Tài liệu Skkn một số biện pháp giúp học sinh học tốt môn lịch sử ở tiểu học

PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO CƯMGAR TRƯỜNG TIỂU HỌC LÊ LỢI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT MÔN LỊCH SỬ Ở TIỂU HỌC Người thực hiện : Hoàng Thị Bích Năm học: 2016 - 2017 I.PHẦN MỞ ĐẦU 0 1. Lý do chọn đề tài Bác Hồ đã từng dạy: “ Dân ta phải biết sử ta Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” Từ ý nghĩa câu nói đó muốn giáo dục lòng yêu nước, truyền thống dân tộc và trách nhiệm của mỗi người khi sống trên đất nước này, mà đặc biệt đối với học sinh những mầm non tương lai của đất nước. Là giáo viên trực tiếp đứng lớp, chúng ta phải làm gì đây? Trong những năn gần đây chúng ta đang đổi mới nội dung và phương pháp dạy học. Có nhiều yếu tố và biện pháp để nâng cao hiệu quả chất lượng giáo dục. Xác định phương pháp dạy học góp phần quyết định chất lượng giáo dục. Vì vậy đổi mới phương pháp theo hướng tích cực đang là nhiệm vụ quan trọng của ngành giáo dục. “ Mục tiêu giáo dục Tiểu học là nhằm giúp cho học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về trí tuệ, đạo đức, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam. Bước đầu xây dựng nhân cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh học tiếp Trung học cơ sở”. Từ mục tiêu giáo dục đó nên vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở trường Tiểu học là điều tất yếu. Trong việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, môn Lịch sử nói riêng, việc cải tiến phương pháp dạy học là nhân tố quan trọng, bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học có thể hiểu là con đường ngắn nhất để đạt chất lượng và hiệu quả cao. Đổi mới phương pháp dạy học là sự kết hợp nhuần nhuyễn sáng tạo giữa kinh nghiệm của giáo viên với những yếu tố mới của phương pháp dạy học hiện đại. Với cách nhìn từ phương pháp mới, giáo viên có thể thực hiện việc cải tiến phương pháp dạy học nói chung và môn lịch sử nói riêng nhằm gây hứng thú học tập, tạo niềm tin, niềm vui bằng sự hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng học Lịch sử. Trong việc đổi mới, cải tiến phương pháp dạy và học, việc phát huy tính tích cực chủ động của học sinh có ý nghĩa quan trọng khi chúng ta đang thực hiện thông tư 30 sửa đổi của Bộ giáo dục. Cho nên, việc khơi dậy, phát triển ý 1 thức, năng lực, bồi dưỡng, rèn luyện phương pháp dạy và học là con đường phát triển tốt nhất của giáo dục. Do đó với mong muốn làm thế nào để chất lượng dạy cũng như học Lịch sử ngày càng hiệu quả, tôi mạnh dạn chọn đề tài “ Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử ở Tiểu học”. Mong sao sáng kiến này nâng cao được chất lượng dạy và học Lịch sử ở trường Tiểu học nói chung và trường Tiểu học Lê Lợi nói riêng. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài Mục tiêu: Trong đề tài này, tôi vận dụng những quan điểm lí luận, phương pháp dạy học nghiên cứu tìm ra 4 biện pháp giúp học sinh tiểu học học môn lịch sử hứng thú và hiệu quả nhất. Đây là sự trao đổi nghiệp vụ sư phạm với đồng nghiệp góp phần hoàn thiện nghiệp vụ sư phạm của bản thân để đưa chất lượng giáo dục ngày một nâng cao. Nhiệm vụ: Với đề tài này, tôi tìm hiểu thực trạng dạy và học lịch sử tiểu học nói chung và dạy và học lịch sử ở trường Tiểu học Lê Lợi nói riêng, trên cơ sở xây dựng lí luận cơ sở cho đề tài. Điều tra và khảo sát tình hình chất lượng học tập của học sinh. Để từ đó nghiên cứu và thực nghiệm các biện pháp giúp học sinh học tốt môn Lịch sử giúp cho giáo viên và học sinh yêu thích môn lịch sử. Từ kết quả thực nghiệm để triển khai và đánh giá kết quả rút ra bài học kinh nghiệm bổ ích. 3. Đối tượng nghiên cứu Học sinh lớp 4,5 trường Tiểu học Lê Lợi năm học 2015 -2016. 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu quá trình học tập của học sinh và phương pháp dạy học của giáo viên trường Tiểu học Lê Lợi để tìm ra các biện pháp giúp học sinh học tốt môn lịch sử thông qua hoạt động tổ chức dạy học của giáo viên. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã áp dụng và thử nghiệm rất nhiều phương pháp, tuy nhiên các phương pháp sau là phương pháp chủ đạo góp phần vào sự thành công của đề tài. 2 - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Đọc tài liệu, giáo trình có liên quan đến vấn đề giúp học sinh học tốt môn lịch sử. Nghiên cứu bài làm của học sinh… - Phương pháp trao đổi trò chuyện với giáo viên và học sinh: Trao đổi với giáo viên về kinh nghiệm, thực trạng dạy học lịch sử và đề ra biện pháp khắc phục thực trạng đó để cùng giáo viên trong khối 4,5 thực nghiệm phương pháp mới. Trò chuyện với học sinh để biết được suy nghĩ của các em khi học môn học này. - Phương pháp khảo sát: Khảo sát thực trạng và sau khi áp dụng các biện pháp nghiên cứu. - Phương pháp thực nghiệm: Dạy thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi của các biện pháp đề ra để giúp học sinh học tốt môn Lịch sử. II. PHẦN NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận Lịch sử là một môn thuộc lĩnh vực khoa học xã hội, nhưng lịch sử có nét đặc trưng riêng biệt. Đó là môn học nghiên cứu những nhân vật, sự kiện và những thành tựu lịch sử đã xảy ra trong quá khứ, là những cái đã diễn ra, đã trải qua. Do đó nhận thức lịch sử không phải nhận thức trực tiếp như nhiều môn học khác. Học lịch sử đòi hỏi tính trìu tượng rất cao và óc tưởng tượng rất phong phú để dựng lại hình ảnh rất chân thật về một sự kiện, mà sự kiện đó không còn tồn tại trong hiện tại, kể cả những sự kiện mà học sinh chưa bao giờ được chứng kiến ( chiến tranh, cách mạng, thời nguyên thủy,………) và như vậy dạy học phải làm sao cho học sinh tái tạo lại bức tranh lịch sử đã qua. Môn lịch sử vốn có vị trí, ý nghĩa quan trọng đối với việc giáo dục thế hệ trẻ. Từ những hiểu biết về quá khứ, học sinh hiểu rõ truyền thống dân tộc, những thành tựu dựng nước và giữ nước của cha anh. Như vậy mục đích của việc dạy học Lịch sử ở trường là người giáo viên không chỉ giúp cho học sinh hình dung được những kết quả của quá khứ và ghi nhớ các nhân vật, sự kiện của lịch sử mà quan trọng hơn là hiểu được lịch sử tức là phải nắm được trang sử hào hùng của ông cha ngày trước để các em bày tỏ sự biết ơn và trách nhiệm của các em đối với đất nước, 3 ….song làm thế nào để các em làm được điều đó? Là vấn đề cốt lõi cần phải quan tâm. 2.Thực trạng 2.1.Thuận lợi – khó khăn Thời gian qua vấn đề dạy và học lịch sử được xã hội quan tâm. Vì thế các trường học nói chung và trường Tiểu học Lê Lợi nói riêng cũng đã triển khai chuyên đề, các buổi ngoại khóa về môn học này, qua đó nhằm giúp cho giáo viên có phương pháp dạy học phù hợp mang lại hiệu quả cao. Không những thế nhà trường đã chú trọng đầu tư trang thiết bị để phục vụ công tác dạy học như máy chiếu, máy vi tính, đồ dùng dạy học…..Bên cạnh đó một sự thuận lợi đáng kể đó là trên 95% học sinh trong trường là con em dân tộc Kinh. Tất cả đều yêu thích học tập, thích khám phá cái mới, thích các hoạt động văn hóa, thể dục thể thao. Trình độ giáo viên đạt trên chuẩn hơn 95%. Tất cả đều yêu nghề, quan tâm đến học sinh. Bên cạnh những thuận lợi đó thì cũng còn nhiều khó khăn nhất định như một số học sinh là con em từ nhiều nơi về sinh sống lập nghiệp, theo cha mẹ đến làm ăn, đã chuyển qua nhiều trường, đời sống kinh tế gia đình gặp nhiều khó khăn. Việc học đối với các bậc phụ huynh chưa được quan tâm nhiều. Không những thế suy nghĩ từ bao đời nay của người dân Việt Nam môn học Lịch sử là môn phụ, suy nghĩ đó với phụ huynh trường Tiểu học Lê Lợi cũng không ngoại lệ. Một khó khăn đáng lưu tâm nữa là đồ dùng dạy học trong trường tuy được cải thiện song còn thiếu nhiều: nhất là băng hình, phim tư liệu…..Giáo viên thì loay hoay chưa tìm ra được hình thức tổ chức dạy học phong phú và phát huy tính tích cực của học sinh trong môn học này. 2.2. Thành công – hạn chế Môn Lịch sử có một nhiệm vụ rất quan trọng đối với học sinh Tiểu học. Do đó, vấn đề dạy học lịch sử hiện nay rất được chú trọng. có nhiều chuyên đề phương pháp đặt ra nhằm đưa chất lượng học của các em nâng lên. Vì vậy việc dạy học lịch sử đã có nhiều tiến bộ đáng kể góp phần vào sự nghiệp giáo dục nước nhà. 4 Đây là môn học mang lại sự phát triển toàn diện cho học sinh vì vậy trường Tiểu học nói chung và trường Tiểu học Lê Lợi nói riêng đặc biệt quan tâm. Ngoài nâng cao chất lượng thì các buổi ngoại khóa theo chủ đề, chủ điểm và các cuộc thi do nhà trường, Liên đội tổ chức như Nhà sử học nhỏ tuổi, em yêu Tổ quốc Việt Nam….. đã mang lại hiệu quả rất cao trong công tác dạy học Lịch sử cho học sinh, không những thế các hình ảnh trực quan như tên đường, tên trường học, tên Liên, Chi đội mang tên…… cũng gắn liền với nhân vật lịch sử vì thế ít nhiều các em hiểu được phần nào lịch sử nước nhà. Nhưng nhìn chung chưa mang lại hiểu quả cao do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Cụ thể học sinh, phụ huynh chưa coi trọng môn học này, chưa nhận thức rõ vị trí cũng như vai trò của học lịch sử trong nhà trường, coi môn lịch sử là môn phụ cho nên thời gian mà các em dành để học lịch sử là rất ít thậm trí nhiều em không học. Mặt hạn chế nặng nề nhất của giáo dục môn lịch sử là đại bộ phận học sinh không thích học môn lịch sử, coi như môn học của các sự kiện, năm tháng, môn học của trí nhớ, khô khan nhàm chán. Thái độ đó