Tài liệu Skkn một số biện pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 5

Một số biện pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 5 Biện pháp 1: Tổ chức trải nghiệm cho học sinh thông qua các tiết học chính khóa Môn Toán: Khi dạy về đơn vị đo đại lượng, có thể cho học sinh thực hành ước lượng hoặc cân, đo các vật trong thực tế như: gói bột mì, hộp sữa, quả ổi, quả đu đủ…; chiều cao bạn trong lớp; chiều dài, chiều rộng phòng học; cạnh của viên gạch lát nền; khoảng cách từ nhà đến trường… Học sinh có thể ước lượng và thực hành tính: - Chu vi và diện tích hình tròn (miệng giếng, mâm…). - Diện tích xung quanh, diện tích toàn phần hình hộp chữ nhật, hình lập phương (diện tích phần quét sơn, diện tích tôn, bìa cần dùng khi làm hộp hay thùng dạng hình hộp chữ nhật, hình lập phương)… - Thể tích hình hộp chữ nhật (thể tích bể nước, thể tích thùng xe chở cát…). Từ đó, giáo viên cung cấp các khái niệm “cao – thấp”, “dài – ngắn”, “xa – gần”, “rộng – hẹp”, “nặng – nhẹ”, “nông – sâu”,… - tức là các thuật ngữ so sánh số đo đại lượng thường dùng trong thực tế. Ví dụ: Bạn Nam cao hơn bạn Bình, gói bột mì nặng hơn hộp sữa, sân trường rộng hơn sân tập thể dục, quãng đường từ nhà đến trường gần hơn quãng đường từ nhà đến chợ… Đồng thời giáo viên cung cấp bổ sung các đơn vị đo diện tích thường dùng của đồng bằng Bắc Bộ ngoài bảng đơn vị đo diện tích đã học: sào mẫu, thước – những đơn vị đo được sử dụng thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày của các em, mà ông bà bố mẹ ở nhà hay nhắc đến (cấy 3 sào ruộng, trồng 1 mẫu ổi…), hay các đơn vị đo khối lượng ngoài bảng đơn vị đo khối lượng đã học nhưng rất thông dụng trong thực tế là cân, lạng; biết “cân” tương ứng với đơn vị đo đã học là ki-lô-gam, còn “lạng” tương ứng vơi đơn vị là hec-tôgam; nhưng trong thực tế không ai nói “Tôi mua 5 hec-tô-gam” thịt” mà thường nói “Tôi mua 5 lạng thịt”, hoặc “Tôi mua nửa cân thịt”… Hay khi học về toán chuyển động đều, học sinh vận dụng, ước lượng và dự kiến được thời gian cần để đi từ nhà đến một địa điểm nào đó đã định trước. Điều đó giúp em chủ động và tiết kiệm được thời gian. Các em sẽ biết trong thực tế thuật ngữ “nhanh – chậm” vừa chỉ vận tốc, vừa chỉ thời gian; thuật ngữ “cây” (cây số) chỉ ki-lômét. Môn Tiếng Việt Mục tiêu cơ bản của môn Tiếng Việt ở tiểu học là hình thành và rèn luyện kĩ năng sử dụng Tiếng Việt (nghe, nói, đọc, viết) để học tập và giao tiếp trong môi trường hoạt động của lứa tuổi. Để đạt được mục tiêu này, hầu hết các phân môn của Tiếng Việt đều hướng đến việc tổ chức các hoạt động giao tiếp cho học sinh. Trong đời sống hàng ngày, giao tiếp là kĩ năng cần thiết nhất, được sử dụng nhiều nhất. Trải nghiệm kĩ năng giao tiếp cho học sinh là việc làm có ý nghĩa quan trọng, giúp học sinh nâng cao năng lực sử dụng ngôn ngữ trong học tập và cuộc sống. Vì vậy, giáo viên có thể tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong tất cả các phân môn của Tiếng Việt. Ví dụ: Phân môn Tập đọc: Học sinh được rèn phát ngôn đúng, trải