Tài liệu Skkn giảng dạy môn vật lý 8 có sử dụng mô hình

SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: GIAÛNG DAÏY MOÂN VAÄT LYÙ 8 COÙ SÖÛ DUÏNG MO HÌNH. PHAÀN I: MÔÛ ÑAÀU. I. Lyù do choïn ñeà taøi: I.1: Veà maët lyù luaän: C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc lµ môc tiªu hµng ®Çu trong ®-êng lèi x©y dùng ph¸t triÓn cña n-íc ta, "§Õn n¨m 2020 ®Êt n-íc ta vÒ c¬ b¶n ph¶i trë thµnh n-íc c«ng nghiÖp. Muèn thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp nµy, chóng ta ph¶i thÊy râ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi chÝnh lµ nguån nh©n lùc con ng-êi ViÖt Nam. NÒn gi¸o dôc cña ta kh«ng chØ lo ®µo t¹o cho ®ñ vÒ sè l-îng mµ cÇn quan t©m ®Æc biÖt ®Õn chÊt l-îng ®µo t¹o. Tr-íc t×nh h×nh ®ã, nhiÖm vô quan träng ®Ò ra cho c¸c m«n häc trong tr-êng THCS lµ ph¶i lµm sao cho häc sinh khi vµo ®êi, b¾t tay tham gia vµo lao ®éng s¶n xuÊt hoÆc lao ®éng trong mét ngµnh khoa häc kü thuËt nµo ®ã, häc sinh cã thÓ nhanh chãng tiÕp thu ®-îc c¸i míi, mau chãng thÝch øng víi tr×nh ®é hiÖn ®¹i cña khoa häc vµ kü thuËt. §Ó lµm ®-îc ®iÒu ®ã, ngoµi viÖc trang bÞ cho häc sinh vèn kiÕn thøc, kü n¨ng tèi thiÓu cÇn thiÕt, trong c¸c m«n häc cÇn ph¶i t¹o ra cho hä mét tiÒm lùc ®Ó hä cã thÓ ®i xa h¬n nh÷ng hiÓu biÕt mµ hä ®· thu l-îm ®-îc trong nhµ tr-êng. TiÒm lùc ®ã chÝnh lµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mµ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ®Æt ra cho hä, lµ kh¶ n¨ng tù v¹ch ra ®-êng ®i ®Ó ®¹t tíi nh÷ng nhËn thøc míi. §Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých ®ã, chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu, ¸p dông vµ liªn tôc c¶i tiÕn c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶ng d¹y. Laø giaùo vieân Lyù, trong caùc phöông phaùp ñoù coù phöông phaùp moâ hình laø ñöôïc toâi quan taâm nhaát. Vaø ñeå thöïc 1 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: hieän toát phöông phaùp moâ hình thì vieäc söû duïng moâ hình trong tieát daïy laø ñieàu taát yeáu phaûi coù. I.2: Veà maët thöïc tieãn: Vieäc giaûng daïy PPMH trong moân vaät lyù thì phaûi coù söû duïng moâ hình ôû moân vaät lyù ôû caáp THCS laø moät vaán ñeà laøm cho nhieàu giaùo vieân caûm thaáy sôï, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc giaùo vieân môùi ra tröôøng. Ñoái vôùi moân Vaät lyù thì tôùi caáp THCS hoïc sinh môùi ñöôïc tieáp xuùc, neân noù caøng khaù môùi meû ñoái vôùi caùc em. Maët khaùc, hoïc sinh cuûa tröôøng THCS Bình Thaïnh haàu heát ñeàu xuaát thaân töø ngheà noâng, coù trình ñoä nhaän thöùc theá giôùi quan khoa hoïc vaø tö duy loâgic keùm neân vieäc tieáp nhaän kieán thöùc môùi trong giai ñoïan hieän nay laø moät vieäc heát söùc naëng neà ñoái vôùi HS. ChÝnh v× vËy, t«i chän ®Ò t¯i: “gØang daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình”. II. Muïc ñích vaø phöông phaùp nghieân cöùu: * Muïc ñích nghieân cöùu: Toâi nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy giuùp caùc hoïc sinh coù theå tieáp nhaän kieán thöùc cuûa moân Vaät lyù toát hôn vaø höùng thuù hôn khi hoïc moân Vaät lyù. * Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu: - Nghiªn cøu