thật đáng buồn nhưng hoàn toàn không thuộc trách nhiệm của học sinh mà là trách nhiệm của nền giáo dục và chính là biểu hiện của việc dạy và học môn lịch sử chưa có hiệu quả. Qua thực tế giảng dạy và nghiên cứu khảo sát chất lượng môn lịch sử của học sinh khối lớp 4, 5 trường Tiểu học Lê Lợi, bản thân tôi nhận thấy: Học sinh đa số chưa nắm chắc được kiến thức lịch sử phổ thông cơ bản nhất. Nhớ sai, nhầm lẫn ngày – tháng – năm của các sự kiện lịch sử, các nhân vật lịch sử gắn với các sự kiện đó, là hiện tượng khá phổ biến. 2.3. Mặt mạnh – mặt yếu Môn lịch sử giúp học sinh phát triển toàn diện về mọi mặt đặc biệt giáo dục và bồi dưỡng cho các em nhân cách và lòng yêu quê hương, yêu đất nước. Vì vậy giáo viên phải khơi dậy và truyền lửa cho học sinh đảm bảo sự kế thừa và phát huy truyền thống dân tộc và làm nổi bật được những đặc trưng riêng của phân môn lịch sử mà những môn học khác không có được. Tuy nhiên để làm được điều đó là một 5 điều không hề dễ dàng vì đây là một môn học khó do phải ghi nhớ quá nhiều sự kiện lịch sử, các sự kiện diễn ra đã lâu. 2.4. Các nguyên nhân và yếu tố tác động Môn lịch sử là môn học vô cùng quan trọng đối với học sinh, tuy nhiên có nhiều yếu tố dẫn đến tình trạng kém chất lượng về môn học này và theo tôi những nguyên nhân sau là chủ yếu: Thứ nhất: Về thời lượng 1 tiết/ tuần thì không đủ để giáo viên truyền thụ sâu và học sinh hiểu sâu sắc các nội dung bài học. Tài liệu tham khảo lịch sử nhiều nhưng lại trùng lặp nội dung kiến thức, không thống nhất số liệu gây khó khăn cho cả giáo viên và học sinh. Kiến thức trong sách giáo khoa nhiều nội dung, sự kiện… Do vậy học sinh dễ chán học, không nhớ, lẫn lộn các sự kiện và nhân vật và điều quan trọng là không tạo ra được chút cảm xúc nào trước những trang sử của dân tộc. Thứ hai: Nguyên nhân khiến học sinh quay lưng lại với môn Lịch sử là từ phía giáo viên, phương pháp giảng dạy, môi trường học lịch sử.Phần lớn phương pháp giảng dạy của giáo viên vẫn là trình bày miệng, thầy giảng trò nghe. Các thầy cô giáo ít sử dụng đồ dùng dạy học trong quá trình giảng dạy. Xuất phát từ chỗ xem nhẹ môn Lịch sử nên các thầy cô giáo khi dạy môn này cũng không trú trọng như dạy môn Toán và Tiếng Việt, dẫn tới tình trạng là khi dạy Lịch sử giáo viên không đầu tư thời gian đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng một cách rập khuôn. Môi trường học lịch sử cho học sinh khô khan là một cản trở trong việc lôi cuốn học sinh yêu môn Lịch sử. Bên cạnh đó đồ dùng dạy học Lịch sử ở các trường Tiểu học còn hạn chế. Giáo viên Tiểu học còn lúng túng trong việc sử dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy. Học sinh chủ yếu chỉ “ học chay”. Từ những nguyên nhân trên đã ảnh hưởng không tốt đến chất lượng giờ dạy. không gây hứng thú cho học sinh và đặc biệt là việc tư duy trong học tập của các em bị hạn chế. Kết quả khảo sát trước khi thực nghiệm ở hai lớp thuộc khối 4,5 như sau: 6 Cuối năm học HTTốt Lớp 4A (28HS) HTKhá HT 4 7 13 CHT Lớp 5A (30HS) HTTốt HTKhá HT CHT 4 3 4 7 16 20152016 Với lí do trên tôi quyết định nghiên cứu đề tài “ Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử ở Tiểu học” Đây là một việc làm thiết thực mà mỗi giáo viên đứng lớp như chúng ta băn khoăn, suy nghĩ nên dạy như thế nào để nâng cao hiệu quả các giờ dạy trên lớp nói chung và dạy Lịch sử cho học sinh ở trường Tiểu học nói riêng. Để học sinh phát huy được tính tích cực trong học Lịch sử nhằm đưa chất lượng giáo dục có chất lượng và hiệu quả ngày một nâng cao, tôi mạnh dạn trình bày một số biện pháp sau: 3. Biện pháp thực hiện 3.1. Mục tiểu của biện pháp Qua tìm hiểu thực trạng tôi đã nghiên cứu và tìm tòi và áp dụng 4 biện pháp giúp học sinh tự tin học tập tốt môn lịch sử từ đó bồi dưỡng nhân cách và bồi dưỡng lòng yêu quê hương, đất nước cho học sinh và tạo tiền đề cho các em học tốt các môn học khác. Qua việc dạy và việc học ở trường, tôi khảo sát tìm ra những nguyên nhân dẫn đến tình trạng học sinh không thích học lịch sử. Từ đó tôi đưa ra biện pháp khắc phục trong quá trình giảng dạy để nghiên cứu tìm ra biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử cho học sinh. Đồng thời mong muốn được trao đổi những kinh nghiệm này với các bạn đồng nghiệp để cùng làm giàu thêm những kiến thức, kỹ năng của giáo viên để đưa chất lượng giáo dục ngày một nâng cao. 3.2. Nội dung và cách thức thực hiện biện pháp 7 Như chúng ta đã biết niềm say mê học hỏi và hứng thú học tập của học sinh được tạo ra không chỉ nhờ những giờ học được giáo viên tổ chức một cách hấp dẫn và khác thường. Bí quyết làm nảy sinh hứng thú và niềm say mê học tập của học sinh là phải làm cho