nghiệm cảm xúc của nhân vật khi luyện đọc diễn cảm, luyện đọc phân vai. Phân môn Chính tả: Học sinh trải nghiệm thực tế nghe – viết đúng chính tả, rèn viết, phát âm tiếng có âm đầu dêc lẫn ở địa phương. Phân môn Luyện từ và câu: Học sinh phân biệt và sử dụng đúng từ đồng nghĩa, từ đồng âm, từ nhiều nghĩa trong thực tế. Rèn nói, viết câu đúng ngữ pháp, rõ ý. Thể hiện cảm xúc, tình cảm khi nói, viết câu; câu văn có hình ảnh. Phân môn Tập làm văn: Học sinh được trải nghiệm với những vẫn đề thực tế, gần gũi trong cuộc sống. Ví dụ: Trong bài Luyện tập làm văn đơn (tuần 11), từ tình hình thực tế về môi trường nơi thôn xóm (xả rác bừa bãi, xử lí chất chải trong chăn nuôi lợn của của một số hộ gia đình…), học sinh sẽ nêu những tác dụng xấu do ô nhiễm môi trường đã xảy ra và viết đơn đề nghị UBND xã có biện pháp ngăn chặn, xử lí để bảo vệ môi trường. Hay trong bài học về “Làm biên bản cuộc họp (tuần 14), học sinh được trải nghiệm với vấn đề thực tế qua việc ghi biên bản về việc chuẩn bị chào mừng Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam – Ngày Hội Quốc phòng toàn dân 22 – 12. Môn khoa học Khoa học là một trong những môn học có thể tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Cụ thể là: - Tổ chức hoạt động trải nghiệm theo phương pháp Bàn tay nặn bột ở rất nhiều bài môn Khoa học 5 (Bài 35: Sự chuyển thể của chất; Bài 37: Dung dịch; Bài 38 – 39: Sự biển đổi hóa học; Bài 46 – 47: Lắp mạch điện đơn giản; Bài 53: Cây con mọc lên từ hạt; Bài 54: Cây con có thể mọc lên từ một số bộ phận của cây mẹ,…). Chính các em tìm ra câu trả lời cho các vẫn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra. Ví dụ như: Bài 37: Dung dịch. Các em sẽ trực tiếp thực hành pha chế dung dịch nước đường, nước muối. Từ dung dịch pha chế được, các em sẽ so sánh, phân biệt hỗn hợp và dung dịch. Giáo viên dẫn dắt nêu tình huống có vấn đề: úp đĩa lên một cốc nước muối nóng khoảng một phút, sẽ thu được những giọt nước động trên đĩa; những giọt nước đó có vị gì? Học sinh sẽ bộc lộ những suy nghĩ ban đầu (nước có vị mặn, không mặn, hoặc mặn nhưng không mặn bằng nước trong cố dung dịch); nêu ý kiến thắc mắc và đề xuất phương án thực nghiệm. Các em được quan sát, trải nghiệm qua thí nghiệm nhỏ sẽ tự mình kiểm chứng suy nghĩ ban đầu và rút được kết luận: Nước thu được trên đĩa không có vị; đồng thời hiều được đó chính là quá trình chưng cất. Từ đó giải thích được cách người dân sản xuất muối từ nước biển hay sản xuất nước cất dùng trong y tế. Hoặc trong Bài 53: Cây con mọc lên từ hạt và Bài 54: Cây con có thể mọc lên từ một số bộ phận của cây mẹ, giáo viên nêu vấn đề từ trước đó khoảng 1 tuần để các em được thí nghiệm trồng cây trong thực tế (từ hạt, từ thân, rễ hoặc lá). Học sinh được trải nghiệm thông qua việc tự mình thực hành, quan sát và tương tác, chăm sóc mầm non mới trồng. Các em không những có được năng lực thực hiện mà còn có cả trải nghiệm cảm xúc, tâm lí hồi hộp, mong chờ. Kết quả đạt được không chỉ là kiến thức, sự hiểu biết về sự sinh sản của thực