HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ-HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
BÁO CÁO TỔNG HỢP
ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ NĂM 2009-2010
ĐÊ TÀI
SỰ SÁNG TẠO CỦA KHU ỦY KHU 5 TRONG LÃNH ĐẠO
CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ CỨU NƯỚC (19541975)
Mã số đề tài: B.3.09-01
Chủ nhiệm đề tài: TS. Trần Tăng Khởi
Thư ký đề tài:
Th.S. Lê Nhị Hòa
Cơ quan chủ trì: Học viện Chính trị-Hành chính khu
vực III
8540
Đà nẵng, tháng 8 năm 2010
LỜI MỞ ĐẦU
1.Tính cần thiết của đề tài
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945-1954) và
cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), để thuận lợi cho việc chỉ
đạo chiến tranh, Đảng và Nhà nước ta đã phân chia cả nước thành nhiều liên khu
(khu) bao gồm một số tỉnh liên hoàn. Khu 5 là địa bàn có ý nghĩa chiến lược
quan trọng cả về chính trị, kinh tế và quân sự ở miền Nam Việt Nam nói riêng
và trên phạm vi cả nước nói chung. Qua nhiều lần điều chỉnh địa giới, nhưng địa
bàn Khu 5 chủ yếu vẫn là các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
Đây là địa bàn chiến lược nối hai miền đất nước, có diện tích hơn 97.000 km2,
chiếm 2/7 lãnh thổ quốc gia, phía Tây có chung đường biên giới với nước Lào
và Campuchia (307 km với Lào, 409km với Campuchia). Địa hình Khu 5 gồm
hai vùng chủ yếu là đồng bằng ven biển và vùng rừng núi Tây Nguyên. Sau khi
chiếm được Tây Nguyên, thực dân Pháp xúc tiến thành lập cái gọi là xứ “ Tây
kỳ tự trị” hòng chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc; gấp rút tổ chức “ Lực lượng vũ
trang Cao nguyên” nhằm phục vụ cho mưu đồ thống trị lâu dài của chúng ở Việt
Nam nói riêng và Đông Dương nói chung. Tiếp đó, trong cuộc chiến tranh xâm
lược Việt Nam, đế quốc Mỹ ra sức xây dựng, củng cố, phát triển hệ thống đồn
bốt, thiết lập bộ máy kềm kẹp nhân dân, sử dụng hỏa lực không quân, hải quân
đánh phá có tính chất hủy diệt vùng giải phóng, các căn cứ cách mạng; ra sức
ngăn chặn hành lang vận chuyển Bắc- Nam, đặc biệt là tuyến đường mòn Hồ
Chí Minh- đoạn đi qua địa bàn Tây Nguyên. Mặt khác, chúng nuôi dưỡng, chỉ
đạo lực lượng Fulrô chống phá cách mạng nước ta trong chiến tranh cũng như
chuẩn bị cho kế hoạch hậu chiến hòng tách Tây Nguyên thành một “ Nhà nước
tự trị”. Vùng rừng núi chiếm 2/3 diện tích với nhiều điểm cao khống chế không
chỉ đối với miền Trung Việt Nam mà còn cả với Hạ Lào và Đông bắc
Campuchia. Đây cũng chính là cơ sở để nhiều nhà chiến lược quân sự nhận
định: “Ai khống chế được Tây Nguyên, người đó làm chủ được Đông Dương”.
1
Vùng đồng bằng chạy dọc theo bờ biển, gắn liền và dựa lưng vào núi rừng
Tây Nguyên. Đây là dải đồng bằng hẹp, xen kẽ với đồi núi. Bên cạnh đó, Khu 5
còn có bờ biển dài hơn 1.100km uốn theo hình cánh cung, xen kẽ có nhiều điểm
cao. Đường sá ở khu 5 khá liên hoàn với hệ thống quốc lộ 1, 7, 14, 26, 27,
19…tạo ra sự liên thông từ Bắc vào Nam, từ Đông sang Tây, cũng như sự nối
kết giữa các địa phương trong khu vực. Như vậy, cấu trúc địa hình của Khu 5 đã
tạo nên ở đây thế chiến lược 3 vùng tương đối hoàn chỉnh: Rừng núi, nông thôn,
đồng bằng ven biển và đô thị. Đây là điều kiện rất quan trọng để Khu 5 xây
dựng thế trận đảm bảo cho chiến tranh nhân dân địa phương cũng như tác chiến
của bộ đội chủ lực phát triển.
Với địa bàn có vị trí địa lý, cấu trúc địa hình hiểm yếu về quân sự, Khu 5
trong lịch sử cận, hiện đại Việt Nam luôn là mục tiêu đột phá đầu tiên trong các
cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Đối với đế quốc
Mỹ, Khu 5 là đầu cầu quan trọng để triển khai lực lượng, phương tiện và bảo
đảm hậu cần, kỹ thuật để chống phá phong trào cách mạng, là bàn đạp tiến công
trong âm mưu tiêu diệt các cơ quan đầu não và lực lượng vũ trang của ta ở các
khu căn cứ. Đế quốc Mỹ đã thiết lập ở đây hệ thống quân sự và hậu cần, bảo
đảm cho bộ máy xâm lược không chỉ có ở Khu 5 mà cả chiến trường Trung
Đông Dương, trong đó có những căn cứ quân sự liên hợp hải- lục- không quân
như Đà Nẵng, Cam Ranh. Những căn cứ liên hợp đó còn là bàn đạp để địch
khống chế vùng biển Đông và tiến hành chiến tranh phá hoại miền Bắc. Do vị trí
chiến lược quan trọng, vùng đồng bằng ven biển là nơi ta bám trụ, quần lộn
thường xuyên với địch, tạo thế xen kẽ, chia cắt, bao vây, tiến công sâu vào các
trung tâm đầu não hành chính và quân sự của địch, biến hậu phương địch thành
tiền phương của ta. Một cách tổng quát, có thể thấy rằng, trong cuộc kháng
chiến chống Mỹ, cứu nước ( 1954-1975 ), Khu 5 là địa bàn diễn ra cuộc đấu
tranh dai dẳng, ác liệt giữa một bên là Mỹ ngụy tập trung đánh phá bằng mọi thủ
đoạn nham hiểm, thâm độc, từ thí điểm chính sách “ Tố cộng, diệt cộng” đến
quốc sách “ Ấp chiến lược”, bình định, lấn chiếm…hòng tiêu diệt phong trào
cách mạng khu 5, biến Khu 5 thành bàn đạp trực tiếp tiến hành âm mưu phá hoại
2
và xâm lược miền Bắc xã hội chủ nghĩa, và một bên là lực lượng cách mạng
quyết tâm bảo vệ, mở rộng vùng giải phóng, vùng tự do rộng lớn, xây dựng lực
lượng cách mạng, cùng cả nước quyết tâm đánh bại các chiến lược chiến tranh