các em đạt được thành công. Chỉ có niềm tự hào về thành công, cảm giác xúc động khi thành công mới là nguồn gốc thực sự của ham muốn học hỏi và hiểu biết. Trong giờ lịch sử giáo viên cần giúp cho học sinh cho mỗi học sinh cả những học sinh yếu cũng có cơ hội được rèn luyện mình, để các em có niềm tin vào bản thân, tạo đà cho những cố gắng tiếp theo. Nếu không đạt được thành công, học sinh sẽ sợ những giờ học này. Để làm cho mọi học sinh đều có cảm giác ít nhiều thành công trong giờ học theo tôi cần thực hiện các biện pháp sau. * Biện pháp 1: Sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch sử Sử dụng câu hỏi trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một trong những biện pháp quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư tưởng cho học sinh. Tuy nhiên để thành công chúng ta cần chú ý những điểm sau: Thứ nhất: Câu hỏi bài tập phải vừa sức, đúng với từng đối tượng. Không thể đặt câu hỏi quá khó, vượt khả năng tư duy của học sinh như “đánh giá, phân tích, nhận xét…” và cũng không quá đơn giản như “ai lãnh đạo, chiến thắng nào, bao giờ?....” cần hết sức tránh tình trạng giáo viên chưa giảng, chưa trình bày sự việc cụ thể, học sinh chưa có hiểu biết nào về sự kiện lịch sử sẽ học mà đã đặt câu hỏi cho học sinh. Cách đặt câu hỏi như vậy trái với đặc trưng của bộ môn, buộc học sinh phải nhìn vào sách giáo khoa để trả lời chứ hoàn toàn không hiểu gì về câu hỏi mà giáo viên vừa nêu ra. Thứ hai: Mỗi giờ học chỉ nên sử dụng từ 5 đến 7 câu hỏi. Sau mỗi chương cần có câu hỏi ôn tập. Các câu hỏi của bài phải tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh có mối quan hệ logic chặt chẽ, làm nổi bật chủ đề nội dung, tư tưởng của bài. Thứ ba: Cần triệt để khai thác nội dung các câu hỏi trong sách giáo khoa để lựa chọn nội dung phương pháp thích hợp cho từng bài cụ thể. Sử dụng câu hỏi trong 8 sách giáo khoa kết hợp với câu hỏi được sáng tạo trong quá trình soạn giảng của giáo viên phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng, đồng thời phát huy được tư duy, rèn luyện các kỹ năng học tập của các em. Xuất phát từ những yêu cầu nêu trên, trong dạy học lịch sử ở Tiểu học thông thường cần chú ý các phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi sau: + Nêu câu hỏi vào đầu giờ học + Vào đầu giờ học, giáo viên có thể kiểm tra kiến thức bài cũ. Trước khi cung cấp kiến thức bài học cho học sinh, giáo viên nên nêu ngay câu hỏi định hướng nhận thức cho học sinh và nên lồng ghép vào phần giới thiệu bài. Câu hỏi loại này thường là câu hỏi có tính chất bài tập, muốn trả lời nó phải huy động kiến thức cơ bản của từng bài đã học. Nêu câu hỏi vào đầu giờ học có 2 tác dụng lớn: Thứ nhất là xác định rõ nhiệm vụ nhận thức của học sinh trong giờ học. Thứ hai là hướng học sinh vào những kiến thức trọng tâm của bài. Đương nhiên khi đặt câu hỏi, không nên yêu cầu học sinh trả lời ngay, mà chỉ sau khi giáo viên đã cung cấp cho các em đầy đủ sự kiện các em mới trả lời được. Ví dụ: Khi dạy bài 15 “Nước ta cuối thời Trần” (lớp 4) GV nêu câu hỏi lồng ghép vào phần giới thiệu bài như sau. “trong gần 2 thế kỷ trị vì nước ta, nhà Trần đã lập được nhiều công lớn, chấn hưng, xây dựng nền kinh tế nước nhà, ba lần đánh tan quân xâm lược Mông – Nguyên… Nhưng tiếc rằng, đến cuối thời Trần vua quan lao vào ăn chơi hưởng lạc, đời sống nhân dân cực khổ trăm bề. Trước tình hình đó liệu Nhà Trần có tồn tại được không? Chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay”. Trong quá trình dạy học chúng ta vẫn phải tuân thủ trình tự cấu tạo của sách giáo khoa, song khi khai thác nội dung bài cần lưu ý nhấn mạnh giúp học sinh trả lời câu hỏi nêu trên. Khi các em trả lời được câu hỏi này tức là các em đã hiểu được kiến thức chủ yếu của bài. Đó chính là điều kiện quan trọng để tư duy của học sinh phát triển. + Xây dựng hệ thống câu hỏi. 9 Ngoài câu hỏi có tính chất bài tập xuyên suốt toàn bài mà giáo viên nêu ra ngay đầu giờ học, trong quá trình giảng dạy, giáo viên còn phải biết đặt ra và giúp học sinh giải quyết các câu hỏi có tính chất đánh giá kiến thức. Một hệ thống câu hỏi tốt nêu ra trong quá trình giảng dạy phải phù hợp với khả năng của các em, kích thích được tư duy phát triển, đồng thời tạo ra được mối quan hệ giữa học sinh và giáo viên. Trong sách giáo khoa thường cuối mỗi phần kênh chữ có một vài câu hỏi lệnh. Những câu hỏi này là cơ sở để giáo viên xác định kiến thức trong sách đồng thời bổ sung để xây dựng hệ thống câu hỏi của bài. Câu hỏi phải có sự chuẩn bị từ khi soạn giáo án, phải có dự kiến nêu nêu ra lúc nào? Dự kiến học sinh trả lời như thế nào? Đáp án phải ra sao? Rõ ràng việc sử dụng