Tài liệu Tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ngân hàng thương mại cổ phần đầu tư và phát triển

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––– TRẦN XUÂN TRƯỜNG TĂNG CƯỜNG CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM, CHI NHÁNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN HỮU ĐẠT THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Trần Xuân Trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đa ̣i ho ̣c Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Hữu. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Tác giả Trần Xuân Trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẲT .......................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ .......................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3 4. Đóng góp mới của đề tài .............................................................................. 3 5. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...................... 5 1.1. Tổng quan về ngân hàng thương mại ......................................................... 5 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của ngân hàng thương mại ................................ 5 1.1.2. Chức năng của ngân hàng thương mại .................................................... 6 1.1.4. Tổng quan về tín dụng ngân hàng thương mại ..................................... 13 1.2. Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................. 16 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa ......................... 16 1.3. Hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng thương mại .... 18 1.3.1. Khái niệm và đặc điểm của cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng thương mại ..................................................................................... 18 1.3.2. Phân loại cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng thương mại ... 19 1.3.3. Quy trình cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng thương mại... 22 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng thương mại ..................................................................................... 23 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 1.4.1. Các yếu tố thuộc về ngân hàng ............................................................. 23 1.4.2. Các yếu tố từ phía khách hàng .............................................................. 25 1.4.3. Các yếu tố từ môi trường ...................................................................... 26 1.5. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 27 1.5.1. Kinh nghiệm cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số ngân hàng trên Thế giới .................................................................................. 27 1.5.2. Kinh nghiệm hoạt động cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số ngân hàng tại Việt Nam ................................................................ 30 1.5.3. Một số bài học cho ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ................................................................................. 32 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 34 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 34 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 34 2.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu, số liệu ................................................. 34 2.2.2. Phương pháp thống kê so sánh.............................................................. 35 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 35 2.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích ...................................................................... 37 2.3.1. Chỉ tiêu tỷ lệ nợ quá hạn ....................................................................... 37 2.3.2. Chỉ tiêu tỷ lệ nợ xấu .............................................................................. 38 2.3.3. Chỉ tiêu hiệu suất sử dụng vốn .............................................................. 38 2.3.4. Chỉ tiêu vòng quay vốn tín dụng ........................................................... 39 2.3.5. Chỉ tiêu lợi nhuận .................................................................................. 39 Chương 3: THỰC TRẠNG CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM, CHI NHÁNH PHÚ THỌ.............................. 41 3.1. Khái quát quá trình hình thành và phát trển của Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ ................... 41 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của ngân hàng ................................... 