Tài liệu T101 phát triển và sử dụng nguồn nhân lực 111

Lêi më ®Çu Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi loµi ng-êi ®· b-íc sang cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø 3 th× khoa häc kü thuËt ®· thùc sù trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp nh- lêi M¸c ®· tiªn ®o¸n. Víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nhiÒu ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, víi hµm l-îng chÊt x¸m chiÕm tû lÖ ngµy cµng cao trong c¸c s¶n phÈm lµm ra, con ng-êi cµng tá râ vai trß quyÕt ®Þnh cña m×nh trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi, cña lÞch sö nh©n lo¹i. BiÖn chøng cña sù ph¸t triÓn trong thêi ®¹i ngµy nay ®ßi hái con ng-êi ph¶i béc lé ®Çy ®ñ h¬n n÷a "søc m¹nh cña b¶n chÊt con ng-êi" cña m×nh mét c¸ch hiÖn thùc vµ sinh ®éng h¬n, phong phó vµ ®a d¹ng h¬n, v¨n ho¸ vµ trÝ tuÖ víi nh÷ng c¸ tÝnh ®éc ®¸o vµ nh÷ng phÈm chÊt n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña con ng-êi hiÖn ®¹i. Nguån nh©n lùc lµ yÕu tè quan träng nhÊt, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. Ngµy nay, trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc môc tiªu quan träng nhÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta th× nguån nh©n lùc chÝnh lµ ch×a kho¸ cña sù thµnh c«ng. Nguån nh©n lùc víi tr×nh ®é tiªn tiÕn sÏ chÝnh lµ nh©n tè ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp 1 ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Víi mét n-íc ®ang ë tr×nh ®é thÊp kÐm ph¸t triÓn nh- n-íc ta hiÖn nay kh«ng thÓ kh«ng x©y dùng mét chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©u bÒn, n©ng cao dÇn chÊt l-îng cña ng-êi lao ®éng, ph¸t huy nh©n tè con ng-êi ®Ó phôc vô tèt nhÊt cho môc tiªu lín lao cña toµn d©n téc, ®-a n-íc ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. 2 I. C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. 1. BiÖn chøng cña sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. a. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt S¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng ®Æc tr-ng cña con ng-êi vµ x· héi loµi ng-êi. S¶n xuÊt x· héi bao gåm: s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra b¶n th©n con ng-êi. Ba qu¸ tr×nh ®ã g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt ®-îc tiÕn hµnh b»ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc con ng-êi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi loµi ng-êi. Mçi x· héi ®-îc ®Æc tr-ng b»ng mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Cho ®Õn nay, lÞch sö loµi ng-êi ®· tr¶i qua n¨m ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã lµ c«ng x· nguyªn thñy, n« lÖ phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi: kinh tÕ, 3 chÝnh trÞ, v¨n hãa x· héi. Sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt trong lÞch sö quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi tõ thÊp ®Õn cao. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, mét mÆt lµ quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn - lùc l-îng s¶n xuÊt, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a víi ng-êi ng-êi tøc lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ, sù thèng nhÊt gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh víi quan hÖ s¶n xuÊt t-¬ng øng. Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®©y lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña toµn bé lÞch sö loµi ng-êi, lµ quy luËt biÕn ®æi ph¸t triÓn cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Tr-íc hÕt ta t×m hiÓu vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt - Lùc l-îng s¶n xuÊt ®ã lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè vËt chÊt kü thuËt mµ trong mèi quan hÖ víi nhau t¹o thµnh søc s¶n xuÊt cña x· héi. Nh- M¸c ®· nãi lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm nh©n tè vËt chÊt ®ã lµ t- liÖu s¶n xuÊt (bao gåm t- liÖu lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt søc lao ®éng cña con ng-êi vµ t- liÖu s¶n xuÊt tr-íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt. Ng-êi lao ®éng chÝnh lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, ®ång thêi còng chÝnh hä lµ ng-êi s¸ng t¹o ra c«ng cô 4 lao ®éng. C«ng cô lao ®éng lµ nh©n tè quan träng trong lùc l-îng s¶n xuÊt. Nã lµ khÝ quan vËt chÊt "nèi dµi" nh©n lªn søc m¹nh cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn. Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc ®ang ngµy cµng trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc ®-îc øng dông nhanh chãng vµ réng r·i vµo s¶n xuÊt tri thøc khoa häc còng lµ mét bé phËn quan träng trong kinh nghiÖm, kü n¨ng cña ng-êi lao ®éng. C¸c yÕu tè cña lùc l-îng s¶n xuÊt cã quan hÖ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau, trong ®ã ng-êi lao ®éng ®ãng vai trß quan träng hµng ®Çu. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, ngoµi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn cßn lµ mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi. §ã chÝnh lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ nµy ®-îc ph©n tÝch theo hai gi¸c ®é XÐt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph©n phèi trao ®æi vµ tiªu dïng. NÕu ph©n tÝch trªn 3 líp quan hÖ ®ã lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc - qu¶n lý s¶n xuÊt quan hÖ trong ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Ba quan hÖ nµy cã t- liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. 5 Còng nh- lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi. TÝnh vËt chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç, chóng tån t¹i kh¸ch quan ®éc lËp víi ý muèn chñ quan cña con ng-êi. - Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt thèng nhÊt biÖn chøng trong mçi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong mèi quan hÖ ®ã vai trß quyÕt ®Þnh thuéc vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt bëi v× nã lµ néi dung vËt chÊt cña qu¸ tr×nh ®ã. TÝnh quyÕt ®Þnh ®ã thÓ hiÖn lµ t-¬ng øng víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn cã th× còng cÇn cã mét hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp nh»m b¶o tån, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt. §ång thêi nh÷ng biÕn ®æi trong néi dung vËt chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt tÊt yÕu dÉn ®Õn kh¶ n¨ng biÕn ®æi cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Víi t- c¸ch h×nh thøc kinh tÕ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× quan hÖ s¶n xuÊt l¹i cã vai trß ¶nh h-ëng trë l¹i víi lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng nµy biÓu hiÖn trªn hai kh¶ n¨ng víi nhu cÇu kh¸ch quan cña viÖc b¶o tån, sö dông vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt vµ do ®ã cã t¸c dông thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong tr-êng hîp ng-îc l¹i th× nã l¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. 6 D-íi sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè nh- sù tÝch lòy dÇn kinh nghiÖm mµ trong thêi ®¹i ngµy nay víi sù t¸c ®éng trùc tiÕp vµ nhanh chãng cña c¸c tri thøc khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× lùc l-îng s¶n xuÊt kh«ng ngõng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn. Nh-ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®ã trong mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh th× ch-a t¹o ra nhu cÇu kh¸ch quan cña sù biÕn ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Khi sù biÕn ®æi ®ã tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt th× tÊt yÕu sÏ ®Æt ra nhu cÇu kh¸ch quan lµ c¶i c¸ch, c¶i tæ vµ cao h¬n lµ mét cuéc c¸ch m¹ng tíi tËn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t- liÖu chñ yÕu. Tuy nhiªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng tù nã biÕn ®æi mµ nã cÇn ®Õn nh÷ng cuéc c¶i c¸ch; c¸ch m¹ng trªn ph-¬ng diÖn chÝnh trÞ vµ thÓ chÕ Nhµ n-íc, c¬ chÕ Nhµ n-íc v× r»ng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng mang mét h×nh thøc ph¸p lý, chÝnh trÞ v¨n hãa. Nh- vËy mét yªu cÇu kh¸ch quan ®-îc ®Æt ra cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh x¸c lËp, hoµn thiÖn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i dùa trªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn cã. ë n-íc ta ®æi míi ®· cã nh÷ng biÓu hiÖn vËn dông ch-a ®óng quy luËt nµy biÓu hiÖn ë viÖc chñ quan, nãng véi trong viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa mµ kh«ng 7 tÝnh tíi tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta. Mét quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc l-îng s¶n xuÊt, nã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta trong mét thêi gian dµi. Tõ ®æi míi 1986 ®Õn nay, d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, n-íc ta ®· lùa chän con ®-êng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, bëi lÏ tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta cßn thÊp kÐm, kh«ng ®ång ®Òu. Sù kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i cã sù ®a d¹ng phong phó cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. b. Lùc l-îng s¶n xuÊt x· héi lµ yÕu tè tiªu biÓu cho c¸c thêi ®¹i lÞch sö x· héi. Trong nh÷ng hang ®¸ l©u ®êi nhÊt, ng-êi ta ®· t×m thÊy nh÷ng c«ng cô vµ nh÷ng vò khÝ b»ng ®¸. ViÖc sö dông vµ s¸ng t¹o nh÷ng t- liÖu lao ®éng tuy ®· cã mÇm mèng ë mét vµi loµi vËt nµo ®ã nh-ng vÉn lµ ®Æc tr-ng næi bËt nhÊt cña lao ®éng con ng-êi. Con ng-êi ®· ph¸t triÓn t- liÖu lao ®éng lªn mét tr×nh ®é cao h¬n, ngµy cµng ®¸p øng tèt h¬n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. S¶n xuÊt ph¸t triÓn trong tÊt c¶ c¸c ngµnh lµm cho søc lao ®éng cña con ng-êi cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®-îc 8 nhiÒu t- liÖu h¬n sè t- liÖu cÇn thiÕt cho sinh ho¹t cña hä, lµm t¨ng s¶n l-îng lao ®éng hµng ngµy mµ mçi thµnh viªn cña thÞ téc, cña c«ng x· gia ®×nh hoÆc 1 vî 1 chång. Trong lóc cña c¶i lµm ra nhiÒu, më réng ph¹m vi s¶n xuÊt, t- h÷u xuÊt hiÖn th× ë nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín ®Çu tiªn tÊt nhiªn sÏ ®-a ®Õn chÕ ®é n« lÖ. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ h×nh thµnh 2 giai cÊp chñ n« vµ n« lÖ. KiÓu s¶n xuÊt tËp thÓ hay hîp t¸c theo lèi nguyªn thñy râ rµng lµ sù tÊt yÕu cña tõng c¸ nh©n riªng lÎ chø kh«ng do x· héi hãa t- liÖu s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn phi th-êng cña c«ng nghiÖp vµ qu¸ tr×nh tËp trung cùc kú nhanh chãng cña s¶n xuÊt trong c¸c xÝ nghiÖp ngµy cµng lín, lµ mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh ®Æc s¾c nhÊt cña chñ nghÜa t- b¶n.Giai cÊp t- s¶n trong qu¸ tr×nh thèng nhÊt giai cÊp ch-a ®Çy mét thÕ kû ®· t¹o ra mét lùc l-îng s¶n xuÊt b»ng tÊt c¶ nh÷ng lùc l-îng s¶n xuÊt cña c¸c thÕ hÖ tr-íc céng l¹i. ChÝnh giai cÊp t- s¶n lµ giai cÊp ®Çu tiªn ®· cho chóng ta thÊy ho¹t ®éng cña loµi ng-êi cã kh¶ n¨ng ®Õn møc nµo. Nã t¹o ra c¸c kú quan kh¸c h¼n thêi kú cæ ®¹i. Giai cÊp t- s¶n kh«ng thÓ tån t¹i nÕu kh«ng lu«n lu«n c¸nh m¹ng hãa c«ng cô s¶n xuÊt do ®ã c¸ch m¹ng hãa quan hÖ s¶n xuÊt. §iÒu nµy tr¸i víi tÊt c¶ c¸c giai cÊp thèng trÞ 9 tr-íc kia th× viÖc duy tr× nguyªn vÑn ph¸t triÓn s¶n xuÊt cò lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cho sù tån t¹i cña hä. Chñ nghÜa x· héi lµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao nhÊt trong lÞch sö. Giai cÊp c«ng nh©n ®¹i diÖn cho lùc l-îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn gi÷a vai trß l·nh ®¹o x· héi. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ®¹t ®Õn tr×nh ®é x· héi hãa cao th× quan hÖ s¶n xuÊt tb¶n chñ nghÜa trë lªn lçi thêi k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Do ®ã, nã ph¶i ®-îc thay thÕ b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Lùc l-îng s¶n xuÊt cña chñ nghÜa x· héi lµ lùc l-îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn, cã tÝnh x· héi hãa cao mµ ®Ønh cao lµ chñ nghÜa céng s¶n khi ®ã con ng-êi lµm theo n¨ng lùc, h-ëng theo nhu cÇu. Mçi thêi ®¹i lÞch sö ®-îc ®Æc tr-ng bëi mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh mµ trong ®ã lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè tiªu biÓu cho c¸c thêi ®¹i lÞch sö x· héi. X· héi ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao xÐt ®Õn cïng còng lµ do lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. 2. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cña s¶n xuÊt Sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù thay ®æi, ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. 10 Dï h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt nh- thÕ nµo, ng-êi lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt bao giê còng vÉn lµ nh÷ng nh©n tè cña s¶n xuÊt. Muèn cã s¶n xuÊt nãi chung th× ng-êi lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp víi nhau. Con ng-êi sö dông c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu té ®éng, lu«n lu«n biÕn ®æi dÉn ®Õn sù biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. NÕu mèi quan hÖ gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp th× sÏ thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. NhvËy cã thÓ nãi r»ng lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cña s¶n xuÊt. Trong thùc tÕ lÞch sö x· héi loµi ng-êi, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ®Òu ®-îc ®¸nh dÊu b»ng sù tiÕn bé kh«ng ngõng cña lùc l-îng s¶n xuÊt. C¸c cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt ®· mang l¹i sù thay ®æi v-ît bËc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi vÒ c¸ch thøc s¶n xuÊt, ph-¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý.. Sù kh¸c nhau gi÷a mét thêi ®¹i nµy víi mét thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c lµ ph-¬ng thøc chÕ t¹o,lµ nh÷ng t- liÖu lao ®éng dïng ®Ó chÕ t¹o chø kh«ng ph¶i lµ c¸i ng-êi ta chÕ t¹o ra. Nh÷ng t- liÖu lao ®éng lµ th-íc ®o sù ph¸t triÓn cña ng-êi lao ®éng vµ lµ nh÷ng chØ sè cña nh÷ng quan hÖ x· héi trong ®ã ng-êi lao ®éng lµm viÖc. Nguån gèc s©u xa cña sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi chÝnh lµ ë sù ph¸t triÓn cña lùc 11 l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®· quyÕt ®Þnh, lµm thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt. §Õn l-ît m×nh quan hÖ s¶n xuÊt thay ®æi sÏ lµm cho kiÕn tróc th-îng tÇng thay ®æi vµ do ®ã ph-¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®-îc thay thÕ b»ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cò ®-îc thay thÕ b»ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi cao h¬n, tiÕn bé h¬n. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan. 3. Nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. a. Kh¸i niÖm HiÖn nay nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ nguån nh©n lùc. Ng©n hµng thÕ giíi cho r»ng: nguån nh©n lùc lµ toµn bé vèn ng-êi (thÓ lùc, trÝ lùc, kü n¨ng, nghÒ nghiÖp…) mµ mçi c¸ nh©n së h÷u, cã thÓ huy ®éng ®-îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, hay trong mét ho¹t ®éng nµo ®ã. Chóng ta cã thÓ hiÓu, nguån lùc con ng-êi lµ tæng thÓ nh÷ng yÕu tè thuéc vÒ chÊt, tinh thÇn, ®¹o ®øc, phÈm chÊt, tr×nh ®é tri thøc vÞ thÕ x· héi… t¹o nªn n¨ng lùc cña ng-êi, cña céng ®ång ng-êi cã thÓ sö dông, ph¸t huy trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n-íc vµ trong nh÷ng ho¹t ®éng x· héi. 12 Khi ta nãi tíi nguån lùc con ng-êi lµ ta nãi tíi con ng-êi víi t- c¸ch lµ chñ thÓ ho¹t ®éng s¸ng t¹o tham gia c¶i t¹o tù nhiªn, lµm biÕn ®æi x· héi. Trong c¸c nguån lùc cã thÓ khai th¸c nh- nguån lùc tù nhiªn, nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ, nguån lùc con ng-êi th× nguån lùc con ng-êi lµ quyÕt ®Þnh nhÊt, bëi lÏ nh÷ng nguån lùc kh¸c chØ cã thÓ khai th¸c cã hiÖu qu¶ khi nguån lùc con ng-êi ®-îc ph¸t huy. Nh÷ng nguån lùc kh¸c ngµy cµng c¹n kiÖt, ng-îc l¹i nguån lùc con ng-êi ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó. X· héi muèn ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng ph¶i quan t©m ®µo t¹o nguån lùc con ng-êi vµ cã chÊt l-îng ngµy cµng cao. Muèn thùc hiÖn ®-îc ®iÒu ®ã, cÇn cã sù quan t©m ngay trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o, trong qu¸ tr×nh sö dông vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. - Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®©y lµ giai ®o¹n x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n-íc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp tõ mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, bá qua chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa. Môc tiªu cña n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lµ "X©y dùng mét n-íc ViÖt Nam d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh". 13 §Ó thùc hiÖn ®-îc môc tiªu nµy, viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu. b. Nh©n tè ng-êi lao ®éng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh trong lùc l-îng s¶n xuÊt Lùc l-îng s¶n xuÊt ®ã lµ sù kÕt hîp cña hai yÕu tè søc lao ®éng cña con ng-êi vµ t- liÖu s¶n xuÊt.Trong ®ã "lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ng-êi lao ®éng" [V.I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb TiÕn bé, Matx¬c¬va, 1977, t.38, tr.430] chÝnh ng-êi lao ®éng lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh lÞch sö s¶n xuÊt, víi søc c¹nh tranh vµ kÜ n¨ng lao ®éng cña m×nh, sö dông t- liÖu lao ®éng mµ tr-íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Cïng víi qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, søc m¹nh vµ kü n¨ng lao ®éng cña con ng-êi ngµy cµng ®-îc t¨ng lªn, ®Æc biÖt lµ trÝ tuÖ cña con ng-êi kh«ng ngõng ph¸t triÓn, hµm l-îng trÝ tuÖ cña lao ®éng ngµy cµng cao. Cïng víi ng-êi lao ®éng th× c«ng cô th× c«ng cô lao ®éng còng lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong t- liÖu s¶n xuÊt. C«ng cô lao ®éng còng lµ s¶n phÈm do trÝ tuÖ cña con ng-êi s¸ng t¹o ra. Víi qu¸ tr×nh tÝch lòy kinh nghiÖm, víi nh÷ng ph¸t minh vµ s¸ng 14 chÕ kü thuËt, c«ng cô lao ®éng kh«ng ngõng ®-îc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn vµ nã ®· lµm biÕn ®æi toµn bé t- liÖu s¶n xuÊt. Tõ sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña hai yÕu tè t- liÖu lao ®éng vµ søc lao ®éng mµ lùc l-îng s¶n xuÊt kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Suy ®Õn cïng nh©n tè ng-êi lao ®éng chÝnh lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt trong lùc l-îng s¶n xuÊt. Ngµy nay trong sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, khoa häc ®ãng vai trß ngµy cµng to lín. Lao ®éng trÝ tuÖ ngµy cµng ®ã vai trß chñ yÕu, nã thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn b»ng nh÷ng øng dông thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt. YÕu tè trÝ lùc trong søc lao ®éng ®Æc tr-ng cho lao ®éng hiÖn ®¹i kh«ng cßn lµ thãi quan, kinh nghiÖm cña hä vµ lµ tri thøc khoa häc. Chñ nghÜa x· héi cã ®-îc x©y dùng thµnh c«ng hay kh«ng, tïy thuéc vµo chóng ta cã ph¸t huy tèt nguån lùc con ng-êi hay kh«ng? Khi ViÖt Nam b-íc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Hå ChÝ Minh ®· kh¼ng ®Þnh "Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tr-íc hÕt cÇn cã nh÷ng con ng-êi x· héi chñ nghÜa". [Hå ChÝ Minh: toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000, t.10, tr.310]. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x©y dùng trªn lÜnh vùc kinh tÕ, ng-êi lao ®éng ®· trë thµnh ng-êi lµm chñ ®Êt n-íc lµm chñ trong qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt, tõ viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh 15 tíi tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh vµ lµm chñ trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm. §iÒu ®ã t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ng-êi, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nhanh vµ bÒn v÷ng, lµm cho ®Êt n-íc ngµy cµng giµu ®Ñp. II. ViÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa cña ViÖt Nam hiÖn nay 1. Vai trß cña nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc a. C«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ nhiÖm vô trung t©m suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Theo quan ®iÓm cña §¶ng ta x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. C«ng nghiÖp hãa ë n-íc ta cã ®Æc ®iÓm ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i hãa bëi v× cuéc c¸ch m¹ng khoa häc hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang diÔn ra mét sè n-íc ph¸t triÓn b¾t ®Çu nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Do ®ã chóng ta cÇn ph¶i tranh thñ øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc ®Ó hiÖn ®¹i hãa 16 nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u nh÷ng lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn nh¶y vät. ë n-íc ta c«ng nghiÖp hãa nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi; t¨ng c-êng søc m¹nh ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. Môc tiªu tæng qu¸t cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa cña n-íc ta ®-îc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh t¹i §¹i héi lÇn thøc VIII vµ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi lÇn thø IX lµ "§-a n-íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n-íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp theo h-íng hiÖn ®¹i hãa" b. Vai trß cña nguån nh©n lùc ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc. Theo thèng kª cña Liªn Hîp Quèc ®Õn nay ®· cã tíi 30 n-íc hoµn thµnh c«ng nghiÖp hãa. Mét lîi thÕ cho nh÷ng ng-êi ®i sau lµ cã s½n v« vµn bµi häc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña nh÷ng ng-êi ®i tr-íc. Ng-êi ta ®· tæng kÕt vµ kÓ ra rÊt nhiÒu con ®-êng c«ng nghiÖp hãa kh¸c nhau: C«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn vµ phi cæ ®iÓn. C«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn ®©y lµ kiÓu c«ng nghiÖp hãa mµ c¸c n-íc T©y ¢u vµ Mü ®· thùc hiÖn ë thÕ kû 18, 19. - C«ng nghiÖp lo¹i 2: phi cæ ®iÓn lµ cña c¸c n-íc ®i sau tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa mét c¸ch chñ ®éng theo ®Þnh 17 h-íng cña ChÝnh phñ. N-íc ta ®i theo con ®-êng nµy, vµ con ®-êng nµy cã xu h-íng rót ng¾n thêi gian hoµn thµnh. Nãi tíi c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ng-êi ta ®Õn vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Nh-ng ®iÒu ®ã chØ hoµn toµn ®óng víi con ®-êng c«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn, kinh nghiÖm cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp hãa con ®-êng thø hai cho thÊy hoµn toµn kh«ng ph¶i nh- vËy mµ nh©n tè quan träng