câu hỏi trong dạy học còn là một nghệ thuật. Khi câu hỏi đặt ra bắt buộc học sinh phải suy nghĩ, phải kích thích được lòng ham hiểu biết, trí thông minh sáng tạo đặc biệt là gây được cảm giác ngạc nhiên khi đối chiếu với cái mới biết và cái đã biết sau khi trả lời đúng câu hỏi do giáo viên nêu ra. Khi xây dựng hệ thống câu hỏi trên lớp nhằm kích thích sự tò mò ham hiểu biết và gây hứng thú cho học sinh đồng thời phát triển năng lực tư duy cho các em giáo viên không nên đặt câu hỏi mà các em chỉ cần trả lời một cách đơn giản là “có” hay “không” hoặc “đúng” hay “sai”. Bởi vì những câu hỏi như thế không đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ. Đồng thời cũng không nên đặt câu hỏi quá dễ làm cho học sinh thỏa mãn đi đến chủ quan về vốn hiểu biết của mình, mà phải làm cho học sinh hiểu rằng trả lời đúng đầy đủ câu hỏi là tốt, xong vẫn phải tiếp tục suy nghĩ để trả lời hay hơn, sâu sắc hơn, thông minh hơn. Để thành công trong giờ học lịch sử, khi nêu câu hỏi giáo viên cần phải bám sát trình độ các đối tượng học sinh, câu hỏi không được mang tính chất đánh đố, máy móc mà phải gợi mở cho các em những suy nghĩ về những vấn đề mà câu hỏi yêu cầu gây được hứng thú, trí tò mò để các em tìm tòi. Muốn học sinh thực hiện tốt nhiệm vụ đề ra giáo viên cần động viên, khuyến khích, học sinh tham gia trả lời câu hỏi dưới nhiều hình thức như nhận xét, khen ngợi, đánh giá, tuyên dương… 10 * Biện pháp 2: Sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử Trong dạy học đồ dùng trực quan có vai trò rất quan trọng đối với bộ môn lịch sử. Tuy nhiên sử dụng như thế nào cho có hiệu quả nói chung, phát triển tư duy cho học sinh nói riêng thì không đơn giản. Như chúng ta đều nhận thấy rằng đồ dùng trực quan được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, kết hợp chặt chẽ được hai hệ thống với nhau: Tai nghe, mắt thấy, tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, dễ nhớ và nhớ lâu. Ngược lại nếu sử dụng không đúng lúc và lạm dụng thì dễ làm cho giờ học phản tác dụng. Đồ dùng trực quan có nhiều loại, mỗi loại có một cách sử dụng riêng và sau đây tôi xin trình bày một số cách sử dụng như sau: + Sử dụng hình vẽ, tranh, ảnh trong sách giáo khoa Hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa làm một phần của đồ dùng trực quan trong quá trình dạy học. Nó có ý nghĩa hết sức to lớn, không chỉ là nguồn kiến thức, có tác dụng giáo dục tư tưởng, tính cách mà còn phát triển tư duy cho học sinh. Từ việc thường xuyên quan sát các tranh ảnh lịch sử, giáo viên đã luyện cho các em thói quen quan sát, xem xét, phân tích, giải thích để đi đến những kết luận lịch sử. Ví dụ: Khi dạy bài 5: Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (lịch sử lớp 4) giáo viên yêu cầu học sinh quan sát hình 1 trận Bạch Đằng năm 938 yêu cầu học sinh quan sát tranh để thấy cuộc chiến ác liệt trên sông Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo. Từ đó làm cơ sở để học sinh trình bày tốt hơn, chân thực và sinh động hơn về diễn biến của trận đánh. + Khắc sâu biểu tượng chân dung nhân vật lịch sử Nhân vật lịch sử có vai trò rất quan trọng trong dạy học Lịch sử. Khắc sâu biểu tượng nhân vật lịch sử không những giúp học sinh ghi nhớ đến các anh hùng, danh nhân của dân tộc mà còn giáo dục các em học tập, noi gương những đức tính tốt đẹp của thế hệ cha anh đi trước trong công cuộc xây dựng và giữ gìn đất nước. Do đó, việc khắc sâu biểu tượng nhân vật lịch sử cho học sinh là một nội dung không 11 thể thiếu trong dạy- học Lịch sử. Chân dung các nhân vật lịch sử có ý nghĩa rất lớn trong việc giảng dạy và học tập lịch sử ở trường Tiểu học. Học sinh rất thích xem tranh, ảnh, chân dung các nhà cách mạng, các anh hùng dân tộc, các vị lãnh tụ….Học sinh khi xem chân dung không chỉ chú trọng việc miêu tả bề ngoài mà còn chú ý phân tích nội dung, tính cách, hành động của nhân vật thể hiện ở tranh ảnh. Khi sử dụng chân dung trong dạy học cần chú ý đến mục đích giáo dục và phát triển tư duy. Đối với anh hùng dân tộc, lãnh tụ cách mạng, giáo viên phái làm nổi bật tính cách của nhân vật ấy thông qua miêu tả hình thức bên ngoài hay nêu khái quát ngắn gọn tiểu sử của nhân vật đặc biệt là thời thơ ấu dễ làm cho học sinh hứng thú, kích thích óc tò mò, phát triển năng lực học tập. Qua việc sử dụng chân dung các nhân vật lịch sử, học sinh học tập được tài trí, đức độ của họ, qua đó các em rèn luyện mình theo các tấm gương đó. Ví dụ: Khi dạy bài Nhà Lý dời đô ra Thăng Long ( lớp 4) giáo viên yêu cầu học sinh quan sát chân dung tượng Lý Thái Tổ và yêu cầu học sinh cho biết đây là hình chụp tượng ai? Em biết gì về nhân vật lịch sử này? Sau khi