Tài liệu So sánh chế định bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần theo pháp luật việt nam và pháp luật một số quốc gia đông nam á

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HUỲNH THỊ TRÚC LINH SO SÁNH CHẾ ĐỊNH BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT MỘT SỐ QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2021 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HUỲNH THỊ TRÚC LINH SO SÁNH CHẾ ĐỊNH BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT MỘT SỐ QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 938 0101.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN ĐỨC MINH TS. NGUYỄN AM HIỂU HÀ NỘI - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả trình bày trong luận án là khách quan, trung thực, tài liệu tham khảo được trích dẫn rõ ràng. Những kết luận của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình của tác giả nào khác. Nghiên cứu sinh Huỳnh Thị Trúc Linh MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN .................................................................................. 12 1.1. Khái quát tình hình nghiên cứu về luật so sánh ........................... 12 Khái quát tình hình nghiên cứu trong nƣớc và ngoài nƣớc liên quan đến bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ..... 14 1.2.1. Tình hình nghiên cứu lý luận về cổ đông thiểu số và bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ................................................. 14 1.2.2. Tình hình nghiên cứu thực trạng pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số ở Việt Nam và ở một số quốc gia Đông Nam Á ................. 23 1.2.3. Tình hình nghiên cứu về giải pháp và kiến nghị bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ở Việt Nam và ở một số quốc gia Đông Nam Á ...................................................................................... 29 1.2.4. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ............. 32 1.3. Cơ sở lý thuyết, giả thuyết nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu........ 34 1.3.1. Cơ sở lý thuyết .................................................................................. 34 1.3.2. Giả thuyết nghiên cứu ....................................................................... 36 1.3.3. Câu hỏi nghiên cứu............................................................................ 37 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 39 1.2. CHƢƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN ................................. 41 2.1. Khái quát về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ...... 41 2.1.1. Khái niệm cổ đông ............................................................................ 41 2.1.2. Khái niệm cổ đông thiểu số ............................................................... 44 2.1.3. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. Sự cần thiết, vai trò, ý nghĩa và mục đích bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần.................................................................... 49 Pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ....... 59 Định nghĩa pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần............................................................................................... 59 Đặc điểm pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ..... 61 Cấu trúc pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ..... 62 Khái quát hệ thống pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số của một số quốc gia Đông Nam Á ........................................................... 63 Các vấn đề cơ bản về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ......................................................................................... 