lý luËn: C¸c tµi liÖu, c«ng tr×nh liªn quan ®Õn h-íng nghiªn cøu. - Nghiªn cøu t×nh h×nh thùc tr¹ng trªn ®èi t-îng cô thÓ: theo dâi viÖc häc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm s- ph¹m. - Thùc nghiệm s- ph¹m: Thùc hiÖn cho c¸c bµi d¹y ®· thiÕt kÕ, so s¸nh kÕt qu¶ häc sinh cña c¸c líp gi¶ng d¹y tr-íc khi t¸c ®éng vµ sau khi t¸c ®éng ®Ó 2 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt, chØnh lý thiÕt kÕ ®Ò xuÊt h-íng ¸p dông vµo thùc tiÔn, më réng kÕt qu¶ nghiªn cøu. III. Giôùi haïn ñeà taøi: Ho¹t ®éng d¹y vµ häc vËt lý 8 cña gi¸o viªn vµ häc sinh ë tr-êng THCS. Ñoái töôïng nghieân cöùu laø hoïc sinh khoái 8 tröôøng THCS Bình Thaïnh. Ñeà taøi söû duïng trong phaïm vi moân Lyù 8 caáp THCS. IV. Keá hoaïch nghieân cöùu: Toâi baét ñaàu nghieân cöùu töø ñaàu naêm hoïc 2010 – 2011 vôùi ñoái töôïng laø hoïc sinh lôùp 8 tröôøng THCS Bình Thaïnh. 3 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: PHAÀN II: I. NOÄI DUNG. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VAØ THÖÏC TIEÃN: I.1: Moâ hình laø gì? Kh¸i niÖm m« h×nh ®-îc sö dông réng r·i trong ng«n ng÷ th«ng dông hµng ngµy víi nh÷ng ý nghÜa rÊt kh¸c nhau. Trong vËt lý häc, V.A St«ph¬ ®· ®Þnh nghÜa m« h×nh nh­ sau: “M« h×nh lµ mét hÖ thèng ®-îc h×nh dung trong ãc hay ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch vËt chÊt, hÖ thèng ®ã ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt cña ®èi t-îng nghiªn cøu hoÆc t¸i t¹o nã, bëi vËy viÖc nghiªn cøu m« h×nh sÏ cung cÊp cho ta nh÷ng th«ng tin míi vÒ ®èi t-îng” Cßn theo Halbwachs th× ®Þnh nghÜa “Nh÷ng dÊu hiÖu bao gåm trong c¸c h×nh vÏ, c¸c gi¶n ®å, c¸c ký hiÖu to¸n häc hay ®¬n gi¶n h¬n, nh÷ng mÖnh ®Ò ®-îc thµnh lËp bëi c¸c tõ, nh÷ng hÖ thèng sÏ ®-îc dïng ®Ó biÓu diÔn c¶nh huèng. Víi mét hÖ thèng c¸c dÊu hiÖu nh- thÕ, chóng ta gäi lµ mét m« h×nh” Kh¸i niÖm “m« h×nh”, theo ®Þnh nghÜa chung nhÊt cña nã th× l¯ mét c¸i g× ®ã (mét vËt thÓ, mét sù biÓu ®¹t h×nh t-îng, mét ph-¬ng tr×nh...) thay thÕ cho c¸i nguyªn gèc, nã cho phÐp thay thÕ c¸i nguyªn gèc nµy bëi sù trung gian gióp cho dÔ hiÓu h¬n, dÔ ®¹t tíi h¬n ®èi víi nhËn thøc. Quan hÖ gi÷a m« h×nh víi thùc tÕ cã thÓ hoÆc lµ sù t-¬ng tù vÒ h×nh thøc bÒ ngoµi hoÆc lµ sù t-¬ng tù cña c¸i cÊu tróc bÞ che khuÊt, hoÆc lµ sù t-¬ng tù chøc n¨ng, hiÖu qu¶. I.2: C¸c chøc n¨ng cña m« h×nh: Trong vËt lý häc m« h×nh cã ba chøc n¨ng chÝnh sau ®©y:  M« t¶ sù vËt, hiÖn t-îng.  Gi¶i thÝch c¸c sù kiÖn vµ hiÖn t-îng cã liªn quan tíi ®èi t-îng. 4 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình:  Tiªn ®o¸n c¸c sù kiÖn vµ hiÖn t-îng míi. I.3: TÝnh chÊt cña m« h×nh: Mét m« h×nh cã nh÷ng tÝnh chÊt c¬ b¶n sau ®©y:  TÝnh t­¬ng tù víi “vËt gèc”.  