học sinh quan sát nghiên cứu và tìm hiểu học sinh có thể biết được Lý Thái Tổ là một ông vua khai sáng nhà Lý, lúc 35 tuổi. Thủa nhỏ ông làm con nuôi sư Lý Vạn Hạnh. Đến tuổi trưởng thành ông làm quan triều đình nhà Lê. Là người thông minh có tài, văn võ song toàn, nhân cách trong sáng được triều thần nhà Lê quý trọng. Mùa xuân năm 1010, vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long. Qua đó ngoài kiến thức tìm hiểu lịch sử ít nhiều học sinh cảm phục và rèn luyện theo. Khi sử dụng các chân dung nhân vật phản diện cần hướng dẫn học sinh nhận xét những biểu hiện của tính gian ác, tham lam, xảo quyệt của nhân vật ấy, không nên để học sinh thu hút về hình thức của nhân vật mà quên đó là nhân vật phản diện. Sử dụng chân dung nhân vật lịch sử trong dạy học môn này sẽ mang lại hiệu quả rất cao. Nhưng không phải lúc nào cũng đưa chân dung của nhân vật lịch sử ra, mà phải chọn thời gian sử dụng phù hợp với từng nội dung bài học. 12 + Sử dụng bản đồ, lược đồ trong dạy học lịch sử Bản đồ là phương tiện trực quan rất quan trọng trong dạy học lịch sử. nó không chỉ góp phần quan trọng tái hiện lại cho học sinh những hình ảnh lịch sử chân thực nhất mà còn khắc phục được tình trạng nhầm lẫn lịch sử của học sinh. Trên bản đồ lịch sử, các sự kiện luôn được thể hiện trong một không gian, thời điểm, địa điểm cùng một số yếu tố nhất định. Ví dụ: Khi dạy bài 17 “Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ” ( lớp 5) nếu như chỉ phương pháp dùng lời, giáo viên khó có thể tạo cho học sinh biểu tượng về tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ mà thực dân Pháp cho là "Một pháo đài kiên cố không thể công phá". Rõ ràng khi chọn vị trí chiến lược cho kế hoạch của mình. Na-va đã nghĩ đến chiến dịch Điện Biên Phủ với địa hình cánh đồng Mường Thanh có núi cao bao bọc, hiểm trở sẽ gây khó khăn cho ta khi tiến công, hơn nữa đây còn là một vị trí chiến lược có thể kiểm soát cả chiến trường Lào và Bắc Bộ. Nếu giáo viên biết kết hợp sử dụng bản đồ chiến trường Đông Dương 1953-1954, chiến dịch Điện Biên Phủ 1954 cùng với một số hình ảnh khác thì học sinh sẽ có nhiều biểu tượng khá rõ về "pháo đài kiên cố" là "Xương sống kế hoạch Na-va". Khi kết hợp sử dụng những biện pháp như vậy, giáo viên đã góp phần bồi dưỡng kiến thức lịch sử cho học sinh. * Biện pháp 3: Sử dụng trò chơi nhằm phát huy tính tích cực của học sinh Như chúng ta đã biết trò chơi trong học tập có rất nhiều tác dụng vì nó gây hứng thú, hào hứng tạo cho lớp học có một không khí thi đua học tập sôi nổi và tích cực nhất, đặc biệt là đối với môn học lịch sử nếu biết sử dụng nó một cách nhuần nhuyễn và đúng thời điểm thì hiệu quả sẽ tăng lên gấp bội. Thông qua hình thức tổ chức các trò chơi bổ ích, lý thú từ đó góp phần bổ sung, nâng cao kiến thức cho học sinh. Có rất nhiều trò chơi để phục vụ tốt cho môn học lịch sử tuy nhiên thiết kế và sử dụng như thế nào để có hiệu quả một cách tối ưu nhất, đó mới là vấn đề cần quan tâm. Và thông thường tổ chức trò chơi để củng cố nội dung bài học là hợp lý. Tuy nhiên không nên áp dụng một cách rập khuôn, cứng nhắc, lạm dụng 13 mà phải biết sáng tạo vận dụng cụ thể vào từng bài học mới mang lại hiệu quả thiết thực. Chính vì thế trong đề tài này tôi xin giới thiệu một số trò chơi mà tôi thường sử dụng đã mang lại hiệu quả cao trong môn dạy lịch sử. + Trò chơi Điền khuyết Mục đích của trò chơi này là giúp học sinh nắm vững, khắc sâu kiến thức đã học, rèn luyện sự nhanh trí, tăng khả năng phán đoán, lựa chọn. Trò chơi này có thể sử dụng để tìm hiểu bài. Giáo viên chuẩn bị như sau, ghi lại từng đoạn kiến thức quan trọng cần ghi nhớ trong bài học trong đó có những cụm từ để khuyến cho học sinh điền, có thể ghi vào bảng nhóm hoặc sử dụng máy chiếu thì càng tốt. Ở dưới mỗi đoạn cho trước một số cụm từ để cho các em lựa chọn. Tiến hành như sau: Giáo viên cho học sinh đọc lướt và tìm từ điền sau cho mời 2 học sinh lên bảng điền, nếu ai điền nhanh và chính xác thì thắng cuộc. Nếu sử dụng máy chiếu thì cho học sinh thi đua điền nhanh. Sau đó giáo viên yêu cầu học sinh giải thích lý do chọn từ cần điền. Cuối cùng giáo viên nhận xét kết luận đáp án đúng, củng cố và mở rộng kiến thức về đoạn nội dung đó. Ví dụ: Khi dạy bài Nhà Lý dời đô ra Thăng Long (lịch sử lớp 4) giáo viên cho học sinh chơi trò chơi này để biết được vì sao vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô ră Thăng Long. Giáo viên chọn đoạn nội dung sau: "Mùa xuân năm ..., một lần từ kinh đô Hoa Lư trở về thăm quê nhà. Lý Thái Tổ có ghé qua thành cũ ... Vua thấy đây là vùng đất ở ... đất nước, rộng lại ..., dân cư không khổ về ngập lụt, muôn vật phong