41 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.1.2. Chức năng và nhiệm vụ cơ bản của ngân hàng..................................... 44 3.1.3. Cơ cấu tổ chức và quản lý của ngân hàng............................................. 45 3.1.4. Tình hình lao động, cơ sở vật chất của ngân hàng ................................ 47 3.1.5. Kết quả kinh doanh của ngân hàng ....................................................... 50 3.2. Thực trạng cho vay các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ ..... 59 3.2.1. Quy trình cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ............................ 59 3.2.2. Thực trạng cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa.......................... 61 3.3. Đánh giá chung thực tra ̣ng cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ............. 78 3.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 78 3.3.2. Hạn chế.................................................................................................. 79 3.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 81 Chương 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM, CHI NHÁNH PHÚ THỌ .............................................................................. 83 4.1. Bối cảnh và dự báo nhu cầu vay vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn ...................................................................................................... 83 4.1.1. Bối cảnh mới ảnh hưởng đến hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng ...................................................................................... 83 4.1.2. Dự báo nhu cầu vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn ......... 85 4.2. Định hướng tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ ................................................................................................ 86 4.2.1. Về đầu tư tín dụng ................................................................................. 86 4.2.2. Về cơ cấu tín dụng ................................................................................ 87 4.2.3. Về chất lượng tín dụng .......................................................................... 87 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi 4.3. Giải pháp chủ yếu tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ ........................................................................................................... 87 4.3.1. Nâng cao chất lượng công tác thẩm định tín dụng ............................... 87 4.3.2. Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát tiền vay ............................... 88 4.3.3. Xử lý kịp thời nợ xấu ............................................................................ 89 4.3.4. Trích lập quỹ bù đắp rủi ro.................................................................... 90 4.3.5. Nâng cao chất lượng nhân sự của Chi nhánh ........................................ 90 4.3.6. Đa dạng hoá các hình thức tín dụng ...................................................... 91 4.3.7. Tăng cường công tác tư vấn cho doanh nghiệp vay vốn ...................... 94 4.3.8. Mở rộng Marketing ngân hàng để thu hút thêm nhiều khách hàng ...... 95 4.4. Kiến nghị .................................................................................................. 97 4.4.1. Kiến nghị đối với Ngân hàng nhà nước ................................................ 97 4.4.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam .. 98 KẾT LUẬN .................................................................................................... 99 DANH MỤC TÀ I LIỆU THAM KHẢO .................................................. 101 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẲT DNNVV: Doanh nghiệp nhỏ và vừa NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại TMCP : Thương mại cổ phần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 3.1: Cơ cấu lao động của Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ giai đoạn 2012-2014...... 47 Bảng 3.2: Tình hình huy động vốn của ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ năm 2012, 2013, 2014 ............................................................. 52 Bảng 3.3: Kế t quả hoa ̣t đô ̣ng cho vay ta ̣i Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ giai đoạn 2012- 2014 ............................................................... 56 Bảng 3.4: Kết quả tài chính của Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012 - 2014 ....................................................................... 58 Bảng 3.5: Tình hình cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa phân theo thời hạn tại BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012-2014.... 