xâm lược của đế quốc Mỹ, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Quân ủy Trung
ương mà trực tiếp là Khu ủy Khu 5, quân dân và các lực lượng cách mạng trên
địa bàn Khu 5 đã sáng tạo ra nhiều cách đánh giặc độc đáo, kết hợp tiến công
với nổi dậy, nổi dậy và tiến công, từng bước làm phá sản các chiến lược chiến
tranh xâm lược của đế quốc Mỹ trên địa bàn. Đặc biệt từ năm 1965, sự ra đời
các “ Vành đai diệt Mỹ” đã thể hiện bước phát triển mới, sáng tạo và độc đáo
của chiến tranh nhân dân trên chiến trường Khu 5. Đây là loại hình hoạt động
tổng hợp của lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang địa phương, có sự hỗ trợ
của bộ đội chủ lực; thực hiện kết hợp chặt chẽ, linh hoạt phương châm “ba mũi
giáp công” của chiến tranh nhân dân. “ Vành đai diệt Mỹ” trên chiến trường Khu
5 thể hiện tư tưởng làm chủ và tiến công của chiến tranh nhân dân Việt Nam
trong kháng chiến chống Mỹ. Đây cũng là sự khởi đầu cung cấp những kinh
nghiệm quý để quân dân các địa phương trên chiến trường miền Nam bắt tay tổ
chức, củng cố hàng loạt các “Vành đai diệt Mỹ” khác, từng bước tiêu hao, tiêu
diệt sinh lực địch; đồng thời ngăn chặn, hạn chế sức tiến công của địch, giữ
vững vùng làm chủ và vùng giải phóng của ta.
Thực tiễn quá trình chỉ đạo tiến hành chiến tranh nhân dân chống Mỹ, cứu
nước trên địa bàn Khu 5 cũng chính là quá trình Khu ủy Khu 5 từng bước vận
dụng linh hoạt đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng. Đó là sự vận dụng
đúng đắn sức mạnh tổng hợp của hai lực lượng quân sự và chính trị; hai hình
thức đấu tranh vũ trang và đấu tranh chính trị; ba mũi giáp công trên 3 vùng
chiến lược. Đó còn là việc xây dựng thế trận lòng dân, dựa vào dân, phát huy
sức mạnh của nhân dân…Chính vì biết xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân,
dựa vào nhân dân, kết hợp chặt chẽ các mặt đấu tranh chính trị, quân sự, binh
vận; kết hợp giữa chiến tranh du kích với chiến tranh chính quy mà quân, dân
Khu 5 đã sáng tạo nhiều cách đánh độc đáo, giành và giữ quyền chủ động trên
3
chiến trường, góp phần đắc lực cùng quân và dân miền Nam tiến lên giành
thắng lợi hoàn toàn.
Trong những năm gần đây và sắp đến, Khu 5 vẫn là một trọng điểm để các
thế lực thù địch thực hiện âm mưu “ Diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ,
hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở nước ta. Những vụ bạo loạn chính trị xã hội
ở Tây Nguyên vào năm 2001 và năm 2004 phần nào là những minh chứng. Vì lẽ
đó, những kinh nghiệm được đúc kết về xây dựng lực lượng cách mạng, tiến
hành chiến tranh nhân dân trên chiến trường Khu 5 trong thời kỳ kháng chiến
chống Mỹ, cứu nước không chỉ có ý nghĩa khoa học mà vẫn còn ý nghĩa hết sức
quý báu, bổ ích trong công cuộc xây dựng và củng cố thế trận chiến tranh nhân
dân, thế trận quốc phòng toàn dân trên địa bàn trong giai đoạn hiện nay.
Xuất phát từ nhận thức trên, chúng tôi chọn vấn đề: “ Sự sáng tạo của Khu
ủy Khu 5 trong lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975)”
để đăng ký đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài:
Sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, công tác tổng kết
cuộc chiến tranh trên địa bàn Quân khu 5 được Đảng ta, Bộ Tư lệnh Quân khu 5
và các địa phương ở Khu 5 triển khai khá tích cực.
Trong tác phẩm “ Nam Trung Bộ kháng chiến 1954-1975” của Viện Lịch sử
Đảng, Hội đồng biên soạn lịch sử Nam Trung Bộ kháng chiến, xuất bản năm
1992, các tác giả đã đề cập một số nội dung sau:
- Phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Nam
Trung Bộ trước khi có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược ở Nam Trung Bộ từ lúc
Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập đến năm 1940.
- Cuộc vận động đấu tranh giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa Tháng 8
năm 1945.
- Xây dựng chính quyền nhân dân và lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực
dân Pháp (1945-1954).
4
- Hệ thống quá trình lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước ở Nam Trung
Bộ qua các giai đoạn:
+ Từ đấu tranh chính trị đòi thi hành Hiệp định Giơnevơ đến phong trào
nhân dân nổi dậy chuyển lên thế tiến công địch(1954-1960).
+ Đẩy mạnh đấu tranh vũ trang và đấu tranh chính trị đánh bại chiến
lược “Chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ ( 1961-1965).
+ Cùng cả nước đánh bại chiến lược “ Chiến tranh cục bộ” của đế quốc
Mỹ ( giữa năm 1965-1968).
+ Đánh bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ
(1969-1972).
+ Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975 giải phóng hoàn toàn
Nam Trung Bộ.
Tổng kết quá trình kháng chiến của Nam Trung Bộ, các tác giả đã nêu lên
một số nguyên nhân thắng lợi:
- Truyền thống đoàn kết chiến đấu lâu đời của nhân dân, ngày nay có sự lãnh
đạo của Đảng, ý chí đoàn kết chiến đấu lại được nhân lên gấp bội. Đó cũng là
thắng lợi của tinh thần dũng cảm, trí thông minh và sự sáng tạo vô tận của
nhân dân khi đã thật sự làm chủ cuộc chiến đấu của mình.