66 Chế định bảo vệ cổ đông thiểu số ở phương diện quyền của cổ đông thiểu số...................................................................................... 67 Chế định bảo vệ cổ đông thiểu số qua các thiết chế quản lý nội bộ của công ty.................................................................................... 68 Chế định bảo vệ cổ đông thiểu số qua các thiết chế hỗ trợ ngoài công ty ............................................................................................... 68 Bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần qua tòa án và trọng tài .............................................................................................. 69 Các yếu tố chi phối, tác động đến chế định pháp luật bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ......................................... 69 2.4.1. Yếu tố chính trị, pháp lý .................................................................... 69 2.4.2. Yếu tố kinh tế .................................................................................... 70 2.4.3. Yếu tố quốc tế.................................................................................... 72 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 74 2.4. CHƢƠNG 3: SO SÁNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỚI PHÁP LUẬT MỘT SỐ QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN ............. 76 3.1. Bảo vệ cổ đông thiểu số bằng quyền của cổ đông thiểu số .......... 76 3.1.1. Quyền nhận cổ tức ............................................................................. 76 3.1.2. Quyền ưu tiên mua cổ phần chào bán ............................................... 79 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. Quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần............................................ 81 Nhóm quyền quản trị của cổ đông thiểu số ....................................... 85 Quyền được thông tin và yêu cầu về minh bạch hóa của cổ đông thiểu số............................................................................................... 94 Bảo vệ cổ đông thiểu số thông qua các thiết chế quản lý nội bộ ...... 107 Đại hội đồng cổ đông ...................................................................... 109 Hội đồng quản trị ............................................................................. 112 Giám đốc độc lập ............................................................................. 114 Ban kiểm soát - kiểm soát viên độc lập........................................... 115 Bảo vệ cổ đông thiểu số thông qua thiết chế hỗ trợ ngoài công ty ............................................................................................ 117 3.4. Bảo vệ cổ đông thiểu số thông qua tòa án và trọng tài .............. 119 Kết luận chƣơng 3 ....................................................................................... 124 3.3. CHƢƠNG 4: MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ CHO VIỆT NAM TRONG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN ............................................................128 Quy phạm giải thích khái niệm cổ đông thiểu số trong văn bản pháp luật ................................................................................. 129 4.2. Quy định về quyền của cổ đông thiểu số ..................................... 130 4.3. Quy định về Đại hội đồng cổ đông ............................................... 137 4.4. Quy định về Ban kiểm soát ........................................................... 139 4.5. Quy định về giám đốc độc lập ...................................................... 140 4.6. Thiết chế khác bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần .... 141 Kết luận chƣơng 4 ....................................................................................... 143 4.1. KẾT LUẬN .................................................................................................. 144 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......................................... 147 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 148 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BCTC Báo cáo tài chính BKS Ban kiểm soát CĐTS Cổ đông thiểu số CTCP Công ty cổ phần ĐHĐCĐ Đại hội đồng cổ đông ĐNA Đông Nam Á GĐ/TGĐ Giám đốc/Tổng giám đốc HĐQT Hội đồng quản trị IFC Tổ chức tài chính quốc tế LDN Luật doanh nghiệp NCS Nghiên cứu sinh NĐT Nhà đầu tư OECD Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển OEDC Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế TAND Tòa án nhân dân TNHH Trách nhiệm hữu hạn TS Tiến sĩ TTCK Thị trường chứng khoán UBCKNN Ủy ban chứng khoán nhà nước WB Ngân hàng thế giới WTO Tổ chức thương mại thế giới XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG ANH Public Companies Act, Thailand PCA Luật công ty Thái Lan Securities and Exchange Commission, Thailand SEC Sở giao dịch chứng khoán Thái Lan MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Luận án Hiện nay, hầu hết các công ty cổ phần ở Việt Nam đều có sự tham gia đa dạng của các nhà đầu tư là cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước, đặc biệt là đối với các công ty cổ phần đã niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Với đặc trưng đối vốn của mình, trong công ty cổ phần luôn có nhu cầu giải quyết lợi ích giữa những người nắm nhiều vốn (cổ đông lớn) và người có ít vốn (CĐTS) Thực trạng này phổ biến ở các nước phát triển cũng như các nước đang phát triển Ở các nước Đông Nam Á bảo vệ nhà đầu tư nhỏ cũng là một trong những nhiệm vụ mà các quốc gia này cùng hướng đến Bảo vệ nhà đầu tư là một trong các chỉ số mà Ngân hàng thế giới sử dụng để đánh giá xếp hạng về sự phát triển nền kinh tế quốc gia Báo cáo Môi trường kinh doanh 2019 của Ngân hàng Thế giới cho thấy trong khối ASEAN, tính chung, Việt Nam tăng 13 hạng từ vị trí 82 lên vị trí 69 (với điểm số 68,36) trên bảng xếp hạng 190 quốc gia Việt Nam đứng sau Singapore (xếp hạng 2), Malaysia (xếp hạng 15), Thái Lan (xếp hạng 27) và trước Philippine (xếp hạng 124) Đạt được mục tiêu của Nghị quyết 19 về cải thiện môi trường kinh doanh bằng mức độ môi trường kinh doanh ngang bằng các nước Singapore, Malaysia, Thái Lan trong thời gian tới là rất khó khăn vì chúng ta phải so sánh với những nước có mức độ bảo vệ cổ đông rất tốt, đứng đầu thế giới [89]. Giống như nhiều nước khác, khái niệm CĐTS chưa được ghi nhận trong các quy định của pháp luật Việt Nam Về thực trạng bảo vệ CĐTS trong bảng xếp hạng với các quốc gia trong khu vực thì Việt Nam luôn đứng ở nhóm cuối cụ thể là những nước trong khu vực Những đề xuất giải pháp về bảo vệ CĐTS được các bài viết đề cập khá nhiều nhưng hiệu quả chưa cao Chúng ta còn thiếu kinh nghiệm và thực tiễn quản trị công ty đặc biệt là các 1 công ty đại chúng Trong khi đó, CĐTS là lực lượng nòng cốt cho huy động vốn từ công chúng đầu tư và phát triển thị trường chứng khoán Bên cạnh đó, quyền của CĐTS lại phụ thuộc bởi trách nhiệm bảo đảm của người quản lý và các cổ đông lớn trong thực thi cơ chế quản trị công ty Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay pháp luật, điều lệ và quy chế quản trị công ty chưa đồng bộ và cơ chế đảm bảo thực hiện cũng như quy tắc ràng buộc nghĩa vụ của cổ đông lớn và người quản lý công ty Hơn nữa thực tiễn vận hành của pháp luật cho thấy có các hành vi do cổ đông lớn vi phạm lợi ích CĐTS, như biểu quyết về tỷ lệ hưởng cổ tức, đề cử thành viên HĐQT, BKS, bổ nhiệm GĐ công ty,… bên cạnh đó, còn có các hành vi do người quản lý công ty như lạm dụng vị trí, vi phạm nghĩa vụ trung thành, cẩn trọng Do vậy, cần có cơ chế pháp lý về bảo vệ CĐTS, thiết lập cơ chế bảo vệ gắn với đặc trưng mối quan hệ của CĐTS và cổ đông lớn và những người quản lý công ty Tuy nhiên, sự cần thiết bảo vệ quyền lợi của cổ đông xét theo khía cạnh mục đích của công ty Với đặc trưng CĐTS thường có ít cơ hội tham gia quản lý, quyết định các vấn đề quan trọng của công ty Các quyền của CĐTS về tài sản, quản trị công ty, tiếp cận thông tin cũng chưa được thực thi đầy đủ do người quản lý hoặc các cổ đông lớn vi phạm, đối xử không công bằng Về phương diện đáp ứng yêu cầu hội nhập, so với pháp luật của nhiều nước, đặc biệt là những nước phát triển tại khu vực ĐNA như Thái Lan, Malaysia, Singapore, Philippines thì các quy định về bảo vệ CĐTS trong CTCP ở nước ta vẫn còn những điểm chưa tương thích Cơ chế bảo vệ CĐTS cũng hoạt động chưa có hiệu quả, nhất là việc xử lý các vi phạm quyền lợi của nhà đầu tư – CĐTS Thực tiễn nêu trên cho thấy, cần phải tiếp tục hoàn thiện pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của CĐTS, đồng thời tham khảo so sánh thực tiễn pháp luật nước ngoài, trong đó so sánh với pháp luật một số nước Đông Nam Á là hết sức cần thiết. 2 Đồng thời trong bối cảnh hội nhập, trong đó có hội nhập pháp luật, luôn là vấn đề quan trọng và cần thiết tại mỗi quốc gia Hội nhập pháp luật không thể diễn ra nếu không dựa trên nền tản của so sánh pháp luật Từ kết quả của so sánh, người ta có thể dễ dàng hài hòa hóa pháp luật, nhất thể hóa pháp luật để tạo ra những mẫu số chung trong giao lưu và hội nhập pháp luật khu vực và thế giới Cộng đồng ASEAN đã thiết lập cộng đồng kinh tế Để có sân chơi chung, nhất thiết phải hướng tới sự tương thích pháp luật Để có sự tương thích này phải là kết quả của sự cọ sát, đối chiếu so sánh rồi lấp đi những khác biệt căn bản để tìm kiếm “tiếng nói chung” trong điều chỉnh pháp luật và từ đó hy vọng sẽ hình thành pháp luật của cộng đồng, áp dụng thống nhất tại các quốc gia thành viên (theo mô hình EU). Trong bối cảnh đó, để hội nhập kinh tế, việc so sánh pháp luật về công ty nói chung và về CĐTS nói riêng là việc làm cần thiết trong nghiên cứu khoa học pháp lý nói chung và trong luật so sánh ở Việt Nam nói riêng Việc nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện những quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về chế định pháp luật bảo vệ CĐTS theo hướng so sánh với một số nước ĐNA trở nên cấp thiết không chỉ đối với việc thúc đẩy sự phát triển của các CTCP mà còn góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành nhằm tạo hành lang pháp lý cho toàn bộ hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế thị trường Bên cạnh đó, việc nghiên cứu và hoàn thiện những quy định trên còn cần thiết cho những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy môn Pháp luật kinh tế cũng như đối với các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp trực tiếp tham gia vào CTCP Đó chính là lý do tác giả chọn đề tài: “So sánh chế định bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam và Pháp luật một số quốc gia Đông Nam Á” cho luận án tiến sĩ của mình 3 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án phân tích, xây dựng và làm rõ một số vấn đề về bảo vệ CĐTS trong CTCP trên phương diện lý luận và thực tiễn theo quy định của pháp luật Việt Nam, đồng thời có sự so sánh, đối chiếu với các quy định của một số quốc gia ĐNA Từ đó tác giả đưa ra những đánh giá và đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật và góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ CĐTS trong CTCP, thúc đẩy hoạt động đầu tư thành lập công ty để nâng cao hoạt động sản xuất, kinh doanh, đặc biệt là trong quá trình LDN năm 2020 vừa được Quốc hội thông qua Bên cạnh đó, luận án cung cấp kiến thức về CĐTS, quyền của CĐTS cho sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh, trong quá trình học tập và nghiên cứu 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, Luận án đánh giá về những quan điểm hiện hành và từ đó xây dựng nội dung lý luận về CĐTS, nêu lên ý nghĩa của việc bảo vệ CĐTS, khái quát về pháp luật bảo vệ CĐTS của Việt Nam; Thứ hai, Luận án phân tích các quy định về quyền của CĐTS theo quy định của LDN năm 2014, đưa ra những đánh giá, so sánh với các quy định trước đây và các sửa đổi, bổ sung mới trong LDN năm 2020 vừa được Quốc hội thông qua, cùng với việc so sánh đối chiếu với pháp luật của Thái Lan, Malaysia, Philippines, Singapore để thấy được những nét tương đồng và khác biệt; Thứ ba, Luận án đề xuất một số khuyến nghị để tham khảo phục vụ hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam nhằm bảo vệ CĐTS trên cơ sở những nguyên tắc và thông lệ quốc tế về quản trị công ty 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của Luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu pháp luật về bảo vệ CĐTS trong CTCP, thực tiễn áp dụng, thực tiễn thi hành pháp luật về việc bảo đảm quyền của 4 CĐTS, các thiết chế quản lý nội bộ trên cơ sở đối chiếu với pháp luật các nước Thái Lan, Malaysia, Singapore, Philippines. Đối với các CTCP, tác giả quan tâm lưu ý hơn tới các CTCP đã niêm yết cổ phiếu tại thị trường chứng khoán của Việt Nam và một số quốc gia ĐNA (Thái Lan, Singapore, Malaysia, Philippines) Điều này xuất phát từ lý do: Thứ nhất, các công ty niêm yết là sự thể hiện mang tính tiêu biểu của lực lượng kinh tế một nước, thực trạng về hoạt động kinh doanh của nó, và suy cho cùng, cũng là thể hiện trình độ quản lý của nước đó Thứ hai, sở hữu và điều hành trong công ty niêm yết được tách rời rõ nét Vì lợi ích của cổ đông và lợi ích công cộng, các công ty niêm yết của các nước cần được quản lý chặt chẽ hơn cả Tất cả các điều luật thực định về bảo vệ cổ đông đặc biệt là CĐTS của công ty niêm yết ở mỗi nước có thể đưa ra một bức tranh tổng quan về trình độ quản lý đối với chủ thể kinh doanh của nước đó. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đông Nam Á bao gồm các quốc gia: Indonesia, Myanma, Thái Lan, Việt Nam, Malaysia, Philippines, Lào, Campuchia, Đông Timor, Brunei, Singapore Trong 11 quốc gia này, NCS tập trung nghiên cứu những nước đang phát triển nhất ở ĐNA thuộc nhóm nước ASEAN 4 gồm Singapore, Thái Lan, Malaysia, Philippines Các quốc gia này cũng là những nước đã và đang bước vào hàng ngũ công nghiệp hóa mới Việc lựa chọn bốn quốc gia nêu trên để nghiên cứu so sánh với Việt Nam trong việc bảo vệ CĐTS, bởi những lý do: - Hội nhập và thống nhất pháp luật: Ngày nay, người ta đã quen với khái niệm “pháp luật của Liên minh Châu Âu”, “pháp luật của khối ASEAN”, và trên phạm vi toàn cầu hệ thống pháp luật của WTO quả thực là lĩnh vực pháp luật chung của toàn thế giới Để có được những pháp luật như vậy, trên thực tế đã phải trải qua nhiều hoạt động nghiên cứu so sánh để đi tìm cái chung của các hệ thống pháp luật, sự tiến bộ của từng hệ thống pháp luật, sự 5 cố gắng và độ lượng của từng quốc gia trong những “ngôi nhà chung” về pháp luật đó Như vậy, theo nghĩa đó, luật so sánh có mục đích là thống nhất pháp luật, hay khoa học pháp lý hiện đại gọi là “nhất thể hoá pháp luật” - điều kiện thuận lợi để giao lưu và hợp tác quốc tế. Singapore, Malaysia, Thái Lan và Philippines có nền văn hóa gần gũi với Việt Nam, cùng chịu ảnh hưởng của nền văn minh lúa nước; vì thế trong các hoạt động mọi người hợp tác, chia sẻ, đùm bọc và giúp đỡ lẫn nhau cùng phát triển là rất hiệu quả. Những nước này có những điểm tương đồng trong quá trình phát triển của mình từ khi độc lập cho đến nay và cũng là những nước mà quá trình toàn cầu hóa có những tác động không nhỏ đến sự phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội. - Lý do tiếp theo cho việc lựa chọn bốn quốc gia này làm đối tượng nghiên cứu (Singapore, Malaysia, Thái Lan và Philippines) là do các khu vực của họ có nguồn gốc pháp lý khác nhau: Malaysia theo truyền thống luật chung, nhưng cũng quy định về luật sharia. Hệ thống pháp luật Thái Lan dựa trên luật dân sự, nhưng cũng chịu ảnh hưởng của hệ thống luật chung. Singapore thuộc về hệ thống luật Anh, hệ thống pháp luật Philippines chứa đựng thành tố của civil law, common law, luật tập quán và Hồi giáo, trong khi hệ thống pháp luật Việt Nam bị ảnh hưởng bởi nền tảng xã hội chủ nghĩa và luật dân sự Pháp Do đó, mục tiêu của luận án có thể được tóm tắt là minh họa tầm quan trọng của bối cảnh đối với hoạt động của pháp luật, dựa trên ví dụ so sánh bảo vệ pháp lý và thực tế của các CĐTS ở Việt Nam, Thái Lan, Malaysia, Singapore và Philippines. - Theo số liệu của Tổng cục thống kê, lũy kế đến tháng 8 năm 2018 có gần 90 quốc gia và vùng lãnh thổ có dự án đầu tư tại Việt Nam thì Singapore, Malaysia, Thái Lan nằm trong top 10 đối tác đầu tư lớn nhất vào Việt Nam [104], tuy không ở mức độ lớn như Hàn Quốc (đứng vị trí thứ nhất 61.08 tỷ 6 đô), Nhật Bản (đứng vị trí thứ hai 55,84 tỷ USD), Singapore (đứng vị trí thứ ba 45,89 tỷ đô), nhưng Thái Lan, Singapore, Malaysia, Philippines đều là thành viên ASEAN như Việt Nam. Là thành viên của một liên minh kinh tế, các quốc gia có trách nhiệm hướng tới hài hòa hóa pháp luật. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu, hƣớng tiếp cận nghiên cứu của Luận án 4.1. Phương pháp nghiên cứu + Phương pháp so sánh: là phương pháp được sử dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu, cụ thể: nghiên cứu so sánh giữa quy định của pháp luật Việt Nam với pháp luật một số nước ĐNA để làm rõ các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về CĐTS và cơ chế pháp lý bảo vệ CĐTS cũng như các giải pháp góp phần hoàn thiện những hạn chế của pháp luật Việt Nam hiện nay. Luận án chỉ tập trung nghiên cứu về so sánh pháp luật ở một số nước ĐNA ở một mức độ nhất định và mục đích chính là áp dụng so sánh như là một phương pháp nghiên cứu vì mã số và chuyên ngành đào tạo là Luật kinh tế không phải là Luật so sánh. + Phương pháp phân tích: được sử dụng ở hầu hết các chương của luận án để làm rõ các khái niệm về mặt lý luận được giải quyết tại chương 1, 2 của luận án + Phương pháp tổng hợp: Để đảm bảo tính logic, tính hệ thống trong quá trình nghiên cứu, đề tài cũng sử dụng phương pháp tổng hợp xuất phát từ bản chất của nội dung cần nghiên cứu và thực tiễn áp dụng để có cái nhìn khái quát, tổng luận các vấn đề * Tổng hợp kết quả phân tích các khái niệm CĐTS, các lý thuyết để xây dựng các khái niệm cho phù hợp với điều kiện Việt Nam * Tổng hợp kết quả nghiên cứu phân tích pháp luật về cơ chế bảo vệ CĐTS ở Việt Nam với cơ chế bảo vệ CĐTS ở một số nước ĐNA: Thái Lan, Singapore, Malaysia, Philippine. 7 * Tổng hợp kết quả phân tích, so sánh pháp luật một số nước ĐNA như Thái Lan, Singapore, Malaysia, Philippine để rút ra những bài học kinh nghiệm trong xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam và có tính tương đồng hơn giữa các nước về chế định bảo vệ CĐTS trong CTCP. Nội dung so sánh chế định bảo vệ CĐTS trong CTCP bao gồm: i) khái niệm CĐTS; ii) việc bảo đảm quyền CĐTS; iii) bảo vệ cổ đông qua các thiết chế quản lý nội bộ; iv) bảo vệ CĐTS thông qua các hiệp hội; v) bảo vệ cổ đông thông qua tòa án và trọng tài. Việc xác lập tiêu chí so sánh trên có mối quan hệ chặt chẽ với cơ chế quản trị nội bộ công ty cũng như pháp luật và nguyên tắc quản trị công ty. Tổ chức hợp tác phát triển kinh tế - OECD năm 1999 đã ban hành bộ quy tắc quản trị công ty Theo đó khuyến nghị việc áp dụng các nguyên tắc bảo đảm quyền cơ bản của cổ đông cũng như đối xử công bằng và trách nhiệm của HĐQT, ... Tổ chức OECD cũng đưa ra các nguyên tắc yêu cầu công khai, minh bạch của công ty và tăng cường tiếp cận thông tin của cổ đông; bảo đảm kiểm soát giao dịch của cổ đông lớn và người quản lý công ty. Như vậy, để có cơ sở làm căn cứ đối chiếu pháp luật bảo vệ CĐTS giữa các nước cần dựa vào những tiêu chí, chuẩn mực chung về quản trị công ty tốt, đặc biệt là các nguyên tắc quản trị công ty của OECD đã ban hành Các tiêu chí để đối chiếu so sánh chế định bảo vệ CĐTS giữa Việt Nam với Thái Lan, Singapore, Malaysia và Philippines cũng sẽ thực hiện theo nội dung các nguyên tắc quản trị công ty của OECD, trọng tâm nghiên cứu là nội dung 3 nguyên tắc về bảo