Tài liệu Sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử việt nam giai đoạn 1954 - 1975 ở trường trung học phổ thông tỉnh đồng tháp

1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thế giới trong thế kỷ XXI đã và đang có những phát triển đột phá quan trọng trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đó, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ đang có những thành tựu tiên phong, đưa thế giới phát triển đến đỉnh cao của nền văn minh hậu công nghiệp. Nền giáo dục của nước ta cũng đang đứng trước những thời cơ và vận hội phát triển mới để tiến kịp với thời đại. Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục nói chung trong đó có đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là yếu tố quan trọng đáp ứng yêu cầu chấn hưng nền giáo dục và phát triển của đất nước trong xu thế hội nhập hiện nay. Khai thác và sử dụng nguồn sử liệu địa phương (SLĐP) là một trong những hình thức, biện pháp sư phạm hữu hiệu giúp HS nhận thức sâu sắc lịch sử dân tộc (LSDT), biết liên hệ, hiểu thêm lịch sử địa phương (LSĐP), quê hương mình. Giá trị của nguồn SLĐP là cực kỳ to lớn và có ý nghĩa quan trọng đối với việc dạy học (DH) và giáo dục LSDT cho học sinh (HS). Trên ý nghĩa đó, việc đưa các nguồn SLĐP vào trong DH Lịch sử Việt Nam (LSVN) giai đoạn 1954 – 1975 ở trường Trung học phổ thông (THPT) là yêu cầu và đòi hỏi của việc nâng cao chất lượng bộ môn và chất lượng giáo dục phổ thông nói chung hiện nay. Mặt khác, sử dụng các nguồn SLĐP trong DH LSDT giai đoạn này có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục truyền thống dân tộc, yêu quê hương, đất nước, bồi dưỡng tư tưởng tình cảm, hình thành, phát triển nhân cách cho HS. Tuy nhiên, hiện nay việc sử dụng nguồn SLĐP trong giảng dạy LSDT ở các trường phổ thông còn nhiều hạn chế và gặp rất nhiều khó khăn như: giáo viên (GV) ít quan tâm, ít đầu tư thời gian, công sức để sưu tầm, lựa chọn các nguồn SLĐP đưa vào bài học LSDT, hình thức và phương pháp sử dụng còn nghèo nàn thiếu sự sáng tạo, phong phú. Mà nếu có sử dụng thì cũng ở mức độ minh họa thêm các sự kiện trong sách giáo khoa (SGK), chứ chưa xem đây là nguồn kiến thức cần phải bổ sung, làm rõ, sâu sắc LSDT trong mỗi bài giảng. Vì vậy, chưa tạo được sự hấp dẫn, hứng thú, say mê học tập, chưa gắn kết tình cảm của HS đối với tình yêu quê hương, đất nước. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 ở trường Trung học phổ thông tỉnh Đồng Tháp” làm đề tài luận án tiến sĩ khoa học giáo dục chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch sử (LS). 2 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình khai thác và sử dụng nguồn SLĐP trong DH LSVN giai đoại 1954 – 1975 ở lớp 12 THPT tỉnh Đồng Tháp. 2.2. Đề tài không đi sâu nghiên cứu các nguồn sử liệu hay sử liệu học mà chỉ tập trung sưu tầm, khai thác nguồn sử liệu cách mạng tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 1954 – 1975 liên quan trực tiếp đến DHLS ở lớp 12 trường THPT. Đề xuất các hình thức tổ chức DH và biện pháp sư phạm sử dụng trong DH bài học LS nội khóa – bài nghiên cứu kiến thức mới ở trên lớp. Việc điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm (TNSP) từng phần, toàn phần các biện pháp được tiến hành ở các trường THPT trong địa bàn tỉnh Đồng Tháp. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn, đề tài tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa việc sử dụng nguồn SLĐP trong DH LSVN ở trường THPT tỉnh Đồng Tháp. Xác định nội dung nguồn SLĐP cần khai thác trong DH LSVN giai đoạn 1954 – 1975. Đồng thời, chỉ rõ những yêu cầu cơ bản và các biện pháp sư phạm cụ thể cho GV THPT khi sử dụng nguồn SLĐP vào trong quá trình DH. 3.2. Để đạt được mục đích trên, chúng tôi: - Nghiên cứu lý luận Giáo dục học, Tâm lý học và PPDH môn LS. - Điều tra thực trạng sử dụng nguồn SLĐP trong DHLS ở trường THPT. - Nghiên cứu khóa trình LSVN giai đoạn 1954 – 1975 để lựa chọn, khai thác và sử dụng nguồn SLĐP tỉnh Đồng Tháp. - Đề xuất các hình thức tổ chức DH, biện pháp sư phạm sử dụng nguồn SLĐP vào DH LSVN giai đoạn 1954 – 1975 trường THPT tỉnh Đồng Tháp. - TNSP (từng phần, toàn phần) các biện pháp đề xuất trong Luận án. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở phương pháp luận của đề tài dựa trên quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cũng như quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục LS, nhận thức LS và giáo dục - đào tạo thế hệ trẻ. 4.2. Để thực hiện đề tài, chúng tôi vận dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: 3 - Nghiên cứu lý thuyết tài liệu về Giáo dục học, Tâm lý học, PPDH bộ môn liên quan đến việc khai thác, sử dụng các nguồn SLĐP trong DH LSVN giai đoại 1954 – 1975 và các tài liệu liên quan khác. - Nghiên cứu thực tế việc sử dụng các nguồn SLĐP trong DHLS ở trường THPT tỉnh Đồng Tháp thông qua việc dự giờ, điều tra… - Soạn giáo án và tiến hành TNSP theo các biện pháp đã đề xuất. - Sử dụng thuật toán trong nghiên cứu khoa học giáo dục để tính kết quả TN, chứng minh tính khả thi của đề tài. 5. Giả thuyết khoa học Sử dụng nguồn SLĐP trong DHLS ở trường THPT là xu hướng phù hợp với quan điểm, định hướng đổi mới PPDH bộ môn. Nếu đảm bảo được những yêu cầu, vận dụng các hình thức tổ chức, biện pháp sư phạm sử dụng nguồn SLĐP theo đề xuất của luận án thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT nói chung và DH LSVN giai đoạn 1954 – 1975 trường THPT tỉnh Đồng Tháp nói riêng. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Về lý luận: kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm phong phú thêm lý luận DH bộ môn LS ở trường THPT về việc sử dụng nguồn SLĐP trong DH LSDT. - Về thực tiễn: giúp GV LS ở trường THPT biết vận dụng sáng tạo, linh hoạt vào giảng dạy các loại bài học, là tài liệu tham khảo bổ ích cho sinh viên ngành sư phạm LS ở các trường Đại học và Cao đẳng sư phạm. 7. Đóng góp của luận án - Tiếp tục góp phần nâng cao nhận thức cho GV về tầm quan trọng của việc sử dụng các nguồn SLĐP trong DHLS ở trường THPT. - Đánh giá được thực trạng việc sử dụng nguồn SLĐP trong DHLS ở các trường THPT tỉnh Đồng Tháp. - Xác định và khai thác được nguồn SLĐP cần thiết để sử dụng trong DHLS dân tộc ở tỉnh Đồng Tháp. - Đề xuất những hình thức, biện pháp sư phạm sử dụng có hiệu quả nguồn SLĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 ở các trường THPT tỉnh Đồng Tháp. 4 8. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận án gồm 4 chương nội dung. Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Chương 2. Vấn đề sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông: Lý luận và thực tiễn Chương 3. Nội dung và hình thức sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 ở trường Trung học phổ thông tỉnh Đồng Tháp. Chương 4. Các biện pháp sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 ở trường Trung học phổ thông tỉnh Đồng Tháp: Thực nghiệm sư phạm Chương 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Tìm hiểu về lịch sử nghiên cứu vấn đề, chúng tôi tiếp cận các nguồn tài liệu theo các nhóm sau: 1.1. Các công trình nghiên cứu về giáo dục học, tâm lý học 1.1.1. Trên thế giới Từ lâu, trên thế giới nhiều nhà giáo dục học, tâm lý học đã quan tâm nghiên cứu các vấn đề phát triển khả năng nhận thức, đặc biệt là năng lực tư duy của HS. Ở Liên Xô trước đây có tác giả như M. Alêxêep, I.F. Kharlamốp, M.N.Sacđacốp, B.P.Exipôp đã xuất bản nhiều công trình rất giá trị, các tác giả đã nêu lên những cơ sở khoa học của tâm lý học về phát triển các năng lực nhận thức của HS trong DH nói chung. Về nhận thức của HS, có các tác giả A.M. Đanilop, M.N. Xcatkin, H.V.Savin, M.N.Đanhicôp… Tiếp tục khẳng định vai trò, vị trí của người GV trong đổi mới phương pháp dạy học, NXB Giáo dục đã xuất bản bộ sách dịch của các nhà giáo dục học Mĩ gồm: Thomas Armstrong; Giselle O. Martin- Kniep; Robert J. Marzano; Jana S. 5 Marzano; Debra J. Pickering; Jane E. Pollock; James H. Stronge gồm 6 cuốn. Bộ sách đã trình bày rất nhiều vấn đề về mối quan hệ giữa GV – HS và nghệ thuật sư phạm trong PPDH nhằm nâng cao hiệu quả quá trình dạy học. 1.1.2. Ở Việt Nam Trong giáo dục học, ở nước ta có rất nhiều nhà khoa học uy tín, tâm huyết đã công bố nhiều công trình nghiên cứu có giá trị, như Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, Thái Duy Tuyên, Phạm Viết Vượng, Trần Thị Tuyết Oanh…Các tác giả đã quan tâm nghiên cứu đến những vấn đề trong dạy học như nguyên tắc trực quan, hình thức tổ chức dạy học, biện pháp sư phạm nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. 1.2. Các công trình nghiên cứu về giáo dục lịch sử 1.2.1. Trên thế giới Về lý luận DH bộ môn, các nhà giáo dục LS thế giới từ lâu đã quan tâm đến việc sử dụng các loại đồ dùng trực quan, tài liệu trong DHLS. Ở Liên Xô trước đây có tác giả Đ.N. Nikiphôrốp, N.G Đairi, I.Ia.Lecne, A.A.Vaghin, M.V. Korotkova & M.T. Studenikin...đều khẳng định rằng sử dụng đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo trong DHLS là rất cần thiết, HS sẽ học LS tốt hơn nếu GV biết khai thác, sử dụng có hiệu quả các loại đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo. 1.2.2. Ở Việt Nam Bộ giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử” của các tác giả Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị (chủ biên) đã xuất bản, sửa chữa, bổ sung tái bản nhiều lần, là tài liệu cơ bản nhất về lý luận DH. Ngoài ra, còn có giáo trình “Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở” của tác giả Trịnh Đình Tùng (cb), “Phương pháp dạy học môn lịch sử ở trường Trung học phổ thông” của tác giả Vũ Quang Hiển và Hoàng Thanh Tú…là những cuốn tài liệu cần thiết để chúng tôi sử dụng làm cơ sở lý luận khi đề xuất hình thức tổ chức DH và các biện pháp khi tiến hành TNSP. Liên quan trực tiếp đến đề tài là các công trình nghiên cứu về lịch sử địa phương. Chúng tôi tiếp cận các công trình nghiên cứu sau: cuốn “Lịch sử địa phương” của các tác giả Trương Hữu Quýnh, Phan Ngọc Liên, Nguyễn Thái 6 Hoàng, Nguyễn Cảnh Minh, Nguyễn Văn Am; cuốn “Giáo trình lịch sử địa phương” và cuốn giáo trình “Phương pháp nghiên cứu và biên soạn lịch sử địa phương” của tác giả Nguyễn Cảnh Minh (cb). Tất cả các công trình trên đều đã đề cập đến những vấn đề của LSĐP, trong đó xác định được các nguồn SLĐP cần khai thác, sử dụng trong DH LSĐP và LSDT. Trên các tài liệu chuyên khảo, tác giả Nguyễn Thị Côi đã xuất bản cuốn “Bảo tàng lịch sử, cách mạng trong dạy học lịch sử ở trường Phổ thông trung học” bổ sung thêm cho lí luận DHLS trong vấn đề khai thác và sử dụng nguồn sử liệu bảo tàng để nâng cao hiệu quả DH LSDT ở trường THPT. Cuốn “Văn kiện Đảng trong dạy – học lịch sử”, của tác giả Đỗ Hồng Thái và Bùi Thị Thu Hà cũng đã khẳng định văn kiện Đảng là một nguồn tài liệu có ý nghĩa rất lớn đối với nghiên cứu và DHLS. Trên các tạp chí chuyên ngành, tác giả Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Văn Phong có các bài viết: bài “Khai thác và sử dụng tài liệu của Bảo tàng, nhà truyền thống vào dạy học LSDT ở trường phổ thông”. Tác giả Bùi Quý Lộ có bài “Khai thác và sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong giảng dạy và nghiên cứu LSVN cổ đại và trung đại”, Tác giả Đỗ Hồng Thái có bài “Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với tài liệu trực quan trong dạy học lịch sử ở trường THPT”, ... Ngoài ra, liên quan đến đề tài còn có những Luận văn của Phạm Tú Linh, Võ Hồng Hải, Nguyễn Thị Thành... Luận án tiến sĩ giáo dục học của Hoàng Thanh Hải, Đỗ Hồng Thái, Nguyễn Thành Nhân… 1.3. Các công trình nghiên cứu về sử liệu Liên quan đến đề tài còn có các công trình nghiên cứu về sử liệu trong DHLS như cuốn “Sử học Việt Nam trên đường phát triển”, cuốn “Nhập môn sử học” của các tác giả Lê Văn Sáu, Trương Hữu Quýnh, Phan Ngọc Liên, cuốn “Đối thoại Sử học” của nhóm tác giả Bùi Thiết, Đinh Văn Nhật, Đỗ Văn Ninh, Lê Trọng Khánh…hay cuốn “Phương pháp luận sử học” của tác giả Phan Ngọc Liên (cb), cuốn “Một số vấn đề lý luận sử học” của Hà Văn Tấn, cuốn sách “Sử học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa”. Các tài liệu trên trình bày những vấn đề liên quan đến sử liệu trong nghiên cứu và DHLS. 1.4. Những vấn đề luận án kế thừa từ những công trình đã công bố Vấn đề cơ bản mà chúng tôi kế thừa được từ những công trình đã công bố trên bao gồm: lý luận về giáo dục học, tâm lý học, lý luận DH nói chung và lý 7 luận DH bộ môn LS nói riêng. Về quá trình vận dụng từ lý luận DH vào thực tiễn việc khai thác và sử dụng các loại tài liệu, các hình thức, biện pháp sư phạm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Là kết quả nghiên cứu các hướng vận dụng, khai thác các loại tài liệu, nguồn sử liệu vào trong quá trình DHLS. Tuy nhiên, trên đây là những vấn đề lý luận chung hoặc các khía cạnh vận dụng khác còn nghiên cứu về sử dụng các nguồn SLĐP trong DHLS thì chưa có công trình nào đề cập cụ thể. Vì vậy, đây chính là vấn đề mà luận án tiếp tục giải quyết. 1.5. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết Thứ nhất, xác định quan niệm (định nghĩa) chính xác, khoa học về sử liệu nói chung và nguồn SLĐP nói riêng để phục vụ khai thác, sử dụng trong DHLS, đặc biệt là LSVN giai đoạn 1954 – 1975 ở trường THPT. Thứ hai, phải xác định được nguồn SLĐP cách mạng chính thống, cần thiết, tiêu biểu để chọn lọc, khai thác và sử dụng trong DHLS ở trường THPT. Thứ ba, tiến hành phân loại một cách hợp lý, khoa học các nguồn SLĐP để có thể sử dụng kết hợp với các hình thức tổ chức, biện pháp sư phạm phục vụ DHLS nhằm nâng cao hiệu quả bài học. Thứ tư, xác định mối quan hệ giữa các nguồn SLĐP với nội dung chương trình LS lớp 12 để có thể vận dụng minh họa, cụ thể hóa, phân tích, làm rõ kiến thức LSDT trong bài học nội khóa – bài nghiên cứu kiến thức mới ở trên lớp. Thứ năm, đề xuất các hình thức tổ chức, biện pháp sư phạm hợp lý để TNSP, từ đó bổ sung lý luận trong hệ thống PPDH LS ở trường phổ thông góp phần hoàn thiện lý luận dạy học bộ môn. Chương 2 VẤN ĐỀ SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG: LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Quan niệm về sử liệu và sử liệu địa phương 2.1.1.1. Quan niệm về sử liệu Trên cơ sở kế thừa, tổng hợp quan niệm về sử liệu của các nhà khoa học trên thế giới và trong nước, để phù hợp với việc sử dụng vào trong DHLS ở trường phổ thông, chúng tôi cho rằng khái niệm “sử liệu” cần được giới hạn ở 8 một phạm vi hẹp hơn so với nguồn “sử liệu” phục vụ trong nghiên cứu, nó phải liên quan trực tiếp đến các sự kiện, nội dung kiến thức lịch sử trong chương trình, SGK. Vì vậy chúng tôi đưa ra khái niệm “sử liệu” như sau: Sử liệu trong DHLS là dấu tích còn lại của quá khứ, là nguồn nhận thức lịch sử, tức là những thông tin phản ánh về các sự kiện, hiện tượng trong chương trình môn Lịch sử ở trường phổ thông. Trong DHLS, nguồn sử liệu là nguồn kiến thức bên ngoài phục vụ cho việc dạy học kiến thức cơ bản trong SGK. 2.1.1.2. Quan niệm về sử liệu địa phương Tổng hợp từ các quan niệm của các nhà khoa học chúng tôi cho rằng: Sử liệu địa phương phục vụ trong DHLS ở trường phổ thông là các nguồn sử liệu có vai trò, ý nghĩa to lớn đối với LSDT và nó có liên quan đến các sự kiện, nội dung kiến thức lịch sử trong SGK. Vì vậy, sử liệu địa phương trong DHLS là nguồn nhận thức lịch sử, tức là những thông tin về các sự kiện, hiện tượng của LSĐP có liên quan đến LSDT ở trường phổ thông. Trong DHLS, nguồn sử liệu địa phương là nguồn kiến thức ngoài SGK, phục vụ cho việc dạy học kiến thức cơ bản trong SGK. Nguồn “sử liệu địa phương” mang những nét đặc trưng của địa phương trong một giới hạn không gian địa lý nhất định, trong từng giai đoạn với một sự kiện LS cụ thể đã từng xảy ra ở đó. 2.1.2. Phân loại các nguồn sử liệu và sử liệu địa phương Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi, về phân loại các nguồn sử liệu, các nhà nghiên cứu có các cách phân loại sau: Thứ nhất, phân loại theo đặc trưng sử liệu có 2 loại: Sử liệu thành văn và Sử liệu không thành văn. Thứ hai, phân loại theo đặc trưng phản ánh có 2 loại: Sử liệu trực tiếp và Sử liệu gián tiếp. Thứ ba, phân loại theo loại hình: có 6 nhóm sử liệu sau: Sử liệu vật thực; Sử liệu chữ viết; Sử liệu truyền miệng; Sử liệu ngôn ngữ học; Sử liệu dân tộc học; Sử liệu phim, ảnh, ghi âm. Trong ba cách phân loại trên, cách phân loại thứ ba (theo loại hình) được sử dụng phổ biến hơn, chúng tôi hoàn toàn thống nhất với cách phân loại như trên của các nhà nghiên cứu. 9 Đối với các nguồn SLĐP các nhà nghiên cứu cũng phân loại theo loại hình tương tự như cách phân loại sử liệu nói chung. Tuy nhiên, để phù hợp với nội dung, đối tượng nghiên cứu, phạm vi đề tài luận án, thuận lợi cho việc sử dụng trong DHLS, chúng tôi đề xuất phân loại các nguồn SLĐP thành các nhóm như sau: - Nhóm các nguồn sử liệu trong Bảo tàng tổng hợp tỉnh, bao gồm: sử liệu hiện vật; sử liệu tranh, ảnh thật; - Nhóm các nguồn sử liệu là Di tích lịch sử - cách mạng, bao gồm: những vật chứng, dấu tích của sự kiện LS liên quan trực tiếp đến di tích đó; - Nhóm các nguồn sử liệu thành văn, bao gồm: Văn kiện của Đảng bộ Tỉnh, Lịch sử Đảng bộ Tỉnh; Lịch sử Đảng bộ các huyện, thị; Địa chí tỉnh; Hồi kí; Lịch sử các lực lượng vũ trang Tỉnh. - Nguồn sử liệu là nhân chứng lịch sử - những người đã trực tiếp tham gia, chứng kiến, quan sát vào các sự kiện, hiện tượng LS tiêu biểu trong giai đoạn Lịch sử Việt Nam từ 1954 – 1975 ở địa phương. Ở nhiều địa phương trên cả nước, trong đó có Đồng Tháp nguồn sử liệu này còn khá nhiều (những nhân chứng đang sống) và họ có những đóng góp nhất định, ở những mức độ khác nhau (tham gia, trực tiếp chiến đấu, chứng kiến, quan sát…) vào thắng lợi chung của cách mạng ở địa phương và cả nước nói chung. 2.1.3. Xuất phát điểm của việc sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử ở trường THPT 2.1.3.1. Xuất phát từ mục tiêu bộ môn lịch sử ở trường THPT Mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trường THPT là cung cấp kiến thức cơ bản, có hệ thống về lịch sử phát triển hợp quy luật của dân tộc và xã hội loài người. Trên cơ sở đó, giáo dục lòng yêu nước, tự hào dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền chủ nghĩa xã hội, rèn luyện các năng lực tư duy, năng lực thực hành, khả năng vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc sống. Sử dụng nguồn SLĐP trong DHLS DT góp phần quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đó. 2.1.3.2. Xuất phát từ đặc điểm nhận thức và tâm lý của HS THPT Tâm lí của HS THPT nói chung và HS ở Đồng Tháp nói riêng khi học LSDT có sử dụng các nguồn SLĐP là yếu tố thuận lợi để GV tiến hành bài học trở nên hấp dẫn và cuốn hút HS vào các hoạt động nhận thức trong giờ học. Bên cạnh đặc điểm chung, HS ở Đồng Tháp với điều kiện học tập, khả năng 10 nhận thức không giống nhau ở các trường là những lưu ý để chúng tôi lựa chọn nguồn sử liệu, PPDH phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả bài học. 2.1.3.3. Xuất phát từ mối quan hệ giữa nguồn SLĐP với LSDT Xác định mối quan hệ giữa nguồn SLĐP với LSDT là một vấn đề quan trọng, là định hướng để khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn LSĐP vào trong bài học LSDT. Nguồn SLĐP chính là “hiện thân” quá khứ lịch sử cách mạng được ghi dấu của LSĐP, mà LSĐP là một bộ phận của LSDT, là hình ảnh thu nhỏ của Tổ Quốc, dân tộc. Nên giữa các nguồn SLĐP với LSDT cũng có mối quan hệ gắn bó mật thiết với nhau, không thể tách rời. Bởi vì, tri thức lịch sử trong các nguồn SLĐP là biểu hiện cụ thể, sinh động, đa dạng của tri thức LSDT. 2.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử ở trường THPT - Vai trò: Nguồn SLĐP có vai trò rất lớn đối với việc học tập, nhận thức LSDT nói chung và LSĐP nói riêng của HS. Nó là nguồn kiến thức ngoài SGK có tác dụng bổ sung, cụ thể hóa, nhận thức sâu sắc LSDT và là phương tiện trực quan quan trọng phục vụ quá trình DH. - Ý nghĩa: khai thác, sử dụng các nguồn SLĐP để DH LSDT có ý nghĩa góp phần cung cấp làm phong phú thêm hiểu biết, củng cố tri thức lịch sử cho HS, giúp HS không những hiểu biết sâu sắc LSDT mà còn biết được lịch sử quê hương mình. Hình thành, rèn luyện và phát triển cho HS các kỹ năng học tập như như quan sát, tưởng tượng, tri giác, kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo để phân tích, so sách, đối chiếu, khái quát tìm mối liên hệ giữa kiến thức LSĐP với LSDT. Giáo dục niềm tự hào, lòng biết ơn sâu sắc cho HS đối với các anh hùng liệt sỹ, gia đình có công với cách mạng, giáo dục truyền thống cách mạng của quê hương nơi sinh ra và nuôi dưỡng các em. 2.1.5. Định hướng đổi mới phương pháp DHLS ở trường phổ thông hiện nay Đổi mới PPDH hướng vào phát triển phẩm chất, năng lực học sinh là một trong những hướng đổi mới tích cực trong giai đoạn hiện nay. Cụ thể, đối với việc sử dụng tài liệu nói chung và các nguồn SLĐP nói riêng, GV cần chú ý quan tâm đến việc tổ chức cho HS được tiếp xúc, làm việc với các nguồn sử liệu khi học 11 tập các nội dung của LSDT. Bởi vì, các nguồn SLĐP rất có ưu thế đối với HS của địa phương, các em có thể được tiếp xúc, quan sát, nghe qua nhiều kênh thông tin về nó. Từ đó, thông qua các hình thức tổ chức DH khác nhau, GV có thể tổ chức cho HS sưu tầm các nguồn sử liệu phù hợp với nội dung LSDT đang học, tổ chức cho HS tiếp nhận, phân tích nội dung các nguồn sử liệu có liên quan trực tiếp, phản ánh nội dung quan trọng trong LSDT. 2.2. Cơ sở thực tiễn 2.2.1. Thực tiễn việc sử dụng nguồn SLĐP trong DH LSVN ở trường THPT Từ việc tìm hiểu thực tiễn DHLS ở trường THPT chúng tôi khái quát, kết luận: - Từ những quy định, chủ trương của Bộ Giáo dục – Đào tạo, trong những năm gần đây, việc DHLS ở trường THPT có những bước tiến đáng kể về chất lượng. - Trong đổi mới PPDH có sự quan tâm, hưởng ứng tích cực của các cấp quản lý, GV trực tiếp giảng dạy, trong đó, việc khai thác và sử dụng các nguồn tài liệu LSĐP để DHLS DT được chú trọng. - Nhận thức của GV về sự cần thiết phải sử dụng các nguồn SLĐP phục vụ DHLS DT được nâng lên. Hầu hết GV đều thấy rằng các nguồn SLĐP là rất cần thiết, có vai trò quan trọng trong DHLS DT. - Tuy nhiên, thực tiễn việc khai thác, sử dụng các nguồn SLĐP trong DHLS DT ở các trường THPT chưa phổ biến, dẫn đến chất lượng DH chưa cao, HS chưa thực sự yêu thích, hứng thú học tập. GV lên lớp ít sử dụng các loại đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo để bổ sung, minh họa, làm rõ kiến thức LSDT. 2.2.2. Thực tiễn việc sử dụng nguồn SLĐP giai đoạn 1954 – 1975 trong DHLS Việt Nam trường THPT tỉnh Đồng Tháp Căn cứ vào những thông tin thu thập được, đặc biệt là kết quả khảo sát, điều tra 53 GV và hơn 1200 HS các trường THPT trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp chúng tôi rút ra những kết luận sau: - Đa số GV đều nhận thức được sự cần thiết phải sử dụng các nguồn SLĐP vào trong DH LSDT đặc biệt là giai đoạn 1954 – 1975. 12 - Bên cạnh đó, vẫn còn một số GV còn chưa quan tâm đến việc sử dụng các nguồn SLĐP trong DHLS, đặc biệt là LSVN giai đoạn 1954 - 1975. Về biện pháp hầu hết GV chỉ dừng lại ở việc sử dụng để minh họa chứ chưa xem các nguồn sử liệu này là kiến thức cần bổ sung, khắc sâu trong nhận thức của HS. - Các nguồn sử liệu chưa được tổng hợp, biên soạn thành tài liệu chính thức để sử dụng rộng rải trong các trường THPT. Vì vậy, GV chưa tiếp cận, chọn lọc các sử liệu tiêu biểu phục vụ DH LSDT. - Hầu hết các trường THPT trên địa bàn tỉnh chưa có cơ chế để khuyến khích, tạo điều kiện về kinh phí, thời gian để GV chủ động đến bảo tàng, di tích lịch sử sưu tầm các nguồn sử liệu phục vụ DH cả LSDT và LSĐP. - Tâm lý chung của GV là ngại thay đổi, làm mới cách dạy của bản thân, vì vậy, GV không có hứng thú, động lực, đam mê sưu tầm các nguồn sử liệu giúp cho việc DHLS thêm sinh động, hấp dẫn hơn. Về phía HS, kết quả khảo sát đã cho chúng tôi thấy: - Vẫn còn nhiều HS yêu thích, ham mê học LS, vì theo các em nếu có phương pháp học, siêng năng tìm hiểu các tài liệu tham khảo ngoài SGK để hiểu một sự kiện hay một nhân vật thì học LS rất có ý nghĩa với cuộc sống và tương lai sau này của các em. - Tuy nhiên, trong những năm gần đây HS không thích học môn LS do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó theo chúng tôi, một phần là do GV ít sử dụng các nguồn SLĐP để giảng dạy bài học LSDT, làm cho bài học trở nên khô khan, nhàm chán, thiếu sinh động đối với HS. Chương 3 NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨC SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1954 – 1975 Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH ĐỒNG THÁP 3.1. Khái quát phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975 3.1.1. Mục tiêu, nội dung cơ bản của LSVN giai đoạn 1954 – 1975 trong SGK Lịch sử 12 (chương trình chuẩn) Căn cứ vào hướng dẫn thực hiện chương trình, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng môn Lịch sử, Luận án đã xác định những nội dung trên. 13 3.1.2. Khái quát mối quan hệ giữa LSĐP Đồng Tháp với LSVN giai đoạn 1954 – 1975 Để thấy được mối quan hệ giữa các sự kiện của LSĐP Đồng Tháp với các sự kiện của LSDT trong giai đoạn này, chúng tôi khái quát như sau: - Cần lựa chọn những sự kiện tiêu biểu, quan trọng của LSĐP có liên quan trực tiếp đến LSDT, việc làm này vừa giúp HS hiểu, nắm vững kiến thức LSDT vừa liên hệ, biết thêm LSĐP. - Ở Đồng Tháp, tuy không có sự kiện nào trở thành sự kiện LSDT được nhắc đến trong SGK, song các sự kiện LSĐP Đồng Tháp trong giai đoạn này rất tiêu biểu, quan trọng đối với địa phương và có tác động, ảnh hưởng tích cực đến LSDT. Vì vậy, theo chúng tôi, cần thiết phải nhắc đến, liên hệ trong quá trình DH LSDT, nhằm góp phần tạo biểu tượng, khôi phục sự kiện LSDT. 3.2. Những yêu cầu cơ bản khi lựa chọn, khai thác nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử ở trường THPT Đây là những yêu cầu có tính nguyên tắc khi tiến hành lựa chọn, khai thác các nguồn SLĐP trong DHLS DT, do đó cần phải: - Đảm bảo tính khoa học, tiêu biểu của nguồn sử liệu - Đảm bảo tính toàn diện và tính hệ thống - Nắm vững các đặc điểm của nguồn sử liệu địa phương để có biện pháp sử dụng phù hợp. 3.3. Nguồn sử liệu địa phương tỉnh Đồng Tháp có thể khai thác để dạy học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975 ở trường THPT Mục này Luận án xác định các nguồn sử liệu theo các nhóm như đã phân loại và được tổng hợp như sau: (chúng tôi chỉ dẫn ra ví dụ minh họa) 3.3.1. Nguồn sử liệu trong Bảo tàng tỉnh Đồng Tháp liên quan đến Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975 Bài, Mục trong Nội dung Phục vụ dạy học sự kiện SGK nguồn sử liệu Bài 21. Mục III.2. - Ảnh: Nhân dân tỉnh - Sự kiện Diệm ban hành Phong trào “Đồng Kiến Phong biểu tình đạo luật đặt cộng sản ngoài khởi” (1959 – chống Luận 10/59 của vòng pháp luật. Công khai 1960) phát xít Mĩ - Diệm. chém giết, giết hại hàng chục vạn đồng bào vô tội. - Súng GaRant - Colt - Trận đánh Giồng Thị Đam 45 - Carbine: sử dụng - Gò Quản Cung ngày trong trận đánh Giồng 26/09/1959. Thị Đam - Gò Quản Cungngày 26/09/1959. 14 3.3.2. Nguồn sử liệu trong di tích lịch sử tỉnh Đồng Tháp liên quan đến Lịch sử Việt Nam giai đoạn (1954 – 1975) Bài /Mục trong SGK Nội dung nguồn sử liệu Phục vụ dạy học sự kiện Bài 21. Mục III.2. - Di tích tượng đài - Diễn biến của “Đồng Phong trào “Đồng Khởi.” (1959 – Chiến thắng Giồng Thị Đam - Gò Quản Cung, khởi” ở các tỉnh miền Tây nam bộ, trong đó có tỉnh 1960) huyện Tân Hồng Kiến Phong (Đồng Tháp) 3.3.3. Nguồn sử liệu thành văn liên quan đến Lịch sử Việt Nam giai đoạn (1954 – 1975) * Thứ nhất, Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng bộ tỉnh Bài /Mục trong SGK Bài 23. Mục II. Miền Nam đấu tranh chống địch “Bình định – lấn chiếm”, tạo thế và lực tiến tới giải phóng hoàn toàn. Nội dung nguồn sử liệu - Nghị quyết số 04/NQ3, Ngày 02 – 8 1973, Kính gởi: Các VA, GA, BCS HAV và ngành H. Phục vụ dạy học sự kiện - Cuộc đấu tranh chống địch “bình định – lấn chiếm”, chống âm mưu tràn ngập lãnh thổ và thực hiện chủ trương của Nghị quyết TƯ 21 của Đảng. * Thứ hai, Lịch sử Đảng bộ tỉnh, huyện, thị; Địa chí tỉnh; Lịch sử các lực lượng vũ trang Bài /Mục trong Nội dung SGK nguồn sử liệu Bài 21. Mục III.1. Đấu tranh chống - Ở Đồng Tháp: Tỉnh ủy phát động đấu tranh - Cách mạng miền Nam từ giữa năm 1954 chuyển sang chế độ Mĩ – Diệm, giữ gìn và phát chống “tố Cộng”. Khẩu hiệu “mất cán bộ là đấu tranh chống Mĩ – Diệm, đòi thi hành Hiệp định, bảo triển mất Đảng, mất đất, mất vệ hòa bình, giữ gìn và phát đầu” triển lực lượng cách mạng. lực lượng cánh mạng (1954 – 1959) Phục vụ dạy học sự kiện 15 3.4. Các hình thức sử dụng nguồn SLĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975 ở trường THPT tỉnh Đồng Tháp Với ưu thế của các nguồn SLĐP, mục này luận án đề xuất một số hình thức sử dụng chủ yếu như sau: 3.4.1. Sử dụng nguồn SLĐP trong dạy học bài nội khóa trên lớp Bài học LS trên lớp là hình thức tổ chức DH cơ bản, chủ yếu phổ biến ở nhà trường phổ thông hiện nay. Do ý nghĩa, tầm quan trọng của các nguồn SLĐP trong DHLS ở trường phổ thông, đặc biệt đối với hình thức tổ chức dạy học ở trên lớp, vì vậy vấn đề này chúng tôi sẽ dành toàn bộ chương 4 để trình bày các biện pháp sư phạm cụ thể nhằm phát huy giá trị của nó trong DH Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 ở trường THPT. 3.4.2. Sử dụng nguồn SLĐP trong dạy học bài nội khóa tại nơi xảy ra sự kiện Bài học LS được tiến hành tại thực địa, DTLS tức là tiến hành tại nơi xảy ra sự kiện LS, nó được thực hiện theo nội dung được quy định trong chương trình và hoàn toàn khác với hoạt động ngoại khoá tại DTLS. Bài học tại thực địa có ý nghĩa rất lớn đối với HS về giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Tại thực địa – nơi xảy ra các sự kiện LS lớn là những dấu vết, mảnh vụn hoặc hiện vật của quá khứ còn sót lại, nên khi tiến hành bài học nội khóa tại đây tức là HS đã được quan sát, tận mắt nhìn thấy dấu vết của LS để bổ sung, cụ thể hóa những kiến thức các em đang học trong SGK. 3.4.3. Sử dụng nguồn sử liệu trong dạy học lịch sử địa phương Đây là một ưu thế rất lớn của các nguồn sử liệu khi DH bài học LSĐP. Với nguồn tư liệu phong phú, đa dạng nhiều màu sắc giúp GV có thể lựa chọn khi tiến hành dạy học. Về hình thức tổ chức, bài học LSĐP có thể thực hiện ở trên lớp hoặc tại thực địa, nhà bảo tàng. Có thể sử dụng trong các hình thức sau: - Hình thức sử dụng nguồn sử liệu địa phương để dạy học trên lớp - Hình thức tổ chức tham quan học tập tại di tích LS, bảo tàng với hình thức học tập theo dự án 3.4.4. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong tổ chức ngoại khóa LS Ngoại khoá LS là một hình thức tổ chức DH ở trường phổ thông, có vai trò quan trọng trong việc góp phần thực hiện mục tiêu môn học. Trong DHLS, nếu HS chỉ thuộc, ghi nhớ các sự kiện, những số liệu, ngày tháng, tên đất, tên 16 người… một cách khô khan, tẻ nhạt nội dung SGK ở trên lớp mà thiếu đi hình ảnh trực quan sinh động thì kết quả đạt được sẽ không cao. GV có thể tổ chức theo các hình thức sau: - Hình thức khai thác và sử dụng tư liệu trong bảo tàng, di tích LS để tổ chức triển lãm, ra báo học tập - Hình thức tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về các di tích LS văn hóa, cách mạng, nhân vật LS ở địa phương - Hình thức tổ chức kể chuyện về sự kiện, nhân vật của địa phương - Hình thức tổ chức dạ hội lịch sử về LSĐP - Hình thức tổ chức cho HS nhận chăm sóc, bảo vệ các di tích LS văn hóa, cách mạng tại địa phương Chương 4 CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1954 – 1975 Ở TRƯỜNG THPT TỈNH ĐỒNG THÁP: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Trong chương này luận án xác định những yêu cầu cơ bản khi sử dụng các nguồn SLĐP, đề xuất những biện pháp sư phạm khi tiến hành bài học LSVN giai đoạn 1954 - 1975 ở trên lớp trường THPT tỉnh Đồng Tháp. 4.1. Những yêu cầu cơ bản khi sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử ở trường THPT Việc xác định những yêu cầu cơ bản khi sử dụng các nguồn SLĐP vào trong DH LSVN, đặc biệt trong giai đoạn 1954 – 1975 có hiệu quả là vấn đề có ý nghĩa quan trọng. Đây là vấn đề lý luận có tính nguyên tắc giúp GV phát huy khả năng sáng tạo trong việc kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn các biện pháp sư phạm trong quá trình lên lớp. Vì vậy, sử dụng nguồn SLĐP trong DH LSVN giai đoạn 1954 – 1975 ở trường THPT cần quán triệt một số yêu cầu cơ bản sau: - Đảm bảo mục tiêu của bài học - Đảm bảo tính trực quan của nguồn sử liệu và vừa sức HS - Đảm bảo tính linh hoạt, sáng tạo và phát huy tính tích học tập của HS. 17 4.2. Các biện pháp sử dụng nguồn SLĐP khi tiến hành bài học LSVN giai đoạn 1954 - 1975 ở trên lớp trường THPT tỉnh Đồng Tháp Luận án đề xuất các biện pháp cụ thể, TNSP từng phần và toàn phần khi sử dụng các nguồn SLĐP trong DHLS Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975. 4.2.1. Sử dụng nguồn SLĐP để nêu nhiệm vụ nhận thức Qua thực hiện và đề xuất TNSP, chúng tôi tiến hành biện pháp cụ thể sau đây: * Biện pháp sử dụng nguồn SLĐP để tạo tình huống có vấn đề và nêu bài tập nhận thức Dạy học nêu vấn đề (tạo tình huống có vấn đề) là xu hướng DH nhằm đề cao vai trò tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh, tránh lối nhồi nhét các sự kiện, bắt học sinh học thuộc lòng. Sử dụng nguồn sử liệu nói chung và SLĐP nói riêng kết hợp với các tài liệu khác sẽ rất có ưu thế trong việc tạo tình huống có vấn đề nó giúp HS biết tự phân tích, đánh giá, giải quyết mâu thuẫn trong nhận thức để tìm ra câu trả lời đúng. Sự phong phú, đa dạng của các nguồn SLĐP tạo điều kiện thuận lợi để GV có thể chọn lọc, sử dụng vào việc tạo tình huống phù hợp, đúng trọng tâm bài học giúp HS nắm vững kiến thức cơ bản của bài học. Bài tập nhận thức giúp HS nắm vững, khôi phục lại các hình ảnh của quá khứ và hiểu sâu nội dung kiến thức của bài học hoặc một vấn đề quan trọng của lịch sử. Đồng thời, bài tập không chỉ có tác dụng tích cực đến việc phát triển năng lực tư duy, rèn luyện các kĩ năng so sách, phân tích, tổng hợp, khái quát, kết luận của HS mà còn rèn luyện được ý thức, tinh thần tự giác, hình thành động cơ, hứng thú học tập cũng như biết liên hệ kiến thức của môn học vào thực tiễn cuộc sống. Có thể sử dụng một đoạn tư liệu hoặc một hiện vật, ảnh...để nêu bài tập nhận thức nhằm phát triển khả năng tư duy, phân tích, so sánh khi tiếp thu các sự kiện LS trong bài học lịch sử dân tộc. Từ đó các em hiểu bản chất, hình thành khái niệm, rút ra được kết luận về sự kiện cơ bản của bài học LS. GV có thể kết hợp sử dụng nhiều nguồn SLĐP khác nhau để tạo tình huống có vấn đề khi tiến hành bài học. Ví như, có thể kết hợp tranh, ảnh với đoạn tư liệu hoặc các sự kiện gắn với di tích lịch sử và nhân vật lịch sử…Từ việc kết hợp đó HS sẽ phát huy được khả năng liên tưởng, khả năng xâu chuỗi sự kiện để hiểu bản chất của những sự kiện LS. 18 4.2.2. Sử dụng nguồn SLĐP để làm sâu sắc bài học lịch sử dân tộc * Sử dụng nguồn SLĐPkết hợp với các tài liệu khác để khôi phục sự kiện LSDT Xuất phát từ đặc trưng của nhận thức LS vừa mang tính quá khứ vừa mang tính cụ thể…cho nên khi học tập LS, HS phải khôi phục được bức tranh quá khứ đã qua trong trí óc của mình, từ đó có cơ sở để hiểu bản chất sự kiện, hiện tượng LS. Việc sử dụng các nguồn SLĐP kết hợp với tài liệu khác để khôi phục sự kiện LSDT không chỉ giúp HS có biểu tượng chân thực, cụ thể, sinh động về sự kiện quá khứ, hình thành những cảm xúc LS sâu sắc mà còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng và hình thành năng lực tư duy. Việc sử dụng các nguồn SLĐP kết hợp các tài liệu khác trong dạy học LS là một trong những biện pháp rất có ưu thế giúp HS biết, hiểu nội dung bài học. Cùng với việc tái hiện, khôi phục lại một cách sinh động nội dung bài học có trong SGK thì lời nói sinh động, hấp dẫn của GV khi sử dụng các nguồn SLĐP để cụ thể hóa, khôi phục, bổ sung kiến thức cho bài học LSDT sẽ làm cho bài học phong phú, hay hơn, HS hiểu sâu sắc nội dung bài học. * Liên hệ kiến thức bài học LSDT với nguồn SLĐP Trong từng giai đoạn phát triển của LSDT, mỗi sự kiện diễn ra dù lớn hay nhỏ đều gắn với một địa phương cụ thể, diễn ra trong một thời gian, tại một vị trí, không gian địa lý nhất định. Có những sự kiện lớn trở thành sự kiện của LSDT được ghi trong SGK và cũng có những sự kiện rất tiêu biểu, quan trọng đối với địa phương có tác động và ảnh hưởng rất lớn đến LSDT chưa được ghi trong SGK. Vì vậy, cần thiết phải bổ sung, liên hệ giúp HS nắm chắc kiến thức LSDT một cách cụ thể hơn, phong phú hơn, có hệ thống, đặc biệt có thêm tri thức về LSĐP thông qua các sự kiện gắn với những địa danh lịch sử ở quê hương các em. Để việc liên hệ thực sự có hiệu quả, khắc sâu được dấu ấn cho HS về những sự kiện, nhân vật của LSĐP trong bài học LSDT, GV nên tạo biểu tượng về không gian và thời gian xảy ra sự kiện tiêu biểu của LSĐP sẽ có ý nghĩa rất lớn đối với nhận thức của HS. Tạo nên sự nhận thức cụ thể, chính xác về thời gian, địa điểm diễn ra các sự kiện LSDT. Các nguồn SLĐP sẽ giúp HS có được biểu tượng về những sự kiện của LSDT diễn ra trên quê hương mình làm cho HS nhận thức được mối quan hệ hữu cơ trong tiến trình phát triển của LS, nhận thức đúng đắn về vai trò, ý nghĩa của các sự kiện diễn ra ở các địa phương có tác động tích cực đến những thắng lợi quan trọng của LSDT. 19 * Sử dụng tranh, ảnh, hiện vật hướng dẫn HS tìm hiểu về nhân vật LSĐP để thông báo trước lớp Muốn học tập và nhận thức LS chính xác, khách quan phản ánh đầy đủ những hoạt động về mọi mặt của đời sống xã hội, đặc biệt là những sự kiện, biến cố trong thời kỳ chống Mĩ cứu nước thì việc sử dụng SLĐP để tạo biểu tượng thông qua nhân vật là một trong những biện pháp giúp HS nhận thức sinh động hơn, dễ hiểu hơn, cụ thể hơn mà không rơi vào tình trạng cứng nhắc, khô khan, nặng nề. Bằng việc kết hợp nhiều biện pháp sư phạm, GV làm cho hình ảnh của nhân vật của LSĐP được khắc sâu trong trí óc HS, giáo dục cho các em lòng biết ơn, tự hào về các thế hệ cha, anh của quê hương mình. GV có thể sử dụng ảnh chân dung kết hợp với trình bày tiểu sử nhân vật, tường thuật tóm tắt những chiến công, hoạt động tiêu biểu của nhân vật đó, cuối cùng khẳng định kết quả, ý nghĩa về những công lao, đóng góp của họ đối với LSĐP và LSDT. 4.2.3. Sử dụng nguồn SLĐP để tổ chức, hướng dẫn HS đánh giá, nhận xét sự kiện LS * Sử dụng nguồn SLĐP để tổ chức trao đổi, thảo luận giúp HS hiểu một thuật ngữ, khái niệm lịch sử Nguồn SLĐP rất phong phú, có nhiều loại khác nhau, do đó tùy theo nội dung cụ thể của từng bài mà GV vận dụng sáng tạo các biện pháp sư phạm vào trong từng tiết học để phát triển năng lực học tập của HS. Trước khi dạy học bài mới, GV giao nhiệm vụ cho HS về nhà sưu tầm các nguồn tài liệu LSĐP có thể sử dụng và hướng dẫn HS các công việc sau: - Kể lại hoặc tóm tắt những ý chính trong tài liệu đã sưu tầm được khi học các nội dung LSDT có liên quan. - Tổ chức, hướng dẫn HS làm việc, trao đổi, thảo luận nội dung tài liệu sưu tầm được với các nội dung trong SGK để xác định mối liên hệ giữa các sự kiện có trong đó với nội dung các nguồn SLĐP do các em đã chuẩn bị hoặc GV cung cấp khi giao nhiệm vụ học tập được in trong phiếu học tập... - Tổ chức, định hướng cho HS giải thích, chứng minh để cụ thể hóa, tìm ra mối quan hệ giữa sự kiện LSĐP với sự kiện LSDT trong bài học. - Hướng dẫn HS tham gia quá trình sưu tầm, tiếp xúc, quan sát với các nguồn SLĐP khác nhau để có thông tin cần thiết phục vụ cho việc liên hệ, vận dụng vào nội dung bài học LSDT. 20 Tất cả các việc làm trên là rất cần thiết, sẽ tạo ra không khí của lớp học sôi nổi, tạo được hứng thú, cảm xúc LS đối với HS. Các em sẽ chăm chú theo dõi, huy động các giác quan của mình để có được hình ảnh sinh động, chính xác, cụ thể về LSDT. Từ đó các em sẽ nắm và hiểu được bản chất của các sự kiện, hiểu được những thuật ngữ, khái niệm, phát triển năng lực học tập của mình. * Sử dụng nguồn SLĐP để tổ chức HS giải quyết các vấn đề học tập đã nêu ra Từ những giá trị của nguồn SLĐP, trong DHLS, GV có thể sử dụng để đưa ra những dẫn chứng cụ thể về một sự kiện tiêu biểu của LSĐP để minh họa cho những sự kiện của LSDT, từ đó HS tự tìm tòi, suy nghĩ phát biểu nêu lên những nhận xét, đánh giá, cuối cùng rút ra những kết luận khái quát về mối liên hệ giữa sự kiện của LSĐP với kiến thức trong bài học LSDT. Sử dụng các nguồn SLĐP để tổ chức trao đổi, thảo luận về một vấn đề là biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả bài học LSDT hoặc LSĐP, phát triển các năng lực học tập của HS. Tuy nhiên, hiệu quả của hoạt động này cao hay thấp phụ thuộc vào nghệ thuật, khả năng tổ chức, điều khiển lớp học, sự sáng tạo của GV. Để đạt được mục tiêu bài học đề ra khi sử dụng các nguồn SLĐP, GV có thể tổ chức thảo luận bằng các cách: Thứ nhất, GV có thể cung cấp cho HS nội dung sự kiện lịch sử có trong các nguồn sử liệu liên quan trực tiếp đến bài học LSDT hoặc LSĐP, dựa vào nội dung đó mà yêu cầu HS hoặc nhóm HS trao đổi, thảo luận với nhau, sau đó HS thống nhất ý kiến, phát biểu trình bày trước lớp kết quả thảo luận của mình. Thứ hai, GV định hướng vấn đề thảo luận trước, giao cho HS về nhà chuẩn bị nội dung, yêu cầu HS đọc, nghiên cứu tài liệu, chuẩn bị nội dung trình bày vào vỡ theo cách hiểu của mình, đến bài học theo sự hướng dẫn của GV, HS trình bày, thảo luận trên lớp. Sử dụng các nguồn SLĐP để khắc sâu kiến thức LSDT phải để cho HS tư duy, suy nghĩ trên cơ sở căn cứ các sự kiện trong SGK và các nguồn sử liệu, theo phương pháp tư duy đúng đắn, các suy luận phải lôgíc, phải được chứng minh chặt chẽ, đúng phương pháp LS và phương pháp logíc. Thông qua việc liên hệ, phân tích nội dung sử liệu LSĐP liên quan trực tiếp đến nội dung bài học LSDT, HS sẽ lý giải được vì sao sự kiện đó đã xảy ra, hiểu được ý nghĩa, mối quan hệ giữa sự kiện đó với nội dung bài học. 4.2.4. Sử dụng nguồn SLĐP để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS Khâu quan trọng trong tiến trình của một bài học LS là cũng cố kiến thức cho HS (tức kiểm tra hoạt động nhận thức). Thông qua việc sử dụng nguồn SLĐP để củng cố sẽ giúp