- Đảng bộ các khu, tỉnh đã quán triệt, vận dụng đường lối, chính sách của
Đảng khá phù hợp với tình hình thực tế của địa phương trên những vấn đề:
+ Đối với kẻ thù xâm lược tàn bạo dùng sức mạnh quân sự để nô dịch
nhân dân ta, thì không có con đường nào khác là phải dùng bạo lực chống
lại, đó là bạo lực chính trị kết hợp với bạo lực vũ trang, tạo ra sức mạnh tổng
hợp đánh thắng mọi kẻ thù.
+ Đường lối, chủ trương đấu tranh cách mạng chỉ có thể dẫn đến thắng
lợi khi nó thấm sâu trong quảng đại quần chúng nhân dân và biến thành hành
động tự giác, sáng tạo của quần chúng. Sau khi có phương hướng, phương
châm đấu tranh đúng đắn, phong trào phát triển mạnh, yếu đến đâu, phần lớn
tùy thuộc ở công tác vận động quần chúng, công tác xây dựng mặt trận đoàn
kết toàn dân, xây dựng các đoàn thể nhân dân đạt kết quả đến mức nào.
5
+ Phát động được cuộc chiến tranh toàn dân, toàn diện là tạo ra sức
mạnh vô địch, đủ sức đánh thắng mọi chiến lược chiến tranh xâm lược của
chủ nghĩa đế quốc.
+ Xây dựng hậu phương trực tiếp cho mỗi cấp, mỗi vùng, trong đó, vấn
đề cơ bản là xây dựng về chính trị, nâng cao giác ngộ cách mạng cho quần
chúng, củng cố khối đoàn kết toàn dân, đoàn kết các dân tộc, thực hiện tốt
chính sách dân tộc của Đảng.
+ Xây dựng Đảng bộ vững mạnh là vấn đề mấu chốt để biến chủ trương
đường lối của Đảng thành hiện thực.
Riêng đối với địa bàn Khu 5 trong kháng chiến chống thực dân
Pháp và chống Mỹ, cứu nước, đáng chú ý là công trình “ Khu 5- 30 năm
chiến tranh giải phóng” do Bộ Tư lệnh Quân khu 5 xuất bản năm 1989,
gồm 3 tập:
Tập I : Kháng chiến chống thực dân Pháp.
Tập II : Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước ( Thời kỳ 1954-1968).
Tập III : Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước ( Thời kỳ 1969-1975).
Trong công trình này, khi trình bày về quá trình đấu tranh cách mạng của
quân và dân Khu 5 trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975),
các tác giả đã tái tạo bức tranh khá đậm nét qua các giai đoạn ở miền Nam nói
chung, chiến trường Khu 5 nói riêng. Công trình đã hệ thống hóa quá trình các
đảng bộ ở Khu 5 quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng và đưa phong trào
cách mạng từ thấp đến cao, từ khởi nghĩa bằng lực lượng chính trị và vũ trang
tiến lên chiến tranh cách mạng toàn dân, toàn diện; từ chiến tranh du kích tiến
lên tác chiến tập trung quy mô ngày càng lớn. Sự kết hợp giữa đấu tranh quân sự
với đấu tranh chính trị và ba mũi giáp công; giữa tác chiến với xây dựng lực
lượng, xây dựng căn cứ hậu phương tại chỗ; vừa chiến đấu vừa lao động sản
xuất; nêu cao tinh thần tự lực, tự cường; giữa tiêu diệt địch để giành và giữ
quyền làm chủ, giành và giữ quyền làm chủ để tiêu diệt địch. Sự kết hợp giữa
các lực lượng tham gia chiến tranh, các phương thức tiến hành chiến tranh trên
6
ba vùng chiến lược ở chiến trường Khu 5, tạo nên sức mạnh tổng hợp để đánh
thắng địch, góp phần cùng cả nước giành thắng lợi hoàn toàn.
Đề cập đến nguyên nhân thắng lợi của Khu 5 trong cuộc kháng chiến chống
Mỹ, cứu nước, công trình nêu 3 nguyên nhân cơ bản:
- Sự chấp hành nghiêm chỉnh của các đảng bộ ở Khu 5 đối với các nghị quyết
của Đảng và sự chỉ đạo của Trung ương với sự phát huy cao độ tinh thần
trách nhiệm, ý thức và tổ chức kỷ luật.
- Sự chi viện của hậu phương lớn miền Bắc xã hội chủ nghĩa với tinh thần: Tất
cả cho tiền tuyến để đánh Mỹ, thắng Mỹ.
- Bám sát dân, dựa vào dân, đoàn kết quân dân, không ngừng phát huy sức
mạnh của lực lượng quần chúng.
Đề cập đến sự lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975)
có các công trình Lịch sử Đảng bộ của các tỉnh, thành: Đà Nẵng, Quảng Nam,
Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận và các
tỉnh thuộc Tây Nguyên: Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng.
Các công trình này đã hệ thống hóa quá trình vận dụng đường lối kháng chiến
chống Mỹ, cứu nước của Đảng, sự chỉ đạo của Khu ủy Khu 5 và các Tỉnh ủy đối
với phong trào kháng chiến ở từng địa phương. Từ quá trình chỉ đạo cuộc kháng
chiến của các đảng bộ địa phương, các tập Lịch sử đảng bộ tỉnh, thành phố thuộc
Khu 5 trước đây đã rút ra kinh nghiệm lãnh đạo cuộc kháng chiến trong phạm vi
của địa phương mình.
Ở một vài giai đoạn lịch sử cụ thể và dưới những góc độ nghiên cứu khác
nhau, một số bài viết đề cập đến sự chỉ đạo của Khu ủy Khu 5 ở những địa bàn
và lĩnh vực nhất định như:
-Trần Quốc Long: Vài suy nghĩ về tính đặc thù của phong trào đấu tranh
chống Mỹ-Diệm ở Khu 5 thời kỳ 1954-1960. Tạp chí Lịch sử Quân sự, số 21994.
