Tài liệu Sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VŨ MẠNH DŨNG SỰ BIẾN ĐỔI CỦA CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Đạo đức học Mã số :9 22 90 06 LUẬN ÁN TIỄN SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hồ Sĩ Quý HÀ NỘI - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Nội dung cũng như các số liệu trình bày trong luận án hoàn toàn trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Vũ Mạnh Dũng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN........................................................................ 7 1.1. Những vấn đề lý luận về giá trị đạo đức truyền thống và sự biến đổi của giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam ................................................................. 7 1.2. Những công trình liên quan đến thực trạng, nguyên nhân biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam và gi i pháp cho sự biến đổi t ch cực các giá trị đ 18 1.3. Những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu trong luận án ......................... 26 Chương 2: SỰ BIẾN ĐỔI CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG 29 VIỆT NAM – MỘT SỐ VẤN ĐỀ L LUẬN C BẢN ................................. 29 . . Giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam: các khái niệm c b n và một số giá trị tiêu bi u .................................................................................................... 29 . . Sự biến đổi giá trị đạo đức truyền thống: khái niệm c chế và bi u hiện của n qua các th i kỳ trong lịch s dân tộc Việt Nam ...................................... 52 Chương 3: THỰC TRẠNG BIẾN ĐỔI CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG HIỆN NAY Ở VIỆT NAM ............................................. 73 . . Những bi u hiện t ch cực trong sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống hiện nay Việt Nam và nguyên nhân của n ........................................... 73 . . i u hiện tiêu cực trong sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống hiện nay Việt Nam và nguyên nhân của n ............................................................. 93 Chương 4: MỘT SỐ PH NG H NG VÀ GIẢI PHÁP PHÁP ĐẢM BẢO SỰ BIẾN ĐỔI GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM THEO H NG TÍCH CỰC ............................................................... 105 . . Một số phư ng hướng đ m b o sự biến đổi giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam theo hướng t ch cực .......................................................................... 105 . . Một số gi i pháp đ m b o sự biến đổi giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam theo hướng t ch cực .................................................................................. 114 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 130 CÁC C NG TR NH ĐÃ C NG BỐ CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN ............. 135 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 136 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cộng đồng các dân tộc Việt Nam sinh tồn trong một vùng lãnh thổ có điều kiện thiên nhiên được cho là tư ng đối khắc nghiệt thư ng xuyên ph i đối phó với thiên tai. Thêm vào đ vị tr địa chính trị có sự giao lưu giữa các dòng văn minh lớn nên luôn luôn bị các thế lực bành trướng nhòm ngó, xâm lược. B i vậy, cộng đồng ngư i Việt từ xa xưa đã ph i thư ng xuyên đấu tranh chống thiên tai và chống lại những kẻ thù xâm lược mạnh h n đ tồn tại và phát tri n. Tr i qua hàng ngàn năm nhiều thế kỷ đất nước đã từng bị ngoại xâm đô hộ nhưng dân tộc Việt Nam vẫn đứng vững, phát tri n và làm nên lịch s của mình. Ch nh điều kiện lịch s gian nan nhưng oanh liệt đ của dân tộc đã rèn luyện và hun đúc nên những thế hệ con ngư i Việt Nam giàu lòng yêu nước c tinh thần đoàn kết giàu lòng nhân ái cần cù tiết kiệm hiếu học tôn sư trọng đạo c ch chịu đựng kh khăn Những đức t nh đ đã tr thành truyền thống được các thế hệ nâng niu gìn giữ và truyền lại cho thế hệ sau đồng th i tạo ra sức mạnh nội sinh đ đất nước phát tri n con ngư i và cộng đồng tiến bộ. Trong các giá trị truyền thống của dân tộc thì giá trị đạo đức truyền thống luôn giữ vị trí nền t ng. Những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam vừa là kết qu , vừa là nội lực của quá trình đấu tranh gian khổ, quật cư ng mà ông cha ta đã tr i qua và đã được thực tiễn lịch s ki m nghiệm. Đ chiến thắng những kẻ thù lớn mạnh h n gấp nhiều lần về tiềm lực vật chất như các thế lực phong kiến phư ng ắc, thực dân Pháp và đế quốc Mỹ Việt Nam chắc chắn không ph i chỉ nh vào sức mạnh văn minh vật chất mà còn nh có sức mạnh tinh thần - sức mạnh được kh i nguồn được phát huy từ những giá trị văn h a truyền thống trong đ c giá trị đạo đức truyền thống. Có th nói, 1 các giá trị đạo đức truyền thống là yếu tố rất c b n tạo nên cốt cách tinh thần, sức mạnh Việt Nam. Các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộcViệt Nam được hình thành và tư ng đối ổn định từ lâu nhưng nội dung, bi u hiện và phư ng thức tác động của chúng không ph i là bất biến mà luôn có sự tiếp biến cùng với sự thay đổi của đ i sống kinh tế - xã hội, của các th chế chính trị - xã hội và sự xâm nhập giao lưu với các trào lưu tư tư ng văn h a từ bên ngoài. Các giá trị đạo đức truyền thống đ đã không ngừng được đổi mới, bổ sung và phát tri n làm phong phú thêm đặc biệt là trong quá trình Việt Nam đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát tri n nền kinh tế thị trư ng, m c a và hội nhập quốc tế trong xu thế toàn cầu hoá. Kinh tế thị trư ng, toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế hiện đang là xu thế tất yếu khách quan tác động mạnh mẽ đến nhiều quốc gia dân tộc trên thế giới. Xu thế này đòi hỏi các quốc gia ph i bắt nhịp được vào dòng ch y toàn cầu nếu không muốn ngày càng bị tụt hậu xa h n so với các nước trong khu vực và thế giới. Quá trình hội nhập đư ng nhiên sẽ tạo ra cho các nước những c hội phát tri n mới nhưng cũng xuất hiện c những thách thức. Trong các thách thức thì có thách thức về văn hoá - việc giữ gìn, phát huy b n sắc dân tộc, phát huy các giá trị đạo đức truyền thống được coi là một trong những thách thức không nhỏ đối với các nước đang phát tri n. Việt Nam không ph i là ngoại lệ khi tham gia vào quá trình toàn cầu hoá. Hội nhập quốc tế trong xu hướng toàn cầu hoá đã đem lại những c hội đ phát tri n kinh tế giao lưu văn hoá làm giàu c thêm nền văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, hội nhập quốc tế và kinh tế thị trư ng cũng đặt ra những thách thức lớn mà một trong những thách thức đáng lo ngại nhất là sự xói mòn, thậm chí là huỷ hoại những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, dẫn đến nguy c đánh mất b n sắc văn hoá tức là đánh mất sức mạnh tự thân vốn có của dân tộc. 2 Trong những năm qua các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, trên thực tế đã c sự biến động sâu sắc, mạnh mẽ. Một mặt, các giá trị đạo đức truyền thống được kế thừa và bổ sung những yếu tố mới mang tính th i đại hướng tới những giá trị toàn nhân loại. Nhưng mặt khác cũng xuất hiện xu hướng, suy gi m các giá trị chuẩn mực đạo đức truyền thống trong một số cộng đồng, tầng lớp, nhất là lớp trẻ. Việc cần ph i nghiên cứu sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống, tìm ra các gi i pháp đ hạn chế những biến đổi tiêu cực và hướng các giá trị đạo đức truyền thống theo xu hướng tích cực, đang là yêu cầu cấp thiết. Vấn đề là chỗ, cần thiết ph i nhận diện chính xác sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống và chỉ ra cho được mặt tích cực bên cạnh những nét tiêu cực của sự biến đổi đ . Không ph i mọi thay đổi của truyền thống đều tiềm ẩn nguy c tiêu cực. Cũng không ph i mọi biến đổi đều không th khống chế được hoặc không tránh được. Do vậy, việc xác định và tìm ra được các gi i pháp phù hợp và c t nh kh thi nhằm can thiệp tác động đ quá trình hội nhập không những không đánh mất những giá trị đạo đức truyền thống, mà còn làm cho các giá trị truyền thống tr nên giá trị h n giữ gìn và phát huy được những nét đẹp đạo đức qu giá thu hút được sự tiếp biến tích cực của văn h a nhân loại. Đ ch nh là l do khiến tác gi chọn: “Sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án Làm rõ sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam trong điều kiện hiện nay, từ đ đề xuất gi i pháp nhằm b o đ m sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống theo hướng tích cực. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Đ đạt được mục đ ch trên đây nhiệm vụ nghiên cứu của luận án được xác định: 3 Một là, tổng quan những công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn c liên quan đến đề tài và xác định những nội dung mà luận án cần ph i tiếp tục nghiên cứu. Hai là, luận án làm rõ một số khái niệm c b n và các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam tiêu bi u; đồng th i phân tích sự biến đổi của chúng trong sự vận động lịch s của dân tộc Việt Nam. Ba là, nghiên cứu thực trạng biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam c những biến đổi theo hướng t ch cực lẫn biến đổi tiêu cực và nguyên nhân của sự biến đổi đ nước ta hiện nay. ốn là đề xuất một số phư ng hướng và gi i pháp nhằm tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực đến sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống đáp ứng các yêu cầu xây dựng đất nước con ngư i Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án Luận án nghiên cứu sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam trong điều kiện hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận án Luận án giới hạn nghiên cứu sự biến đổi những giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam tiêu bi u như: tinh thần yêu nước; tinh thần đoàn kết, thức cộng đồng; lòng nhân ái thư ng ngư i; đức t nh cần cù tiết kiệm; tinh thần hiếu học và tôn sự trọng đạo. Th i gian kh o sát sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam, chủ yếu là từ khi Đ ng ta kh i xướng công cuộc đổi mới ( 986) đến nay. 4 .Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa trên l luận triết học đạo đức học Mác -Lênin tư tư ng Hồ Ch Minh và quan đi m của Đ ng cộng s n Việt Nam về giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam. Đồng th i luận án chú trọng kế thừa quan đi m và 4 thành tựu của một số nhà khoa học đã nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến nội dung luận án nhất là các công trình viết trong quá trình đổi mới Việt Nam h n 0 năm qua. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án s dụng các phư ng pháp của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch s của đạo đức học Mác – Lênin đặc biệt chú trọng các phư ng pháp như lịch s - lôgíc, phân tích - tổng hợp so sánh đối chiếu, trừu tượng hoá, khái quát hoá và phư ng pháp tiếp cận giá trị... 5. Những điểm mới của luận án Phân tích quá trình biến đổi và những yếu tố tác động tới sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam. Đề xuất được một số gi i pháp nhằm tác động đến sự biến đổi của các giá trị đạo đức Việt Nam theo hướng tích cực. 6. nghĩa của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận của uận án Luận án góp phần nghiên cứu sâu thêm một số vấn đề lý luận và thực tiễn của sự biến đổi giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam. Luận án có th dùng làm tài liệu tham kh o cho việc nghiên cứu và gi ng dạy trong khuôn khổ chuyên ngành đạo đức học và triết học tại các c s giáo dục đại học và sau đại học về đạo đức, về giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam trong điều kiện hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của uận án Kết qu nghiên cứu của luận án góp phần b o vệ giữ gìn và phát tri n các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam trong bối c nh phát tri n kinh tế thị trư ng và hội nhập quốc tế; đồng th i chủ động tạo ra các yếu tố tác động t ch cực và hạn chế đến việc biến đổi tiêu cực các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 5 . K t cấu của uận án Ngoài phần m đầu kết luận danh mục các công trình đã công bố của tác gi c liên quan đến đề tài luận án danh mục tài liệu tham kh o nội dung luận án gồm chư ng 9 tiết. Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2: Sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam – một số vấn đề l luận c b n Chương 3: Thực trạng biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống hiện nay Việt Nam Chương 4: Một số phư ng hướng và gi i pháp pháp đ m b o sự biến đổi giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam theo hướng tích cực 6 Chương 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Trong điều kiện hiện nay, sự tác động của kinh tế thị trư ng, toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế tới sự phát tri n văn hoá đạo đức, lối sống của các quốc gia, nhất là các quốc gia đang phát tri n đang là sự tác động đa chiều, thúc đẩy phát tri n nhưng đồng th i cũng gây ra những vấn đề lớn, nóng và mang tính th i sự đối với các chiến lược giữ gìn văn h a cho phát tri n. Đạo đức đặc biệt đạo đức truyền thống là đối tượng chịu tác động đáng k nhất và cũng là lĩnh vực n y sinh nhiều vấn đề gay cấn nhất. Nghiên cứu sự tác động đ đến quá trình biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống, từ nhiều năm nay đã được giới lý luận Việt Nam quan tâm, từ nhiều g c độ khác nhau. Trong chừng mực c liên quan đến đề tài luận án của mình sau đây tác gi xin tổng quan một số nội dung chủ yếu. 1.1. Những vấn đề lý luận về giá trị đạo đức truyền thống và sự bi n đổi của giá trị đạo đức truyền thống Việt Na 1.1.1. Những công trình nghiên cứu iên quan đến vấn đề lý luận về giá trị đạo đức và giá trị đạo đức truyền thống iệt Na Nghiên cứu về đạo đức nói chung, giá trị đạo đức truyền thống nói riêng đã c rất nhiều công trình khoa học của nhiều tác gi . Hầu hết các tác gi đều khẳng định về tính bền vững trư ng tồn của các giá trị truyền thống, đặc biệt là các giá trị đạo đức truyền thống. B i vậy cũng hầu hết các tác gi đều tán thành xác định vai trò to lớn, sự cần thiết ph i b o vệ, giữ gìn, kế thừa và phát huy các giá trị truyền thống trong quá trình phát tri n xã hội. Trần Văn Giàu ( 99 ) trong cuốn “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” [42] đã phân t ch một cách sâu sắc về các giá trị tinh thần 7 truyền thống quý báu của ngư i Việt Nam; đ là lòng yêu nước, cần cù anh dũng sáng tạo lạc quan thư ng ngư i vì nghĩa... Cùng với sự phân tích làm nổi bật các giá trị đ dưới g c độ s học, triết học và đạo đức học, tác gi cũng đã làm rõ quá trình vận động của những giá trị tinh thần truyền thống qua từng giai đoạn lịch s của dân tộc Việt Nam. Trong công trình: “Giá trị truyền thống và giá trị hiện đại” của Nguyễn Ngọc Vân (1995) [142]; cũng như công trình: “Truyền thống và hiện đại: vài suy nghĩ và đề xuất” của Phan Huy Lê (1996) [74] các tác gi đều nêu và phân tích những giá trị truyền thống c b n của dân tộc (trong đ c giá trị đạo đức truyền thống) và vai trò của chúng đối với việc hình thành các giá trị hiện đại. Hay công trình: “Đến hiện đại từ truyền thống” của Trần Đình Hượu ( 996) Chư ng trình khoa học – công nghệ cấp nhà nước KX -07 [60], tác gi đề cập đến giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đ i sống văn h a đạo đức của con ngư i Việt Nam hiện nay. Bên cạnh đ xét, lý gi i các giá trị đạo đức nhiều g c độ và tác gi cũng xem các mức độ khác nhau. Đồng th i, tác gi còn phân tích và khẳng định các giá trị đạo đức truyền thống do những điều kiện kinh tế văn hoá xã hội quy định. Công trình: “Vấn đề khai thác các giá trị truyền thống vì mục tiêu phát triển” tác gi Nguyễn Trọng Chuẩn (1998) [13], nêu lên tư ng đối rõ nét về nội dung và những cách thức nhằm khai thác các giá trị truyền thống vì mục tiêu phát tri n. Cũng n i lên vị tr vai trò động lực thúc đẩy sự phát tri n đất nước của các giá trị truyền thống ph i k đến công trình: “Giá trị truyền thống - nhân lõi và sức sống bên trong của sự phát triển đất nước, dân tộc” của Nguyễn Văn Huyên (1998) [58] áo cáo tại Hội th o Truyền thống giá trị và phát tri n tác gi không chỉ luận chứng về sự trư ng tồn của các giá trị truyền thống trong đ c giá trị đạo đức truyền thống mà còn phân t ch làm 8 rõ mối quan hệ giữa các giá trị truyền thống và yêu cầu xây dựng con ngư i Việt Nam trong xã hội hiện đại. Công trình: “Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa” do Nguyễn Trọng Chuẩn và Nguyễn Văn Huyên (đồng chủ biên) (2002) [15], các tác gi không chỉ đề cập đến các giá trị truyền thống và thực trạng của các giá trị truyền thống Việt Nam mà còn nêu lên những vấn đề về sự cần thiết ph i giữ gìn và phát huy b n sắc văn h a dân tộc trước những thách thức của xu thế toàn cầu hóa. Từ một g c độ khác tác gi Trần Nguyên Việt (2002) trong bài: “Giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam và cái phổ biến toàn nhân loại của đạo đức trong nền kinh tế thị trường” [144], cho rằng trong đạo đức bao gi cũng chứa đựng cái phổ biến mang giá trị toàn nhân loại làm thành hạt nhân quan trọng với những đặc t nh l tư ng đạo l cao và những nguyên l đạo đức tốt đẹp được trao truyền từ th i đại này qua th i đại khác. Tuy nhiên chuẩn mực của đạo l toàn nhân loại là cái căn b n nhất phổ biến nhất được ph n ánh trong thức của con ngư i về trật tự trong quan hệ giữa ngư i với ngư i. Ý nghĩa xã hội của các nguyên tắc chung sống đ là chỗ chúng b o vệ các thành viên của xã hội khỏi những điều thái quá khỏi những cái c th làm tổn hại đến đ i sống sức khỏe an ninh phẩm giá và lợi ch của mọi ngư i. Chẳng hạn một trong những giá trị quan trọng trong truyền thống tinh thần của dân tộc ta là giá trị đạo đức và nhân văn. Khi n i đến chủ nghĩa nhân văn chúng ta hi u một cách ước lệ là hệ thống các nguyên l triết học và đạo đức xã hội về quan hệ với con ngư i như một giá trị cao nhất. Với tư cách là một hiện tượng văn hoá tinh thần chủ nghĩa nhân văn bao hàm nội dung căn b n của quá trình văn minh mà trị tinh thần tự do đ các chuẩn mực đạo đức l tư ng xã hội giá ch sự tư ng trợ và hợp tác tôn trọng quyền và phẩm giá của con ngư i công bằng và bình đẳng ch nh nghĩa chống tội ác và bạo 9 lực ... được bi u hiện ra với những hình thức đa dạng phong phú của n . H n thế nữa các giá trị đạo đức truyền thống và nhân văn là phư ng thức tồn tại của xã hội chúng được chuy n giao từ thế hệ này qua thế hệ khác đ hình thành nên những giá trị mới của xã hội. Từ việc nghiên cứu đ i sống văn hoá tâm linh tác gi Trần Đức Dư ng (2010) trong bài: “Phát huy những giá trị tích cực của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong giai đoạn hiện nay” [19], cho rằng t n ngưỡng th cúng tổ tiên của ngư i Việt Nam trong quá trình hình thành, tồn tại và phát tri n đã g p phần tạo ra những giá trị đạo đức truyền thống đ là lòng hiếu th o, nhân ái, tính cộng đồng, tính cần cù, sáng tạo, lòng hiếu học lòng yêu nước trong đ yêu nước là giá trị đạo đức hàng đầu trong hệ thống đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam. Như vậy, tín ngưỡng th cúng tổ tiên của ngư i Việt Nam trong quá trình hình thành, tồn tại và phát tri n đã g p phần tạo lập nhiều chân giá trị quý báu. Bên cạnh đ n còn kh i dậy đạo l làm ngư i ngăn chặn suy thoái đạo đức, lối sống, gìn giữ thang giá trị đạo đức truyền thống, b n sắc văn hoá dân tộc hướng về cái thiện v.v... Đ là những giá trị hết sức quý báu cần được b o lưu kế thừa, nghiên cứu khai thác và phát huy đ phục vụ cho sự nghiệp xây dựng xã hội mới. Theo Ngô Đức Thịnh (Chủ biên) (2014) trong cuốn sách: “Giá trị văn hoá Việt Nam - truyền thống và biến đổi” [129], giá trị văn hoá Việt Nam truyền thống, bao gồm 19 yếu tố là: anh hùng, cần cù, ch công vô tư chịu khó /nhẫn nại, đoàn kết, gi n dị trong lối sống, hiếu học, khoan dung tôn giáo, lạc quan, rộng lượng mến khách, sáng tạo, thư ng ngư i, tinh tế trong ứng x , trung thực, vì nghĩa chí tự cư ng, thức cộng đồng, yêu gia đình làng xóm, yêu nước. Các tác gi của công trình này đã thống kê, so sánh từ nhiều tác gi và nhiều công trình nghiên cứu khác nhau đã rút ra 7 giá trị được coi là những giá trị tiêu bi u nhất trong các giá trị truyền thống đ là: yêu nước, cần cù, anh hùng, sáng tạo, lạc quan, thư ng ngư i và vì nghĩa. Tuy nhiên 10 quan niệm của ngư i dân về trình tự sắp xếp các giá trị truyền thống lại phụ thuộc vào vùng, miền, nghề nghiệp, tầng lớp xã hội và n i sinh sống là thành thị hay nông thôn Tóm lại, các công trình nghiên cứu về giá trị đạo đức và giá trị đạo đức truyền thống đã đề cập đến một số nội dung: Một là, về c b n các tác gi đều thống nhất với những giá trị tinh thần truyền thống mà Trần Văn Giàu đã nêu như lòng yêu nước, lòng hiếu th o, nhân ái, tính cộng đồng, tính cần cù, sáng tạo, lòng hiếu học trong đ yêu nước là giá trị hàng đầu. Đồng th i đ cũng là những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam. Hai là, các giá trị đạo đức truyền thống hình thành cùng với quá trình hình thành và phát tri n của lịch s dân tộc do điều kiện kinh tế - xã hội, sinh hoạt văn hoá - t n ngưỡng, th chế chính trị quy định được trao truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Ba là, các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc ít nhiều đều mang giá trị toàn nhân loại, chính vì thế chúng có sức sống trư ng tồn. Bốn là, giá trị đạo đức truyền thống n i riêng cũng như giá trị truyền thống nói chung là sợi dây kết nối quá khứ, hiện tại và tư ng lai của dân tộc. Đồng th i chúng còn là tiền đề và động lực thúc đẩy lịch s dân tộc phát tri n. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu iên quan đến vấn đề sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Trong công cuộc đổi mới toàn diện đất nước do Đ ng cộng s n Việt Nam kh i xướng và lãnh đạo đã và đang đặt ra cho các nhà khoa học nói chung cũng như các nhà khoa học trong lĩnh vực khoa học xã hội nói riêng ph i nghiên cứu nhiều vấn đề, sự nghiên cứu không chỉ đáp ứng nhu cầu đổi mới đất nước h n nữa mà còn ph i nghiên cứu c những hệ qu do quá trình đổi mới tác động đến. Trong sự nghiên cứu về khoa học xã hội và nhân văn 11 có vấn đề đạo đức đặc biệt là vấn đề biến đổi giá trị đạo đức truyền thống do sự tác động của nền kinh tế thị trư ng và hội nhập vào quá trình toàn cầu hoá. Tr lại tác phẩm của Trần Văn Giàu ( 99 ): “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” [42], đã được nhắc đến trên đây. Từ việc khẳng định những giá trị tinh thần truyền thống và giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, tác gi nêu lên việc cần ph i kế thừa những giá trị tinh thần đạo đức truyền thống trong xây dựng các giá trị văn h a mới nước ta hiện nay. Trong đ các giá trị đạo đức truyền thống cũng ph i có những biến đổi nhất định đ tư ng th ch với những biến đổi của điều kiện xã hôi đã và đang biến đổi. Sự tác động của công cuộc đổi mới tới các giá trị đạo đức trước hết ph i k đến công trình: “Sự biến đổi của thang giá trị đạo đức trong nền kinh tế thị trường với việc xây dựng đạo đức mới cho cán bộ quản lý ở nước ta hiện nay” do Nguyễn Chí Mỳ (chủ biên) (1999) [103], các tác gi đã đề cập đến một số vấn đề về đạo đức đang được xã hội quan tâm đồng th i cũng đã có những luận gi i khá sâu sắc về sự biến đổi của bậc thang giá trị đạo đức trong c chế thị trư ng. Bên cạnh đ các tác gi cũng đã nghiên cứu đề xuất một số phư ng hướng, gi i pháp có tính chất định hướng cho việc hình thành các giá trị đạo đức mới dưới sự tác động của nền kinh tế thị trư ng nhằm xây dựng những giá trị đạo đức cho đội ngũ cán bộ qu n lý nước ta hiện nay. Luận án tiến sĩ triết học “Kế thừa đổi mới các giá trị đạo đức truyền thống trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Văn L (2000) [83] đã phân t ch và nhấn mạnh rằng: kế thừa là tính quy luật tất yếu trong sự vận động và phát tri n của tất c các sự vật, các hiện tượng các quá trình trong đ các giá trị đạo đức truyền thống cũng được kế thừa và phát tri n. Tính kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống thư ng được thực hiện một cách chủ động b i các giai cấp thống trị thực hiện chức năng qu n lí xã hội. B n chất, lợi ích của các giai cấp thống trị thực hiện 12 chức năng qu n lí xã hội đ ng vai trò quyết định vàchi phối tính kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống. Đứng trên quan đi m lý luận đ tác gi luận án đã phân t ch và chỉ ra những mặt tích cực và những mặthạn chế trong nội dung các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc. Đồng th i, tác gi còn xác định những nội dung các giá trị đạo đức truyền thống cần ph i kế thừa, bổ sung và đổi mới nhằm đáp ứng các yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, phát tri n đất nước. Thêm vào đ bước đầu tác gi luận án đã đưa ra một số phư ng hướng, gi i pháp c b n đ m b o sự kế thừa và đổi mới các giá trị đạo đức truyền thống trong điều kiện chuy n sang nền kinh tế thị trư ng định hướng xã hội chủ nghĩa nước ta hiện nay. Theo Nguyễn Đình Tư ng (2002) trong bài “Một số biểu hiện của sự biến đổi giá trị đạo đức trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay và giải pháp khắcphục”[138] thì việc giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc ch nh là làm phong phú nội dung của các giá trị đạo đức truyền thống ấy trong th i đại mới đem lại sức mạnh của chúng phục vụ cho công cuộc xây dựng và phát tri n đất nước. Khi n i rằng một giá trị đạo đức truyền thống nào đ của dân tộc đã được giữ gìn trao truyền cho các thế hệ sau và cho đến ngày nay thì trong sự duy trì này đã bao hàm sự biến đổi. Nhưng sự biến đổi này là biến đổi theo hướng làm phong phú thêm nội dung của giá trị đạo đức truyền thống trong điều kiện lịch s mới của dân tộc. Điều đ c nghĩa là các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc sẽ được thẩm định đánh giá lại và kế thừa c sự lọc bỏ đ tiếp tục phát tri n trong điều kiện mới. Chẳng hạn nước ta hiện nay giá trị đạo đức truyền thống như lòng yêu nước vẫn tiếp tục phát tri n nhưng n đã được bổ sung thêm và gắn liền với tinh thần yêu chủ nghĩa xã hội và tinh thần quốc tế vô s n. Đây không ph i chỉ là sự gắn b c t nh hình thức mà thực sự đã làm biến đổi nội dung của tinh thần yêu nước khiến n vượt qua những hạn chế chật hẹp của lòng yêu nước truyền thống trước đây theo quan đi m phong kiến hoặc quan đi m 13 tư s n. Ch nh vì vậy việc giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống ph i c sự gắn kết với việc tiếp thu những tinh hoa đạo đức của th i đại của nhân loại. Coi sự kết hợp này như một gi i pháp mang t nh định hướng chúng ta không chỉ ph i chọn lọc thẩm định các s n phẩm văn hoá nước ngoài trước khi du nhập vào Việt Nam mà còn ph i làm rõ nghĩa th i đại giá trị trư ng tồn của các giá trị đạo đức truyền thống. Nguyễn Trọng Chuẩn, Phạm Văn Đức, Hồ Sĩ Qu (đồng chủ biên) ( 00 ) trong công trình:“Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa” [16], trình bày về sự biến đổi các giá trị truyền thống sang hiện đại. Đ là do việc chuy n sang thực hiện nền kinh tế thị trư ng, do những tiến bộ công nghệ trong s n xuất và trong các lĩnh vực hoạt động của đ i sống xã hội. Sự tác động của kinh tế thị trư ng, của công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong quá trình toàn cầu hoá tới các giá trị văn hoá truyền thống luôn có tính hai mặt là tích cực và tiêu cực, nên việc khai thác, giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống là một trong những đ m b o cho xã hội và con ngư i phát tri n bền vững. Cao Thu Hằng (2004) trong bài viết: “Giá trị đạo đức truyền thống và những yêu cầu đạo đức gắn với nhân cách con người Việt Nam hiện nay” [46] cho rằng nội dung của các giá trị đạo đức truyền thống vừa mang t nh giai cấp vừa mang t nh th i đại của từng giai đoạn lịch s nhất định; khi thay đổi giai cấp thống trị th i đại thay đổi thì nội dung các giá trị đạo đức cũng thay đổi. i vậy yêu cầu đạo đức đối với con ngư i Việt Nam hiện nay cũng ph i được tiếp tục m rộng đổi mới và nâng cao – với tinh thần kế thừa c lọc bỏ - những giá trị đạo đức được kết tinh trong truyền thống của dân tộc. Trong công trình: “Toàn cầu hoá trong bối cảnh Châu Á – Thái Bình Dương: Một số vấn đề triết học” do Phạm Văn Đức (Chủ biên) (2007) [38], đã phân t ch đánh giá sự biến động của một số giá trị truyền thống Việt Nam trước sự tác động tích cực cũng như tiêu cực của làn sóng toàn cầu hoá. Bên 14 cạnh đ các tác gi cũng đặt ra và lý gi i vấn đề ph i giữ gìn, phát huy những giá trị văn hoá đạo đức truyền thống và khắc phục nguy c suy thoái về đạo đức, lối sống của ngư i Việt Nam hiện nay. Tư ng đồng với quan đi m trên trong công trình: “Tác động của toàn cầu hóa đến truyền thống cần cù, tiết kiệm của dân tộc Việt Nam” tác gi Mai Thị Quý (2007) [113], cho rằng, dân tộc Việt Nam từ khi dựng nước đến nay đã xây dựng cho mình c một hệ thống các giá trị truyền thống trong đ đức tính cần cù, tiết kiệm là những đức t nh c b n và quan trọng. Quá trình toàn cầu h a đã và đang tác động mạnh mẽ đến các giá trị đạo đức theo nhiều chiều hướng khác nhau, có c chiều hướng tích cực lẫn chiều hướng không tích cực. Theo tác gi đ phát tri n cần tiếp tục phát huyđức tính cần cù và tiết kiệm, ph i gắn cần cù với tiết kiệm. Cách làm đ không chỉ khẳng định và giữ gìn được b n sắc văn h a dân tộc mà còn là phư ng thức tăng cư ng tiềm năng nội lực, tạo đà cho sự phát tri n bền vững. Tác gi Nguyễn Văn Phúc (2008) trong bài: “Quan niệm của C.Mác về đạo đức và ý nghĩa của nó đối với sự nghiệp xây dựng đạo đức mới ở Việt Nam hiện nay” [110] đã cụ th hoá tư tư ng của C.Mác về t nh quy định của tồn tại xã hội đối với thức xã hội n i chung và đạo đức n i riêng đồng th i trình bày luận chứng của Ph.Ăngghen về b n chất xã hội của đạo đức bằng việc chỉ ra tính thời đại, tính dân tộc và tính giai cấp của đạo đức. Ph.Ăngghen đã khẳng định về thực chất và xét đến cùng các nguyên tắc các chuẩn mực các quan niệm đạo đức chẳng qua chỉ là s n phẩm của các chế độ kinh tế các th i đại kinh tế. Đồng th i ông cũng cho thấy cùng với t nh quy định của yếu tố th i đại đạo đức còn bị chi phối b i những yếu tố mang t nh dân tộc. Những quan đi m của C.Mác và Ph.Ăngghen cũng ch nh là c s l luận đ nghiên cứu về sự biến đổi của các giá trị đạo đức. Trong công trình “Sự biến đổi các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay”, Nguyễn Duy Bắc (chủ 15 biên) (2008) [11], các tác gi đã nêu lên xem xét và đánh giá về giá trị văn hóa, về những biến đổi của các giá trị văn h a đặc biệt là sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống. Đ là nghiên cứu thực trạng biến đổi các giá trị văn h a n i chung giá trị đạo đức truyền thống n i riêng trong điều kiện kinh tế thị trư ng định hướng xã hội chủ nghĩa nước ta. Sự biến đổi đ diễn ra theo c chiều hướng tích cực lẫn chiều hướng tiêu cực, vừa có những nguyên nhân khách quan do những đặc đi m của nền kinh tế thị trư ng quy định, vừa do những nguyên nhân chủ quan như quan đi m, chủ trư ng đư ng lối, chính sách, sự định hướng giá trị và năng lực qu n lý Lê Thị Tuyết các cấp. a ( 0 0) trong công trình “Ý thức đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay” [3], cho rằng, cần ph i biết kế thừa phát huy và đổi mới những giá trị đạo đức truyền thống cho phù hợp với xu thế của th i đại. Đồng th i bên cạnh những giá trị đạo đức truyền thống như lòng yêu nước lòng nhân ái vị tha t nh trung thực tinh thần ham học hỏi truyền thống tôn sư trọng đạo đức t nh cần cù gi n dị chúng ta cần tiếp nhận những giá trị mới được bổ sung trong sự phát tri n của thế giới ngày nay c những giá trị chung lẫn những giá trị riêng. Những giá trị chung đ là l tư ng nhân đạo ch nh sách nhân đạo lối sống nhân đạo vẻ đẹp tâm hồn hoà bình - hoà hợp bình đẳng - công l nhân quyền dân quyền; Còn những giá trị riêng đ là lòng nhân ái lòng vị tha yêu thiên nhiên sự lư ng thiện thận trọng sáng tạo công bằng sòng phẳng tự giác tự trọng. Trong đ c những giá trị đã tồn tại từ bao đ i nay nhưng cũng c những giá trị mới n y sinh cùng với sự phát tri n của xã hội hiện đại. Vì thế cần ph i c sự nhìn nhận khách quan và khoa học đ không chỉ kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp mà còn chọn lọc tiếp thu những cái thực sự là qu giá phù hợp với dân tộc th i đại và chế độ xã hội đ xây đựng một hệ giá trị đạo đức mới trong điều kiện nền kinh tế thị trư ng. Điều đ c nghĩa là ph i biết kết hợp cái hiện đại và cái truyền thống biết xuất phát từ cái truyền thống đ đi đến hiện đại. i lẽ những giá trị mới cùng với các giá trị truyền thống sẽ là 16 những động lực thúc đẩy con ngư i hành động và cũng nh vậy mà lịch s sẽ c những bước phát tri n bền vững. Công trình “Mấy vấn đề về đạo đức học mác - xít và xây dựng đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thế Kiệt (2012) [68] đã phân t ch làm rõ những biến đổi thang giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc dưới sự tác động của nền kinh tế thị trư ng nước ta hiện nay. Trong đ đ định hướng cho sự biến đổi theo xu hướng tích cực cần ph i có sự định hướng tích cực đồng th i ph i gắn việc xây dựng với việc đấu tranh chống lại sự thoái hóa biến chất về đạo đức, lối sống là hai mặt của một quá trình thống nhất biện chứng. Bên cạnh đ tác gi có nêu một số gi i pháp định hướng sự biến đổi các giá trị đạo đức theo xu hướng tích cực. Tóm lại, các công trình nghiên cứu về sự biến đổi các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Việt Nam đều khẳng định: Một là, sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống không ph i là điều bất bình thư ng mà là quy luật phát tri n có tính tất yếu khách quan. Điều đ phụ thuộc vào điều kiện phát tri n kinh tế - xã hội. Các chuẩn mực đạo đức thống trị xưa nay bao gi cũng do giai cấp thống trị, giai cấp đại diện cho lực lượng quyết định phát tri n xã hội trong từng giai đoạn lịch s nhất định tạo nên. Hai là, sự biến đổi của các giá trị đạo đức là sự biến đổi c về mặt nội dung và c về hình thức th hiện. Ba là, sự biến đổi diễn ra c theo chiều hướng tích cực và chiều hướng tiêu cực trong quá trình vận động. Do vậy, cần ph i có sự định hướng cho sự phát tri n của các giá trị đạo đức. Bốn là, sự biến đổi của các giá trị đạo đức truyền thống không chỉ là sự kế thừa các giá trị dân tộc mà còn là sự tiếp thu, c i biến những tinh hoa văn hoá tinh thần và đạo đức của các dân tộc khác trong quá trình giao lưu tiếp biến. 17