61 Bảng 3.6: Doanh số cho vay DNNVV phân theo loại hình doanh nghiệp tại Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012-2014 ......... 62 Bảng 3.7: Doanh số cho vay DNNVV phân theo ngành nghề tại Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012-2014 .............. 64 Bảng 3.8: Doanh số thu nợ DNNVV theo thời hạn vay tại Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012- 2014 ...................... 65 Bảng 3.9: Doanh số thu nợ đối với DNNVV theo loại hình doanh nghiệp tại ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ quan các năm 2012-2014 ........ 67 Bảng 3.10: Doanh số thu nợ đối với DNNVV theo ngành nghề tại ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012-2014 .............. 69 Bảng 3.11: Dư nợ cho vay đối với DNNVV theo thời hạn vay tại Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ qua các năm 2012 – 2014 ........... 70 Bảng 3.12: Dư nợ cho vay đối với DNNVV theo loại hình doanh nghiệp tại Ngân hàng BIDV Phú Thọ qua các năm 2012 – 2014 .............. 72 Bảng 3.13: Dư nợ cho vay đối với DNNVV theo ngành nghề tại Ngân hàng BIDV Phú Thọ qua các năm 2012 – 2014 ............................. 73 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ix Bảng 3.14: Tình hình nợ quá hạn cho vay DNNVV của Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ giai đoạn 2012 – 2014 ..................................... 75 Bảng 3.15: Tỷ lệ nợ xấu cho vay DNNVV của Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ giai đoạn 2012 - 2014 ............................................ 76 Bảng 3.16: Lợi nhuận cho vay DNNVV của Ngân hàng BIDV, chi nhánh Phú Thọ giai đoạn 2012-2014 ......................................................... 77 Biểu đồ 3.1: Quy mô mạng lưới các NHTM trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ........ 50 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong xu thế toàn cầu hoá, hội nhập kinh tế quốc tế, thực hiện nền kinh tế chuyển đổi, các doanh nghiệp nhỏ và vừa đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển nền kinh tế của đất nước. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa là một bộ phận quan trọng trong quá trình xóa đói giảm nghèo và đáp ứng những mục tiêu Phát triển chung. Thực tế các nước trên thế giới cho thấy, một khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa lớn mạnh là đặc điểm quan trọng của một nền kinh tế thành công. Cũng như nhiều quốc gia khác, tầm quan trọng của khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ngày càng được chú trọng nhiều hơn trên nhiều phương diện xã hội. Theo số liệu điều tra từ Tổng cục Thống kê đến đầu năm 2012 trên cả nước cho thấy, các doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm hơn 90% số lượng các doanh nghiệp, đóng góp hơn 40% tổng sản lượng GDP và tạo khoảng 12 triệu việc làm cho xã hội. Tuy nhiên, thực tế trong thời gian qua cho thấy, sức cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa còn hạn chế, có khuynh hướng giảm. Nguyên nhân dẫn đến hạn chế sức cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa chủ yếu là do chưa được đầu tư đổi mới máy móc, trang thiết bị và quy trình công nghệ một cách thích đáng vì thiếu vốn. Một trong những trở ngại cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa là khả năng tiếp cận thu hút các nguồn vốn bên ngoài gặp khó khăn, đặc biệt là đối với nguồn vốn tín dụng ngân hàng. Nhận thức được điều này, trong thời gian qua các ngân hàng thương mại đã chú trọng quan tâm đến các doanh nghiệp này. Nhất là khi cạnh tranh giữa các ngân hàng ngày càng trở nên khốc liệt thì việc nhắm tới các doanh nghiệp nhỏ và vừa như là một đối tượng khách hàng đầy tiềm năng là chiến lược phát triển tất yếu của các ngân hàng thương mại. Phát triển và nâng cao chất lượng hoạt động cho vay giữa các ngân hàng với các doanh nghiệp nhỏ và vừa nhằm đáp ứng yêu cầu về vốn để các doanh nghiệp đổi mới máy móc, thiết bị, ứng dụng khoa học, kỹ thuật, quy trình công nghệ hiện đại vào sản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 xuất - kinh doanh là cơ sở để tăng sức cạnh tranh, phát huy vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế của đất nước trong hội nhập kinh tế quốc tế. Trên thực tế, hoạt động cho vay của ngân hàng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa còn nhiều hạn chế. Một điều tra gần đây của Tổng cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy, chỉ có trên 32% số doanh nghiệp nhỏ và vừa có khả năng tiếp cận được với nguồn vốn ngân, trong khi đó có hơn 35% số doanh nghiệp khó tiếp cận và trên 32% số doanh nghiệp không có khả năng tiếp cận vốn ngân hàng. Tỷ lệ hồ sơ vay vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa được ngân hàng chấp thuận cho vay chỉ vào khoảng 30 - 40%. Phú Thọ là một tỉnh có lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm tỷ lệ khá lớn, chiếm hơn 90% trong tổng số doanh nghiệp, có đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế xã hội của toàn tỉnh. Cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa là mục tiêu trước mắt và lâu dài của Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ; việc này sẽ đem lại lợi ích cho cả hai phía ngân hàng và doanh nghiệp, qua đó thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Trong thời gian qua, Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triền Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ đã đẩy mạnh tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa và đã thu được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của ngân hàng còn bộc lộ nhiều hạn chế ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh. Nghiên cứu tìm giải khắc phục hạn chế để ngân hàng có thể phát triển hơn nữa và tăng tính cạnh trạnh trên thị trường trở thành nhu cầu cấp bách. Vì vậy, em quyết định chọn đề tài: "Tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ" để nghiên cứu với mong muốn góp phần giải quyết vấn đề nêu trên của ngân hàng. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp tăng cường cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn của ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 2.2. Mục tiêu cụ thể + Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của NHTM. + Đánh giá thực trạng cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam chi nhánh Phú Thọ. + Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần đầu tư và phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam chi nhánh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: hoạt động cho vay của NHTM đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. - Phạm vi về không gian: Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam chi nhánh Phú Thọ. - Phạm vi về thời gian: số liệu được thu thập từ năm 2012 -2014, giải pháp đề xuất cho giai đoạn 2015-2020 4. Đóng góp mới của đề tài 4.1. Về mặt lý luận - Nghiên cứu các vấn đề, các lý luận cơ bản về cho vay và chất lượng cho vay Doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng thương mại; - Đề tài luận giải sâu thêm vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ và sự cần thiết tăng cường cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam chi nhánh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 4.2. Về mặt thực tiễn - Làm rõ cơ sở lý luận về tăng trưởng cho vay ngân hàng đối với DNNVV. Theo đó, nhấn mạnh vai trò của cho vay ngân hàng đối với DNNVV, phân tích sự cần thiết phải mở rộng hoạt động này cũng như các yếu tố ảnh hưởng và một số chỉ tiêu đánh giá tăng trưởng cho vay ngân hàng cho DNNVV. - Đúc kết những bài học phù hợp nhất cho việc tăng trưởng cho vay ngân hàng đối với DNNVV Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia . 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài được kết cấu thành 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam chi nhánh Phú Thọ. Chương 4: Định hướng và giải pháp tăng cường cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Tổng quan về ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại Theo luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 do Quốc hội ban hành năm 2010, NHTM được định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là ngân hàng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác có liên quan vì mục tiêu lợi nhuận theo quy định của luật các Tổ chức tín dụng và các quy định khác của pháp luật”. Cũng theo Nghị định này về tổ chức và hoạt động của NHTM đã nêu rõ các loại hình NHTM bao gồm: NHTM nhà nước, NHTM cổ phần, NHTM liên doanh và NHTM 100% vốn nước ngoài. 1.1.1.2. Đặc điểm ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại có ba đặc điểm sau: Thứ nhất, hoạt động của ngân hàng thương mại là hình thức kinh doanh kiếm lời, theo đuổi mục tiêu lợi nhuận là chủ yếu. Ngân hàng thực hiện hai hình thức hoạt động là kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng. Trong đó, hoạt động kinh doanh tiền tệ được biểu hiện ở nghiệp vụ huy động vốn dưới các hình thức khác nhau, để cấp tín dụng cho khách hàng có yêu cầu về vốn với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận. Ngân hàng thương mại là người “đi vay để cho vay” nhằm mục đích kiếm lời. Các hoạt động dịch vụ ngân hàng được biểu hiện thông qua các nghiệp cụ sẵn có về tiền tệ, thanh toán, ngoại hối, chứng khoán, để cam kết thực hiện công việc nhất định cho khách hàng trong một thời gian nhất định nhằm mục đích thu phí dịch vụ hoặc hoa hồng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 Thứ hai là, hoạt động