Tài liệu Skkn một số giải pháp giúp học sinh tiểu học chia nhóm và học nhóm theo mô hình trường học mới

MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÚP HỌC SINH TIỂU HỌC CHIA NHÓM VÀ HỌC NHÓM THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI 1. Phần mở đầu: 1.1. Lý do chọn giải sáng kiến Dạy học theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành nhóm một cách thích hợp. Tổ chức dạy học theo nhóm là một hình thức dạy học mới. Đó là một trong những hình thức thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự giúp đỡ, hướng dẫn của giáo viên. Học sinh có nhiều cơ hội thảo luận, tranh luận, phát biểu bình đẳng, thể hiện sự hiểu biết của mình và học hỏi kinh nghiệm của bạn. Qua đó rèn luyện cho HS cách trình bày, bảo vệ quan điểm của mình, cách thuyết phục và thương lượng trong giải quyết vấn đề và biết cách lắng nghe người khác cũng như phát triển những kĩ năng phê bình, phân tích, giải quyết vấn đề. Dạy học hợp tác tạo ra nhiều cơ hội cho HS được hoạt động giải quyết vấn đề học tập, đưa HS vào thế chủ động tìm tòi kiến thức. Tác động tích cực đến động cơ, sự nhận thức và cả phương pháp học tập, có ích cho việc tự học sau này. Phát huy cao độ năng lực học tập cá nhân, ý thức được khả năng của mình, nâng cao niềm tin vào việc học tập.Tạo tâm lý thoải mái cho HS. Các em được sự hỗ trợ, hợp tác trong nhóm nên tự tin hơn, vì thế việc học sẽ đạt kết quả cao hơn. Phát triển tư duy sáng tạo, khả năng phân tích, tổng hợp và khả năng giải quyết vấn đề.Việc áp dụng học tập theo nhóm của mô hình trường học mới ( VNEN) là hình thức học tập mới sử dụng phổ biến hầu hết ở các trường tiểu học hiện nay.Đối với cấp tiểu học, việc rèn cho các em các kỹ năng học nhóm là hết sức cần thiết, tạo điều kiện để các em có nhiều cơ hội giao lưu, học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau, góp phần vào việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh. Cùng với đổi mới chương trình giáo dục phổ thông bao gồm cả đổi mới về nội dung chương trình và phương pháp giảng dạy, trong đó có chú trọng đến phương pháp học hợp tác nhóm. Tuy nhiên trong quá tình dạy học, giáo viên vẫn còn lung túng khi tổ chức cho học sinh các hoạt động học nhóm. Làm việc theo nhóm có thể tập trung những mặt mạnh của từng người và bổ sung, hoàn thiện cho nhau những điểm yếu. Dạy học theo nhóm đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù hợp với hoạt động nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp học sinh lĩnh hội, khám phá kiến thức mới một cách hiệu quả nhất. Làm thế nào để hướng dẫn học sinh thực hiện hoạt động nhóm hiệu quảnhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 1.2. Điểm mới của sáng kiến Mô hình trường học mới được triển khai và thực hiện dạy học ở một số trường trong cả nước, song song với vai trò của giáo viên thì vai trò điều hành của học sinh cũng được nâng cao và quan trọng không kém người giáo viên. Để thực hiện mục tiêu giáo dục tiểu học góp phần đào tạo con người chủ động, sáng tạo thích ứng, hợp tác. Thực hiện cá thể hóa dạy