vật mà còn hình thành phát triển cho các em tình yêu thiên nhiên, cây cối. - Bên cạnh các bài có thể áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột, hầu hết các bài còn lại đều có thẻ tổ chức cả bài học một số hoạt động thành hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Ví dụ ở Hoạt động 2: “Cách phòng bệnh” của các bài: Phòng bệnh sốt rét, Phòng bệnh sốt xuất huyết, Phòng bệnh viêm não: Giáo viên phối hợp với cha mẹ học sinh, Đoàn thanh niên, cán bộ thôn xóm tổ chức cho học sinh được tham gia các hoạt động trải nghiệm như: vệ sinh nhà ở, vệ sinh đường làng ngõ xóm, phát quang bụi rậm, diệt bọ gậy, diệt muỗi ở thôn xóm. Hoặc ở Bài 9 – 10: Thực hành nói “Không!” đồi với các chất gây nghiện: Giáo viên có thể tổ chức bài học dưới hình thức diễn đàn “Chúng em nói về chất gây nghiện”. Các em sẽ trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến, suy nghĩ, tâm sự của mình với bạn trong lớp và cô giáo về tác hại của các chất gây nghiện (rượu, bia, thuốc lá, ma túy) mà các em biết qua thực tế hoặc sách báo và bộ lộ quan điểm: nói “Không!” với các chất gây nghiện. Kết quả đạt được học sinh không chỉ được thực hành quyền bày tỏ ý kiến, quyền được lắng gnhe, quyền được tham gia… mà còn hình thành cho học sinh kĩ năng từ chối, tự bảo vệ mình trước các chất gây nghiện. Môn Kĩ thuật Học sinh được trải nghiệm thực tế cuộc sống thông qua các bài có thể dạy ngoài lớp học. Học sinh trải nghiệm các hoạt động chuẩn bị nấu cơm, rửa dụng cụ nấu ăn, rán đậu phụ… cũng như việc nuôi dưỡng, chăm sóc gà trong thực tế. Trong các trường tiểu học hiện nay hầu hết đều có hoạt động bán trú, nên giáo viên có thể dẫn học sinh xuống nhà bếp thực hành là việc làm hoàn toàn có thể thực hiện được. Hay học sinh đang ở địa bàn nông thôn, nơi có rất nhiều trang trại gà, thì việc thu xếp thời gian, liên hệ với trang trại gần đó cho học sinh tham quan, trải nghiệm việc cho gà ăn, chăm sóc gà thì không phải là một việc làm khó và không cần kinh phí. Vì vậy giáo viên hoàn toàn có thể tổ chức cho học sinh trải nghiệm được… Biện pháp 2: Tổ chức trải nghiệm cho học sinh thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp Các hoạt động ngoài giờ lên lớp hiện nay chúng ta đang tiến hành chủ yếu được tổ chức dựa trên các chủ đề đã được quy định trong chương trình: - Truyền thống nhà trường (tháng 9) - Người học sinh ngoan (tháng 10) - Nhớ ơn thầy cô (tháng 11) - Uống nước nhớ nguồn; Yêu đất nước Việt Nam, Yêu chú bộ đội (tháng 12) - Yêu nước Việt Nam; Giữ gìn truyền thống văn hóa dân tộc (tháng 1) - Yêu đất nước Việt Nam; Mừng Đảng quang vinh (tháng 2) - Mẹ và cô, Tiến bước lên Đoàn (tháng 3) - Hòa bình và hữu nghị (tháng 4) - Bác Hồ kính yêu (tháng 5) Có thể tổ chức các hoạt động này phong phú hơn cả về nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức… - Giao lưu: Mời một bác cựu chiến binh đến kể chuyện về kỉ niệm ngày 22 – 12, những tấm gương chiến đấu dũng cảm hoặc chuyền thống của Quân đội nhân dân Việt Nam… Cũng có thể tổ chức cho học sinh xem phim, tư