Trong bài viết này, tác giả đã đề cập đến một vài tính đặc thù của phong trào
cách mạng ở khu 5 (1954-1960) như: tính chất khốc liệt, mức độ tàn bạo và
những thủ đoạn thâm hiểm của Mỹ-Diệm; sự chuyển hướng tương đối kịp thời
7
của Đảng bộ Khu 5 trong chỉ đạo phương hướng đấu tranh cách mạng trong giai
đoạn 1954-1960, giai đoạn có tính chất bước ngoặt của cách mạng miền Nam
nói chung và phong trào đấu tranh cách mạng ở Khu 5 nói riêng.
-Trần Quốc Long: Mấy suy nghĩ về sự chỉ đạo của Đảng bộ Khu 5 , thời kỳ
1954-1960. Tạp chí Lịch sử Đảng, số 2-1994.
Trong công trình này, tác giả đã phân tích những đặc điểm của Khu 5 trong
những năm đầu đánh Mỹ và những tìm tòi, thử nghiệm về những phương thức đấu
tranh chính trị, đấu tranh vũ trang và sự kết hợp hai phương thức đấu tranh đó.
Trước một đối tượng tác chiến mới là quân đội Mỹ- một đội quân nhà nghề
có trang bị vũ khí kỹ thuật, phương tiện chiến tranh cực kỳ tối tân, hiện đại và
thủ đoạn nham hiểm, việc tìm ra cách đánh phù hợp, hiệu quả để dần dần đúc
kết được những kinh nghiệm thực tế là việc làm cần thiết. Trong bối cảnh đó,
những “ Vành đai diệt Mỹ” ở chiến trường Khu 5 là một trong những sáng tạo,
tìm tòi của Đảng bộ và quân, dân Khu 5. Tìm hiểu, nghiên cứu một cách toàn
diện nhằm nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn về hình thức đánh giặc độc đáo này,
Bộ Tư lệnh Quân khu 5 và Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam đã phối hợp tổ chức
cuộc hội thảo khoa học với chủ đề: Vành đai diệt Mỹ trên chiến trường Khu 5Một sáng tạo của chiến tranh nhân dân Việt Nam. Từ hơn 50 tham luận của các
tác giả gửi tới Hội thảo đã được tập hợp và xuất bản thành cuốn sách: Vành đai
diệt Mỹ trên chiến trường Khu 5- Một sáng tạo của chiến tranh nhân dân Việt
Nam, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2002.
Công trình đã đề cập đến một số nội dung quan trọng liên quan đến Vành đai
diệt Mỹ ở chiến trường Khu 5:
- Về một số nhân tố cơ bản để xây dựng Vành đai diệt Mỹ trên chiến trường
Khu 5.
- Kết hợp đấu tranh “ Hai chân, ba mũi giáp công”, phát huy sức mạnh tổng
hợp của các lực lượng để đánh địch trên tuyến Vành đai diệt Mỹ ở Khu 5.
- Phối hợp tác chiến giữa bộ đội chủ lực với bộ đội địa phương trên Vành đai
diệt Mỹ.
- Tổ chức hệ thống lãnh đạo, chỉ huy “ Vành đai diệt Mỹ” ở chiến trường Khu 5.
8
- Vận dụng và phát triển bài học kinh nghiệm “ Vành đai diệt Mỹ” trong xây
dựng khu vực phòng thủ, xây dựng thế trận quốc phòng- an ninh bảo vệ Tổ
quốc hiện nay.
Những công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến những khía cạnh, góc độ
khác nhau của quá trình tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của
quân và dân ta trên địa bàn Khu 5. Tuy nhiên, việc nghiên cứu trực tiếp, có hệ
thống về những tìm tòi, sáng tạo của Khu ủy Khu 5 trong lãnh đạo cuộc chiến
tranh nhân dân thời kỳ 1954-1975 thì chưa có công trình nào đề cập.
3. Mục tiêu của đề tài:
- Nghiên cứu, đánh giá một cách toàn diện quá trình Khu ủy Khu 5 lãnh đạo
tiến hành cuộc chiến tranh nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu
nước (1954-1975).
- Làm nổi bật sự linh hoạt, sáng tạo của Khu ủy Khu 5 trong quán triệt đường
lối, chủ trương kháng chiến chống Mỹ của Đảng ta.
- Rút ra những bài học kinh nghiệm trong lãnh đạo xây dựng thế trận quốc
phòng toàn dân, bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ở địa bàn Khu 5 trong giai
đoạn hiện nay.
4. Nội dung nghiên cứu:
Chương 1. Vị trí chiến lược của Khu 5 trong cuộc kháng chiến chống Mỹ,
cứu nước.
1.1.
Điều kiện địa lý tự nhiên, vị trí chiến lược của Khu 5.
1.2.
Truyền thống đấu tranh cách mạng của Khu 5 trong lịch sử.
1.3.
Những thuận lợi và khó khăn của phong trào cách mạng Khu 5 sau
Hiệp định Giơnevơ 7-1954.
Chương 2. Khu ủy Khu 5 lãnh đạo đánh bại các chiến lược chiến tranh của
đế quốc Mỹ (1954-1975).
2.1.
Khu ủy Khu 5 lãnh đạo chuyển hướng từ đấu tranh chính trị sang khởi
nghĩa từng phần giành quyền làm chủ (1954-1960).
2.2.
Khu ủy Khu 5 lãnh đạo đánh bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của
đế quốc Mỹ (1961-1965).
9
2.3.
Khu ủy Khu 5 lãnh đạo đánh bại chiến lược “chiến tranh cục bộ” của
đế quốc Mỹ (1965-1968).
2.4.
Khu ủy Khu 5 lãnh đạo đánh bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến
tranh” của đế quốc Mỹ (1969-1972).
2.5.
Khu ủy Khu 5 chỉ đạo cuộc tiến công và nổi dậy năm 1975 giải phóng
hoàn toàn Khu 5.
Chương 3. Những sáng tạo của Khu ủy Khu 5 trong chỉ đạo cuộc kháng
chiến chống Mỹ, cứu nước.
3.1. Xây dựng căn địa địa hậu phương tại chỗ bảo đảm cho cuộc chiến đấu
trên toàn chiến trường.
3.2.
Lấy dân làm gốc, dựa hẳn vào quần chúng nhân dân, đẩy mạnh đánh
giặc cứu nước,
3.3. Xây dựng lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang, kết hợp chặt chẽ
đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị.
3.4. Xây dựng lực lượng 3 thứ quân, kết hợp đánh nhỏ, đánh vừa và đánh lớn.
3.5. Kết hợp giữa tạo thời cơ và tận dụng thời cơ trong chỉ đạo tiến hành
chiến tranh.
5. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phương pháp lịch sử và phương pháp
lôgic, ngoài ra đề tài còn sử dụng hợp lý các phương pháp khác như phương
pháp thống kê, phương pháp so sánh để làm nổi bật tính đặc thù, sự sáng tạo của
Khu ủy Khu 5 trong lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
6.Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài:
Khu 5 là địa bàn chiến lược quan trọng về nhiều mặt trong sự nghiệp đấu
tranh giải phóng dân tộc và trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Nhân
dân các dân tộc ở địa bàn Khu 5 có truyền thống đoàn kết, gắn bó, đấu tranh
cách mạng kiên cường chống áp bức và giặc ngoại xâm. Trong cuộc kháng
chiến chống Mỹ, cứu nước, nhân dân Khu 5 đã một lòng theo Đảng, phát huy
cao độ truyền thống yêu nước, vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ, hy sinh
chiến đấu anh dũng, góp phần to lớn vào thắng lợi chung của cả dân tộc. Nghiên
10
cứu, tìm hiểu quá trình Khu ủy Khu 5 lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu
nước (1954-1975) nhằm góp phần làm sáng tỏ hơn nghệ thuật lãnh đạo, chỉ đạo
chiến tranh của Khu ủy ở một địa bàn cụ thể.
Những bài học kinh nghiệm về lãnh đạo chiến tranh nhân dân của Khu ủy
Khu 5 (1954-1975), nhất là những kinh nghiệm trong vận dụng sáng tạo đường
lối, chủ trương của Đảng vào thực tiễn của địa phương; dựa vào dân và phát huy
sức mạnh của nhân dân trong lãnh đạo tiến hành chiến tranh cách mạng v.v..có ý
nghĩa to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Vấn đề này
càng có tầm quan trọng trước mắt và lâu dài đối với nhiệm cụ bảo vệ Tổ quốc,
khi mà các thế lực thù địch đã, đang và sẽ tiếp tục các hoạt động chống phá, đe
dọa đến sự vững chắc nền độc lập, tự do và chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc, mà
Khu 5 là một trọng điểm.
11
Chương 1
VỊ TRÍ CHIẾN LƯỢC CỦA KHU 5 TRONG CUỘC KHÁNG
CHIẾN CHỐNG MỸ, CỨU NƯỚC (1954-1975)
1.1.Điều kiện địa lý tự nhiên và vị trí chiến lược của Khu 5.
Nằm ở khoảng giữa của Tổ quốc, Khu 5 rộng trên 97.000 km2, bằng 2/7
diện tích cả nước. Kéo dài từ vĩ tuyến 16 đến vĩ tuyến 11, Khu 5 có địa giới
chung với tỉnh Thừa Thiên-Huế ở phía Bắc, Đồng Nai ở phía Nam và biên
giới chung với hai nước Lào và Campuchia ở phía Tây ( 307 km với Hạ Lào
và 409 km với Đông bắc Campuchia).
Trong kháng chiến chống Mỹ, Khu 5 được chia thành 14 tỉnh: Quảng Đà,
Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận,
Bình Thuận, Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Quảng Đức, Tuyên Đức, Lâm
Đồng.
Phần lớn đất đai Khu 5 là rừng núi hiểm trở, riêng Nam Tây Nguyên là
vùng cao nguyên đất bằng, rừng thưa. Dải đồng bằng gắn liền và tựa lưng
vào vùng núi Tây Nguyên, chạy dọc ven biển, rất hẹp, xen kẽ đồi núi, có
những đoạn núi nhô ra sát biển. Vùng đồng bằng có dân cư đông đúc, có
nhiều thành phố, thị xã, hải cảng, là nơi tập trung nhân lực, vật lực của Khu
5. Bờ biển dài trên 1.100 km thành vòng cung nhô ra như chiếc bao lơn trên
biển Đông nhìn xuống tây Thái Bình Dương, có nhiều cụm điểm cao sát mép
biển. Ngoài khơi có một hệ thống gần 100 đảo lớn, nhỏ. Riêng cù lao Thu
cách bờ biển trên 100 km, quần đảo Hoàng Sa cách thành phố Đà Nẵng gần
300km và quần đảo Trường Sa cách thị xã Cam Ranh trên 500km. Ngày nay,
trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, vùng ven
biển và biển ở địa bàn này vẫn giữ một vị trí chiến lược hết sức quan trọng.
Khu 5 có mạng lưới giao thông khá phát triển. Nối liền từ Bắc vào Nam là
quốc lộ số 1 và đường sắt xuyên Đông Dương chạy dọc vùng đồng bằng ven
biển và quốc lộ số 14 từ Đà Nẵng vòng lên phía tây, xuyên suốt Tây Nguyên
12
đến Đông Nam bộ. Hệ thống đường ngang là các quốc lộ 14 từ Đà Nẵng lên
Kon Tum nối liền với đường 18 qua Hạ Lào; đường 19 từ Quy Nhơn lên
Pleiku rồi chạy thẳng đến Xtung Treng ở Đông bắc Campuchia; đường số 7
từ Tuy Hòa đi Cheo Reo và tiếp giáp với đường 14 ở ngã ba Mỹ Trạch;
đường 21 từ Ninh Hòa đi Buôn Ma Thuột và đường 11 từ Phan Rang đi Đà
Lạt. Hệ thống giao thông đường bộ này không chỉ có ý nghĩa quan trọng về
mặt kinh tế, mà còn có tác dụng rất lớn đối với các hoạt động quân sự.
Khu 5 có nhiều sông nhỏ và vừa, phần lớn chảy từ tây sang đông, chia cắt
địa hình, vì vậy trên các đường giao thông có nhiều cầu. Ở Tây Nguyên, về
mùa mưa, các sông suối to là trở ngại lớn cho việc cơ động bộ đội và binh
khí kỹ thuật.
Thời tiết ở Khu 5 có 2 mùa rõ rệt và chênh lệch nhau giữa hai vùng. Ở
đồng bằng, mùa khô kéo dài từ tháng 1 đến tháng 9; ở miền núi, từ tháng 10
đến tháng 4. Sự chênh lệch này có ảnh hưởng nhất định đến sự phối hợp giữa
hai chiến trường.
Từ cấu tạo về địa lý, có thể thấy Khu 5 hình thành 3 vùng chiến lược hoàn
chỉnh : rừng núi, nông thôn đồng bằng và thành thị. Mặt khác, ngay trong
một tỉnh cũng có 3 vùng nương tựa vào nhau, bổ sung cho nhau, tạo điều
kiện thuận lợi cho ta trong chiến tranh nhân dân cũng như tác chiến của các
binh đoàn chủ lực. Tuy nhiên, do địa bàn dài và hẹp, nên chiến trường dễ bị
chia cắt, gây khó khăn trong công tác chỉ đạo, chỉ huy, vận chuyển tiếp tế,
nhất là đối với các tỉnh phía Nam.
Khu 5 là một chiến trường thống nhất trong hình thái chiến lược chung
của miền Nam và cả nước. Thế nhưng, do những đặc thù về địa lý và dân cư,
về kinh tế-xã hội và chính trị, nên trong thực tế đã hình thành hai chiến
trường : chiến trường đồng bằng ven biển và chiến trường Tây Nguyên. Mỗi
chiến trường có những đặc điểm cụ thể và vị trí chiến lược riêng.
Chiến trường đồng bằng ven biển là kho nhân lực, vật lực của ta, nơi ta có
phong trào mạnh và khai thác lực lượng tại chỗ cho kháng chiến. Dải đất
vùng cao thuộc miền tây các tỉnh đồng bằng gắn liền với Tây Nguyên là đất
13
căn cứ của Khu 5 và các tỉnh, là chỗ đứng chân của các lực lượng vũ trang
tập trung, là bàn đạp để tiến công vào các căn cứ, đô thị của địch ở ven biển
và cũng là bàn đạp tiến lên Tây Nguyên.
Về phía địch, địa bàn ven biển và vùng biển Khu 5 là một đầu cầu rất
quan trọng để triển khai lực lượng và cơ sở vật chất, kỹ thuật cho cuộc chiến
tranh xâm lược, là bàn đạp quan trọng để tiếp nhận một bộ phận lớn nhân lực
và vật tư chiến tranh. Cả thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đều thiết lập tại đây
một hệ thống căn cứ quân sự và hậu cần có giá trị chiến lược, bảo đảm cho
bộ máy chiến tranh xâm lược của chúng không chỉ ở khu 5 mà cả chiến
trường Trung Đông Dương, trong đó có những căn cứ liên hợp quân sự cỡ
lớn như Đà Nẵng, Cam Ranh. Với hệ thống căn cứ không quân và hải quân
quan trọng đó, vùng ven biển và biển Khu 5 là chỗ đứng chân thường xuyên
của hạm đội 7 của Mỹ để khống chế vùng biển Đông. Khi đế quốc Mỹ tiến
hành cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc nước ta, địa bàn này trở thành bàn
đạp xuất phát tiến công của hải quân và không quân Mỹ.
Do vị trí chiến lược của nó, chiến trường đồng bằng ven biển là nơi ta
quần lộn thường xuyên với địch để tạo thế trận xen kẽ, chia cắt, bao vây tiến
công sâu vào trung tâm hậu phương và căn cứ địch, biến hậu phương của
chúng thành tiền phương của ta. Trong tất cả các giai đoạn chiến lược của
cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, vùng đồng bằng ven biển luôn luôn
là địa bàn tranh chấp quyết liệt giữa ta và địch. Ở đây diễn ra cuộc đấu tranh
dai dẳng, ác liệt giữa địch và ta để “ bình định nông thôn” và chống phá “
bình định”. Đây là chiến trường có thế lợi và hiểm của chiến tranh nhân dân
địa phương trên địa bàn Khu 5.
Chiến trường Tây Nguyên rộng 67.000 km2 bao gồm các cao nguyên lớn:
Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Lang-biang và Di Linh. Dân cư thưa thớt nhưng
có tinh thần yêu nước, có truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm, dày dạn
kinh nghiệm đánh giặc, giữ buôn làng. Đây là một địa bàn quân sự có tầm
chiến lược quan trọng đối với nước ta. Là vùng rừng núi trùng điệp có thế rất
cao so với các vùng tiếp giáp, Tây Nguyên sừng sững như một mái nhà rộng
14
lớn, là trục nối liền với miền Bắc, giáp giới với cao nguyên Nam Lào ở phía
tây, phần tây nam giáp với Đông bắc Campuchia, phía nam trải sát tới miền
Đông Nam Bộ, sườn đông đổ xuôi xuống đồng bằng ven biển. Tây Nguyên
có nhiều dạng địa hình, phổ biến là núi và cao nguyên. Bắc Kon Tum có
nhiều núi cao, rừng rậm. Phía bắc tỉnh Gia Lai có những dãy núi cao trên
1000 mét. Phía nam Tây Nguyên, từ phần nam tỉnh Đắc Lắc trở đi có những
dãy núi cao trên 2000 mét rồi hạ thấp dần xuống tới cao nguyên Lâm Viên
và cao nguyên Di Linh, chiếm phần lớn diện tích của Tây Nguyên, bằng
phẳng và dốc thoải dần xuống phía tây. Độ cao trung bình 600-700 mét nổi
lên một số núi cao có giá trị khống chế các khu vực xung quanh.
Do địa thế hiểm trở, Tây Nguyên có một thế đứng vô cùng lợi hại, có thể
khống chế hầu như toàn bộ các vùng xung quanh, giữ vị trí chiến lược quan
trọng không những đối với miền Nam nước ta mà cả với phần Nam Đông
Dương. Tuy dân cư thưa thớt, điểm xuất phát về kinh tế, văn hóa, xã hội còn
thấp kém, nhưng Tây Nguyên là đất căn cứ lâu dài, bền vững của cách mạng
trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Ngày nay, trong sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, Tây Nguyên vẫn là một địa
bàn chiến lược hết sức quan trọng về kinh tế và an ninh quốc phòng của
nước ta.
Hiểu rõ vị trí chiến lược của Tây Nguyên, kẻ địch luôn tìm cách giành
giật địa bàn này. Ngay từ những ngày đầu đặt chân đến Khu 5, đế quốc Mỹ
đã âm mưu chiếm lĩnh Tây Nguyên, vì theo chúng, muốn giành thắng lợi
trong cuộc chiến tranh xâm lược ở miền Nam Việt Nam thì phải kiểm soát
bằng được vùng cao nguyên trung phần có tính chất chiến lược này. Do đó,
đế quốc Mỹ đã ra sức xây dựng Tây Nguyên thành một căn cứ chiến lược lớn
để khống chế cả Đông Dương và Đông Nam Á.
Do đặc điểm địa hình và vị trí chiến lược quan trọng của nó, Tây Nguyên
là địa bàn có dung lượng chiến trường lớn và trở thành chiến trường đánh
tiêu diệt lớn của chủ lực ta. Đây cũng là địa bàn để chúng ta có thể tiến công
15
địch trên nhiều hướng, lúc khó khăn vẫn có thể đứng chân vững chắc để
chuyển thế.
Tuy hình thành hai chiến trường và mỗi chiến trường có đặc điểm và vị
trí chiến lược cụ thể khác nhau nhưng về cơ bản, hai chiến trường có sự
thống nhất trong hình thái phát triển chung, có mối quan hệ mật thiết về quân
sự, chính trị và kinh tế. Tây Nguyên và đồng bằng ven biển khu 5 là hai bộ
phận hợp thành của một phương hướng chiến lược hoàn chỉnh.
Nằm ở miền Trung của đất nước, phía trước mặt là biển Đông, có dải
Trường Sơn và Tây Nguyên hùng vĩ, Khu 5 là địa bàn có ý nghĩa chiến lược
quan trọng của nước ta, là căn cứ địa vững chắc và lâu dài của cách mạng, là
chỗ dựa và bàn đạp để tỏa ra các hướng chiến lược khác. Khu 5 là hành lang
chiến lược nối hai miền Nam-Bắc nước ta, gắn liền một dải với Khu 4, giáp
giới với Nam Lào và Đông bắc Campuchia, tạo thành một thế đứng vững
chãi ở phần giữa nước ta và phần Nam Đông Dương. Đồng thời, do địa thế
và vị trí chiến lược của nó, đây cũng là nơi dễ bị chia cắt chiến lược. Rõ
ràng, Khu 5 có vị trí chiến lược quan trọng không những đối với nước ta mà
cả với phần Nam Đông Dương, không chỉ trong chiến tranh giải phóng dân
tộc trước đây mà cả trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.
Do những đặc điểm đó, Khu 5 trở thành một chiến trường ác liệt trong
cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Tại đây, ta và địch đã giành đi giật
lại rất dai dẳng, quyết liệt trong từng khu vực, từng địa bàn quan trọng có ý
nghĩa chiến lược. Những thắng lợi quan trọng mà ta đã giành được trên chiến
trường Khu 5 đã góp phần dẫn đến những biến đổi quan trọng của cục diện
chiến trường miền Nam và tạo ra những bước ngoặt quan trọng chung trong
cả nước.
1.2.Truyền thống đấu tranh cách mạng của Khu 5 trong lịch sử.
Từ ngàn xưa, trên vùng đất Khu 5 ngày nay là nơi cư ngụ của các dân
tộc Kinh, Cơ-tu, Cor, Xơ-đăng, Giẻ-triêng, Bơ-râu, Bơ-năm, ba-na, Hrê,
Chăm, Gia-rai, Ê-đê, Ra-gơ-lây, Mơ-nông, Mạ, Cơ-ho, Chu-ru, Xơtiêng…Từ thế kỷ XIV, dần dần người Việt từ phía Bắc di cư vào khai hoang,
16
lập ấp. Lớp cư dân đầu tiên là những nông dân phải lìa bỏ quê hương vì loạn
lạc triền miên, thiên tai dồn dập, chế độ phong kiến áp bức, bóc lột nặng nề,
không có đất làm ăn, còn bị cường hào truy nã, đày ải hoặc bị bắt làm tù binh
qua các cuộc chinh chiến, nhất là dưới thời Trịnh- Nguyễn phân tranh. Công
cuộc di dân, khai khẩn đất hoang càng đẩy mạnh thì người di cư đến càng
đông liên kết với cư dân bản địa, hình thành cộng đồng nhiều dân tộc gắn bó
với nhau, hòa nhập vào cộng đồng dân tộc cả nước. Suốt quá trình nhiều thế
kỷ, cộng đồng các dân tộc đã chung lòng, chung sức chống chọi với thiên tai,
địch họa, xây dựng quê hương, đã hun đúc nên phẩm chất và phong cách tốt
đẹp của người dân Khu 5 cần cù, dũng cảm, trung thực, nghĩa tình, đoàn kết
thủy chung.
Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp- Tây Ban Nha đổ bộ đánh chiếm Đà Nẵng
với âm mưu từ đó vượt đèo Hải Vân, chiếm kinh đô Huế, buộc nhà Nguyễn
đầu hàng. Nhân dân bán đảo Sơn Trà và Đà Nẵng lánh cư, bất hợp tác, cùng
quân triều đình nhà Nguyễn đánh giặc Pháp, dùng tre, phên đất, đá vây dựng
thành lũy, dùng xích sắt ngăn cửa sông, dùng thuyền nhỏ, phân đội nhỏ và vũ
khí tự tạo vây đồn, phục kích diệt giặc1. Nhiều trận ác chiến đã diễn ra dọc
ven biển Hòa Vang-Đà Nẵng. Sau 19 tháng bị sa lầy và tổn thất, ngày 22-31860, quân Pháp buộc phải từ bỏ kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh, rút khỏi
Đà Nẵng, chuyển vào đánh Gia Định.
Sau khi kinh thành Huế thất thủ (7-1885), phong trào ứng nghĩa Cần
Vương bùng lên nhanh chóng tạo thành phong trào đấu tranh vũ trang chống
Pháp xâm lược khắp các tỉnh Khu 5 liên tục trong 15 năm (1885-1900). Ở
Quảng Nam có các cuộc nổi dậy từ năm 1885 đến năm 1887 lập chiến khu
“Tân tỉnh” (Quế Sơn) do các thủ lĩnh Trần Văn Dư, Nguyễn Duy Hiệu, Tiểu
La-Nguyễn Thành, Phan Bá Phiến lãnh đạo. Phong trào chống pháp ở Quãng
Ngãi từ năm 1885 đến 1896 do các ông Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân, Vũ
Hội, Nguyễn Bá Loan, Thái Phú, Trần Du lãnh đạo. Bình Định có các cuộc
1
Nói về ý chí chống giặc Pháp của quân, dân Đà Nẵng năm 1858, Bảng nhãn Phạm Thanh có câu thơ:
“Nghe tiếng súng non Trà nổ dữ
Những muốn săn cho hết giống lợn không tha…”
17
khởi nghĩa do các ông Đào Doãn Địch, Mai Xuân Thưởng, Phạm Toàn khởi
xướng. Phú Yên có các cuộc nổi dậy trong các năm 1885, 1900 do các ông
Lê Thành Phương, Nguyễn Hào Sự, Võ Trứ, Trần Cao Vân lãnh đạo. Khánh
Hòa có phong trào chống Pháp do các ông Trịnh Phong, Nguyễn Khanh,
Trần Đường đứng đầu…Phong trào nổi dậy sôi nổi, quyết liệt, thu hút đông
đảo sự tham gia của các tầng lớp nhân dân.