học, dạy cho từng cá nhân, xây dựng tốt môi trường học tập. Vậy làm thế nào để giúp có những thói quen chia nhóm, học nhóm và nhóm trưởng ý thức được nhiệm vụ của mình, điều hành nhóm đạt hiệu quả tốt. Thực tế giảng dạy bản thân suy nghĩ và đưa ra sáng kiến “Một số giải pháp giúp học sinh tiểu học chia nhóm và học nhóm” nhằm chia sẻ những kinh nghiệm của bản thân trong quá trình thực hiện dạy học theo mô hình trường học mới. 2. Phần nội dung 2.1. Thực trạng cách chia nhóm, tổ chức hoạt động nhóm, vai trò điều hành của nhóm trưởng của học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 2 nói riêng cá em còn nhiều lung túng, chưa biết cách chia nhóm, quy trình học nhóm, năng lực điều hành còn hạn chế, trình bày chưa mạnh dạn, chưa tự tin. 2.2. Nội dung Qua quá trình dạy học và tổ chức các hoạt động học cho học sinh tiểu học trong những năm học trước đây, học sinh chưa biết quy trình tổ chức học nhóm, Trong bài học, khi cô giáo yêu cầu một nội dung nào đó hoạt động nhóm, tất cả học sinh đều nghe nhóm trưởng hỏi và các thành viên trong nhóm trả lời, xuất hiện nhiều học sinh không thực hiện được nội dung học tập này. Bản thân tôi trăn trở và đã lựa chọn những cách chia nhóm, học nhóm để hướng cho học sinh lớp mình chủ nhiệm như sau: Giải pháp 1: Cần hướng dẫn học sinh cách chia nhóm. Trong quá trình dạy học, lớp học có 30 học sinh, tôi đã thực hiện những cách phân chia thành các nhóm học tập, mỗi nhóm có 6 học sinh với các cách làm sau: Giáo viên dùng các thẻ màu ghi các số từ 1 đến 6 lặp đi lặp lại năm lần cá tất cả là 30 thẻ . HĐTQHS sẽ phát ngẫu nhiên thẻ màu cho các bạn trong lớp. Những học sinh có thẻ ghi cùng số sẽ lập thành một nhóm. Đây là dạng tổ chức nhóm ngẫu nhiên, một hình thức chia nhóm công bằng cho tất cả học sinh. Chia nhóm một cách ngẫu nhiên có thể thông qua trò chơi để học sinh được kết nhóm. Cô giáo yêu cầu Hội đồng tự quản tổ chức cho học sinh là trò chơi “Kết bạn” Học sinh xếp thành vòng tròn vừa đi vừa hát. Khi Hội đồng tự quản ra hiệu lệnh “kết bạn” và yêu cầu kết 6, học sinh nhanh chóng co cụm lại thành các nhóm với số lượng thành viên đúng như cô giáo yêu cầu. Cho học sinh tự chọn nhóm học tập của mình khi cô giáo yêu cầu. Đây là hoạt động mà học sinh rất hứng thú. Các nhóm học sinh được hình thành dựa trên sở thích, thói quen của nhau. Học sinh tự hình thành nhóm trên cơ sở nguyện vọng. Cách chia nhóm này phù hợp với các môn học Tự nhiên và Xã hội hay các hoạt động ngoại khoá khác. Cách làm này thỉnh thoảng mới thực hiện. Chọn học sinh cho nhóm để phục vụ cho các ý đồ của môn học. Đây là nhóm phục vụ cho các môn học tập trung vào phát triển các kĩ năng. Giáo viên sẽ phân chia để trong nhóm có cả học sinh khá lẫn học sinh yếu nhằm hỗ trợ lẫn nhau. Giáo viên nên để học sinh biết rõ lí do tại sao cô lại chọn nhóm theo cách đó để học sinh trong nhóm biết cách hỗ trợ nhau trong khi thực hiện các công việc của nhóm. Phân chia nhóm dựa trên năng lực: Khi giáo viên muốn làm việc với các nhóm học sinh có trình độ tương đương trong mỗi nhóm thì giáo