liệu về lịch sử, truyền thống địa phương… - Hội vui học tập: Học sinh thể hiện sự hiểu biết về Quân đội nhân dân Việt Nam, lịch sử địa phương, biển đảo cũng như một số tấm gương liệt sĩ, thương binh ở địa phương… qua các câu hỏi phù hợp với nhận thức của các em dưới hình thức Rung chuông vàng hoặc bắt thăm câu hỏi. - Triển lãm báo ảnh về các chú bộ đội và tình quân dân. - Trò chơi dân gian: Thi kéo co, nhảy dây,… - Xen kẽ các hoạt động là các tiết mục văn nghệ ca ngợi đất nước, Đảng, Bác Hồ, quê hương, chú bộ đội… Ngoài các buổi sinh hoạt theo chủ đề, thông qua các bài học về an toàn giao thông, học sinh được thực hành nhận biết một số biển báo giao thông đường bộ theo các nhóm biển chỉ dẫn và biển hiệu lệnh trên đường tời trường. Các em sẽ vận dụng những điều đã học vào cuộc sống hàng ngày: đi xe đạp như thế nào là đúng luật giao thông, đảm bảo an toàn cho bản thân và người khác; chọn đường đi an toàn khi tới trường. Biện pháp 3: Tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh thông qua việc giáo dục kĩ năng sống Mỗi bài học thực hành kĩ năng sống cho học sinh lớp 5 gồm 5 phần: - Mục tiêu - Câu chuyện - Trải nghiệm - Bài học - Đánh giá, nhận xét Trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần quan tâm đến phần Trải nghiệm và phần Bài học, đặc biệt là phần trải nghiệm: những yêu cầu về xử lý tình huống, thực hiện bài tập, trò chơi… liên quan đến bài học để giúp học sinh vận dụng tri thức vào thực tế. Ví dụ ở bài 2: “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vị được giao”, học sinh được thực hành “Lập kế hoạch cho lớp làm vệ sinh sân trường” (yêu cầu 2 – phần trải nghiệm). Có trải nghiệm qua thực tế việc làm vệ sinh sân trường, học sinh mới biết cần chuẩn bị những gì, cần làm những gì khi thực hiện công việc đó và lập được kế hoạch và thực hiện nhiệm vụ trực nhật lớp học (ở lớp); lập kế hoạch và thực hiện việc dọn dẹp nhà cửa (ở nhà). Qua thực hành trải nghiệm, học sinh sẽ phát huy được tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân, học sinh được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động từ lựa chọn ý tưởng, thiết kế hoạt động tham gia chuẩn bị, thực hành trải nghiệm, tự đánh giá, khảng định. Biện pháp 4: Tổ chức trải nghiệm cho học sinh qua hoạt động của Câu lạc bộ Hoạt động của Câu lạc bộ tạo cơ hội để học sinh được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng của học sinh như: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe và biểu đạt ý kiến, kĩ năng trình bày suy nghĩ, ý tưởng, kĩ năng viết bài, kĩ năng chụp ảnh, kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm, kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề,… Câu lạc bộ là nơi để học sinh thực hành các quyền trẻ em của mình như quyền được học tập quyền được vui chơi giải trí và tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật; quyền được tự do biểu đạt; tìm kiếm, tiếp nhận và phổ biến thông tin,… Thông qua các hoạt động của các Câu lạc bộ, giáo viên hiểu và quan tâm hơn đến nhu cầu, nguyện vọng