của ngân hàng thương mại phải tuân thủ theo quy định của pháp luật, nghĩa là chỉ khi ngân hàng thương mại thoả mãn đầy đủ các điều kiện khắt khe do pháp luật qui định như điều kiện về vốn, phương án kinh doanh...thì mới được phép hoạt động trên thị trường. Thứ ba là, hoạt động của ngân hàng thương mại là hình thức kinh doanh có độ rủi ro cao hơn nhiều so với các hình thức kinh doanh khác và thường có ảnh hưởng sâu sắc tới các ngành khác và cả nền kinh tế. Sở dĩ như vậy là do trong hoạt động ngân hàng đặc biệt là hoạt động kinh doanh tiền tệ do các ngân hàng tiến hành huy động vốn của người khác rồi đem vốn đó để cấp tín dụng cho khách hàng theo nguyên tắc hoàn trả vốn và lãi trong một thời gian nhất định, nên đã tạo rủi ro cho các hoạt động ngân hàng thương mại. Rủi ro đến từ phía ngân hàng, khách hàng vay tiền, rủi ro đến từ những yếu tố khách quan. Bởi vậy, ngân hàng thương mại phải đối mặt với rủi ro cao, kéo theo là rủi ro đối với những người gửi tiền ở ngân hàng thương mại cũng như rủi ro đối với nền kinh tế. Để tránh rủi ro đáng tiếc xảy ra, nhằm kiểm soát, làm giảm nhẹ những tổn hại do ngân hàng vỡ nợ gây ra, chính phủ các quốc gia dặt ra những đạo luật riêng, nhằm đảm bảo cho hoạt động. 1.1.2. Chức năng của ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại có các chức năng sau: 1.1.2.1. Chức năng trung gian tín dụng Chức năng trung gian tín dụng được xem như là chức năng cơ bản và quan trọng nhất của ngân hàng thương mại, giúp tập trung vốn của nền kinh tế. Ngân hàng thương mại như là cầu nối giữa những người thừa vốn ( tức là người có tiền muốn cho vay hoặc muốn gửi ở ngân hàng) với những người có nhu cầu về vốn ( tức là người đi vay). Ngân hàng thương mại vừa đóng vai trò là người đi vay, vừa đóng vai trò là người cho vay và hưởng lợi nhuận là khoản chênh lệch giữa lãi suất nhận gửi và lãi suất cho vay, góp phần tạo lợi ích cho tất cả các bên tham gia: người gửi tiền và người đi vay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 Đặc biệt là đối với nền kinh tế, chức năng trung gian tài chính có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế vì nó đáp ứng nhu cầu vốn để đảm bảo quá trình tái sản suất được thực hiện liên tục và mở rộng quy mô sản xuất. 1.1.2.2. Chức năng trung gian thanh toán Ngân hàng thương mại đóng vai trò là thủ quỹ cho các doanh nghiệp, thực hiện các thanh toán theo yêu cầu của khách hàng như: trích tiền từ tài khoản tiền gửi của họ để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ; nhập vào tài khoản tiền gửi của khách hàng tiền thu bán hàng và các thu khác theo lệnh của họ. Thúc đẩy lưu thông hàng hóa, đẩy nhanh tốc độ thanh toán lưu chuyển, góp phần phát triển kinh tế. Đồng thời việc thanh toán không dùng tiền mặt đã giảm được lượng tiền mặt trong lưu thông, giúp tiết kiệm chi phí lưu thông tiền mặt như: chi phí in ấn, đếm nhận, bảo quản… 1.1.2.3. Chức năng tạo tiền Các ngân hàng thương mại hiện nay đang có lợi thế lớn về tiền gửi thanh toán do nắm giữ phần lớn quan hệ tín dụng và chi phối cả quan hệ thanh toán với doanh nghiệp mở tài khoản. Đây là nguồn vốn có chi phí thấp, góp phần tạo ra nguồn thu lớn về dịch vụ. Từ năm 2000, khi xu thế mở cửa nền kinh tế thực sự ảnh hưởng mạnh đến các doanh nghiệp Việt Nam, hoạt động xuất khẩu được đẩy mạnh, kéo theo sự phát triển các hoạt động thanh toán quốc tế của các ngân hàng thương mại. Doanh số hoạt động này có mức tăng trưởng đều đặn. Tuy nhiên, doanh số hoạt động trong lĩnh vực này phụ thuộc nhiều vào sự biến động về tỷ giá ngoại tệ, về những ảnh hưởng kinh tế, chính trị mang tính khu vực và quốc tế. Với tác động của quá trình toàn cầu hóa, việc mở rộng quan hệ đại lý với các ngân hàng nước ngoài, cân đối nguồn ngoại tệ trong thanh toán luôn được chú trọng để đáp ứng cho nhu cầu ngày càng tăng trong hoạt động thanh toán quốc tế. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 Trong phương thức thanh toán tín dụng chứng từ, các ngân hàng không chỉ phục vụ nhà nhập khẩu (ngân hàng mở thư tín dụng) dựa theo yêu cầu của nhà nhập khẩu (người đề nghị mở thư tín dụng) tiến hành mở thư tín dụng (Letter of Credit- L/C) mà còn đứng ra trả tiền có điều kiện cho nhà sản xuất, Phương thức tín dụng chứng từ ngày càng được sử dụng rộng rãi và phổ biến hơn trong thanh toán quốc tế. 1.1.2.4. Chức năng khác - Tài trợ ngoại thương: ngân hàng thương mại sẽ cung ứng các nghiệp vụ ngân hàng quốc tế tín dụng chiết khấu hối phiếu, bảo lãnh, tín dụng thư, mua và bán séc du lịch… - Dịch vụ ủy thác: ủy thác thực hiện di chúc, quản lý tiền hưu trí và phân chia lợi tức… - Bảo quản an toàn vật có giá: cho thuê két sắt bảo quản ký thác, trực tiếp bảo quản vật có giá của khách hàng. - Dịch vụ kinh quỹ; tức