TÝnh ®¬n gi¶n  TÝnh trùc quan  TÝnh quy luËt riªng  TÝnh lý t-ëng I.4: C¸c lo¹i m« h×nh sö dông trong vËt lý häc: * M« h×nh vËt chÊt: Lµ m« h×nh trªn ®ã ph¶n ¸nh ®Æc tr-ng c¬ b¶n vÒ mÆt h×nh häc, vËt lý, ®éng lùc häc, chøc n¨ng häc cña ®èi t-îng nghiªn cøu. * M« h×nh lý t-ëng ( hay m« h×nh lý thuyÕt): Lµ nh÷ng m« h×nh trõu t-îng, trªn ®ã vÒ nguyªn t¾c ng-êi ta chØ ¸p dông nh÷ng thao t¸c t- duy lý thuyÕt. C¸c phÇn tö cña m« h×nh vµ ®èi t-îng nghiªn cøu thùc tÕ cã thÓ cã b¶n chÊt vËt lý hoµn toµn kh¸c nhau nh-ng ho¹t ®éng theo nh÷ng quy luËt gièng nhau. C¸c m« h×nh lý thuyÕt cã thÓ cã rÊt nhiÒu lo¹i tïy theo møc ®é trõu t-îng kh¸c nhau. I.5: Vai trß cña m« h×nh trong gi¶ng d¹y m«n VËt lý: Trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý, m« h×nh cã chøc n¨ng nhËn thøc, nã gióp ta ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®Æc tÝnh míi, hiÖn t-îng míi, quy luËt míi. NÕu xem xÐt qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhËn thøc th× m« h×nh còng cã chøc n¨ng nh- trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý. Tuy nhiªn, trong d¹y häc cÊp THCS, häc sinh kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng x©y dùng m« h×nh ®Ó thay thÕ vËt gèc trong nghiªn cøu nªn gi¸o viªn ph¶i x©y dùng m« h×nh vµ cã thÓ sö dông m« h×nh víi môc ®Ých s- ph¹m nh- mét ph-¬ng tiÖn trùc quan nh»m lµm cho häc sinh hiÓu râ mét vÊn ®Ò nµo ®ã. 5 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: I.6: C¸c møc ®é khi sö dông m« h×nh: Chóng t«i nªu ra nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau khi sö dông m« h×nh trong d¹y häc vËt lý cÊp THCS theo møc ®é yªu cÇu cÇn ®¹t ®èi víi häc sinh tõ thÊp ®Õn cao. Møc ®é 1: Gi¸o viªn tr×nh bÇy c¸c sù kiÖn thùc tÕ mµ häc sinh kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®-îc b»ng kiÕn thøc cò cña hä, sau ®ã ®-a ra m« h×nh ®· x©y dùng vµ vËn dông m« h×nh ®Ó gi¶i thÝch c¸c sù kiÖn trªn. Häc sinh cã phÇn thô ®éng tiÕp thu, chØ yªu cÇu hä biÕt ph©n biÖt m« h×nh víi thùc tÕ vµ lµm quen víi c¸ch sö dông m« h×nh ®Ó gi¶i thÝch thùc tÕ. Møc ®é 2: Häc sinh sö dông m« h×nh mµ gi¸o viªn ®· ®-a ra ®Ó gi¶i thÝch mét sè hiÖn t-îng ®¬n gi¶n t-¬ng tù víi hiÖn t-îng ®· biÕt. Møc ®é 3: Häc sinh sö dông m« h×nh mµ gi¸o viªn ®· ®-a ra ®Ó dù ®o¸n hiÖn t-îng míi vµ ®Ò xuÊt ph-¬ng ¸n thÝ nghiÖm kiÓm tra. II. THÖÏC TRAÏNG VAØ MAÂU THUAÃN: Hieän giaùo vieân thöôøng söû duïng phöông phaùp ñaøm thoaïi ñeå truyeàn ñaït kieán thöùc cho hoïc sinh laø chuû yeáu. Giaùo vieân thöôøng trình baøy moät caùch caën keõ, chaët cheõ baèng lôøi cho hoïc sinh hieåu tröôùc khi laøm thí nghieäm roài cho tieán haønh laøm thí nghieäm ñoù nhöng hoïc sinh laøm khoâng chính xaùc, chöa noùi laø laøm khoâng ñuùng. Giaùo vieân khoâng bieát ñeán nhöõng vöôùng maéc, khoù khaên ôû choã naøo khieán cho hoïc sinh khoâng laøm ñöôïc, khi trình baøy keát quaû cuõng khoâng bieát roõ mình suy nghó nhö theá naøo ñeå tìm ra ñöôïc. Caùch laøm nhö theá chæ khieán hoïc sinh thuoäc loøng baøi giaûng cuï theå “thaày giaûng gì thì troø bieát caùi aáy” chöù khoâng phaùt trieån ñöôïc khaû naêng tö duy, suy nghó, tìm toøi cuûa baûn thaân hoïc sinh. Muoán khaéc phuïc ñöïoc loái daïy hoïc truyeàn thuï moät chieàu aùp ñaët hoïc sinh vaø theá thuï ñoäng nhö theá 6 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: thì giaùo vieân caàn phaûi höôùng daãn hoïc sinh suy nghó tìm laáy vaán ñeà. Suy nghó tìm laáy vaán ñeà laø moät haønh ñoäng dieãn ra trong oùc, khoâng quan saùt ñöôïc, do giaùo vieân khoâng laøm maãu ñeå cho hoïc sinh baét chöôùc ñöôïc ( lyù do ñôn giaûn laø quaù maát thôøi gian ), giaùo vieân chæ ñöa ra nhöõng lôøi chæ daãn hoaëc ñöa ra nhöõng caâu gôïi yù ñeå ñònh höôùng cho hoïc sinh suy nghó. Caên cöù vaøo keát quaû traû lôøi cuûa hoïc sinh maø bieát ñöôïc hoïc sinh suy nghó ñuùng hay sai. Ñoái vôùi moân Vaät lyù vieäc coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng caâu höôùng daãn thích hôïp, toán thôøi gian ít thì baûn thaân giaùo vieân phaûi döïa vaøo moâ hình saün coù hay töï taïo ra caùc moâ hình. Maët khaùc, m« h×nh võa lµ ph-¬ng tiÖn d¹y häc, ph-¬ng tiÖn nhËn thøc, võa lµ néi dung nhËn thøc gióp häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc dÔ dµng h¬n. Ngoµi ra, t«i ®· t×m hiÓu viÖc häc tËp cña häc sinh ch-a sö dông m« h×nh trong d¹y häc vËt lý ë tr-êng THCS b»ng phiÕu t×m hiÓu. 1. Em có thích học môn Lý:  Hoàn toàn đồng ý  Không đồng ý  Đồng ý  Hoàn toàn không đồng ý 2. Khi nào bạn bắt đầu học bài môn Lý?  Ngay hôm mới học xong môn Lý  Đợi đến khi tới có tiết Lý ở ngày mai KÕt qu¶ thèng kª c¸c phiÕu ®iÒu tra nµy nh- sau: Tæng sè häc sinh ®-îc hái ý kiÕn lµ 150 häc sinh, th× cã: * 62 hs chän kh«ng ®ång ý; 37 hs chän hoµn toµn kh«ng ®ång ý; 42 hs chän ®ång ý vµ 9 hs hoµn toµn ®ång ý. * 136 hs chän ®îi ®Õn khi cã tiÕt Lý ë ngµy mai vµ 14 hs chän ngay h«m míi häc xong m«n Lý Víi kÕt qu¶ ®ã, t«i thÊy ®-îc r»ng: häc sinh kh«ng thÝch häc m«n Lý. 7 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: III. CAÙC GIAÛI PHAÙP VAØ KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC: Ñeå coù theå giaûng toát ñöôïc moät tieát daïy coù söû duïng moâ hình thì giaùo vieân phaûi : löïa choïn vaø laøm moâ hình ñoù. Tuøy theo töøng baøi, töøng noäi dung maø giaùo vieân phaûi choïn moâ hình cho phuø hôïp. Trong chöông trình THCS, döïa vaøo noäi dung kieán thöùc trong SGK Lyù 8 ta coù theå chia ra thaønh töøng nhoùm baøi: 1. Nhoùm 1: caùc baøi coù caùc thí nghieäm ñôn giaûn, ít tröøu töôïng, keát quaû thaønh coâng cao. 2. Nhoùm 2: caùc baøi coù caùc thí nghieäm ñôn giaûn, ít tröøu töôïng nhöng keát quaû thaønh coâng thaáp hay quaù maát thôøi gian. 3. Nhoùm 3: caùc baøi coù caùc thí nghieäm phöùc taïp, tröøu töôïng. 4. Nhoùm 4: caùc baøi coù noäi dung truyeàn ñaït caáu taïo moät vaät naøo ñoù, moät hieän töôïng vaät lyù naøo ñoù maø khoâng caàn thí nghieäm. * Sau khi nghieân cöùu noäi dung kieán thöùc ôû moät soá baøi ôû SGK lyù 8, toâi ñaõ phaân nhoùm nhö sau: TT Teân baøi Nhoùm Ghi chuù CHÖÔNG I: CÔ HOÏC 1 Aùp suaát 2 Aùp suaát chaát loûng – Bình thoâng nhau 3 Cô naêng 4 Söï chuyeån hoùa vaø baûo toaøn cô naêng 1 8 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: 1 Chuyeån ñoäng ñeàu – chuyeån ñoäng khoâng ñeàu 2 Söï caân baèng löïc – Quaùn tính 3 Aùp suaát khí quyeån 4 Ñònh luaät veà coâng 1 Löïc ñaåy Acsimet 1 Chuyeån ñoäng cô hoïc 2 Vaän toác 3 Söï noåi 4 Coâng cô hoïc 2 3 4 CHÖÔNG II: NHIEÄT HOÏC 1 Daãn nhieät 1 Ñoái löu – Böùc xaï nhieät 1 Caùc chaát ñöôïc caáu taïo nhö theá naøo? 2 Nguyeân töû, phaân töû chuyeån ñoäng hay ñöùng yeân? 3 Nhieät naêng 4 Coâng thöùc tính nhieät löôïng 1 2 4 9 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: 5 Phöông trình caân baèng nhieät 6 Naêng suaát toûa nhieät cuûa