phú tốt tươi. Nghĩ thế ông quyết định rời đô từ ... ra Thăng Long.Từ cần điền vào các chỗ khuyết: 1010, Đại La, trung tâm, bằng phẳng, Hoa Lư. Tuy nhiên giáo viên phải đổi lộn xộn các từ cần điền. Và sau khi tổng kết trò chơi giáo viên lồng ghép kể chuyện về vua Lý Thái Tổ. + Trò chơi Ô chữ kì diệu: Mục đích của trò chơi này là thông qua trò chơi giúp hoc sinh biết vận dụng kiến thức đã học để giải các ô chữ. Từ đó rèn luyện kĩ năng ghi nhớ, suy luận, liên tưởng trong học tập. 14 Giáo viên chuẩn bị như sau: Kẻ sẵn ô chữ vào bảng phụ hoặc bảng nhóm, cũng có thể kẻ trước lên bảng. Nếu sử dụng máy chiếu thì tốt nhất. Nếu không có giáo viên che toàn bộ ô chữ đã chuẩn bị, khi học sinh trả lời đúng ô nào thì mở ô đó ra. Sau đó tiến hành cho học sinh chơi như sau. Giáo viên gọi khoảng 3 học sinh tham gia đoán ô chữ. Giáo viên nêu câu hỏi gợi ý cho từng ô chữ hàng ngang. Từng em đoán 1. Nếu bạn trước không đoán trúng thì bạn sau đoán. Ai không đoán được lần 2 thì bị loại để bạn khác chơi. Người giỏi là người ở lại lâu nhất. Sau khi hoàn thành từ hàng ngang cho học sinh đoán ô chữ hàng dọc. Yêu cầu học sinh giới thiệu về nội dung từ khóa. Ví dụ: Khi dạy bài "Cuộc kháng chiến chống quần Tống xâm lược lần thứ nhất" (năm 981) lớp 4. Để kiểm tra học sinh tiếp thu bài như thế nào sau khi tìm hiểu bài, giáo viên tổ chức cho học sinh chơi và giáo viên chuẩn bị ô chữ và nội dung câu hỏi như sau: Đ C H I L Ă N G T I Ề N L Ê L Ê Đ Ạ I H À N H O À L N Ô N T Á O V Ạ N T U Ế I N H G C Ô N G Câu hỏi giải ô chữ như sau: Câu 1: Ô chữ này gồm có 7 chữ cái. Đây là trận đánh do tướng Hầu Nhân Bảo chỉ huy? Câu 2: Ô chữ này có 6 chữ cái. Đây là triều đại do Lê Hoàng sáng lập? Câu 3: Ô chữ này có 9 chữ cái. Đây là niên hiệu của Lê Hoàn khi lên ngôi? Câu 4: Ô chữ này có 10 chữ cái. Áo mà thái hậu Dương Vân Nga trao cho Lê Hoàn? 15 Câu 5: Ô chữ này có 8 chữ cái. Tên một vị vua con thái hậu Dương Vân Nga lên ngôi lúc 6 tuổi? Câu 6: Ô chữ này có 6 chữ cái. Khi Lê Hoàn lên ngôi quân sĩ tung hô như thế nào? Sau khi phát hiện ra ô chữ hàng dọc yêu cầu học sinh nêu hiểu biết về Lê Hoàn sau đó giáo viên kể cho học sinh biết về ông như sau. Lê Hoàn sinh 941 mất 1005 là người Lập Xuân - Thanh Hóa. Quê gốc ở Thanh Liêm - Hà Nam. Cha mẹ mất sớm, ông được một viên quan họ Lê nuôi. Lớn lên ông theo giúp Đinh Liễn (con Đinh Bộ Lĩnh) lập được nhiều công trạng. Khi nhà Đinh thành lập, ông được phong chức Thập đạo tướng quân. Năm 979, hai cha con Đinh Bộ Lĩnh và Đinh Liễn bị bọn phản nghịch giết. Đinh Toàn lên ngôi lúc mới 6 tuổi, giặc Tống kéo sang xâm lược nước ta. Thế nước lâm nguy, triều đình tôn Lê Hoàn lên ngôi vua. Ông lên ngôi vua lập ra nhà Lê, sử cũ gọi là Tiền Lê, lãnh đạo nhân dân ta tiến hành cuộc kháng chiến chống quân Tống? Có rất nhiều trò chơi sử dụng giúp học sinh học tập tốt song phạm vi đề tài có hạn tôi chỉ giới thiệu một số trò chơi cơ bản, chủ đạo học Lịch sử. Tuy nhiên muốn đạt được hiệu quả phải biết vận dụng nó một cách sáng tạo và mới mẻ mới cuốn hút được học sinh tham gia học tập. Biện pháp 4: Sử dụng phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp Để dạy và học lịch sử không trở nên cứng nhắc thì phương pháp dạy học là vô cùng quan trọng và quyết định sự tiếp thu của học sinh. Là học sinh tiểu học, theo tôi cần giúp các em đi từ hiểu đến cảm nhận và dần dần thích thú môn học. Và để làm được điều này phụ thuộc không nhỏ vào giáo viên giảng dạy. Vì vậy cần thường xuyên thay đổi hình thức trong một tiết dạy để tránh sự nhàm chán. Trong khi giới thiệu kiến thức ở sách giáo khoa thì giáo viên nên sử dụng hình ảnh minh họa và sau đó mở rộng kiến thức bằng phim tư liệu (nếu dạy trình chiếu) hoặc kể chuyện lịch sử. Ở tuổi này các em thích khám phá nhân vật, sự kiện lịch sử, thông qua hình thức vẽ tranh, đóng kịch, kể chuyện lịch sử sẽ giúp hình thành trong các 16 em tình cảm đối với lịch sử. Lúc này đối với các em mọi điều trong lịch sử trở nên thiêng liêng và khi lớn hơn tình cảm yêu mến lịch sử sẽ được hình thành bền chặt trong các em. Để việc dạy và học lịch sử trở nên hấp dẫn thì việc đổi mới phương pháp giảng dạy từ phía thầy cô giáo là cần thiết. Không những thế giáo viên cần phải tạo môi trường thân thiện khi học môn này. Tóm lại: Để dạy và học Lịch sử ở trường Tiểu học một cách có hiệu quả đòi hỏi sự kiên trì và có thời gian. Vì vậy giáo viên cần phải áp dụng các biện pháp luyện tập ở lớp cũng như ở nhà một cách đồng bộ mới mang lại hiệu quả tốt. Bên cạnh đó người giáo viên phải tận tâm vì sự nghiệp giáo dục. Đặc biệt phải biết vận dụng sáng tạo các phương pháp dạy học phù hợp với từng bài và đối tượng học sinh. 3.3. Điều kiện thực hiện các biện pháp trên Giáo viên cần có kiến thức lịch sử chuyên sâu, thiết kế bài giảng sinh động và mới mẻ cho từng tiết lên lớp. Sưu tầm, cập nhật tài liệu, kiến thức lịch sử thường xuyên qua thông tin đại chúng, sách vở, báo chí... Để các biện pháp trên thành công hơn nhiều giáo viên phải biết áp dụng công nghệ thông tin vào bài giảng. 