môc lôc
môc
trang
phÇn më ®Çu
1
VÊn ®Ò lµ g×?
1
Môc ®Ých cña ®Ò tµi
2
phÇn chÝnh
1. C¬ së lÝ luËn
3
1.1. C¸c kh¸i niÖm
3
1.2. Mèi quan hÖ biªn chøng gi÷a tù nhiªn vµ x· héi
3
1.2.1. X· héi - bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn
3
1.2.2. Tù nhiªn - Con ng-êi - X· héi n»m trong
4
mét chØnh thÓ thèng nhÊt
1.2.3. Tù nhiªn - nÒn t¶ng cña x· héi
5
1.2.4. T¸c ®éng cña x· héi ®Õn tù nhiªn
5
1.2.5. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ gi÷a
6
tù nhiªn vµ x· héi
1.2.6. M«i tr-êng - vÊn ®Ò cña chóng ta
7
2. VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr-êng hiÖn nay ë ViÖt Nam
7
2.1. Kh¸i qu¸t vÒ m«i tr-êng vµ c¸c nguån tµi nguyªn cña
7
ViÖt Nam
2.1.1. Tµi nguyªn ®Êt ViÖt Nam
12
2.1.2. Tµi nguyªn n-íc ViÖt Nam
12
2.1.3. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ViÖt Nam
13
2.1.4. M«i tr-êng vµ tµi nguyªn biÓn ViÖt Nam
13
2.1.5. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc
13
2.1.6. VÊn ®Ò m«i tr-êng ë ViÖt Nam
15
2.2. Nh×n ra thÕ giíi - Nh÷ng bµi häc
17
0
2.2.1. VÊn ®Ò m«i tr-êng trªn thÕ giíi
17
2.2.2. ThÕ giíi hµnh ®éng - Lèi tho¸t
18
2.3. ViÖt Nam hµnh ®éng
20
phÇn kÕt
22
tµi liÖu tham kh¶o
23
1
phÇn chÝnh
VÊn ®Ò lµ g×?
Tr¸i §Êt mét hµnh tinh k× diÖu vµ kh¸c biÖt. Nã kh¸c víi mäi hµnh tinh kh¸c
ë chç nã cã sù sèng vµ nã lµ ng«i nhµ duy nhÊt cña chóng ta. Sù sèng trªn Tr¸i
§Êt ®· b¾t ®Çu tõ nh÷ng thµnh phÇn nhá bÐ nhÊt. Sù sèng Êy ®· ph¸t triÓn lªn
ngµy mét lín m¹nh. ThÕ råi con ng-êi xuÊt hiÖn. KÓ tõ lóc Êysù sèng trªn Tr¸i
§Êt ®· thùc kh¸c tr-íc. Con ng-êi ®· lµm biÕn ®æi thÕ giíi xung quanh hä mét
c¸ch m¹nh mÏ h¬n bÊt k× sinh vËt nµo kh¸c cïng tån t¹i trªn Tr¸i §Êt nµy. §iÒu
g× ®· lµm cho hä cã ®-îc kh¶ n¨ng ®ã - ®ã lµ t- duy ®Ó hµnh ®éng.
Mét trong sè nh÷ng vÊn ®Ò lµm cho con ng-êi ph¶i t- duy nhiÒu nhÊt, cã
lÞch sö l©u dµi nhÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi. Tù nhiªn vµ x· héi
lµ hai kh¸i niÖm lín nhÊt vµ gÇn gòi nhÊt víi con ng-êi. Con ng-êi ®ång thêi
tån t¹i vµ lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ x· héi do ®ã con ng-êi quan t©m ®Õn hai
thùc thÓ nµy lµ lÏ ®-¬ng nhiªn.
KÓ tõ khi ra ®êi quan ®iÓm vÒ mèi quan hÖ nµy ®· thay ®æi kh¸ nhiÒu.
Trong mét thêi gian rÊt dµi hai kh¸i niÖm nµy ®· ®-îc ®em ®èi lËp nhau, theo
quan ®iÓm ®ã tù nhiªn vµ x· héi hoµn toµn t¸ch rêi nhau, kh«ng liªn quan ®Õn
nhau. Quan ®iÓm nµy ngµy nay vÉn cßn tån t¹i trong quan ®iÓm nhiÒu ng-êi ®·
dÉn ®Õn nhiÒu hµnh vi ph¸ hñy thiªn nhiªn mµ hä kh«ng biÕt r»ng ®ang ph¸ hñy
t-¬ng lai chÝnh con em m×nh.
Quan niÖm nµy qu¶ lµ mét sai lÇm lín, th-c tÕ vµ lÝ luËn khoa häc ®Òu
chøng tá r»ng tù nhiªn vµ x· héi cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, nã cïng
n»m trong mét tæng thÓ bao g«m tù nhiªn, con ng-êi vµ x· héi.
Con ng-êi vµ x· héi ®· dùa trªn nÒn t¶ng tù nhiªn mµ tån t¹i vµ ph¸t triÓn,
nh-ng chÝnh trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn Êyth× nÒn t¶ng tù nhiªn l¹i bÞ
ph¸ hñy, ®¨c biÖt lµ trong thêi ®¹i hiÖn nay khi khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn
m¹nh mÏ va d©n sè toµn cÇu ®ang bïng næ th× tù nhiªn vµ m«i tr-êng cµng bÞ
ph¸ hñy m¹nh mÏ h¬n. C¸c nhµ b¸c häc nh×n xa tr«ng réng nh- Z.Lamark,
2
1820 ®· viÕt: "Môc ®Ých cña con ng-êi d-êng nh- lµ tiªu diÖt nßi gièng m×nh,
tr-íc hÕt lµ lµm cho Tr¸i §Êt trë thµnh kh«ng thÝch hîp víi sù c- tró".
NÕu chóng ta kh«ng muèn tiªn ®o¸n oan nghiÖt nµy trë thµnh sù thËt th× ®·
®Õn lóc ®Ó hµnh ®éng tr-íc khi qu¸ muén. §· ®Õn lóc con ng-êi cÇn x¸c ®Þnh
râ mèi quan hÖ gi÷a x· héi cña hä v¬Ý tù nhiªn vµ quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò m«i
tr-êng.
ViÖt Nam mét n-íc ®ang trong qu¸ tr×nh CNH-H§H ®Êt n-íc, chóng ta
còng cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng, chóng ta cÇn ph¶i cã quan ®iÓm ®óng ®¾n
®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy tr-íc khi mäi viÖc trë nªn qu¸ tåi tÖ.
Môc ®Ých cña ®Ò tµi
TiÓu luËn nµy ®-îc viÕt nh»m nªu l¹i quan ®iÓm cña TriÕt häc M¸c-Lªnin vÒ
mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi ®ång thêi trªn c¬ së: Mèi quan hÖ biÖn
chøng gi÷a tù nhiªn vµ x· héi ph©n tÝch vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr-êng hiÖn nay ë
ViÖt Nam.
Bªn c¹nh ®ã nã còng ®-îc hi väng cã thÓ thay ®æi ®-îc nhËn thøc x· héi
nh»m t¹o ra nh÷ng thay ®æi tÝch cùc trong hµnh ®éng cña mçi c¸ nh©n, t¹o
thuËn lîi cho viÖc b¶o vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam.