là mua bán hộ chứng khoán cho khách hàng. 1.1.3. Các hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại 1.1.3.1. Nghiệp vụ tạo vốn Là nghiệp vụ hình thành nên nguồn vốn hoạt động của ngân hàng, được gọi là nghiệp vụ cơ bản vì các nguồn vốn này nằm bên tài sản Nợ trên bảng tổng kết tài sản của ngân hàng thương mại. Các nguồn vốn của ngân hàng thương mại gồm có: -Vốn tự có và quỹ ngân hàng: trong đó vốn điều lệ là số vốn ban đầu phải lớn hơn mức tối thiểu do nhà nước quy đinh mà ngân hàng phải có để được phép hoạt động. Tùy theo loại hình ngân hàng mà các chủ thể góp vốn khác nhau: với ngân hàng tư nhân thì đó là vốn riêng của một doanh nghiệp đầu tư, với ngân hàng cổ phần thì vốn điều lệ được hình thành do phát hành cổ phiếu, nếu ngân hàng quốc doanh thì toàn bộ do ngân sách nhà nước cấp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 -Vốn tiền gửi của khách hàng: lịch sử phát triển ngành ngân hàng cho thấy để bảo quản số tiền vàng, người ta đã thuê ngân hàng giữ hộ và đòi hỏi hoàn trả đúng số tiền đã gửi nên ngân hàng không thể dùng chúng để cho vay. Về sau, người ta chỉ yêu cầu phải hoàn trả đủ số lượng với thời hạn lâu hơn nên ngân hàng có thể sử dụng vốn tiền gửi của khách hàng để cho vay kiếm lời, còn người gửi tiền không những không phải trả tiền thu giữ tiền mà còn được hưởng lãi suất trên số tiền đó. -Nguồn vốn đi vay: có vị trí quan trọng trong tổng nguồn vốn của ngân hàng thương mại. Thuộc loại này bao gồm: vốn huy động từ việc phát hành các loại kỳ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi của ngân hàng, vốn vay của ngân hàng trung ương, vốn vay của các ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng khác thông qua thị trường tiền tệ ngắn hạn, vốn vay của các ngân hàng nước ngoài. -Nguồn vốn tiếp nhận: những nguồn vốn mà ngân hàng thương mại ủy thác từ các tổ chức trong hoặc ngoài nước từ ngân sách nhà nước để cho vay trung, dài hạn thuộc kế hoạch xây dựng cơ bản tập trung của nhà nước, để thực hiện những dự án có mục tiêu định trước trong sản xuất kinh doanh. - Các nguồn khác như: vốn phát sinh trong quá trình hoạt động của ngân hàng như khi làm đại lý, dịch vụ thanh toán, làm trung gian thanh toán… 1.1.3.2. Nghiệp vụ sử dụng vốn Cùng với huy động tạo lập vốn, cho vay là hoạt động quan trọng và mang tính truyền thống của ngân hàng thương mại. Theo quyết định số 1627/2001/QĐNHNN ngày 31/12/2001 của Thống Đốc ngân hàng nhà nước: -Thiết lập dự trữ: hoạt động của ngân hàng thương mại nhằm mục đích kiếm lời. Song cần phải bảo đảm an toàn để giữ vững được lòng tin của khách hàng. Muốn có được sự tin cậy về phía khách hàng, trước hết phải bảo đảm khả năng thanh toán làm sao để đáp ứng được các nhu cầu rút tiền của khách hàng. Muốn vậy, các ngân hàng phải để dành một phần nguồn vốn, không sử Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 dụng nó, để sẵn sàng đánh ứng nhu cầu thanh toán. Phần vốn để dành này gọi là dự trữ. - Tiền mặt tại quỹ: có khả năng thanh toán kịp thời nhất. Ngân hàng thương mại phải để tại quỹ của mình một số tiền phòng hộ theo một tỷ lệ nhất định trên tiền gửi của khách hàng để đáp ứng nhu cầu thanh toán hoặc rút tiền mặt của khách hàng trong ngày. - Tiền gửi tại ngân hàng trung ương: theo quy định, ngân hàng thương mại phải mở tài khoản tại ngân hàng trung ương và gửi vào đó một số tiền nhất định. - Tiền gửi của ngân hàng thương mại tại các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng khác để đáp ứng nhu cầu thanh toán, chuyển tiền khác địa phương của khách hàng, số này cao hay thấp tùy theo mức độ quan hệ với đại lý và số lượng đại lý. - Tiền đầu tư vào các chứng phiếu có giá trị, những chứng phiếu này có thể bán ra bất cứ lúc nào trên thị trường chứng khoán. Hoạt động này vừa tạo ra sự an toàn vừa mang lại lợi nhuận cho ngân hàng thương mại. Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng thương mại sử dụng phần lớn nguồn vốn hoạt động của ngân hàng. Nghiệp vụ tín dụng gồm có: - Chiết khấu thương phiếu và các giấy tờ có giá khác: đây là ngiệp vụ cho vay gián tiếp mà ngân hàng sẽ cung ứng vốn tín dụng cho một chủ thể và chủ thể khác thực hiện việc trả nợ cho ngân hàng, là việc ngân hàng mua thương phiếu của khách hàng, đây phải là những thương phiếu còn trong thời hạn hiệu lực, người sở hữu những thương phiếu đó khi bán cho ngân hàng sẽ nhận một số tiền bằng mệnh giá của thương phiếu trừ cho lợi tức chiết khấu do ngân hàng quy định. - Nghiệp vụ tín dụng thế chấp: đây là một hình thức cho vay có đảm bảo bằng tài sản của khách hàng. Tài sản này có thể là nhà cửa, công trình xây dựng, tàu biển, cây lâu năm…và phải thuộc quyền sở hữu của người vay, có Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn