cấp cho người đọc kiến thức và nội dung trong việc lên ý tưởng, bố cục và thể hiện ấn phẩm. Nếu cuốn Design & Layout, tập 1 trình bày những kiến thức cơ bản nhất và những lời khuyên trong thiết kế, dàn trang thì cuốn này đem đến cho người thực hành những kỹ năng cụ thể hơn. Với những ví dụ cụ thể, tác giả chỉ ra một số cách thức bố cục, dàn trang, cách xử lý tình huống khác nhau. Nó cho người xem thấy một vài phương án để gợi ý cho người thực hành như lựa chọn tỷ lệ cho hình, sử dụng các hình trong thiết kế, thay đổi kích cỡ và tạo khoảng cách cho tiêu đề, các gợi ý sắp xếp tiêu đề, tô màu, kết hợp hình minh họa và văn bản… Tuy nhiên, cũng như cuốn Thiết kế, tạo mẫu và dàn trang - Design & Layout, tập 1, cuốn sách này chỉ đưa đến kiến thức cho người thực hành thiết kế, dàn trang mà không có nghiên cứu về đặc điểm đồ họa của ấn phẩm, những đặc trưng riêng của từng thể loại hay biểu hiện trong thẩm mỹ thị giác của chúng như thế nào. Năm 2005, Krintin Culler trong cuốn Layout Workbook (Sách thực hành dàn trang) [87] đề cập đến các khía cạnh trong thiết kế là những kiến thức giúp cho người muốn thực hành việc dàn trang có được từng bước thực hiện công việc của mình. Nội dung kiến thức định hướng cho người thiết kế từ việc nghiên cứu thông tin, thảo luận ý tưởng, xây dựng ý tưởng chủ đạo và thực hành dàn trang. Trong tổ chức cấu trúc dàn trang, hệ thống lưới có nhiều kích cỡ khác nhau và hình dạng từ cơ bản đến phức tạp. Chúng tùy thuộc vào lượng thông tin mà người thiết kế cần trình bày. Dựa theo hệ thống lưới, nhà thiết kế xây dựng cấu trúc, 14 xác định tỷ lệ của nội dung và các đối tượng. Trong lịch sử, hệ thống lưới đã được Pythagoras, Michelangelo, Leonardo da Vinci hay Le Corbusier sử dụng để thiết lập cấu trúc và tỷ lệ, trong đó có tỷ lệ vàng. Thông qua hệ thống này, các nhà thiết kế có thể tạo nên sự đa dạng trong việc bố cục các yếu tố thị giác. Tuy nhiên, hệ thống lưới không bắt buộc phải được tuân thủ trong thiết kế. Nhà thiết kế có thể sử dụng lưới, và căn cứ theo hệ thống đó thể bố cục nhưng cũng có thể phá vỡ quy luật ấy. Điều đó phụ thuộc vào kinh nghiệm của người thiết kế để tạo nên một ấn phẩm thuyết phục hay không. Năm 2005, cuốn Publication Design Workbook (Thực hành thiết kế xuất bản phẩm) của Timothy Samara [102] đem đến cho người đọc một khối kiến thức tổng thể cho việc thiết kế xuất bản phẩm bao gồm các ấn phẩm như tạp chí, báo, catalogs, báo cáo thường niên, bản tin, văn chương. Tác giả cho rằng, không giống với các ấn phẩm ở dạng đơn như áp phích quảng cáo, thậm chí là những ấn phẩm có số lượng trang ít, xuất bản phẩm có số lượng trang lớn, nội dung có chứa đựng văn bản và hình ảnh. Do vậy, nó đòi hỏi người thiết kế phải tổ chức thông tin, lựa chọn kiểu chữ sử dụng trong thiết kế để người đọc cảm thấy thoải mái khi đọc số lượng trang lớn nhưng chúng cũng phải đủ sống động để hấp dẫn độc giả. Nhà thiết kế dựa trên lượng thông tin cần thiết để kiến trúc lại các bộ phận, các thành phần của trang, sắp đặt hình ảnh cùng với nghệ thuật chữ để đạt được sự thống nhất trong thiết kế và mục đích truyền thông của ấn phẩm. Mặc dù thông điệp cốt lõi là vấn đề mà nhà thiết kế tập trung vào đó nhưng cần thiết phải xây dựng ý tưởng chủ đạo. Bên cạnh đó, ý tưởng chủ đạo phải được định hình rõ vì mục đích của xuất bản phẩm là cung cấp thông tin và truyền thông tới độc giả. Độc giả phải đọc với lượng thông tin lớn, do vậy, ý tưởng đó phải rõ ràng để người đọc có thể dễ dàng tiếp cập và lĩnh hội thông tin. Hình thức mà ý tưởng chủ đạo đưa ra thường chứa đựng những câu chuyện, hình ảnh, hình minh họa, các biểu đồ hay các yếu tố thị giác khác. Thêm vào đó, hình ảnh, màu sắc và các yếu tố thị giác là những yếu tố cần thiết và hỗ trợ hiệu quả cho ấn phẩm. Những nội dung này là nguyên liệu để nhà thiết kế xây dựng thành ấn phẩm đồ họa. Việc