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp Để giúp các em học tốt môn lịch sử cũng như để giáo viên không sợ dạy môn học này thì cần sử dụng nhuần nhuyễn và sáng tạo 4 biện pháp trên. Các biện pháp đó có mối quan hệ khăng khít và hỗ trợ lẫn nhau. Việc học sinh hứng thú yêu thích môn học lịch sử sẽ là tiền đề giúp các em tìm hiểu vào học nhanh nhất. Không những thế những giờ học lịch sử mà thầy cô mang đến sự mới mẻ thì học sinh cũng hào hứng khám phá và lĩnh hội tri thức. Chính vì thế trong quá trnh giảng dạy giáo viên phải biết phối hợp cả 4 biện pháp trên để hiệu quả giờ dạy đạt kết quả cao. 3.5. Kết quả khảo nghiệm 17 Trong quá trình dạy môn lịch sử, tôi và các đồng nghiệp trong khối 4,5 đã thường xuyên áp dụng sáng tạo 4 biện pháp trên và đã mang lại kết quả rất khả quan được thể hiện qua bảng số liệu cuối năm học của học sinh lớp 4A, 5A phân môn Lịch sử như sau: Lớp 4A (28HS) Cuối HTTốt HTKhá HT CHT HTTốt năm học 7 15 6 0 8 20152016 4. Kết quả thu được và bài học kinh nghiệm Lớp 5A (30HS) HTKhá HT CHT 14 0 8 4.1. Kết quả đạt được Như vậy với cách tổ chức dạy học theo các biện pháp trên, hiệu quả giờ dạy được nâng lên rõ rệt. Học sinh hứng thú học tập, hoạt động tích cực hơn, các em mạnh dạn tự tin hơn khi học Lịch sử. Số em chưa đạt yêu cầu đã giảm đi rất nhiêu. Số em học khá, học giỏi được nâng lên rõ rệt. Khi được hỏi 100% các em đều rất thích thú với các hình thức cũng như phương pháp đó. Như vậy sau một thời gian áp dụng, tôi nhận thấy những biện pháp mà tôi đưa ra đã thu hút được kết quả thật khả quan. Thiết nghĩ nếu giáo viên áp dụng các biện pháp này một cách thường xuyên ở lớp thì chắc chắn chất lượng học của các em được nâng lên rõ rệt. 4.2. Bài học kinh nghiệm Qua quá trình giảng dạy cũng như qua nghiên cứu đề tài tôi rút ra được một số bài học kinh nghiệm sau: - Để học sinh học tốt thì giáo viên phải say mê, nhiệt tình trong giảng dạy. Yêu nghề mến trẻ, tâm huyết với nghề nghiệp, tạo không khí thân thiện với học sinh. Tìm đọc nhiều tài liệu lịch sử vì phải có kiến thức sâu rộng về sử học mới có khả năng truyền tải đến học sinh một giờ học Lịch sử đúng với yêu cầu. - Không có phương pháp dạy học nào là vạn năng vì vậy phải vận dụng linh hoạt nhiều phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh. 18 - Phải áp dụng ưu thế của công nghệ thông tin để đưa vào giảng dạy nhằm giúp các em có niềm vui, sự hứng khởi, thích thú trong học tập từ đó phát huy được tính tích cực của học sinh. - Luôn coi chất lượng học sinh là trên hết để từ đó tìm biện pháp giúp học sinh học tốt. III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 3.1. Kết luận Dạy học là việc làm sáng tạo. Giáo viên được mệnh danh là "kỹ sư tâm hồn, là chiến sĩ trên mặt trận văn hóa". Vì vậy để dạy tốt gây hứng thú cho học sinh, góp phần giáo dục nhân cách và bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước, tự hào về truyền thống dân tộc cho học sinh qua tiết học lịch sử thì mỗi giáo viên cần phải sử dụng các phương pháp dạy học phù hợp. Tùy theo nội dung bài học, tùy theo đối tượng học của từng khối, lớp giáo viên phải biết linh hoạt, phân bố thời gian, kiến thức cho phù hợp với từng bài, từng đối tượng học sinh. Vậy để giúp học sinh Tiểu học tích cực học tập trong môn Lịch sử đòi hỏi mỗi giáo viên chúng ta phải nỗ lực hết mình, tích cực đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư suy nghĩ sáng tạo làm cho các em say mê, hứng thú hoạt động học tập. Tôi đã nghiên cứu, tìm tòi và đưa ra 4 biện pháp Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử ở Tiểu học nói chung và học sinh trường Tiểu học Lê Lợi nói riêng. 3.2. Kiến nghị Là một giáo viên đã 17 năm đứng trên bục giảng và 15 năm được phân công dạy khối 4,5 và đã tham gia dự thi giáo viên dạy giỏi các cấp với môn lịch sử, tôi thấy để giáo dục nói chung và môn lịch sử nói riêng chất lượng ngày một nâng lên thì sự quan tâm, đầu tư trang thiết bị cho môn học phải ưu tiên hàng đầu. Vì vậy trong các trường cần bổ sung các đồ dùng dạy học, các hiện vật lịch sử "như trống đồng, đồ dùng của người Việt cổ..." tranh ảnh, chân dung nhân vật lịch sử, tài liệu nghiên cứu lịch sử qua các thời đại, tài liệu giới thiệu nhân vật lịch sử. Cần biết soạn tài liệu cụ thể để dạy phần Lịch sử địa phương.... 19