Lêi nãi ®Çu
B-íc lªn tõ nÒn kinh tÕ phong kiÕn l¹c hËu, tr× trÖ, l¹i ph¶i tr¶i
qua hai cuéc chiÕn tranh gi÷ n-íc khèc liÖt, nÒn kinh tÕ n-íc ta vèn ®·
l¹c hËu l¹i cµng thªm kiÖt quÖ bëi chiÕn tranh. Vµo thêi b×nh, b¾t ®Çu
tõ c¬ së kinh tÕ l¹c hËu, tr× trÖ ®ã, n-íc ta x©y dùng nÒn kinh tÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp, khiÕn cho ®Êt n-íc l©m vµo
t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng. Trong khi ®ã, nhê sö
dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ tr-êng mµ CNTB ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu
vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt
lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ tr-êng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®-îc nh÷ng
thµnh qu¶ vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ng-êi
nh¹y c¶m, tinh tÕ, víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t
triÓn. Tr-íc t×nh h×nh ®ã, trong §¹i héi §¶ng VI, §¶ng ta kÞp thêi
nhËn ra sai lÇm vµ tiÕn hµnh söa ®æi, chuyÓn sang x©y dùng kinh tÕ thÞ
tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN, kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ
nh»m môc tiªu d©n giµu n-íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh.
Míi chËp ch÷ng b-íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Çy gian khã, phøc
t¹p, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ßi hái sù häc tËp, tiÕp thu kinh nghiÖm cña
nh©n lo¹i trªn c¬ së c©n nh¾c, chän lùa cho phï hîp víi hoµn c¶nh vµ
1
®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh häc hái ®ã, triÕt häc M¸cLªnin, ®Æc biÖt lµ ph¹m trï triÕt häc c¸i chung vµ c¸i riªng cã vai trß lµ
kim chØ nam cho mäi ho¹t ®éng nhËn thøc vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng.
§Ó gãp thªm mét tiÕng nãi ñng hé ®-êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ
mµ §¶ng vµ nhµ n-íc ta ®ang x©y dùng, t«i chän vÊn ®Ò "Mèi quan hÖ
gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung vµ vËn dông trong qu¸ tr×nh x©y dùng
kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta" lµm c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh.
Hoµn thµnh tiÓu luËn nµy, t«i hi väng cã thÓ gãp mét phÇn nhá
cña m×nh trong viÖc lµm râ, cñng cè lßng tin cña mäi ng-êi vµo c«ng
cuéc ®æi míi cña nhµ n-íc ta, vµ gióp mäi ng-êi quen thuéc h¬n víi
mét nÒn kinh tÕ míi ®-îc ¸p dông ë ViÖt Nam- nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
®Þnh h-íng XHCN trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi hiÖn nay.
2
Ch-¬ng 1
C¸i riªng vµ c¸i chung d-íi c¸i nh×n
cña triÕt häc Macxit
1.1.C¸c kh¸i niÖm:
Trong cuéc sèng h»ng ngµy, chóng ta th-êng tiÕp xóc víi mét sè
sù vËt hiÖn tuîng qu¸ tr×nh kh¸c nhau.Mçi sù vËt hiÖn tuîng ®ã ®-îc
gäi lµ mét c¸i riªng ,®ång thêi chóng ta còng thÊy gi÷a chung l¹i cã
mÆt gièng nhau t-c lµ tån t¹i c¸i chung gi÷a chóng .
C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn
t-îng, mét qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan.
VÝ dô: Mét hµnh tinh nµo ®Êy hay mét thùc vËt, ®éng vËt nµo ®Êy
lµ c¸i ®¬n nhÊt trong giíi tù nhiªn. C¸i riªng trong lÞch sö x· héi lµ
mét sù kiÖn riªng lÎ nµo ®ã, nh- lµ cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña
ViÖt nam ch¼ng h¹n. Mét con ng-êi nµo ®ã: HuÖ, Trang,... còng lµ c¸i
riªng. C¸i riªng cßn cã thÓ hiÓu lµ mét nhãm sù vËt gia nhËp vµo mét
nhãm c¸c sù vËt réng h¬n, phæ biÕn h¬n. Sù tån t¹i c¸ biÖt ®ã cña c¸i
riªng cho thÊy nã chøa ®ùng trong b¶n th©n nh÷ng thuéc tÝnh kh«ng
lÆp l¹i ë nh÷ng cÊu tróc sù vËt kh¸c. TÝnh chÊt nµy ®-îc diÔn ®¹t b»ng
kh¸i niÖm c¸i ®¬n nhÊt. C¸i ®¬n nhÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó
3
chØ nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mÆt chØ cã ë mét sù vËt nhÊt ®Þnh mµ
kh«ng lÆp l¹i ë nh÷ng sù vËt kh¸c. VÝ dô chiÒu cao, c©n nÆng, vãc
d¸ng... cña mét ng-êi lµ c¸i ®¬n nhÊt. Nã cho biÕt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña
chØ riªng ng-êi ®ã, kh«ng lÆp l¹i ë mét ng-êi nµo kh¸c. CÇn ph©n biÖt
“c¸i riªng” víi c¸i “®¬n nhÊt”.
MÆt kh¸c, gi÷a nh÷ng c¸i riªng cã thÓ chuyÓn hãa qua l¹i víi
nhau, chøng tá gi÷a chóng cã mét sè ®Æc ®iÓm chung nµo ®ã. Nh÷ng
®Æc ®iÓm chung ®ã ®-îc triÕt häc kh¸i qu¸t thµnh kh¸i niÖm c¸i
chung.
C¸i chung lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt,
nh÷ng thuéc tÝnh chung kh«ng nh÷ng cã ë mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt
®Þnh ,mµ cßn ®-îc lÆp l¹i trong nhiÒu sù vËt hiÖn t-îng hay qu¸ tr×nh
riªng lÎ kh¸c, nh÷ng mèi liªn hÖ gièng nhau, hay lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i
riªng.
C¸i chung th-êng chøa ®ùng ë trong nã tÝnh qui luËt, sù lÆp l¹i. VÝ
dô nh- qui luËt cung- cÇu, qui luËt gi¸ trÞ thÆng d- lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm
chung mµ mäi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng b¾t buéc ph¶i tu©n theo.
4
1.2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung:
Trong lÞch sö triÕt häc, mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung ®-îc
quan niÖm kh¸c nhau. Ph¸i duy thùc ®ång nhÊt th-îng ®Õ víi c¸i
chung vµ cho r»ng chØ cã c¸i chung míi tån t¹i ®éc lËp kh¸ch quan vµ
lµ ngu«nhiÒu s¶n sinh ra c¸i riªng. §èi lËp l¹i chñ nghÜa duy thùc, c¸c
nhµ triÕt häc duy danh nh- P. Ab¬la (1079- 1142), §umxcot (12651308) cho r»ng chØ nh÷ng sù vËt, hiÖn t-îng tån t¹i riªng biÖt víi
nh÷ng chÊt l-îng riªng cña chóng míi lµ cã thùc cßn kh¸i niÖm c¸i
chung chØ lµ s¶n phÈm cña t- duy cña con ng-êi. ThÊy ®-îc vµ kh¾c
phôc h¹n chÕ cña hai quan niÖm trªn, triÕt häc duy vËt biÖn chøng cho
r»ng c¸i chung vµ c¸i riªng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng mËt thiÕt víi
nhau, vµ c¶ hai ®Òu tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan.
C¸i chung tån t¹i bªn trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng mµ
biÓu hiÖn sù tån t¹i. Kh«ng cã c¸i chung tån t¹i ®éc lËp bªn ngoµi c¸i
riªng. VÝ dô qui luËt bãc lét gi¸ trÞ thÆng d- cña nhµ t- b¶n lµ mét c¸i
chung, kh«ng thÕ th× kh«ng ph¶i lµ nhµ t- b¶n, nh-ng qui luËt ®ã ®-îc
thÓ hiÖn ra ngoµi d-íi nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸c nhµ t- b¶n (c¸i riªng).
C¸i riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ víi c¸i chung. NghÜa lµ
kh«ng cã c¸i Riªng nµo tån t¹i tuyÖt ®èi ®éc lËp ,ThÝ dô:Mçi con
ng-êi lµ mét c¸i riªng nh-ng mçi con ng-êi kh«ng thÓ tån t¹i ngoµI
5
mèi liªn hÖ víi tù nhiªn vµ x· héi. NÒn kinh tÕ nµo còng bÞ chi phèi
bëi quy luËt cung-cÇu,quy luËt QHSX phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
cña LLSX,dã lµ c¸i chung .Nh- vËy sù vËt hiÖn t-îng nµo còng bao
hµm c¸i chung
C¸i chung lµ bé phËn,nh-ng s©u s¾c h¬n c¸i riªng, cßn c¸i riªng
lµ toµn bé nh-ng phong phó h¬n c¸i chung. C¸i riªng phong phó h¬n
c¸i chung v× ngoµi ®Æc ®iÓm chung ,c¸i riªng cßn cã c¸i ®¬n nhÊt. C¸i
chung s©u s¾c h¬n c¸i riªng v× c¸i riªng ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh
,nh÷ng mèi liªn hÖ æn ®Þnh,tÊt nhiªn, lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng cïng
lo¹i .Do vËy c¸i chung lµ c¸i g¾n liÒn víi b¶n chÊt,quy ®Þnh ph-¬ng
h-íng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸i chung.
Cã thÓ kh¸i qu¸t mét c«ng thøc nh- sau:
C¸i riªng = c¸i chung + c¸i ®¬n nhÊt
C«ng thøc trªn cã thÓ lµ kh«ng hoµn toµn ®óng mét c¸ch tuyÖt
®èi, nh-ng trong mét chõng mùc nµo ®ã th× nã cã thÓ nãi ®-îc mét
c¸ch chÝnh x¸c quan hÖ bao trïm gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. C¸i
chung chØ gi÷ phÇn b¶n chÊt, h×nh thµnh nªn chiÒu s©u cña sù vËt, cßn
c¸i riªng lµ c¸i toµn bé v× nã lµ mét thùc thÓ sèng ®éng. Trong mçi c¸i
riªng lu«n tån t¹i ®ång thêi c¶ c¸i chung vµ c¸i ®¬n nhÊt. Nhê thÕ,
gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa cã sù t¸ch biÖt, võa cã thÓ t¸c ®éng qua l¹i
6
víi nhau, chuyÓn hãa lÉn nhau. Sù " va ch¹m" gi÷a nh÷ng c¸i riªng
võa lµm cho c¸c sù vËt xÝch l¹i gÇn nhau bëi c¸i chung, võa lµm cho sù
vËt t¸ch xa nhau bëi c¸i ®¬n nhÊt. Còng nhê sù t-¬ng t¸c nµy gi÷a
nh÷ng c¸i riªng mµ c¸i chung cã thÓ ®-îc ph¸t hiÖn. VÒ ®iÓm nµy,
Lªnin nãi: "... C¸i riªng chØ cã thÓ tån t¹i trong mèi liªn hÖ dÉn tíi c¸i
chung". VÝ dô, nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ®Òu kh¸c nhau, ®Òu lµ c¸i
" riªng", chóng cã träng l-îng nguyªn tö cña m×nh, cã ho¸ trÞ cña
m×nh, cã ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña m×nh, cã cÊu t¹o vá nguyªn tö cña
m×nh... Nh-ng tÊt c¶ nh÷ng nguyªn tö ®Òu cã c¸i chung: trong mäi
nguyªn tö ®Òu cã h¹t nh©n, vá ®iÖn tö, ®Òu cã nh÷ng h¹t nguyªn tè; h¹t
nh©n cña mäi nguyªn tö ®Òu cã thÓ bÞ ph¸ vì. ChÝnh nhê cã nh÷ng ®Æc
tÝnh chung cho mäi nguyªn tö mµ khoa häc míi cã kh¶ n¨ng biÕn
nguyªn tö cña mét nguyªn tè nµy thµnh nguyªn tö cña mét nguyªn tè
kh¸c. Nguyªn tö, còng nh- bÊt cø hiÖn t-îng nµo kh¸c trong thÕ giíi
kh¸ch quan, lµ sù thèng nhÊt cña c¸i kh¸c nhau vµ c¸i gièng nhau, c¸i
®¬n nhÊt vµ c¸i phæ biÕn.
Trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau, c¸i chung cã thÓ chuyÓn ho¸
thµnh c¸i ®¬n nhÊt vµ ng-îc l¹i. VÝ dô: tr-íc §¹i héi §¶ng VI th× kinh
tÕ thÞ tr-êng, kho¸n s¶n phÈm chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, cßn c¸i chung lµ c¬
chÕ bao cÊp; nh-ng tõ sau §¹i héi §¶ng VI th× kinh tÕ thÞ tr-êng l¹i
7
dÇn trë thµnh c¸i chung, cßn kinh tÕ tËp trung bao cÊp thµnh c¸i ®¬n
nhÊt, chØ cßn tån t¹i trong mét sè ngµnh nh- an ninh quèc phßng...
Sù ph©n biÖt gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®¬n nhÊt nhiÒu khi chØ mang
tÝnh t-¬ng ®èi. Cã nh÷ng ®Æc ®iÓm xÐt ë trong nhãm sù vËt nµy lµ c¸i
®¬n nhÊt, nh-ng nÕu xÐt ë trong nhãm sù vËt kh¸c l¹i lµ c¸i chung. VÝ
dô nh- c©y cèi lµ mét ®Æc ®iÓm chung khi xÐt tËp hîp c¸c c©y nhb¹ch ®µn, ph-îng vÜ, bµng… nh-ng nÕu xÐt trong ph¹m vi thùc vËt th×
c©y cèi chØ lµ mét ®Æc ®iÓm ®¬n nhÊt chØ c¸c lo¹i c©y, mµ ngoµi ra thùc
vËt cßn cã cá, bôi rËm, nÊm... XÐt mét vÝ dô kh¸c, qui luËt cung- cÇu
lµ c¸i chung trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nh-ng trong toµn bé c¸c h×nh
thøc kinh tÕ trong lÞch sö th× nã l¹i chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, ®Æc tr-ng cho
kinh tÕ thÞ tr-êng mµ kh«ng thÓ lµ ®Æc ®iÓm chung cho mäi h×nh thøc
kh¸c nh- kinh tÕ tù cung tù cÊp ch¼ng h¹n.
Trong mét sè tr-êng hîp ta ®ång nhÊt c¸i riªng víi c¸i chung,
kh¼ng ®Þnh c¸i riªng lµ c¸i chung. VÝ dô nh nh÷ng c©u sau: “hoa
hång l¯ hoa”, “kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN l¯ kinh tÕ thÞ
trêng”... Nh÷ng trêng hîp ®ã thÓ hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸i riªng v¯
c¸i chung. Quan hÖ bao trïm cña c¸i riªng ®èi víi c¸i chung ®· trë
thµnh quan hÖ ngang b»ng. Tuy nhiªn nh÷ng ®Þnh nghÜa nh- trªn chØ
8
nh»m môc ®Ých t¸ch sù vËt ra khái nh÷ng ph¹m vi kh«ng thuéc sù vËt
Êy, chø kh«ng dïng ®Ó chØ toµn bé nh÷ng ®Æc tÝnh cña sù vËt.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t-îng,trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh “c¸i ®¬n nhÊt” cã thÓ biÕn th¯nh “c¸i chung” v¯ ngîc
l¹i “c¸i chung” cã thÓ biÕn th¯nh “c¸i ®¬n nhÊt” ,nªn trong ho¹t ®éng
thùc tiÔn cã thÓ v¯ cÇn ph°i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó “c¸i ®¬n nhÊt”
cã lîi cho con ngêi trë th¯nh”c¸i chung” v¯ “c¸i chung” bÊt lîi trë
th¯nh “c¸i ®¬n nhÊt”.
Trªn c¬ së nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, ta ®·
®-a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña ViÖt
nam mét c¸ch thÝch hîp, cè g¾ng theo kÞp tèc ®é t¨ng tr-ëng cña c¸c
n-íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, t¨ng c-êng c¬ së vËt chÊt cho c«ng cuéc
x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
9
Ch-¬ng 2:
C¸i chung vµ c¸i riªng nh×n d-íi vÊn ®Ò
Kinh tÕ ViÖt Nam vµ kinh tÕ thÕ giíi
XÐt vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ta thÊy nÒn kinh tÕ n-íc ta
®ang hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi, sù giao l-u vÒ hµng
ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng
cña nÒn kinh tÕ n-íc ta gÇn gòi h¬n víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi.
T-¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ trong n-íc gÇn gòi h¬n víi
t-¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ. ThÞ tr-êng trong n-íc g¾n liÒn víi
thÞ tr-¬ng thÕ giíi . NÒn Kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét bé phËn cña nÒn
kinh tÕ thÕ giíi. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o nªn mét chØnh thÓ hoµn chØnh cña
nÒn kinh tÕ thÕ giíi
Xu h-íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña mçi n-íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc
tÕ, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia ®· thay ®æi h¼n vÒ chÊt, kh«ng cßn
lµ d©n sè ®«ng, vò khÝ nhiÒu, qu©n ®éi m¹nh mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ.
Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña c¸c quèc gia lµ t¹o ®-îc nhiÒu cña
c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh, lµ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao,
®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. TiÒm lùc kinh tÕ ®·
10
trë thµnh th-íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc, lµ
c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng
cÇm quyÒn.
Nh- vËy víi t- c¸ch lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi th×
viÖc tiÕp thu nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n nh÷ng nÐt chung trong tæng thÓ
®ã ®Ó hoµn thiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ tÊt yÕu . Tuy nhiªn ta kh«ng
®-îc phÐp chØ tiÕp thu mét c¸ch h×nh thøc ph¶i tiÕp thu cã chän läc
cho phï hîp víi ®iÌu kiÖn ®Êt n-íc .Ph¶i gi÷ d-îc nh-ng nÐt ®Æc tr-ng
riªng t-c lµ ph¶i b¶o tån c¸i ®¬n nhÊt cña kinh tÕ ViÖt Nam tõ ®ã cßn
ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi vÒ chÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t
triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng TBCN.
11
Ch-¬ng 3
Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ë
ViÖt Nam trªn c¬ së nguyªn lý vÒ c¸i chung vµ
c¸i riªng
3.1. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan:
3.1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng:
Trªn gãc ®é vÜ m«, thÞ tr-êng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tån t¹i mét
c¸ch kh¸ch quan cïng víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng
ho¸, vµ l-u th«ng hµng ho¸. ë ®©u vµ khi nµo cã s¶n xuÊt hµng ho¸ th×
ë ®ã vµ khi Êy cã thÞ tr-êng. "Khi thÞ tr-êng, nghÜa lµ lÜnh vùc trao ®æi
më réng ra th× quy m« s¶n xuÊt còng t¨ng lªn, sù ph©n c«ng s¶n xuÊt
còng trë nªn s©u s¾c h¬n" (1). Theo David Begg, thÞ tr-êng "lµ sù biÓu
hiÖn thu gän cña qu¸ tr×nh mµ th«ng qua ®ã c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c gia
®×nh vÒ tiªu dïng c¸c mÆt hµng nµo, c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c c«ng ty vÒ
s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo vµ c¸i quyÕt ®Þnh cña ng-êi c«ng
nh©n vÒ viÖc lµm bao l©u, cho ai ®Òu ®-îc dung hßa b»ng sù ®iÒu
12
chØnh gi¸ c¶". Ta còng cã thÓ ®Þnh nghÜa thÞ tr-êng lµ n¬i diÔn ra ho¹t
®éng mua b¸n hµng hãa, n¬i cung gÆp cÇu.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét hÖ thèng tù ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, b¶o
®¶m cã n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ cao; d- thõa vµ phong phó
hµng ho¸; dÞch vô ®-îc më réng vµ coi nh- hµng ho¸ thÞ tr-êng; n¨ng
®éng, lu«n lu«n ®æi
míi mÆt hµng, c«ng nghÖ vµ thÞ tr-êng. §ã lµ mét nÒn kinh tÕ ho¹t
®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, víi nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n nh-: ph¸t
triÓn kinh tÕ hµng ho¸, më réng thÞ tr-êng, tù do kinh doanh, tù do
th-¬ng m¹i, tù ®Þnh gi¸ c¶, ®a d¹ng ho¸ së h÷u, ph©n phèi do quan hÖ
cung- cÇu...
3.1.2. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan
XÐt vÒ hoµn c¶nh lÞch sö, xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ n-íc ta
lµ kinh tÕ phong kiÕn. Ngoµi ra n-íc ta võa míi tr¶i qua hai cuéc chiÕn
tranh gi÷ n-íc khèc liÖt, mµ ë ®ã, c¬ së vËt chÊt vèn ®· Ýt ái cßn bÞ tµn
ph¸ nÆng nÒ.
Sau chiÕn tranh, ta tiÕp tôc x©y dùng nÒn kinh tÕ bao cÊp, kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ TLSX.
Trong thêi gian ®Çu sau chiÕn tranh, víi sù nç lùc cña nh©n d©n ta,
13
cïng sù gióp ®ì cña c¸c n-íc trong hÖ thèng XHCN mµ m« h×nh kÕ
ho¹ch ho¸ ®· ph¸t huy ®-îc tÝnh -u viÖt cña nã. Tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c
hËu vµ ph©n t¸n, b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ nhµ n-íc ®· tËp trung vµo
tay m×nh mét l-îng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n vµ tiÒn b¹c
®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi
kú nµy tá ra phï hîp, ®· huy ®éng ë møc cao nhÊt søc ng-êi søc cña
cho tiÒn tuyÕn.
Sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam, trªn bøc tranh vÒ nÒn kinh tÕ
n-íc ta tån t¹i mét lóc c¶ ba gam mµu: kinh tÕ tù cÊp tù tóc, kinh tÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung vµ kinh tÕ hµng ho¸. Do sù kh«ng hµi hoµ gi÷a c¸c
nÒn kinh tÕ vµ sù chñ quan cøng nh¾c kh«ng c©n nh¾c tíi sù phï hîp
cña c¬ chÕ qu¶n lý mµ chóng ta ®· kh«ng t¹o ra ®-îc ®éng lùc thóc
®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ cßn g©y l·ng phÝ tµi nguyªn, « nhiÔm
m«i tr-êng... Lóc nµy, n-íc ta ®ång thêi còng bÞ c¾t gi¶m nguån viÖn
trî tõ c¸c n-íc XHCN. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã ®· khiÕn cho nÒn
kinh tÕ n-íc ta trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 l©m vµo khñng ho¶ng
trÇm träng, ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót, thËm chÝ ë mét sè n¬i cßn
bÞ n¹n ®ãi ®e do¹. Nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i nµy lµ tõ nh÷ng sai
lÇm c¬ b¶n nh-:
14
Ta ®· thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt trªn
mét qui m« lín trong ®iÒu kiÖn ch-a cho phÐp, khiÕn cho mét bé
phËn tµi s¶n v« chñ vµ kh«ng sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc vèn
®ang rÊt khan hiÕm cña ®Êt n-íc trong khi d©n sè ngµy mét gia
t¨ng víi tØ lÖ kh¸ cao 2, 2%.
Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi theo lao ®éng còng trong ®iÒu kiÖn
ch-a cho phÐp. Khi tæng s¶n phÈm quèc d©n thÊp ®· dïng h×nh
thøc võa ph©n phèi b×nh qu©n võa ph©n phèi l¹i mét c¸ch gi¸n
tiÕp ®· lµm mÊt ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.
ViÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n-íc l¹i sö dông c¸c c«ng cô hµnh
chÝnh, mÖnh lÖnh theo kiÓu thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu tù
do lùa chän cña ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng ®· kh«ng kÝch thÝch
sù s¸ng t¹o cña hµng triÖu ng-êi lao ®éng.
Trong khi ®ã, nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ tr-êng, CNTB ®·
®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n
xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ tr-êng, qu¶n
lý x· héi ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh qu¶ vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh
c«ng céng; con ng-êi nh¹y c¶m, tinh tÕ, víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù
th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Do m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm nh- trªn
mµ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN ë n-íc ta kh«ng thÓ chÊp nhËn viÖc
15
tiÕp tôc kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nh- tr-íc. Víi tinh thÇn tÝch cùc söa
®æi, sau khi ®· nhËn ra nh÷ng sai lÇm, t¹i ®¹i héi VI cña §¶ng ®· chñ
tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi
c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang c¬ chÕ h¹ch to¸n
kinh doanh XHCN. §Õn ®¹i héi VII §¶ng ta x¸c ®Þnh viÖc ®æi míi c¬
chÕ kinh tÕ ë n-íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ trªn thùc tÕ ®ang
diÔn ra viÖc ®ã, tøc lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan
träng trong lý luËn còng nh- trong thùc tÕ.
Ta ®· chÝnh thøc chÊp nhËn kinh tÕ thÞ tr-êng mét c¸ch c¬ b¶n,
cïng nh÷ng -u ®iÓm cña nã mét c¸ch tæng thÓ, l©u dµi mµ kh«ng cßn
®¬n thuÇn phñ nhËn nh- tr-íc n÷a (r»ng kinh tÕ thÞ tr-êng chØ lµ ®Æc
tr-ng riªng cã cña CNTB; n-íc ta kh«ng ®i theo CNTB thÞ còng kh«ng
thÓ ¸p dông kinh tÕ thÞ tr-êng trong ph¸t triÓn kinh tÕ). §¶ng ta cßn
chØ râ r»ng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù phï hîp víi thùc tÕ n-íc ta,
phï hîp víi c¸c qui luËt kinh tÕ vµ víi xu thÕ cña thêi ®¹i:
NÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th×
kh«ng thÓ nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø ch-a muèn nãi
®Õn tÝch luü vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nh÷ng n¨m cuèi
16
cña thËp kû t¸m m-¬i ®· chØ râ thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cò cho
dï chóng ta ®· liªn tôc chóng ta ®· liªn tôc ®æi míi hoµn thiÖn
c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nh-ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi
®¹t møc rÊt thÊp. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng næi nhu cÇu tiªu dïng
cña x· héi, tÝch luü hÇu nh- kh«ng cã, ®«i khi cßn ¨n l¹m c¶ vµo
vèn vay cña n-íc ngoµi.
Do ®Æc tr-ng cña nÒn kinh tÕ tËp trung lµ rÊt cøng nh¾c nªn nã
chØ cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n ng¾n
vµ chØ cã t¸c dông ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng. NÒn kinh tÕ
chØ huy ë n-íc ta tån t¹i qu¸ dµi nªn nã kh«ng nh÷ng kh«ng cßn
t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn mµ nã
cßn sinh ra nhiÒu hiÖn t-îng tiªu cùc lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt
l-îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt.
XÐt vÒ sù tån t¹i thùc tÕ ë n-íc ta nh÷ng nh©n tè cña kinh tÕ thÞ
tr-êng. VÒ vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau.
NhiÒu ý kiÕn cho r»ng thÞ tr-êng ë n-íc ta lµ thÞ tr-êng s¬ khai.
Nh-ng thùc tÕ kinh tÕ thÞ tr-êng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®¹t
®-îc nh÷ng møc ph¸t triÓn kh¸c nhau ë hÇu hÕt c¸c ®« thÞ vµ c¸c
vïng ®ång b»ng ven biÓn. ThÞ tr-êng trong nuíc ®· ®-îc th«ng
suèt vµ v-¬n tíi c¶ nh÷ng vïng hÎo l¸nh vµ ®ang ®-îc më réng
17
víi thÞ tr-êng quèc tÕ. Nh-ng thÞ tr-êng ë n-íc ta ph¸t triÓn ch-a
®ång bé, cßn thiÕu h¼n thÞ tr-êng ®Êt ®ai vµ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thÞ
tr-êng tù do, møc ®é can thiÖp cña nhµ n-íc cßn rÊt thÊp.
Xu h-íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña mçi n-íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp
quèc tÕ chÝnh lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch,
cña c¸c quèc gia lµ t¹o ®-îc tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi
sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. Kinh tÕ ®· trë
thµnh th-íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc, lµ
c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c
®¶ng cÇm quyÒn.
Nh- vËy viÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn kh«ng
thÓ thiÕu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn ta kh«ng ®-îc phÐp chØ tiÕp
thu h×nh thøc kinh tÕ thÞ tr-êng tõ chÕ ®é TBCN (vèn ®-îc ®Èy lªn giai
®o¹n ph¸t triÓn rÊt cao so víi nh÷ng thêi kú tr-íc) mµ tõ ®ã cßn ph¶i
x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi vÒ chÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t
triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng TBCN.
3.2. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta:
18
3.2.1. NÒn kinh tÕ n-íc ta mang b¶n chÊt cña nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi:
Tr-íc hÕt, nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nªn nã
tu©n theo mäi quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng: quy luËt cung- cÇu, quy
luËt gi¸ trÞ thÆng d-, quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ...
C¸c lo¹i thÞ tr-êng, c¸c mèi quan hÖ thÞ tr-êng ®-îc ph¸t triÓn
phong phó, ®a d¹ng, thÓ hiÖn tr×nh ®é cao trong viÖc ph©n c«ng lao
®éng thµnh nhiÒu ngµnh nghÒ. Sù kh¸c biÖt vÒ së h÷u tµi s¶n ®· ®-îc
chÊp nhËn (kh«ng cßn chØ chÊp nhËn h×nh thøc së h÷u nhµ n-íc, tËp
thÓ nh- tr-íc) vµ lîi nhuËn trë thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn. Theo ®ã, ®·
h×nh thµnh mét líp ng-êi míi n¨ng ®éng h¬n, b¸m s¸t thÞ tr-êng h¬n
vµ "biÕt lµm kinh tÕ h¬n". ë n-íc ta hiÖn nay còng h×nh thµnh vµ tån
t¹i c¶ nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng: t©m lý qu¸ coi träng
®ång tiÒn, ch¹y theo lîi nhuËn, sù ph©n cùc giµu nghÌo qu¸ møc, kinh
tÕ ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi…. Kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta còng cã sù qu¶n
lý cña nhµ n-íc ®Ó khèng chÕ, gi¶m bít nh÷ng khuyÕt tËt ®ã cïng
nh÷ng t¸c h¹i cña nã. Nh-ng tuy nhiªn, nh÷ng khuyÕt tËt ®ã vÉn cßn
tån t¹i ©m Ø trong x· héi vµ trong suy nghÜ cña mét sè ng-êi.
NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta hiÖn nay còng tu©n theo xu h-íng
chung ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n-íc
19
kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, tiÕn tíi hoµ nhËp
thµnh mét thÞ tr-êng chung trªn toµn thÕ giíi. T-¬ng quan gi¸ c¶ cña
c¸c lo¹i hµng ho¸ trong n-íc còng ngµy cµng gÇn gòi h¬n víi t-¬ng
quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ.
3.2.2. Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
®Þnh h-íng XHCN ë ViÖt nam:
NÕu trong CNTB hiÖn ®¹i, kinh tÕ thÞ tr-êng ®Æt d-íi sù qu¶n lý
cña nhµ n-íc t- s¶n ®éc quyÒn v× lîi Ých cña giai cÊp t- s¶n, th× trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n»m d-íi sù qu¶n lý cña nhµ n-íc XHCN nh»m
phôc vô lîi Ých cña nh©n d©n, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi¶i phãng
con ng-êi, vµ v× con ng-êi. §Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã, ph¶i t×m kiÕm
nhiÒu gi¶i ph¸p, kh«ng gi¶n ®¬n chØ xem xÐt quan hÖ së h÷u mµ lµ gi¶i
quyÕt ®ång bé tõ vÊn ®Ò së h÷u, qu¶n lý, ph©n phèi; t×m ®éng lùc cho
sù ph¸t triÓn trªn c¬ së x©y dùng vËt chÊt- kü thuËt cho x· héi míi, lµ
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, biÕn n-íc ta tõ mét n-íc
n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §-êng
lèi ph¸t triÓn ®ã ®· ®-îc §¶ng ta chØ râ: X©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng
cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN; lu«n gi÷ v÷ng
®Þnh h-íng XHCN trong qu¶ tr×nh ®æi míi, kÕt hîp víi sù kiªn ®Þnh vÒ
môc tiªu, nguyªn t¾c vµ linh ho¹t trong gi¶i ph¸p.
20
- Xem thêm -