đảm quyền cơ bản của CĐTS và trách nhiệm của HĐQT sẽ được sử dụng làm tiêu chí so sánh trong luận án. 4.2. Hướng tiếp cận nghiên cứu Tiếp cận hệ thống: luận án phân tích và đánh giá các vấn đề về CĐTS trong CTCP đặt trong mối quan hệ cân bằng với cổ đông lớn và trong lợi ích chung của công ty 8 Tiếp cận liên ngành: vấn đề bảo vệ CĐTS được nghiên cứu dưới sự phối hợp của những ngành khoa học xã hội khác như luật học so sánh, ngành kinh tế học (liên quan đến lĩnh vực quản trị công ty) Tiếp cận lịch sử: quan điểm lịch sử cụ thể được thực hiện trong quá trình nghiên cứu, khi phân tích đánh giá từng mặt của mối quan hệ này được quán triệt trong những bối cảnh lịch sử và những điều kiện cụ thể nhìn nhận dưới góc độ logic phát triển 5. Đóng góp mới về khoa học của Luận án Thứ nhất, Luận án nhận diện được các xu hướng, cách tiếp cận mới ở một số quốc gia ĐNA và ở Việt Nam trong bảo vệ CĐTS trong CTCP. Cụ thể: luận án đã tóm lược nội dung và tổng quan kết quả nghiên của một số công trình khoa học trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận án về các phương diện: Nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực trạng pháp luật cũng như những giải pháp và kiến nghị về bảo vệ CĐTS trong CTCP ở Việt Nam và ở một số quốc gia ĐNA Trên cơ sở đó tác giả đã có một số nhận xét, đánh giá về kết quả nghiên cứu khoa học này, chỉ ra những thành tựu nghiên cứu được kế thừa và những vấn đề được tiếp tục nghiên cứu và phát triển trong luận án. Thứ hai, Về phương diện nghiên cứu lý luận trong chương 2 của luận án đã tổng quát, phân tích và luận bàn một số vấn đề về pháp luật bảo vệ CĐTS trong CTCP, trong đó phân tích, luận bàn về các vấn đề trên các phương diện: khái niệm CĐTS, định nghĩa, cấu trúc pháp luật về bảo vệ CĐTS trong CTCP, khái quát hệ thống pháp luật về bảo vệ CĐTS của một số quốc gia ĐNA cũng như các vấn đề cơ bản về bảo vệ CĐTS trong CTCP (bảo vệ CĐTS ở phương diện quyền của CĐTS; chế định bảo vệ CĐTS qua các thiết chế quản lý nội bộ của công ty; qua các thiết chế hỗ trợ ngoài công ty và bảo vệ CĐTS trong CTCP qua tòa án và trọng tài). 9 Thứ ba, Trong chương 3 của luận án đã so sánh pháp luật Việt Nam về bảo vệ CĐTS trong CTCP với pháp luật một số quốc gia ĐNA, trên các phương diện: i) bảo vệ CĐTS ở phương diện quyền của CĐTS; ii) bảo vệ CĐTS qua các thiết chế quản lý nội bộ của công ty; iii) bảo vệ CĐTS qua các thiết chế hỗ trợ ngoài công ty; iv) bảo vệ CĐTS trong CTCP qua tòa án và trọng tài Trên cơ sở phân tích so sánh với pháp luật của Thái Lan, Malaysia, Philippines và Singapore Luận án đã rút ra nhận định là: pháp luật các nước có nhiều điểm tương đồng tuy nhiên do môi trường chính trị, nền kinh tế, văn hóa khác nhau cũng có những quy định khác nhau, nhưng nhìn chung các quy định về pháp luật bảo vệ CĐTS đều hướng tới mục tiêu chung là đều bảo vệ CĐTS qua các biện pháp cụ thể để thu hút đầu tư và để hoàn thiện pháp luật về bảo vệ CĐTS trong CTCP ở Việt Nam hiện nay Thứ 4, Trong chương 4 của luận án đã đưa ra một số khuyến nghị hoàn thiện pháp luật về bảo vệ CĐTS trong CTCP ở Việt Nam hiện nay 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận án là công trình nghiên cứu làm giàu thêm lý luận về bảo vệ CĐTS trong CTCP hiện nay dưới nhiều góc độ như: làm rõ hơn quan niệm về CĐTS, nhận diện CĐTS, lý do bảo vệ CĐTS cũng như mục đích, ý nghĩa của việc bảo vệ CĐTS Luận án còn phân tích các phương thức bảo vệ CĐTS ở Việt Nam trên cơ sở so sánh với các nước Thái Lan, Singapore, Philippines nhằm đưa ra những khuyến nghị để tham khảo trong quá trình hoàn thiện pháp luật Việt Nam 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận án là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý doanh nghiệp cũng như cho chính CĐTS trong quá trình bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình Luận án cũng là tài liệu nghiên cứu, học tập cho sinh viên chuyên ngành kinh tế 10 