viên sẽ gộp các học sinh cùng đối tượng ngồi cùng nhau, đồng nhất trình độ với nhau. Bằng cách này, một mặt, giáo viên có thể giao thêm việc cho các nhóm khá, giỏi hoặc có năng khiếu về lĩnh vực nào đó nhằm tăng cường thử thách, khơi gợi hứng thú và ham mê khám phá sáng tạo của các em; mặt khác, giáo viên sẽ tập trung hướng dẫn, củng cố những vấn đề cơ bản cho các nhóm học năng lực học tập chậm và đảm bảo có thời gian đầu tư vào việc thiết kế nhiệm vụ phù hợp với năng lực học tập của học sinh. Trong mỗi hoạt động, mỗi tiết, tuỳ thuộc vào đặc điểm các hoạt động, mục đích bài học mà chọn nhóm, vừa giúp đạt mục tiêu, vừa làm cho học sinh không cảm thấy bị nhàm chán. Việc thay đổi nhóm thường xuyên cũng là cách rất tốt để học sinh học hỏi kinh nghiệm học tập và kĩ năng làm việc nhóm trong mỗi nhóm khác nhau của các bạn khác nhau. Các nhóm nên thường xuyên được thay đổi và dù chọn chia nhóm theo cách nào thì giáo viên cũng cần phải xem xét chuẩn bị kĩ càng. Nguyên tắc là nhóm phải phù hợp với hoạt động được giao và hướng tới mục tiêu mà giáo viên mong muốn đạt được của hoạt động đó. Giải pháp 2: Giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh biết học nhóm. HS chưa từng biết học nhóm nên GV phải hướng dẫn các em biết cách học trong nhóm. Học nhóm là hình thức tổ chức tự quản trong học tập của HS. Cần nhớ Học nhóm là Tự học và Tự quản. Với mỗi HS phải hiểu được quy trình học nhóm và nguyên tắc học nhóm để tự giác chấp hành và tham gia học tập trong nhóm, đó là: Cá nhân tự học : Tự nghiên cứu tài liệu; tự trả lời các nội dung, yêu cầu trong sách; tự hình thành kiến thức (nếu có điều chưa hiểu có thể hỏi bạn hoặc hỏi GV). Đây là yêu cầu bắt buộc, là điểm cốt lõi của VNEN. Chia sẻ trong cặp đôi: Em nói hiểu biết của mình cho bạn nghe; nghe bạn nhận xét, em hãy lắng nghe nhận xét của bạn để tiếp thu hoặc trao đổi lại. Bạn nói hiểu biết của bạn; Em nghe, nhận xét và góp ý cho bạn; Hai người cùng thống nhất nội dung trả lời để báo cáo trước nhóm. Trình bày trong nhóm: Nhóm trưởng mời đại diện từng cặp báo cáo. Đại diện cặp 1 báo cáo, các bạn trong nhóm nghe và góp ý, nhận xét. Đại diện cặp 2, cặp 3 lần lượt báo cáo và nghe nhận xét, góp ý của các cặp khác, đặc biệt chú ý để trong nhóm ai cũng được nói hoặc là báo cáo hoặc là góp ý; không để có em không nói gì hoặc có em nói quá nhiều tranh hết phần của người khác. Cả nhóm thống nhất nội dung và cử người báo cáo trước lớp hoặc với giáo viên. Chỉ khi nào mỗi HS đều biết cách học nhóm, nắm được nguyên tắc học nhóm thì hoạt động tự học, tự quản trong nhóm mới thực sự có hiệu quả đích thực. Nhóm trưởng nắm rõ nhiệm vụ, công việc của mình, trong thời gian đầu, tôi để các nhóm trưởng ngồi lại và hướng dẫn các em điều hành thành viên trong nhóm thực hiện nhiệm vụ học nhóm. Khi gặp khó khăn, biết tìm sự hỗ trợ của bạn hoặc GV để vượt qua khó khăn và biết báo cáo kết quả học tập với GV. Biết đánh giámình còn vướng mắc gì, chưa hoàn thành nhiệm vụ nào; bạn nào có kết quả tốt, bạn nào tích cực học trong nhóm. Những tuần đầu, GV phải ngồi