nhieân lieäu 7 Ñoäng cô nhieät Ñoái vôùi töøng nhoùm cuï theå maø giaùo vieân phaûi löïa choïn moâ hình, möùc ñoä khi söû duïng moâ hình nhö theá naøo phuø hôïp. Neáu löïa choïn sai, khoâng nhöõng thu keát quaû khoâng toát maø coøn phaûn giaùo duïc. Khi choïn moâ hình ta caân nhaéc thaät kyõ coù neân söû duïng hay khoâng. Moät soá gôïi yù khi choïn moâ hình: 1. Nhoùm 1: chæ söû duïng moâ hình vaät chaát. Vì hoïc sinh raát deã daøng thu nhaän keát quaû thí nghieäm. Neáu chuùng ta söû duïng moâ hình naøy ñeå höôùng daãn hoïc sinh laøm thí nghieäm laøm cho vieäc suy nghó cuûa hoïc sinh taäp trung tôùi kieán thöùc caàn thu nhaän. Neáu caàn taïo khoâng khí soâi noåi, hoïc sinh höùng thuù hôn trong hoïc taäp thì ta söû duïng moâ hình lyù töôûng vôùi muïc ñích laø kieåm tra keát quaû thí nghieäm maø thoâi hay ñeå khaúng ñònh vaán ñeà naøo ñoù laø ñuùng. Ví duï: * Baøi Aùp suaát chaát loûng ôû SGK Lyù 8: Sau khi cho hoïc sinh laøm thí nghieäm thì giaùo vieân cho hoïc sinh xem moâ hình aûo treân maùy tính chöùng toû chaát loûng gaây ra aùp suaát theo moïi phöông ñeå ñoái chieáu keát quaû thí nghieäm cuûa mình. * Baøi Daãn nhieät ôû SGK Lyù 8: 10 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: Chæ cho hoïc sinh laøm thí nghieäm treân moâ hình vaät chaát; töø ñoù ruùt ra keát luaän veà söï daãn nhieät cuûa chaát raén. 2. Nhoùm 2: giaùo vieân neân töï taïo ra moâ hình lyù töôûng ( thí nghieäm aûo treân maùy tính ) vaø duøng moâ hình naøy keát hôïp vôùi moâ hình vaät chaát ñeå ñöa ñeán söï thoáng nhaát keát quaû chính xaùc nhaát. Vôùi caùch naøy khieán cho hoïc sinh coù caùch nhìn nhaän söï vieäc, hieän töôïng vaät lyù moät caùch töôøng taän, höùng thuù vôùi saûn phaåm ( keát quaû thí nghieäm ) cuûa mình taïo ra. Ví duï: * Baøi Söï caân baèng löïc – Quaùn tính ôû SGK Lyù 8: Ñoái vôùi thí nghieäm A tuùt chöùng toû: vaät ñang chuyeån ñoäng chòu taùc duïng 2 löïc caân baèng seõ tieáp tuïc chuyeån ñoäng ñeàu. Tuy nhieân, luùc giaùo vieân ( hay hoïc sinh laøm thí nghieäm ) thì ña soá laø keát quaû luùc ñuùng, luùc khoâng kieán cho hoïc sinh phaân vaân. Ñeå höôùng hoïc sinh coù nhaän thöùc ñuùng thì toâi duøng moâ hình aûo veà thí nghieäm A-tuùt treân maùy vi tính vôùi caùc soá lieäu laäp trình saün; töø ñoù hoïc sinh coù theå nhaän thöùc noäi dung ñuùng deã daøng hôn. * Baøi Aùp suaát khí quyeån ôû Lyù 8: Ñoái vôùi thí nghieäm cuûa Gheâ-rích vaø thí nghieäm Toâ-ri-xe-li thì chæ duøng moâ hình lyù töôûng ( moâ hình aûo treân maùy vi tính hay moâ hình bieåu töôïng ) coù noäi dung töông töï ñeå hoïc sinh xem vaø ñöa ra nhaän thöùc veà ñoä lôùn cuûa aùp suaát khí quyeån. * Baøi Ñoái löu – Böùc xaï nhieät ôû SGK Lyù 8: Thí nghieäm hình 23.2 trang 80, caùch laøm thí nghieäm raát ñôn giaûn nhöng thôøi gian laøm thí nghieäm laâu ( phaûi ñôïi nöôùc noùng leân ) vaø hieän töôïng thuoác tím chuyeån ñoäng thaønh doøng dieãn ra quaù nhanh, hoïc sinh 11 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: khoâng theo doõi kòp. Töø nguyeân nhaân ñoù, thí nghieäm aûo giuùp hoïc sinh quan saùt kyõ hôn, naém keát quaû thí nghieäm toát hôn. 3. Nhoùm 3: haàu heát giaùo vieân raát ngaïi