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận án gồm 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần Chương 2: Những vấn đề lý luận về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần Chương 3: So sánh pháp luật Việt Nam với pháp luật một số quốc gia Đông Nam Á về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần. Chương 4: Một số khuyến nghị cho Việt Nam trong hoàn thiện pháp luật bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần. 11 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN 1.1. Khái quát tình hình nghiên cứu về luật so sánh Luật so sánh cũng như các ngành khoa học pháp lý khác là cung cấp tri thức pháp luật cho người nghiên cứu Luật so sánh trước hết cho chúng ta cái nhìn toàn diện về hệ thống pháp luật của các quốc gia trên thế giới thông qua việc giới thiệu các gia đình pháp luật khác nhau, bên cạnh đó còn giúp cho người nghiên cứu có thêm những tri thức về hệ thống pháp luật của quốc gia mình Ngoài ra, Luật so sánh còn cung cấp tri thức về văn hóa pháp lý của các nước. Về đối tượng nghiên cứu của Luật so sánh Hiện nay, đối tượng nghiên cứu của Luật so sánh vẫn chưa có sự thống nhất mà tồn tại nhiều quan điểm khác nhau, chẳng hạn: Hai học giả người Đức là Zweigert và Kotz trong tác phẩm “Giới thiệu về Luật so sánh” cho rằng: “Luật so sánh là hoạt động trí tuệ mà pháp luật là đối tượng và so sánh là quá trình hoạt động” Cùng với việc xác định đối tượng so sánh là các hệ thống pháp luật khác nhau, các học giả này khẳng định: “Luật so sánh là so sánh các hệ thống pháp luật khác nhau trên thế giới” [153]. Peter de Cruz, tác giả của “Luật so sánh trong thế giới thay đổi” cho rằng Luật so sánh “Luật so sánh trong thế giới thay đổi” cho rằng Luật so sánh “nghiên cứu có hệ thống các truyền thống pháp luật và các quy phạm pháp luật đó trên cơ sở so sánh” [168]. Các học giả XHCN không đưa ra khái niệm về Luật so sánh mà xác định đối tượng nghiên cứu của Luật so sánh bằng phương pháp liệt kê Đối tượng nghiên cứu được liệt kê dựa trên kinh nghiệm so sánh pháp luật của các 12 học giả, theo đó, những vấn đề thuộc đối tượng nghiên cứu của Luật so sánh bao gồm: văn hóa pháp lý, kỹ thuật pháp lý, hệ tư tưởng pháp luật, hệ thống pháp luật, ngành luật, chế định pháp luật, quy phạm pháp luật Cũng sử dụng phương phương pháp liệt kê giống như các nhà xã hội học XHCN nhưng Michael Bogdan [159, tr.55] liệt kê rõ ràng và thuyết phục hơn Ông đã xác định đối tượng của Luật so sánh bao gồm: + Tìm ra sự giống nhau và khác nhau giữa các hệ thống pháp luật hoặc các chế định của các hệ thống pháp luật thông qua việc so sánh giữa chúng + Giải thích nguồn gốc, đánh giá cách giải quyết vấn đề hay phân nhóm các hệ thống pháp luật hoặc tìm ra những vấn đề trọng tâm của các hệ thống pháp luật từ kết quả so sánh Về phương pháp nghiên cứu luật so sánh Bên cạnh việc đề cập đối tượng của Luật so sánh thì một nội dung không thể không bàn tới là phương pháp nghiên cứu của Luật so sánh Đây là phương pháp không thể thiếu trong các công trình nghiên cứu của Luật so sánh Nhờ vào việc áp dụng các phương pháp so sánh pháp luật mà người nghiên cứu có khả năng làm sáng tỏ được đặc điểm chung và đặc điểm riêng của từng hệ thống pháp luật Những phương pháp so sánh pháp luật thường được sử dụng bao gồm: phương pháp so sánh lịch sử (dựa vào các giai đoạn lịch sử nhất định để lý giải những điểm tương đồng và khác biệt giữa các vấn đền cần so sánh); phương pháp so sánh quy phạm (là phương pháp so sánh quy phạm pháp luật, chế định pháp luật, văn bản pháp luật của hệ thống pháp luật này với quy phạm, chế định hay văn bản pháp luật tương ứng trong hệ thống pháp luật khác); phương pháp so sánh chức năng (là phương pháp so sánh các giải pháp được sử dụng trong các xã hội khác nhau để giải quyết cùng quan hệ xã hội tồn tại ở các xã hội đó) [66, tr.28]. Với yêu cầu hội nhập đòi hỏi phải hoàn thiện hệ thống pháp luật để chủ 13