học với từng nhóm (có thể tiết Toán học với nhóm 1, tiết Tiếng Việt học cùng nhóm 2, tiết Tự nhiên - Xã hội học cùng nhóm 3,..) để hướng dẫn các em biết cách tự học và biết học theo nhóm. Đây là sự chuẩn bị cần thiết, GV phải kiên trì, bền bỉ để hình thành phương pháp học theo nhóm cho HS. Với HS lớp 2, sau khoảng 2 tháng các em sẽ quen với cách học này các bạn đừng vội vàng đốt cháy giai đoạn ảnh hưởng đến tâm lí và kết quả học tập của HS. Giáo viên có thể hướng dẫn các em thực hiện một số câu lệnh trong từng bước tiến hành hoạt động nhóm như sau: Ví dụ: Bài 10A, trang 6, HĐ1. a) Đọc đoạn 1, trả lời câu hỏi: - Bé Hà có sáng kiến gì? - Hai bố con Hà chọn ngày nào làm “ngày ông bà? Vì sao? b) Đọc đoạn 2, trả lời câu hỏi: Bé Hà còn băn khoăn chuyện gì? c) Đọc đoạn 3, trả lời câu hỏi: Bé Hà tặng ông bà món quà gì? Nhóm trưởng điều hành từng việc cụ thể: Việc 1: Mời các bạn làm việc cá nhân, đọc và trả lời câu hỏi ở hoạt động 1. Bạn nào đọc và trả lời xong thì giơ tay báo cáo. Việc 2: Nhóm trưởng tổ chức cho các bạn ngồi cạnh nhau hỏi đáp theo cặp và bổ sung cho nhau. Việc 3: Nhóm trưởng mời lần lượt từng cặp tiến hành hỏi đáp trước nhóm hoặc có thể mời từng thành viên trong nhóm trả lời các câu hỏi. Mời bạn A trả lời câu 1, bạn B nhận xét, mời ý kiến bổ sung của các bạn trong nhóm ( Nếu có). Khi cả nhóm đều có câu trả lời giống nhau, nhóm trưởng nói các bạn đã trả lời được câu 1. Mời các bạn sang câu 2, nhóm trưởng nêu câu hỏi, các thành viên tham gia trả lời và nhận xét, bổ sung cho nhau. Câu hỏi 3, 4 nhóm trưởng làm tương tự. Sau khi các bạn đã hoàn thành các câu trả lời, nhóm trưởng mời một bạn trình bày toàn bộ câu trả lời trước nhóm và cử một bạn chuẩn bị trình bày trước lớp. Nhóm trưởng luôn điều hành các thành viên trong nhóm được trình bày trước lớp để rèn kĩ năng mạnh dạn, tự tin khi trình bày trước tập thể. Giải pháp 3: Vai trò của giáo viên trong hoạt động nhóm. Trong thời gian học sinh làm việc, giáo viên cần phải đến hoặc đi xung quanh các nhóm để quan sát các hoạt động của nhóm, nếu có vấn đề gì thì kịp thời định hướng. Giáo viên nên thực hành với một số nhóm học sinh cụ thể, đặt câu hỏi gợi mở và trợ giúp cho nhóm, khen ngợi và động viên học sinh nói về kết quả làm việc.Trong quá trình giao việc cho các nhóm, nếu thấy các nhóm làm việc chăm chú và trao đổi sôi nổi, giáo viên mới có thể yên tâm. Một khi thấy các nhóm làm việc trầm lắng, hay nhốn nháo giáo viên cần nghĩ ngay tới các lí do, như phiếu học tập chưa phù hợp với trình độ hay chưa thực hiện đúng vai trò, học sinh chưa hiểu cần phát lệnh cứu trợ. Ngay lúc đó giáo viên phải có mặt kịp thời và giải quyết vấn đề mà nhóm hoặc một vài cá nhân trong nhóm gặp phải. Giải pháp 4: Cần chọn vị trí thuận lợi nhất quan sát học sinh. Giáo viên chọn vị trí có thể theo dõi được các nhóm và tất cả HS, giúp HS tập trung thực hiện nhiệm vụ học tập, nhắc nhở kịp thời những HS chưa tập trung học và những HS làm ảnh hưởng đến học tập của các bạn, các nhóm; Kiểm soát được việc học của từng HS thông qua quan sát, trao đổi trực tiếp, kiểm tra kết quả; kiểm soát được hoạt động chia sẻ trong cặp, trao đổi trong nhóm. Chủ động tương tác với HS, phát hiện những vướng mắc của cá nhân, các nhóm để kịp thời hỗ trợ HS vượt qua khó khăn. Ưu tiên HS nhút nhát được tham gia nhiều ở nhóm. HS khá giúp bạn chỉnh sửa, hoàn thiện kết quả. Cuối bài học GV đánh giá được từng HS, từng nhóm; đánh giá được những biểu hiện có tiến bộ về năng lực và phẩm chất của mỗi HS. Công việc chủ yếu của GV là tổ chức, hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ kịp thời hoạt động học của từng cá nhân, từng nhóm; kiểm soát được việc học của cá nhân, của nhóm; đánh giá được tinh thần, thái độ, kết quả học tập; đánh giá được năng lực học tập, điều hành của mỗi cá nhân, mỗi nhóm. Giải pháp 5: Giúp đỡ HS học sinh chậm tiến bộ ở trong nhóm Trước hết, GV phải biết HS chậm tiến bộ về môn học nào, kĩ năng nào để có kế hoạch giúp đỡ. Có thể GV cùng học hay làm nhóm trưởng của nhóm có HS yếu trong những ngày đầu, hướng dẫn các em biết cách học nhóm. Phân công các HS chậm tiến bộ vào các nhóm (mỗi nhóm chỉ nên có 1 HS). Giao cho nhóm trưởng, hoặc HS học tốt cùng cặp đôi với HS chậm tiến để giúp đỡ trực tiếp. Khi giao nhiệm vụ cho HS được giúp đỡ bạn, GV cần chú ý một số điểm sau: Nhắc bạn đọc kĩ tài liệu, nói rõ những điều đã hiểu hoặc chưa hiểu. Hướng dẫn, giải thích để bạn hiểu đúng tài liệu. Yêu cầu bạn nhắc lại và báo cáo kết quả trước nhóm. Tuyệt đối không được làm thay,làm hộ HS chậm tiến. Ân cần, tận tình giúp đỡ bạn cách học, tự đánh giá bản thân. Bàn bạc với gia đình, với nhóm, với lớp tìm các biện pháp, phân công giúp đỡ HS. HS học chậm tiến phải tự học nhiều, được hướng dẫn, được nói nhiều, trao đổi nhiều sẽ từng bước tiến bộ. HS giúp bạn phải tạo cơ hội để HS chậm tiến hoạt động nhiều: đọc nhiều, làm nhiều, nói nhiều. Đối với những em còn chưa hiểu, chưa biết cách làm sẽ được cô giáo và các bạn kịp thời giúp đỡ. Qua đó, giáo viên thấy được sự tiến bộ rõ rệt của học sinh trong học tập và rèn luyện. 3. Phần kết luận 3.1. Ý nghĩa, phạm vi áp dụng của sáng kiến. Trên đây là một số kinh nghiệm mà bản thân đã đúc rút được qua thực tế dạy học về “cách chia nhóm, học nhóm”. Điều cơ bản nhất là người giáo viên phải có tâm huyết với nghề nghiệp để thường xuyên hướng dẫn học sinh cách chia nhóm học nhóm, Bởi vì tổ chức hoạt động học nhóm tốt cũng góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học. Hiện nay, đổi mới phương pháp dạy học là dạy cho học sinh cách học, cách vận dụng kiến thức vào thực hành và ứng dụng vào cuộc sống. Vì vậy giáo viên phải làm tốt khâu chuẩn bị trước khi lên lớp. Biết cách điều chỉnh, bổ sung Logo tài liệu hướng dẫn học, biết tổ chức các hoạt động chia nhóm, học nhóm. Từ hoạt động học tập này, học sinh tự tin hơn trong học tập và rèn luyện. Góp phần nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường. 3.2. Những kiến nghị, đề xuất. Trên đây là ý kiến của bản thân về cách chia nhóm, học nhóm theo mô hình trường học mới sinh học rất mong bạn đọc đóng góp ý kiến. Xin chân thành cảm ơn!