mục đích chính đáng của các em. Mỗi lớp (hoặc khối) đều có thể tổ chức nhiều câu lạc bộ khác nhau cho các nhóm học sinh tham gia và cần xây dựng kế hoạch cụ thể cho mỗi câu lạc bộ để việc tổ chức thực hiện đạt được hiệu quả giáo dục cao như: CLB Em yêu Tiếng Việt; CLB Toán; CLB Thể dục thể thao; CLB Trò chơi dân gian… Biện pháp 5: Tổ chức trải nghiệm cho học sinh thông qua hoạt động tham quan, dã ngoại Với điều kiện thực tế của lớp, giáo viên có thể tổ chức cho các em: - Tham quan, dâng hương Di tích lịch sử văn hóa ở địa phương vào ngày hội và trải nghiệm các hoạt động trong ngày Hội của các làng trong xã. - Tham quan xưởng cơ khí, nhôm kính, lò rèn ở địa phương để tìm hiểu về ứng dụng cũng như cách sản xuất đồ dùng từ hợp kim của sắt (thép): chấn song sắt, hàng rào sắt, cửa sắt, dao, cuốc, xẻng; từ nhôm: khung cửa, tủ bếp,… (Bài 23: Sắt, gang, thép và Bài 25: Nhôm – môn Khoa học). - Tham quan vườn ươm cây giống ở địa phương để các em tìm hiểu các cách tạo ra cây con: gieo hạt, giâm cành, chiết, ghép,… (Bài Cây con mọc lên từ hạt và bài Cây con có thể mọc lên từ một bộ phận của cây mẹ - môn Khoa học) - Thăm hộ gia đình chăn nuôi nhiều gà giúp các em trải nghiệm về cách cho gà ăn, uống, chăm sóc và vệ sinh phòng bệnh cho gà. (Bài 13: Nuôi dưỡng gà, Bài 14: Chăm sóc gà, Bài 15: Vệ sinh phòng bệnh cho gà – môn Kĩ thuật). - Tham qua trụ sở Ủy ban nhân dân xã để tìm hiểu về vai trò cũng như một số hoạt động của Ủy ban nhân dân xã (Bài 10: Ủy ban nhân dân xã – môn Đạo đức). - Viếng, chăm sóc các ngôi mộ liệt sĩ ở Nghĩa trang liệt sĩ của xã để thể hiện đạo lí Uống nước nhớ nguồn… Biện pháp 6: Tổ chức trải nghiệm cho học sinh thông qua hoạt động nhân đạo Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh trong lớp tham gia các hoạt động nhân đạo như: - Mua tăm tre ủng hộ người mù. - Quyên góp quần áo, sách vở, đồ dùng học tập, tiền… ủng hộ các bạn nhỏ vùng cao, vùng bị thiên tai. - Ủng hộ xây dựng điểm vui chơi cho thiếu nhi vùng khó khăn. - Nuôi lợn đất lấy quỹ ủng hộ các bạn trong lớp, trong trường có hoàn cảnh khó khăn. - Giúp đỡ các gia đình có hoàn cảnh neo đơn trong làng, trong xã… Biện pháp 7: Tổ chức trải nghiệm cho học sinh qua các hội thi, cuộc thi Tùy theo nội dung theo từng chủ điểm mà hội thi/cuộc thi trong lớp học có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như: - Thi vẽ tranh - Thi viết chữ đẹp - Thi đố vui; thi giải ô chữ - Thi kể chuyện theo sách, theo tranh - Thi đọc thơ diễn cảm Ngoài các hội thi tổ chức theo đơn vị lớp, giáo viên động viên học sinh tham gia các cuộc thi, giao lưu cấp trường, cấp huyện, tỉnh tổ chức như: - Thi đấu cầu lông, cờ vua, bóng đá mi ni… - Thi giải Toán Violimpic qua mạng Internet - Thi Tiếng Anh - IOE qua mạng Internet - Thi Tiếng Việt (Trạng nguyên Tiếng Việt) - Thi viết thư quốc tế UPU Giáo viên cần lưu ý khi tổ chức hội thi phải linh hoạt, sáng tạo, nên kết hợp với các hình thức tổ chức khác (như văn nghệ, trò chơi) để cuộc thi/hội thi phong phú, đa dạng, thu hút được nhiều học sinh tham gia.