3
phÇn mét
1. C¬ së lÝ luËn:
Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi ®· ®-îc con ng-êi quan t©m tõ rÊt sím,
cho ®Õn nay quan niÖm vÒ vÊn ®Ò nµy ®· trë nªn hoµn thiÖn h¬n bao giê hÕt.
1.1. C¸c kh¸i niÖm:
§Ó b¾t ®Çu chóng ta h·y lµm râ c¸c kh¸i niÖm:
Tù nhiªn: theo nghÜa réng tù nhiªn lµ toµn bé thÕ giíi vËt chÊt v« cïng v« tËn.
Theo nghÜa nµy th× con ng-êi v· x· héi loµi ng-êi còng lµ mét bé phËn cña tù
nhiªn.
Chóng ta xem xÐt tù nhiªn theo nghÜa nµy.
X· héi: x· héi lµ h×nh th¸i vËn ®éng cao nhÊt cña vËt chÊt, h×nh, th¸i nµy lÊy
mèi quan hÖ cña con ng-êi vµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng-êi víi ng-êi lµm
nÒn t¶ng. Theo M¸c: "X· héi kh«ng ph¶i gåm c¸c c¸ nh©n ng-êi. X· héi biÓu
hiÖn tæng sè mèi liªn hÖ vµ nh÷ng quan hÖ cña c¸c c¸ nh©n víi nhau".
1.2. Mèi quan hÖ biªn chøng gi÷a tù nhiªn vµ x· héi:
Tù nhiªn vµ x· héi thùc sù cã mét mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau:
1.2.1 X· héi - bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn:
Theo ®Þnh nghÜa tù nhiªn lµ toµn bé thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan vËy
con ng-êi vµ x· héi loµi ng-êi còng lµ mét bé phËn cña thÕ giíi vËt chÊt Êy con ng-êi vµ x· héi ncòng lµ bé phËn cña tù nhiªn.
Nguån gèc cña con ng-êi lµ tù nhiªn. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tù nhiªn ®·
s¶n sinh ra sù sèng vµ theo quy luËt tiÕn hãa, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh,
con ng-êi ®· xuÊt hiªn tõ ®éng vËt. Con ng-êi sèng trong giíi tù nhiªn nhmäi sinh vËt kh¸c bëi con ng-êi lµ mét sinh vËt cña tù nhiªn. Ngay c¶ bé ãc
con ng-êi, c¸i mµ con ng-êi vÉn tù hµo còng chÝnh lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña
vËt chÊt. ChÝnh tù nhiªn lµ tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng-êi.
Con ng-êi ra ®êi kh«ng chØ nhê nh÷ng quy luËt sinh häc mµ cßn nhê lao
®éng. Lao ®éng lµ mét qu¸ tr×nh ®-îc tiÕn hµnh gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn,
4
trong qu¸ tr×nh nµy con ng-êi khai th¸c vµ c¶i tiÕn giíi tù nhiªn ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu tån t¹i cña m×nh. Trong lao ®éng cÊu t¹o c¬ thÓ ng-êi dÇn hoµn thiÖn vµ do
nhu cÇu trao ®æi th«ng tin ng«n ng÷ xuÊt hiÖn. Lao ®éng vµ ng«n ng÷ lµ hai
kÝch thÝch chñ yÕu chuyÓn biÕn bé n·o ®éng vËt thµnh bé n·o ng-êi, t©m lý
®éng vËt thµnh t©m lý ng-êi.
Sù h×nh thµnh con ng-êi ®i kÌm víi sù h×nh thµnh c¸c quan hÖ gi÷a ng-êi
vøi ng-êi, céng ®ång ng-êi dÇn thay ®æi tõ mang tÝnh bÇy ®µn sang mét céng
®ång míi kh¸c h¼n vÒ chÊt, ta gäi ®ã lµ x· héi. §©y còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn
biÕn tõ vËn ®éng sinh häc thµnh vËn ®éng x· héi.
VËy x· héi lµ g×?
X· héi lµ h×nh th¸i vËn ®éng cao nhÊt cña vËt chÊt, h×nh th¸i nµy lÊy mèi
quan hÖ cña con ng-êi vµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng-êi víi ng-êi lµm nÒn
t¶ng. X· héi biÓu hiÖn tæng sè mèi liªn hÖ vµ nh÷ng quan hÖ cña c¸c c¸ nh©n
víi nhau, "lµ s¶n phÈm cña sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a nh÷ng con ng-êi".
Nh- vËy x· héi còng lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. Song bé phËn nµy cã tÝnh
®Æc thï thÓ hiÖn ë chç: phÇn cßn l¹i cña tù nhiªn chØ cã nh÷ng nh©n tè v« thøc
vµ mï qu¸ng t¸c ®éng lÉn nhau; cßn trong x· héi, nh©n tè ho¹t ®éng lµ cña con
ng-êi cã ý thøc, hµnh ®éng cã suy nghÜ vµ theo ®uæi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh.
Ho¹t ®éng cña con ng-êi kh«ng chØ t¸i s¶n xuÊt ra chÝnh b¶n th©n m×nh mµ cßn
t¸i s¶n xuÊt ra giíi tù nhiªn.
1.2.2. Tù nhiªn - Con ng-êi - X· héi n»m trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt:
Con ng-êi vµ x· héi kh«ng chØ lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. H¬n thÕ tù
nhiªn - con ng-êi - x· héi n»m trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt.
Theo nguyªn lÝ vÒ tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi th× thÕ giíi tuy v«
cïng phøc t¹p, ®a d¹ng vµ ®-îc cÊu thµnh tõ nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau song suy
®Õn cïng cã ba yÕu tè c¬ b¶n lµ tù nhiªn, con ng-êi vµ x· héi loµi ng-êi. Ba yÕu
tè nµy thèng nhÊt víi nhau trong mét hÖ thèng tù nhiªn - con ng-êi - x· héi bëi
chóng ®Òu lµ nh÷ng d¹ng thøc kh¸c nhau, nh÷ng tr¹ng th¸i, ®Æc tÝnh, mèi quan
hÖ kh¸c nhau cña vËt ch¸t ®ang vËn ®éng.
5
ThÕ giíi vËt chÊt lu«n lu«n vËn ®éng theo nh÷ng qui luËt, tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh
trong tù nhiªn, con ng-êi vµ x· héi ®Òu chÞu sù chi phèi cña nh÷ng qui luËt phæ
biÕn nhÊt ®Þnh. Sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt ®ã ®· nåi liÒn c¸c yÕu tè cña thÕ
giíi thµnh mét chØnh thÓ thèng nhÊt vÜnh viÔn vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng trong
kh«ng gian vµ theo thêi gian.
Con ng-êi lµ hiÖn th©n cña sù thèng nhÊt gi÷a tù nhiªn vµ x· héi:
Con ng-êi lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn. Con ng-êi t¹o ra x· héi. Con ng-êi
vèn tån t¹i trong tù nhiªn nh-ng sau khi t¹o ra x· héi th× l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi
x· héi. §Ó trë thµnh mét con ng-êi ®Ých thùc con ng-êi cÇn ®-îc sèng trong
m«i tr-êng x· héi, trong mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a ng-êi víi ng-êi víi
ng-êi.Con ng-êi mang trong m×nh b¶n tÝnh tù nhiªn vµ b¶n chÊt x· héi.
ChÝnh v× thÕ ta cã thÓ nãi r»ng con ng-êi cßn lµ hiÖn th©n cña sù thèng nhÊt
gi÷a x· héi vµ tù nhiªn.
1.2.3. Tù nhiªn - nÒn t¶ng cña x· héi:
X· héi vµ tù nhiªn thèng nhÊt víi nhau nªn nã t-¬ng t¸c víi nhau. §©y lµ
mét mèi quan hÖ biÖn chøng hai chiÒu, tr-íc hÕt ta xÐt chiÒu thø nhÊt lµ nh÷ng
t¸c ®éng cña tù nhiªn lªn x· héi loµi ng-êi.
Tù nhiªn v« cïng quan träng víi x· héi .Tù nhiªn võa lµ nguån gèc cña sù
xuÊt hiÖn x· héi võa lµ m«i tr-êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
Tù nhiªn lµ nguån gèc cña sù xuÊt hiÖn x· héi v× x· héi ®ùoc h×nh thµnh
trong sù tiÕn hãa cña thÕ giíi vËt chÊt.
Tù nhiªn lµ m«i tr-êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi v× chÝnh tù nhiªn ®·
cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nhÊt cho sù sèng cña con ng-êi vµ còng chØ
cã tù nhiªn míi cung cÊp ®-îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho c¸c ho¹t ®éng s¶n
xuÊt x· héi. Theo M¸c, con ng-êi kh«ng thÓ s¸ng t¹o ra ®-îc c¸i g× nÕu kh«ng
cã giíi tù nhiªn, nÕu kh«ng cã thÕ giíi h÷u h×nh bªn ngoµi. §ã lµ vËt liÖu trong
®ã lao ®éng cña con ng-êi ®-îc thùc hiÖn, trong ®ã lao ®éng cña con ng-êi t¸c
®éng, tõ ®ã vµ nhê ®ã, lao ®én cña con ng-êi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm.
Tãm l¹i tù nhiªn ®· xung cÊp mäi thø cho sù tån t¹i cña x· héi, mäi thø mµ
lao ®éng cña con ng-êi cÇn. Mµ chÝnh lao ®éng ®· t¹o ra con ng-êi vµ x· héi
6
do ®ã vai trß cña tù nhiªn víi x· héi lµ v« cïng to lín. Tù nhiªn cã thÓ t¸c ®éng
thuËn lîi hoÆc g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt x· héi; cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m
x· héi ph¸t triÓn bëi nã lµ nÒn t¶ng cña x· héi.
1.2.4. T¸c ®éng cña x· héi ®Õn tù nhiªn:
Tù nhiªn t¸c ®éng ®Õ x· héi nhiÒu nh- thÕ nµo thÜ x· héi còng t¸c ®éng l¹i
vµo tù nhiªn nh- thÕ.
Tr-íc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh l¹i r»ng x· héi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn nhvËy mçi thay ®æi cña x· héi còng cã nghÜa lµ tù nhiªn thay ®æi.
Bªn c¹nh ®ã x· héi cßn t-¬ng t¸c víi phÇn cßn l¹i cña tù nhiªn mét c¸ch
m¹nh mÏ. Sù t-¬ng t¸c nµy th«ng qua c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi
tr-íc hÕt lµ qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. Lao ®éng lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n ®Çu tiªn
ph©n biÖt ho¹t ®éng cña con ng-êi víi ®éng vËt. Song lao ®éng còng lµ yÕu tè
®Çu tiªn, c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt t¹o nªn sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a x· héi
vµ tù nhiªn. Bëi "lao ®éng tr-íc hÕt lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra gi÷a con ng-êi vµ
tù nhiªn, mét qu¸ tr×nh trong ®ã b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh, con ng-êi lµm
trung gian, ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t sù trao ®æi chÊt gi÷a hä vµ tù nhiªn".
Sù trao ®æi chÊt gi÷a con ng-êi vµ tù nhiªn thÓ hiÖn ë chç: tù nhiªn cung cÊp
cho con ng-êi ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó con ng-êi sèng vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n
xuÊt. Còng chÝnh trong qu¸ tr×nh sö dông nh÷ng nguån vËt chÊt nµy con ng-êi
®· lµm biÕn ®æi nã vµ c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr-êng xung quanh tøc lµ lµm biÕn ®æi
tù nhiªn mét c¸ch m¹nh mÏ. Ho¹t ®éng sèng vµ lao ®éng s¶n xuÊt cña con
ng-êi trong x· héi lµ v« cïng phong phó nªn sù t¸c ®éng vµo tù nhiªn còng v«
cïng phong phó nªn sù t¸c ®éng vµo tù nhiªn còng v« cïng phong phó nh- khai
th¸c kho¸ng s¶n, ®¸nh b¾t c¸ hay kÓ c¶ ®èt rõng, ®Èy tr¶ r¸c th¶i ra tù nhiªn...
Thùc tÕ x· héi lu«n t¸c ®éng tù nhiªn. Giê ®©y víi søc m¹nh cña khoa häc
c«ng nghÖ, mét lùc l-îng d©n sè khæng lå, sù t¸c ®éng nµy trë nªn m¹nh mÏ
h¬n bao giê hÕt.
VÊn ®Ò hiÖn nay lµ trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng nµycon ng-êi cÇn kiÓm tra, ®iÒu
tiÕt viÖc sö dông khai th¸c, b¶o qu¶n c¸c nguån vËt chÊt cña tù nhiªn, nÕu
kh«ng th× khñng ho¶ng sÏ x¶y ra, sù c©n b»ng cña hÖ thèng tù nhiªn - x· héi sÏ
7
bÞ ®e däa. Êy vËy mµ hiÖn nay con ng-êi l¹i ®ang ®i ng-îc l¹i víi nh÷ng ®iÒu
®óng ®¾n: Con ng-êi chÝnh lµ sinh vËt cã kh¶ n¨ng lµm biÕn ®æi tù nhiªn nhiÒu
nhÊt - ChÝnh v× vËy hä ®ang lµ sinh vËt tµn ph¸ thiªn nhiªn khñng khiÕp nhÊt.
Tãm l¹i trong mèi quan hÖ víi m«i tr-êng tù nhiªn x· héi cã vai trß ngµy
cµng quan träng. §Ó gi÷ g×n m«i tr-êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh con ng-êi
cÇn n¾m ch¾c c¸c qui luËt tù nhiªn, kiÓm tra ®iÒu tiÕt sö dông hîp lÝ, b¶o qu¶n
khai th¸c cã hiÖu qu¶ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng t¸i t¹o c¸c nguån vËt chÊt cña tù
nhiªn, ®¶m b¶o c©n b»ng hÖ thèng tù nhiªn - x· héi.
1.2.5. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi:
Cã nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi trong ®ã
quan träng nhÊt lµ tr×nh ®é phµt triÓn cña x· héi vµ sù ®é nhËn thøc, vËn dông
qui luËt tù nhiªn, x· héi vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi.
Mèi quan hÖ tù nhiªn vµ x· héi phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
x· héi:
Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña con ng-êi lÞch sö tù nhiªn vµ lÞch sö x· héi
®· trë nªn g¾n bã vµ quy ®Þnh lÉn nhau. Sù g¾n bã vµ quy ®Þnh nµy phô thuéc
vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi mµ tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ lµ ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt. Sù ra ®êi cña nh÷ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt míi quyÕt ®Þnh sù biÕn chuyÓn
vÒ chÊt cña x· héi loµi ng-êi. ChÝnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt quy ®Þnh tÝnh chÊt
cña mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi v× mçi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau
sÏ cã nh÷ng c«ng cô lao ®éng kh¸c nhau ®Ó khai th¸c giíi tù nhiªn, sÏ cã nh÷ng
môc ®Ých tiÕn hµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Khi c«ng cô thay ®æi, môc ®Ých s¶n
xuÊt cña mçi chÕ ®é s¶n xuÊt thay ®æi th× tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a x· héi
vµ tù nhiªn còng thay ®æi theo.
Ngµy nay, khi cã khoa häc vµ kÜ thuËt ph¸t triÓn song víi chÕ ®é së h÷u tnh©n t- b¶n chñ nghÜa th× con ng-êi coi tù nhiªn kh«ng chØ lµ m«i tr-êng sèng
mµ cßn lµ ®èi t-îng chiÕm ®o¹t nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. Khñng ho¶ng m«i
tr-êng ®· x¶y ra ë nhiÒu n¬i vµ ®ang ®e däa sù sèng cña nh©n lo¹i. §Ó tån t¹i vµ
ph¸t triÓn con ng-êi ph¶i chung sèng hßa b×nh víi thiªn nhiªn, thay ®æi c¸ch
®èi xö víi tù nhiªn mµ quan träng nhÊt lµ ph¶i xãa bá chÕ ®é t- h÷u t- nh©n t8
b¶n chñ nghÜa - nguån gèc s©u xa cña viÖc ph¸ ho¹i tù nhiªn nh»m tèi ®a hãa
lîi nhuËn. NhiÖm vô nµy lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ mäi ng-êi.
Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi phô thuéc vµo tr×nh ®é nhËn thøc
vµ vËn dông c¸c quy luËt trong ho¹t ®éng thùc tiÔn:
Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ con ng-êi ®-îc thÓ hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng
cña con ng-êi. Song con ng-êi hµnh ®éng theo suy nghÜ do ®ã mèi quan hÖ
gi÷a tù nhiªn vµ x· héi phô thuéc vµo tr×nh ®é nhËn thøc, tr-íc hÕt lµ nhËn thøc
c¸c quy luËt vµ viÖc vËn dông nã trong c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn.
Mét nhËn thøc tèt ®i kÌm víi nh÷ng hµnh ®éng theo quy luËt th× con ng-êi
®· t¹o ra mét thÕ giíi hµi háa, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn l©u dµi cña x· héi.
Ng-îc l¹i, nÕu lµm tr¸i quy luËt, chØ khai th¸c, chiÕm ®o¹t nh÷ng c¸i cã s½n
trong giíi tù nhiªn th× sù nghÌo nµn ®i cña giíi tù nhiªn vµ viÖc ph¸ vì c©n b»ng
hÖ thèng tù nhiªn - x· héi lµ kh«ng tr¸nh khái. Con ng-êi sÏ ph¶i tr¶ gi¸ vµ chÞu
diÖt vong.
ViÖc nhËn thøc quy luËt tù nhiªn cÇn ®i kÌm viÖc nhËn thøc quy luËt cña x·
héi vµ ®ång thêi vËn dông chóng trong thùc tiÔn.
Thêi ®¹i ngµy nay khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn, nhËn thøc ®· ®-îc nang lªn
nhiÒu vÊn ®Ò cßn l¹i lµ ph¶i hµnh ®éng cho ®óng.
§Ó tu©n theo c¸c quy luËt tù nhiªn th× viÖc xãa bá chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa lµ
con ®-êng duy nhÊt.
1.2.6. M«i tr-êng - vÊn ®Ò cña chóng ta:
N»m trong mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi, m«i tr-êng vµ ¶nh h-ëng
cña nã ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi cã lÏ lµ vÊn ®Ò quen thuéc nhÊt, nã
th-êng xuyªn ®-îc nh¾c ®Õn quanh ta.
M«i tr-êng lµ g×?
M«i tr-êng lµ toµn bé nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ trong ®ã con ng-êi sinh sèng.
Kh¸i niÖm nµy bao hµm c¶ m«i tr-êng tù nhiªn vµ m«i tr-êng x· héi. ë ®©y
chóng ta sÏ chØ chñ yÕu xÐt ®Õn m«i tr-êng tù nhiªn.
9
M«i tr-êng tù nhiªn ®-îc sö dông víi nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh- m«i
tr-êng sinh th¸i, m«i tr-êng sinh quyÓn. M«i tr-êng sinh th¸i lµ ®iÒu kiÖn
th-êng xuyªn vµ tÊt yÕu ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
Nh- vËy trong mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi th× m«i tr-êng sinh th¸i
®¹i diÖn cho bé phËn cßn l¹i cña tù nhiªn bªn c¹nh bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn
lµ x· héi.
Vai trß cña m«i tr-êng sinh th¸i ®èi víi x· héi trong qu¸ tr×nh lÞch sö ë
nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau còng ®-îc thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸c nhau.
Khi x· héi cßn ë tr×nh ®é m«ng muéi - khi con ng-êi chñ yÕu chØ biÕt s¨n
b¾t h¸i l-îm nh÷ng s¶n phÈm cã s½n trong tù nhiªn th× hÇu nh- con ng-êi hoµn
toµn bÞ giíi tù nhiªn chi phèi, thèng trÞ. Cuéc sèng x· héi hoµn toµn phô thuéc
m«i tr-êng tù nhiªn.
Khi con ng-êi v¨n minh h¬n - nhÊt lµ khi khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn th× con
ng-êi ®· tõng b-íc chÕ ngù ®-îc tù nhiªn. Con ng-êi ®· tõng b-íc chÕ ngù ,
khai th¸c tù nhiªn phôc vô cho nhu cÇu cña m×nh. NhiÒu ngµnh nghÒ ra ®êi tõ
nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh- n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, khai th¸c kho¸ng s¶n,
®ång thêi cã nh÷ng ngµnh Ýt phô thuéc tù nhiªn h¬n còng ra ®êi nh- ®iÖn tö,
phÇn mÒm (míi ra ®êi trong thêi gian gÇn ®©y).
Tuy nhiªn cho ®Õn nay x· héi vÉn phô thuéc m«i tr-êng tù nhiªn rÊt nhiÒu,
nã cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi hoÆc g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt, do ®ã ¶nh
h-ëng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, tèc ®é ph¸t triÓn cña x· héi.
Ta cã thÓ lÊy mét vÝ dô vÒ sù ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng ®èi víi sù ph¸t triÓn
cña x· héi, h·y xem nh÷ng sù phô thuéc vµo m«i tr-êng tù nhiªn tõ xa x-a cña
c¸c x· héi ®· ¶nh h-ëng ®Õn tËn ngµy nay nh- thÕ nµo:
§©y lµ mét ®o¹n trÝch tõ bµi viÕt "Jared Diamond vµ vËn mÖnh cña c¸c
nÒn v¨n minh" cña t¸c gi¶ TrÇn H÷u Dòng ®¨ng trªn t¹p chÝ Tia S¸ng sè
3, th¸ng 3, n¨m 2005:
Trong cuèn "Sóng, Vi trïng, vµ ThÐp: §Þnh mÖnh cña c¸c X· héi Loµi
ng-êi" (Guns, germs and Steel: The Fates of Human Societies", New York:
Norton, 1997) Jared Diamond viÖn dÉn nh÷ng yÕu tè m«i tr-êng vµ cÊu tróc ®Ó
10
gi¶i thÝch t¹i sao c¸c n-íc T©y ph-¬ng træ nªn thèng trÞ thÕ giíi. Môc ®Ých cña
«ng, Diamond béc b¹ch ngay tõ ®Çu, lµ nh»m triÖt h¹ nh÷ng ý kiÕn cho r»ng
chñng téc, v¨n hãa vµ truyÒn thèng cã ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh ®Õn nh÷ng kh¸c
biÖt vÒ c«ng nghÖ cña nh÷ng x· héi kh¸c nhau, trªn nh÷ng ch©u lôc kh¸c nhau,
trong suèt lÞch sö.
Diamond tãm t¾t ph¸t hiÖn cña «ng nh- sau: LÞch sö cña c¸c nhãm d©n kh¸c
nhau kh«ng ph¶i v× sù kh¸c biÖt sinh häc (biological) gi÷a c¸c s¾c d©n mµ v× sù
kh¸c biÖt vÒ m«i tr-êng sinh sèng ngay tõ ®Çu. Nãi c¸ch kh¸c, lý do c¨n b¶n
cña sù bÊt b×nh ®¼ng trong thÕ giíi ngµy nay b¾t nguån tõ rÊt xa trong qu¸ khø.
H·y lÊy n¨m 1500 sau c«ng nguyªn lµm ®iÓm mèc. Cã thÓ xem n¨m nµy lµ
khëi ®iÓm thêi kú c¸c n-íc ch©u ¢u ®i chinh phôc c¸c ch©u lôc kh¸c. Lóc Êy
th× c¸c n-íc ®· cã sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tæ chøc chÝnh trÞ. PhÇn
lín ¢u, ¸ vµ B¾c Phi ®· cã nh÷ng quèc gia ë vµo thêi kú ®å s¾t thËm chÝ vµi
n-íc ®· s¾p sang thêi kú c«ng nghiÖp hãa. Hai nhãm ë ch©u Mü (Inca vµ
Aztec) ®· lµ nh÷ng ®Õ quèc cã dông cô b»ng ®¸ vµ b¾t ®Çu thö nghiÖm víi
®ång. Nh÷ng d©n téc kh¸c th× kÐm ph¸t triÓn h¬n: §a sè d©n ë ch©u óc, ch©u
Mü vµ ch©u Phi (vïng d-íi Sahara) vÉn cßn hoµn toµn dùa vµo n«ng nghiÖp,
thËm chÝ vµi nhãm vÉn cßn sèng nhê s¨n b¾n vµ l-îm nhÆt víi khÝ cô b»ng ®¸.
LÏ dÜ nhiªn, nh÷ng kh¸c biÖt Êy vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµo kho¶ng n¨m 1500
lµ nguyªn do gÇn gòi nhÊt ®-a ®Õn sù chªnh lÖch hiÖn nay trªn thÕ giíi. Nh÷ng
®Õ quèc cã khÝ cô b»ng s¾t sÏ chinh phôc hoÆc tiªu diÖt nh÷ng nhãm d©n chØ cã
khÝ cô b»ng ®¸. Nh-ng Jared Diamond kh«ng hoµn toµn tháa m·n víi c¸ch tr¶
lêi nµy. ¤ng gÆng hái: Nh-ng t¹i thÕ giíi l¹i cã t×nh tr¹ng Êy vµo n¨m 1500?
Ng-îc dßng lÞch sö xa h¬n n÷a, tõ khi thêi ®¹i b¨ng hµ chÊm døt cho ®Õn
11000 n¨m tr-íc t©y lÞch, mäi ng-êi ë kh¾p c¸c ch©u lôc ®Òu sèng nhê s¨n b¾n
vµ h¸i nhÆt. Nh- vËy, chÝnh sù kh¸c biÖt vÒ tèc ®é ph¸t triÓn (cô thÓ lµ gi÷a lôc
®Þa ¢u ¸ vµ nh÷ng lôc ®Þa kh¸c) tõ n¨m 11000 tr-íc t©y lÞch ®Õn 1500 n¨m sau
t©y lÞch ®· ®-a ®Õn sù chªnh lÖch mµ ta thÊy kho¶ng n¨m 1500.
11
Diamond ®¬n cö tr-êng hîp ch©u ¢u thuéc ®Þa hãa T©n ThÕ giíi. HiÓn
nhiªn, ®ã lµ v× ng-êi ch©u ¢u cã tµu bÌ, cã tæ chøc chÝnh trÞ, cã sóng, cã g-¬m
thÐp, cã ngùa, råi c¬ may l¹i ®em theo nh÷ng lo¹i vi trïng bÖnh tËt giÕt thæ d©n
da ®á ngay tr-íc khi nh÷ng ng-êi nµy ®øng lªn chèng cù (v× thÕ s¸ch cã tªn
"Sóng, Vi trïng vµ ThÐp"). Song Diamond kh«ng dõng l¹i ë ®ã, «ng tra hái
thªm. ThÕ th× t¹i sao d©n ch©u ¢u cã nh÷ng lîi ®iÓm Êy mµ thæ d©n ch©u Mü
kh«ng cã (®Æc biÖt, t¹i sao c¸c vi trïng cña d©n ch©u ¢u l¹i ®éc ®Þa ®èi víi thæ
d©n ch©u Mü thay v× ng-îc l¹i?). Cµng truy gÆng, cµng lïi ng-îc vÒ qu¸ khø,
Diamond cµng thÊy c¸c yªu tè m«i tr-êng lµ quan träng.
Cô thÓ, Diamond ph©n biÖt bèn c¸ch kh¸c nhau vÒ m«i tr-êng:
1. Kh¸c nhau thø nhÊt gi÷a c¸c ®¹i lôc lµ vÒ c¸c gièng th¶o méc vµ ®éng vËt
hoang d· mµ con ng-êi cã thÓ ®em vÒ nu«i trång. ¤ng lý luËn r»ng kh¶
n¨ng nu«i trång lµ quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng cã l-¬ng thùc thÆng d-, vµ chØ
khi l-¬ng thùc cã thÆng d- th× x· héi míi "nu«i" ®-îc mét thµnh phÇn
"chuyªn viªn" gióp x· ph¸t triÓn nh÷ng lÜnh vùc nh- c«ng nghÖ, v¨n hãa,
v.v...ChÝnh nh÷ng ph¸t triÓn nµy sÏ t¹o cho x· héi liªn hÖ nh÷ng -u thÕ
chÝnh trÞ vµ qu©n sù so víi l¸ng giÒng.
2. Kh¸c nhau thø hai lµ vÒ nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn sù chuyÓn dÞch (c¶
ng-êi lÉn vËt) trong cïng mét lôc ®Þa. Nh÷ng sù chuyÓn dÞch nµy lµ dÔ
dµng nhÊt ë lôc ®Þa ¢u ¸, bëi v× h-íng chÝnh cña lôc ®Þa nµy lµ ®«ng t©y,
t-¬ng ®ãi Ýt ng¨n trë m«i sinh vµ ®Þa lý.
3. Kh¸c nhau thø ba lµ vÒ nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn sù chuyÓn dÞch gi÷a
c¸c lôc ®Þa. V× nh÷ng ng¨n c¶n ®Þa lý, nhiÒu lôc ®Þa kh«ng nhËn ®-îc
nh÷ng c«ng nghÖ hay thó vËt, th¶o méc tõ c¸c lôc ®Þa kh¸c. Song,
Diamond còng nh×n nhËn, sù biÖt lËp nµy l¾m khi còng cã lîi v× nã
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn nh÷ng gièng vËt nu«i trång t¹i ®Þa ph-¬ng, còng
nh- c¸c c«ng nghÖ b¶n ®Þa.
4. C¸i kh¸c nhau cuèi cïng lµ vÒ d©n sè vµ diÖn tÝch ®Êt ®ai. Lôc ®Þa cµng
réng cµng ®«ng d©n th× cµng cã nhiÒu ng-êi ph¸t minh. H¬n n÷a, trong
mét lôc ®Þa nh- vËy sÏ cã nhiÒu x· héi tranh ®ua h¬n, råi chÝnh sù tanh
12
®ua gi÷a c¸c x· héi gÇn gòi nhau ®ã sÏ g©y ¸p lùc ph¸t minh vµ c¶i c¸ch,
bëi lÏ nh÷ng quèc gia "tôt hËu" sÏ bÞ c¸c quèc gia kh¸c thèng trÞ, thËm
chÝ tiªu diÖt.
Mét ®o¹n thÝch thó trong quyÓn s¸ch lµ sù so s¸nh cña Diamond vÒ sù tiÕn bé
c«ng nghÖ gi÷a Trung Quèc vµ T©y ph-¬ng. Trung Quèc ®· cã nh÷ng h¹m ®éi
viÔn d-¬ng vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XV nh-ng sau ®ã kh«ng l©u th× l¹i
gi¶i thÓ h¹m ®éi nµy, chÊm døt mäi ho¹t ®éng viÔn du, v× lÖnh triÒu ®×nh (cô thÓ
lµ do sù tranh chÊp quyÒn lùc gi÷a c¸c phe trong triÒu ®×nh lóc Êy). ë ch©u ¢u,
tr¸i l¹i, nhµ th¸m hiÓm Columbus ®· t×m ®-îc tµi trî cho chuyÕn ®i cña «ng tõ
triÒu ®×nh T©y Ban Nha sau khi bÞ nhiÒu n¬i kh¸c tõ chèi. Theo Diamond, sù
thèng nhÊt cña Trung quèc cho phÐp n-íc nµy canh t©n tr-íc ph-¬ng T©y, song
còng chÝnh sù thèng nhÊt sím cña Trung quèc ®· lµm gi¶m ®i kh¶ n¨ng ®æi míi
cña n-íc nµy. TriÒu ®×nh ra lÖnh mét c¸i lµ mäi ho¹t ®éng canh t©n dõng l¹i
ngay! ë ch©u ©u th× kh¸c: Mét tiÕn bé bÞ ng¨n chÆn ë n-íc nµy cã thÓ ®-îc tiÕp
tôc ë n-íc kh¸c. c¸c n-íc ch©u ¢u ®ñ gÇn gòi nhau ®Ó chia sÎ nh÷ng ý kiÕn
míi, nh-ng quyÒn hµnh l¹i kh«ng tËp trung ®Õn ®é cã thÓ hoµn toµn giÕt chÕt
mét ý míi...
Cã nhiÒu ng-êi cã thÓ kh«ng thÊy thùc sù bÞ thuyÕt phôc bëi träng t©m ý
kiÕn cña «ng (mµ hä cho r»ng) theo ®ã mäi viÖc ®Òu lµ hËu qu¶ tÊt nhiªn cña
®Þa lÝ, céng víi t×nh tr¹ng d©n sè ngµy cµng cao. NhiÒu ng-êi cho r»ng
Diamond coi nhÑ vai trß cña trÝ tuÖ vµ do ®ã kh«ng thÊy hÕt ®-îc sù quan träng
cña khoa häc trong tiÕn tr×nh lÞch sö. Tuy nhiªn trong lêi b¹t viÕt thªm khi cuèn
s¸ch nµy t¸i b¶n n¨m 2003, Diamond kh¼ng ®Þnh «ng kh«ng hÒ xem nhÑ nh÷ng
yÕu tè vÒ con ng-êi, t- t-ëng hay v¨n hãa. ¤ng chØ muèn nãi r»ng nh×n suèt
nhiÒu ngh×n n¨m lÞch sö th× vai trß cña m«i tr-êng vµ ®Þa lÝ thùc cã tÝnh quyÕt
®Þnh.
Vµi nÐt vÒ Jared Diamond: Jared Diamond (ng-êi Mü, sinh n¨m 1937) hiÖn
lµ gi¸o s- ®Þa lÝ cña tr-êng §¹i häc California t¹i Los Angeles (UCLA). Tuy
«ng cã b»ng tiÕn sÜ vÒ sinh lÝ häc, nh-ng kiÕn thøc cña «ng bao trïm hÇu nh-
13
mäi ngµnh, tõ kiÕn tróc, ng«n ng÷, kh¶o cæ, ®Õn ®éng vËt häc, y häc. ¤ng còng
kh«ng ph¶i lµ mét häc gi¶ "th¸p ngµ": «ng ®· ®i kh¾p ch©u lôc, thËm chÝ sèng
nhiÒu n¨m ë nh÷ng n¬i "gÇn nh- tËn cïng thÕ giíi" (nh- ®¶o T©n Ghi-nª, ®¶o
Phôc Sinh). Hai cuèn s¸ch cña «ng (mét cuèn ra n¨m 1997, ®o¹t gi¶i Pulitzer,
thuéc hµng "best seller", vµ mét cuèn võa ra cuèi n¨m 2004) ®· ®Æt «ng vµo
hµng ngò nh÷ng nhµ t- t-ëng hiÖn ®¹i cã nhiÒu ¶nh h-ëng nhÊt ë Mü.
Bµi trÝch trªm ®-îc ®-a ra chØ nh»m ®-a thªm mét ý kiÕn kh¼ng ®Þnh tÇm
quan träng cña m«i tr-êng tù nhiªn víi x· héi chø kh«ng cã ý ®Þnh b¸c bá vai
trß cña con ng-êi.
Sù bïng næ d©n sè:
Khi nãi ®Õn vÊn ®Ò m«i tr-êng, tù nhiªn vµ x· héi cã mét ®iÓm ta kh«ng thÓ
kh«ng ®Ò cËp, ®ã lµ sù bïng næ d©n sè.
Mçi c¸ thÓ ng-êi ®Òu cã nh÷ng nhu cÇu cña riªng nã, nã cÇn tiªu thô c¸c
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, vµ g©y ra c¸c ¶nh h-ëng nhÊt ®Þnh ®Õn m«i
tr-êng. Khi d©n sè ph¸t triÓn ngµy cµng cao th× nh- cÇu víi tù nhiªn cµng lín;
nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu nh- ¨n mÆc, thùc phÈm, thuèc men, n-íc s¹ch ngµy
cµng thiÕu thèn. §ång thêi nhiÒu vÊn ®Ò m«i tr-êng còng n¶y sinh nh- « nhiÔm
nguån n-íc, r¸c th¶i ®Æc biÖt lµ viÖc t¨ng c-êng khai th¸c c¸c nguån ®Õn c¹n
kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña con ng-êi. ¸p lùc lªn
m«i tr-êng ngµy cµng lín vµ thùc sù kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr-êng lµ cã
h¹n.
Sù bïng næ d©n sè thùc tÕ lµ sù t¨ng lªn rÊt nhanh cña sè l-îng c¸ thÓ cña
quÇn thÎ ng-êi lµ mét vÝ dô cho sù ph¸t triÓn vèn cã ë tÊt c¶ c¸c loµi. Mét quy
luËt kÌm theo lµ: Khi sè l-îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ v-ît qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng
cña m«i tr-êng th× sù chÕt hµng lo¹t sÏ x¶y ra nh-ng th-êng lµ tõng vïng chø
kh«ng ph¶i lµ quy m« toµn cÇu (I.M. Barrett and oth, 1986)
NÕu ®iÒu nµy x¶y ra víi loµi ng-êi th× qu¶ lµ tai häa. Mµ nh÷ng c¸ch øng xö
sai cña con ng-êi víi tù nhiªn hiÖn nay ®ang lµm gi¶m ®i søc chÞu ®ùng cña tù
14
nhiªn. Do ®ã chóng ta cÇn gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò m«i tr-êng va c- xö ®óng víi tù
nhiªn.
Nguyªn nh©n cña sai lÇm nµy lµ do chÕ ®é t- h÷u t- b¶n chñ nghÜa, cÇn xãa
bá nã, khi x©y dùng ®ùoc chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, con ng-êi sÏ c- xö tèt h¬n
víi tù nhiªn v× kh«ng cßn bÞ lîi nhuËn chi phèi.
2. VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr-êng hiÖn nay ë ViÖt Nam:
Qua phÇn trªn chóng ta thÊy râ rµng cÇn ph¶i b¶o vÖ m«i tr-êng, g×n gi÷ sù
c©n b»ng cña hÖ thèng tù nhiªn - x· héi nh»m ®¶m b¶o sù tån t¹i ph¸t triÓn l©u
dµi vµ æn ®Þnh cho x· héi loµi ng-êi. Giê chóng ta sÏ xem xÐt vÊn ®Ò trong ®iÒu
kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam.
2.1. Kh¸i qu¸t vÒ m«i tr-êng vµ c¸c nguån tµi nguyªn cña ViÖt Nam:
ViÖt Nam: Nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh
Thñ ®«
: Hµ Néi
Ng«n ng÷ chÝnh thøc
: tiÕng ViÖt
§¬n vÞ tiÒn tÖ
: ®ång
DiÖn tÝch
: 329.566 km2
D©n sè -íc tÝnh (n¨m 1998)
: 78 triÖu ng-êi
Tèc ®é t¨ng tr-ëng d©n sè
: 2,3%
MËt ®é d©n c-
: 210 ng-êi/km2
Thêi gian t¨ng gÊp ®«i sè d©n
: 31 n¨m
DiÖn tÝch b¶o tån trªn tæng sè diÖn tÝch
:7 %
Tæng sè diÖn tÝch ®-îc b¶o tån
: 22.976 km2
Sè khu vùc ®-îc b¶o tån
: 101
Nguån: UNFPA, Côc kiÓm l©m, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
15
C¸c nguån tµi nguyªn ViÖt Nam:
2.1.1. Tµi nguyªn ®Êt ViÖt Nam:
Quü ®Êt cña viÖt Nam cã tæng diÖn tÝch h¬n 33 triÖu ha, tæng diÖn tÝch ®Êt
b×nh qu©n ®Çu ng-êi lµ 0,6 ha (®øng thø 159 trªn thÕ giíi).
Tæng sè cã h¬n 16 triÖu ha ®Êt feralit, 3 triÖu ha ®Êt phï sa, ®Êt mïn vµng ®á
h¬n 3 triÖu ha, ®Êt x¸m b¹c mµu h¬n 3 triÖu ha... Tæng tiÒm n¨ng dù tr÷ quü ®Êt
n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam lµ 10 - 11 triÖu ha, trong ®ã gÇn 7 triÖu ha ®-îc sö
dông vµo n«ng nghiÖp, 3 trªn 4 trong sè ®ã lµ trång c©y hµng n¨m.
MÆn hãa, chua phÌn hãa, b¹c mµu hãa, c¸t lÊn , ®Êt tròng óng n-íc, ®Êt dÔ bÞ
tho¸i hãa, ®Êt khã phôc håi lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i l-u ý.
2.1.2. Tµi nguyªn n-íc ViÖt Nam:
ViÖt Nam cã kho¶ng 2345 con s«ng (dµi tõ 10 km trë lªn).
Tæng dßng ch¶y cña hÖ thèng s«ng Cöu long lµ 520 km3 /n¨m, cña s«ng
Hång vµ s«ng Th¸i b×nh 120 km3/n¨m.
N-íc ngÇm cã thÓ khai th¸c kho¶ng 2,7 triÖu km3/ngµy.
§Õn n¨m 2000 l-îng n-íc lÊy ®i cho tiªu dïng ë ViÖt nam tæng sè kho¶ng
90 ®Õn 100 km3 (xÊp xØ 30% l-îng n-íc s¶n sinh ra trong l·nh thæ.
2.1.3. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ViÖt Nam:
N-íc ta n»m gi÷a hai vµnh ®ai t¹o kho¸ng lín cña thÕ giíi lµ Th¸i B×nh
D-¬ng vµ §Þa Trung H¶i.
ViÖt nam cã h¬n 3500 má gåm 80 lo¹i kho¸ng s¶n. Míi chØ cã 270 má ®-îc
khai th¸c gåm 32 lo¹i kho¸ng s¶n.
Kho¸ng s¶n chñ yÕu: Than tr÷ l-îng 3 ®Õn 3,5 tû tÊn; dÇu má tr÷ l-îng VÞnh
B¾c bé lµ 500 triÖu tÊn, Nam C«n s¬n 400 triÖu tÊn, Cöu long 300 triÖu tÊn,
VÞnh Th¸i lan 300 triÖu tÊn; quÆng s¾t tr÷ l-îng 700 triÖu tÊn; khÝ ®èt thiªn
nhiªn cã tr÷ l-îng lín.
Tµi nguyªn kho¸ng vËt cña ViÖt nam ®-îc ®¸nh gi¸ lµ to lín, ®ñ c¬ së cho
c«ng nghiÖp hãa.
2.1.4. M«i tr-êng vµ tµi nguyªn biÓn ViÖt Nam:
16
ViÖt Nam cã vïng biÓn réng trªn 1 triÖu km2 cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ
vµ cã ®é ®a d¹ng sinh häc cao.
ViÖt Nam cã trªn 100 loµi c¸ cã s¶n l-îng cao, cßn cã nhiÒu h¶i s¶n quý
nh-: cua, mùc, sß huyÕt, trai, hµu, h¶i s©m, bµo ng-, rïa biÓn, ®åi måi, ngäc
trai. Ven bê cã sß, ngao , ®iÖp, hµu, phi, don víi s¶n l-îng hµng chôc v¹n tÊn
mét n¨m.
BiÓn ViÖt Nam n»m trong mét trong 5 æ b·o cña hµnh tinh. H¬n 100 n¨m
gÇn ®©y cã 493 c¬n b·o, trung b×nh 4,7 c¬n mét n¨m.
2.1.5. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc:
ViÖt Nam lµ n-íc cã nguån tµi nguyªn rõng lín vµ cã gi¸ trÞ. NhiÒu ng-êi
d©n sèng phô thuéc vµo rõng: ViÖt Nam cã tõ 7 ®Õn 8 triÖu d©n sèng ë rõng, 18
triÖu d©n cã cuéc sèng g¾n víi rõng.
Rõng cho vËt liÖu x©y dùng, n¨ng l-îng, d-îc liÖu, gien ®éng vËt hoang d·.
Rõng ngËp m¨n lµ c¸i n«i cña t«m c¸ biÓn, b¶o tån sinh häc, chèng sãi mßn
®Êt, ®iÒu hßa khÝ hËu, t¨ng n-íc ngÇm, chèng lò lôt, x©m thùc. Th¶m thùc vËt
phong phó cña rõng ViÖt Nam ®· t¹o cho l·nh thæ ViÖt Nam cã mét hÖ ®éng vËt
vµ nguån tµi nguyªn ®éng vËt v« cïng phong phó, ®a d¹ng vµ ®µy sù hÊp dÉn.
ChÝnh nguån tµi nguyªn ®éng vËt nµy ®· tõng lµ nguån cung cÊp thùc phÈm, lµ
nguån d-îc liÖu ®éc ®¸o, lµ nguyªn liÖu chÕ biÕn ra c¸c mÆt hµng mü nghÖ
trang ®iÓm cho cuéc sèng.
Tuy nhiªn tµi nguyªn rõng ViÖt Nam l¹i ch-a ®-îc khai th¸c hîp lý. Trung
b×nh hµng n¨m ViÖt Nam mÊt 200 ngµn ha rõng. §é che phñ rõng tõ 37% n¨m
1943, n¨m 2000 cßn kho¶ng 20%(66.420 km2).
VÒ ®a d¹ng sinh häc, ViÖt nam cã ®é ®a d¹ng sinh häc cao:
VÒ thùc vËt: Cã kho¶ng 12.000 loµi c©y cã m¹ch, 10% lµ ®Æc h÷u. 800 loµi
rªu, 600 loµi nÊm lín.2300 loµi dïng lµm l-¬ng thùc, thùc phÈm, thøc ¨n cho
gia sóc, lÊy gç, tinh dÇu,1500 loµi c©y lµm d-îc liÖu. ë d-íi n-íc ngät cã h¬n
1000 loµi t¶o. NhiÒu loµi cã gi¸ trÞ dinh d-ìng cao. ë biÓn còng cã h¬n 1000
loµi t¶o.
17
Giíi ®éng vËt còng v« cïng phong phó, ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi
B¶ng so s¸nh thµnh phÇn loµi ®éng vËt ë ViÖt Nam so víi thÕ giíi (chØ tÝnh
mét sè nhãm ®éng vËt ë bËc loµi)
STT
Nhãm ®éng vËt
Sè loµi ë ViÖt
Sè loµi trªn thÕ
Nam
giíi
1
Thó
275
4.000
2
Chim
828
9.672
3
Bß s¸t
260
6.300
4
L-ìng c-
82
4.184
5
C¸
2.600
19.000
6
C«n trïng
7.000
751.000
HÖ ®éng vËt rõng ViÖt Nam kh«ng nh÷ng giµu vÒ thµnh phÇn loµi mµ cã
nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng cho hÖ ®éng vËt §«ng Nam ¸, kh«ng nh÷ng thÕ ViÖt Nam
cã møc ®é cao vÒ tÝnh ®Æc h÷u (endemic) so víi c¸c n-íc trong vïng phô §«ng
D-¬ng. Thiªn nhiªn ViÖt Nam víi sù ®a d¹ng sinh häc cã tÇm cì quèc tÕ ®-îc
chó ý vµ ®¸nh gi¸ cao.
Tuy nhiªn do c¸c ho¹t ®éng khai th¸c kh«ng hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn
sinh vËt, ph¸ hñy m«i tr-êng sèng, ®a d¹ng sinh häc ViÖt Nam ®ang bÞ ®e däa
nghiªm träng.
NhiÒu loµi ®éng vËt ®· biÕn mÊt hoµn toµn (nh- tª gi¸c hai sõng), sè loµi bÞ
®e däa ngµy cµng nhiÒu. Mét sè loµi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt lµ: tª gi¸c mét
sõng, bß x¸m, bß rõng, h¹c cæ tr¾ng, ®åi måi, cãc tÝa...
Tª gi¸c Java (tª gi¸c mét sõng: Rinoceros sondaicus) lµ loµi cã nguy c¬
tuyÖt chñng cao hµng ®Çu ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi. ë ViÖt Nam chØ cã
kho¶ng 7 c¸ thÓ loµi nµy t¹i V-ên quèc gia C¸t Tiªn.
2.1.6. VÊn ®Ò m«i tr-êng ë ViÖt Nam:
18
Do chiÕn tranh tµn ph¸, sù gia t¨ng d©n sè nhanh, sù ph¸t triÓn cña c¸c
ngµnh kinh tÕ, tµi nguyªn m«i tr-êngViÖt Nam ®· bÞ ph¸ hñy nhiÒu. Thùc sù
ViÖt Nam ®ang gÆp nhiÒu vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng.
Ngµy nay ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiªn ®¹i hãa ®Êt
n-íc, nÒn kinh tÕ míi chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr-êng. Sù ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp víi nh÷ng c«ng nghÖ Ýt th©n thiÖn víi m«i tr-êng ®ång thêi víi mét hÖ
thèng chÝnh s¸ch vµ thùc hiÖn Ýt hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o vÖ m«i tr-êng ®ang
lµm cho m«i tr-êng ViÖt Nam trë nªn « nhiÔm h¬n. C¬ chÕ thÞ tr-êng cïng víi
mét bé phËn nh©n d©n thiÕu hiÓu biÕt s½n sµng khai th¸c ®Õn c¹n kiÖt mäi
nguån tµi nguyª v× lîi nhuËn. §ãi nghÌo còng ®Èy nhiÒu ng-êi vµo c¶nh ph¶i
tµn ph¸ thiªn nhiªn v× miÕng c¬m manh ¸o hµng ngµy. Ngay c¶ du lÞch sinh
th¸i, khi ®-îc tæ ch-c kh«ng hîp lÝ còng ph¸ hñy c¶nh quan m«i tr-êng. R¸c
th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp, khãi bôi ngµy cµng nhiÒu h¬n vµ thùc sù rÊt khã
gi¶i quyÕt.
B¶y vÊn ®Ò m«i tr-êng gay cÊn cña ViÖt Nam:
1. N¹n ph¸ rõng:
N¨m 1943 ta cã
37% ®Êt phñ xanh
N¨m 1975 "
29,1%
"
N¨m 1983 "
23,6%
"
§èi víi vïng nhiÖt ®íi d-íi 30% lµ khñng ho¶ng m«i tr-êng. ChÕ
®é thñy v¨n thay ®æi khÝ hËu thay ®æi c¶nh quan thay ®æi suy
tho¸i ®é ®a d¹ng sinh häc.
2. Suy gi¶m tµi nguyªn ®Êt: Gi¶m diÖn tÝch b×nh qu©n ®Çu ng-êi lµ do d©n
sè t¨ng.
N¨m 1940 ViÖt Nam cã 0,2 ha/ ng-êi
1960 ViÖt Nam cã 0,18 ha/ ng-êi
1970 ViÖt Nam cã 0,15 ha/ ng-êi
1980 ViÖt Nam cã 0,13 ha/ ng-êi
1990 ViÖt Nam cã 0,11 ha/ ng-êi
N¨m 2000 ViÖt Nam cã 0,06 ha/ ng-êi
19
- Xem thêm -