Cùng thời gian đó, nhân dân các dân tộc thiểu số ở miền núi Tây Nguyên
cũng nổi dậy chống Pháp, giữ quyền làm chủ. Nhân dân Xơ-đăng, Ba-na,
Gia-rai, Ê-đê, Mơ-nông…liên tục đánh diệt các đoàn thám hiểm, các cuộc
hành binh của Pháp. Vùng Tây Bắc Kon Tum liên minh với nghĩa quân Lào
vùng Bô Lô Ven nổi dậy ở Đắc-psi, Kon-ktu, Đắc tô, Đắc hà…
Đầu thế kỷ XX, thực dân Pháp cơ bản kết thúc giai đoạn vũ trang xâm
lược, đi vào củng cố nền thống trị của chúng ở Việt Nam. Phong trào yêu
nước chống thực dân Pháp đô hộ của nhân dân Khu 5 vẫn tiếp tục diễn ra sôi
nổi. Tháng 5-1904, Phan Bội Châu cùng với một số sỹ phu yêu nước như
Nguyễn Thành ( Tiểu La), Đặng Tử Kính, Đặng Thái Thân… sáng lập “Duy
Tân hội” tại Quảng Nam, tập hợp những người trung nghĩa chiến đấu cho
công cuộc khôi phục nước Việt Nam. Hội xây dựng lực lượng, quyên góp tài
chính, vận động thanh niên bí mật “Đông Du”. Thơ văn của Phan Bội Châu
đã cổ vũ mạnh mẽ lòng yêu nước thương nòi, cổ động phát triển hội viên các
tỉnh trên địa bàn Khu 5.
Phan Chu Trinh, Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng đề xướng phong trào
“ khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”, dấy lên các hoạt động chấn hưng
thực nghiệp, lập hội thương, hội nông, hội học, mở hội buôn, lập doanh điền,
phát triển tiểu công nghiệp, cổ động dùng hàng nội hóa, mở trường dạy chữ
quốc ngữ, lập trường kiểu mẫu Nghĩa Thục ở Quảng Nam, vận động chống
đồi phong bại tục, chống cường hào, vua quan thối nát, bỏ khăn đen, áo dài,
cắt tóc ngắn…
Phong trào “Đông Du” và “Duy Tân” được các tầng lớp nhân dân hưởng
ứng mạnh mẽ, tạo tiền đề cho cao trào “chống xâu, chống thuế”. Tháng 318
1908, hàng ngàn người dân huyện Đại Lộc ( Quảng Nam) kéo đến Tòa sứ
Pháp tại Hội An đòi giảm xâu, giảm thuế, Công sứ Pháp ra lệnh đàn áp, lập
tức hàng vạn người trong tỉnh kéo đến vây chặt tòa sứ trong nhiều ngày, khi
Công sứ Pháp nhượng bộ, hứa hẹn, đồng bào biểu tình mới giải tán. Tiếp
theo đó, nhiều cuộc biểu tình chống xâu, chống thuế nổ ra ở nhiều huyện,
phủ. Một số tên tay sai gian ác của thực dân Pháp bị nhân dân trừng trị làm
náo động cả tỉnh Quảng Nam suốt thời gian dài. Ở Quảng Ngãi, nhân dân
biểu tình chống xâu, chống thuế vây kín tỉnh đường, phá nhà tên đại việt gian
Nguyễn Thân. Ở Bình Định, các đoàn biểu tình giương cao hai chữ “đồng
bào”, “cúp tóc” ( địch gọi là “giặc đồng bào”, “giặc cúp tóc”) vây thành Bình
Định suốt tháng, làm cho bộ máy thống trị cả tỉnh tê liệt. Ở Phú Yên, hàng
ngàn người dân các huyện biểu tình kéo đến tỉnh lỵ đòi giảm thuế, giảm xâu;
bọn thống trị Pháp đàn áp, bắn chết hàng chục người.
Thực dân Pháp dùng quân đội đàn áp rất dã man, triệt hạ xóm làng mà
chúng cho là “gốc loạn”, phá trường học, hội buôn, doanh điền, bắt bớ, tra
tấn, giam cầm nhiều người yêu nước, kết án nhiều sĩ phu về cái gọi là “tội
khích biến lương dân, mưu làm phản nghịch”; xử tử các ông Trần Quý Cáp,
Nguyễn Bá Loan, Lê Tựu Khiết, Phan Long Bằng; đày các ông Phan Chu
Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Thành ( Tiểu La) và nhiều người khác đi
Côn Đảo.
Hơn nửa thế kỷ, nhân dân cả nước trong đó có nhân dân Khu 5 đã liên tục
nổi dậy đánh thực dân Pháp xâm lược, làm cho chúng phải mất đến một phần
ba thế kỷ mới áp đặt được ách thống trị. Các phong trào chống thực dân Pháp
ở Khu 5 tuy không đạt được mục tiêu đề ra vì thiếu một đường lối đấu tranh
phù hợp nhưng đã khơi dậy tinh thần nồng nàn yêu nước, làm bệ đỡ cho các
phong trào yêu nước tiếp theo.
Xâm chiếm Việt Nam, thực dân Pháp một mặt duy trì ách áp bức, bóc lột
phong kiến, mặt khác tăng thêm áp bức bóc lột thực dân rất dã man, tàn bạo.
Thi hành chính sách chia để trị, chúng đặt ra ở Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ
mỗi nơi một chế độ cai trị khác nhau. Ở Trung kỳ, bên cạnh bộ máy và chế
19
- Xem thêm -
.PDF 
294 
78 
148 