nhÊt chÝnh lµ con ng-êi C«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ con ®-êng duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi ®èi víi bÊt cø quèc gia nµo nhÊt lµ c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa, con ng-êi nguån nh©n lùc víi t- c¸ch lµ lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña x· héi. ChÝnh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt, ®éng lùc c¬ b¶n nhÊt. Thùc tÕ ®· chøng minh nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thµnh c«ng cña c¸c quèc gia vïng l·nh thæ cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë Ch©u ¸. Hä ®· cã chÝnh s¸ch -u tiªn ph¸t triÓn gi¸o dôc hîp lý t¹o ra nguån nh©n lùc cã tay nghÒ, chuyªn m«n kü thuËt cao ®¸p øng tèt cho c«ng nghiÖp hãa. NÕu nhc«ng nghiÖp hãa cña c¸c n-íc Ch©u ¢u kÐo dµi gÇn 100 n¨m th× c¸c n-íc NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, Hång K«ng, Singapo chØ mÊt hai ba m-¬i n¨m ®· x©y dùng ®-îc mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Rß rµng nguån nh©n lùc trë thµnh yÕu 18 tè quan träng nhÊt ¶nh h-ëng mang tÝnh quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù phån thÞnh cña quèc gia. §¶ng ta x¸c ®Þnh nh©n tè con ng-êi chÝnh x¸c lµ vèn con ng-êi, vèn nh©n lùc bao gåm c¶ søc lao ®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn g¾n víi truyÒn thèng cña d©n téc lµ vèn quý nhÊt, quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi. V× thÕ gi¶i phãng tiÒm n¨ng con ng-êi, ®Ó ph¸t huy tèi ®a nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ mét trong nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi cã tÝnh ®ét ph¸ trong ®-êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña §¶ng ta trong thêi kú ®æi míi. Con ng-êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng ®· ®-îc NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 5 - Ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng khãa VIII x¸c ®Þnh x©y dùng víi nh÷ng ®øc tÝnh "Lao ®éng ch¨m chØ víi l-¬ng t©m nghÒ nghiÖp, cã kü thuËt s¸ng t¹o, n¨ng suÊt cao. V× lîi Ých cña b¶n th©n, gia ®×nh, tËp thÓ vµ x· héi, th-êng xuyªn häc tËp, n©ng cao hiÓu biÕt, tr×nh ®é chuyªn m«n, tr×nh ®é thÈm mü vµ thÓ lùc". 2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc cã hiÖu qu¶ ë n-íc ta hiÖn nay 19 a. Yªu cÇu -u tiªn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. N-íc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ ®iÒu kiÖn mét nÒn kinh tÕ thÊp kÐm, chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, bá qua chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa. Dï miÒn B¾c ®· cã h¬n 50 n¨m vµ c¶ n-íc ®· cã trªn 30 n¨m x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh-ng mét phÇn lín thêi gian vÉn lµ t×nh tr¹ng "mét chñ nghÜa x· héi thêi chiÕn". Bªn c¹nh thµnh tùu to lín phôc vô cho c«ng cuéc kh¸ng chiÕn vµ b-íc ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt th× chóng ta còng m¾c ph¶i nh÷ng khuyÕt ®iÓm nghiªm träng trong tæ chøc qu¶n lý, nh÷ng n¨m 80 l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. Sau 20 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi quan träng, ®· t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn t¹o nªn thÕ vµ lùc míi cña c¸ch m¹ng n-íc ta, n©ng cao vÞ thÕ n-íc ta trªn tr-êng quèc tÕ. Tuy nhiªn, tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn ®ang cßn lµ c¶n trë chñ yÕu cña viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa mµ quan hÖ s¶n xuÊt nµy vèn mang b¶n chÊt x©y dùng ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi. Ng-êi lao ®éng yÕu tè ®éng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt vÉn cßn h¹n chÕ, ch-a ®¸p øng ®-îc c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc hiÖn nay. 20