cho hoïc sinh laøm thí nghieäm theo nhoùm vì thí nghieäm naøy vöôït quaù söùc cuûa caùc em. Tuy nhieân neáu thaáy khoù maø thì thoâi thì khoâng kheùo laïi maéc vaoø loãi laø daïy theo phöông phaùp cuõ. Ñoái vôùi nhoùm baøi naøy, moâ hình hoã trôï cho chuùng ta raát nhieàu, moâ hình giuùp chuùng ta töï tin hôn khi höôùng daãn cho hoïc sinh, hoïc sinh deã daøng naém caùc böôùc thí nghieäm hôn. Vaäy trong caùc baøi thuoäc nhoùm naøy chuùng ta caàn choïn loïai moâ hình naøo? Ñieàu naøy tuøy vaøo sôû tröôøng töøng giaùo vieân, tuøy ñoái töôïng hoïc sinh maø ta choïn loaïi moâ hình phuø hôïp: moâ hình moâ phoûng, moâ hình aûo . . . . . . vv. Theo toâi, caùc thí nghieäm naøy chæ neân cho hoïc sinh moâ taû, coøn giaùo vieân laøm thí nghieäm bieåu dieãn treân moâ hình vaät chaát; ñoàng thôøi phaûi keát hôïp moâ hình lyù töôûng ( moâ hình aûo treân maùy vi tính ) ñeå taïo ra söï ñoàng nhaát veà noäi dung caàn nhaän thöùc. Ví duï: * Baøi Löïc ñaåy Acsimet ôû SGK Lyù 8: Ñoái vôùi thí nghieäm kieåm tra döï ñoaùn cuûa Acsimet, toâi duøng moâ hình aûo treân maùy vi tính ñeå hoïc sinh theo doõi vaø moâ taû thí nghieäm; töø moâ taû ñuùng cuûa hoïc sinh giaùo vieân laøm thí nghieäm treân moâ hình vaät chaát ñeå ñöa ra nhaän thöùc ñuùng. 4. Nhoùm 4: trong chöông trình Vaät lyù ôû caáp THCS thì ña soá caùc baøi coù noäi dung thuoäc nhoùm naøy. Thoâng thöôøng giaùo vieân raát thöôøng duøng moâ hình ñeå söû duïng cho caùc baøi thuoäc nhoùm naøy. Lyù do: deã thieát keá vaø töï laøm caùc moâ hình; giaùo vieân naém theá chuû ñoäng khi truyeàn thuï kieán thöùc; hoïc sinh 12 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: deã phaùt trieãn tö duy, suy luaän logic tìm ra keát quaû, giaûi thích caùc hieän töôïng vaät lyù. Tuøy theo töøng hieän töôïng vaät lyù maø ta coù theå töï taïo ra moâ hình vaät chaát ( moâ hình tyû leä hay moâ hình giaûn hoùa ); loaïi moâ hình ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát khi thöïc hieän caùc baøi coù noäi dung thuoäc nhoùm 4. Ví duï: * Baøi Chuyeån ñoäng cô hoïc ôû SGK Lyù 8: Duøng moâ hình vaät chaát ñeå ñöa vaøo tieát daïy nhö: moâ hình chuyeån ñoäng vaø ñöùng yeân. Töø moâ hình hoïc sinh nhaän thaáy vaät nhö theá naøo laø chuyeån ñoäng, vaät nhö theá naøo laø ñöùng yeân; ñoàng thôøi nhaän thöùc ñöôïc chuyeån ñoäng vaø ñöùng yeân chæ mang tính töông ñoái. * Baøi Nguyeân töû, phaân töû chuyeån ñoäng hay ñöùng yeân? ôû SGK Lyù 8: M« h×nh chuyÓn ®éng B¬-rao, m« h×nh m« pháng c¸c tr¹ng th¸i cÊu t¹o chÊt. Do kh«ng quan s¸t ®-îc chuyÓn ®éng cña c¸c ph©n tö n-íc va ch¹m vµo h¹t phÊn hoa, l¹i khã h×nh dung t¹i sao h¹t phÊn hoa l¹i chuyÓn ®éng hçn lo¹n, nªn cã thÓ ®-a ra m« h×nh chuyÓn ®éng B¬-rao. Dïng c¸c viªn bi ve nhá ®-îc mét c¬ chÕ lµm cho b¾n lung hçn lo¹n trong mét hép thuû tinh, cßn h¹t phÊn hoa lµ mét vËt trßn lín. Quan s¸t vËt trßn bÞ c¸c viªn bi nhá ®Ëp vµo hçn lo¹n theo mäi phÝa, häc sinh dÔ dµng hiÓu ®-îc c¬ chÕ chuyÓn ®éng B¬-rao, do dã cã thÓ h×nh dung ®-îc cÊu t¹o ph©n tö cña n-íc. * Baøi Ñoäng cô nhieät ôû SGK Lyù 8: Duøng moâ hình vaät chaát nhö: moâ hình caáu taïo beân trong cuûa ñoäng cô noå 4 kyø, moâ phoûng traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô ôû 4 kyø. Quan saùt söï chuyeån ñoäng ñoù, hoïc sinh deã daøng nhaän thöùc nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô noå 4 kyø. 13 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: Treân ñaây laø moät soá gôïi yù veà vieäc löïa choïn moâ hình phuïc vuï cho caùc tieát daïy thu huùt hoïc sinh höùng thuù hôn trong hoïc taäp. IV. Hieäu quaû aùp duïng: Toâi ñaõ nghieân cöùu vaán ñeà naøy baét ñaàu töø thaùng 09/2010 ñeán 04/2011 ôû moân Lyù khoái 8 taïi tröôøng THCS Bình Thaïnh. Ñeán thaùng 04/2011, toâi cho 141 hs ( 9 hs boû hoïc ) laøm laïi phieáu ñieàu tra nhö luùc baét ñaàu nghieân cöùu thì: * 57 hs chän ®ång ý; 55 hs hoµn toµn ®ång ý; 29 hs chän kh«ng ®ång ý vµ 0 hs chän hoµn toµn kh«ng ®ång ý; * 85 hs chän ®îi ®Õn khi cã tiÕt Lý ë ngµy mai vµ 56 hs chän ngay h«m míi häc xong m«n Lý Qua kÕt qu¶ ®ã cho thÊy, häc sinh ®· høng thó vµ thÝch häc m«n Lý h¬n. §ång thêi, th«ng qua kÕt qu¶ tõng th¸ng ®iÓm vÒ chÊt l-îng bé m«n còng thÊy ®-îc chÊt l-îng gi¸o dôc th«ng qua kÕt qu¶ häc sinh cña m«n Lý 8 ®-îc n©ng lªn. Cô thÓ: * Chaát löôïng giaùo duïc thoâng qua keát quaû cuûa hoïc sinh tröôùc khi aùp duïng giaûng daïy coù moâ hình: TSHS Giái Kh¸ TB YÕu KÐm 150 5 13 65 46 21 Ghi chó * Chaát löôïng giaùo duïc thoâng qua keát quaû cuûa hoïc sinh sau khi aùp duïng giaûng daïy coù moâ hình: 14 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: * Th¸ng ®iÓm thø I ë HK I: TSHS Giái Kh¸ TB YÕu KÐm 150 9 17 69 41 14 Ghi chó * Th¸ng ®iÓm thø II ë HK I: TSHS Giái Kh¸ TB YÕu KÐm Ghi chó 149 9 21 77 32 10 1 bá häc * ChÊt l-îng ë HK I: TSHS Giái Kh¸ TB YÕu KÐm Ghi chó 147 12 36 65 25 9 3 bá häc * Th¸ng ®iÓm thø I ë HK II: TSHS Giái Kh¸ TB YÕu KÐm Ghi chó 143 14 38 64 19 8 7 bá häc * Th¸ng ®iÓm thø II ë HK II: TSHS Giái Kh¸ TB YÕu KÐm Ghi chó 141 16 44 66 12 3 9 bá häc 15 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: PHAÀN III: KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ. I. YÙ nghóa cuûa ñeà taøi ñoái vôùi coâng taùc: Ñaây laø SKKN veà vieäc söû duïng moâ hình khi leân lôùp ñeå giuùp giaùo vieân coù theå giaûm bôùt caêng thaúng khi leân lôùp, ñaëc bieät laø caùc giaùo vieân treû. Qua ñaây, caùc giaùo vieân coù theå thöïc hieän toát nhieäm vuï cuûa giaùo vieân trong giai ñoaïn hieän nay laø ñoåi môùi phöông phaùp nhaèm naâng cao chaát löôïng giaùo duïc; goùp phaàn thuùc ñaåy phong traøo “tröôøng hoïc thaân thieän, hoïc sinh tích cöïc”. Maët khaùc, caùc hoïc sinh khoâng thaáy sôï khi giaùo vieân giao caùc nhoùm thöïc haønh vaø laøm HS coù höùng thuù hoïc taäp toát boä moân Lyù goùp phaàn thuùc ñaåy vieäc naâng cao chaát löôïng giaùo duïc theo höôùng coâng nghieäp hoùa – hieän ñaïi hoùa. II. Khaû naêng aùp duïng: Vôùi söï quan taâm cuûa ngaønh giaùo duïc, cuûa ñòa phöông, cuûa BGH tröôøng thì haàu heát taát caû caùc tröôøng ñeàu coù caùc ñoà duøng daïy hoïc ( ñaëc bieät ôû moân Lyù ) töông ñoái ñaày ñuû. Caùc phaàn meàm coâng cuï hoã trôï giaûng daïy trong thö vieän ñieän töû raát nhieàu ñaùp öùng töông ñoái ñuû nhu caàu cuûa giaùo vieân trong coâng taùc soaïn giaûng. Caùc giaùo vieân ñeàu ñöôïc caùc caáp laõnh ñaïo taäp huaán chuyeân moân thöôøng xuyeân ñeå ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy. Do ñoù, vieäc aùp duïng ñeà taøi naøy vaøo coâng taùc giaûng daïy ñoái vôùi caùc giaùo vieân giaûng daïy moân Lyù laø ñeàu deã daøng. Ngoaøi ra, caùc giaùo vieân giaûng daïy caùc moân khaùc cuõng coù theå tham khaûo vaø ñieàu chænh ñeà taøi theo ñaëc tröng cuûa moân mình ñeå coù theå aùp duïng trong tieát daïy goùp phaàn naâng cao chaát löôïng giaùo duïc theo höôùng coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa. 16 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: III. Baøi hoïc kinh nghieäm, höôùng phaùt trieãn: Cã thÓ sö dông m« h×nh ®Ó d¹y häc mét sè bµi häc ë ch-¬ng tr×nh Lý 8 phï hîp víi tiÕn tr×nh häc tËp theo ph-¬ng ph¸p míi, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ d¹y vµ häc ë líp 8 víi tr×nh ®é häc sinh ®¹i trµ. KÕt qu¶ thùc nghiÖm kh¼ng ®Þnh gi¶ thuyÕt ®· nªu ra: häc sinh cã thÓ tiÕp thu ®-îc bµi d¹y, b-íc ®Çu h×nh thµnh c¸ch suy nghÜ trªn m« h×nh vµ trong mét sè tr-êng hîp ®· cã thÓ sö dông m« h×nh ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô nhËn thøc cña m×nh. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông m« h×nh trong d¹y häc, chóng ta cÇn x¸c ®Þnh râ møc ®é thÝch hîp ®Ó häc sinh tham gia vµo c¸c giai ®o¹n nµo nh»m tr¸nh sù qu¸ søc ®i ®Õn chñ nghÜa h×nh thøc, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n x©y dùng c¸c m« h×nh biÓu t-îng, tÝnh tù lùc cña häc sinh bÞ h¹n chÕ. Trong gi¶ng d¹y cã sö dông m« h×nh cÇn cã nh÷ng sù kiÖn khëi ®Çu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng sù kiÖn thùc nghiÖm vµ thÝ nghiÖm kiÓm tra. ThiÕu nh÷ng yÕu tè nµy th× m« h×nh chØ cã nghÜa nh- gi¶ thiÕt. Bëi vËy cÇn t¨ng c-êng thiÕt bÞ thÝ nghiÖm cho nh÷ng bµi ®Þnh sö dông m« h×nh. §Ó ph¸t huy hÕt tÝnh n¨ng -u viÖt cña m« h×nh trong d¹y häc vËt lý, ®Ò tµi cÇn thiÕt ®-îc më réng ph¹m vi nghiªn cøu sang c¸c phÇn kh¸c trong ch-¬ng tr×nh vËt lý ë c¸c khèi thuéc cÊp THCS kh¸c sao cho thõa kÕ vµ ph¸t triÓn nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®-îc trong ®Ò tµi nµy. IV. Ñeà xuaát, kieán nghò: Treân ñaây toâi vöøa trình baøy moät vaøi yù noùi veà kinh nghieäm khi söû duïng moâ hình treân lôùp cuûa moân vaät lyù caáp THCS. Tuy nhieân vieäc söû duïng moâ hình coøn phuï thuoäc vaøo vieäc nhaän thöùc, vieäc laéng nghe vaø vieäc thích ñöôïc hoïc cuûa töøng hoïc sinh. Toâi raát mong caùc ñoàng chí, ñoàng nghieäp tham khaûo vaø 17 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: ñoùng goùp yù kieán ñeå giaûi phaùp cuûa toâi thöïc söï coù hieäu quaû vaø coù theå aùp duïng roäng raõi cho caùc khoái, caùc moân hoïc giuùp HS hoïc taäp ngaøy moät toát hôn. Bình Thaïnh, ngaøy 21 thaùng 4 naêm 2011. Ngöôøi vieát Döông Troïng Vuõ 18 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: MUÏC LUÏC PHAÀN I: MÔÛ ÑAÀU trang 1 I. Lyù do choïn ñeà taøi trang 1 I.1: Veà maët lyù luaän trang 1 I.2: Veà maët thöïc tieãn trang 1 II. Muïc ñích vaø phöông phaùp nghieân cöùu trang 2 III. Giôùi haïn ñeà taøi trang 3 IV. Keá hoaïch nghieân cöùu trang 3 PHAÀN II: NOÄI DUNG trang 4 I. Cô sôû lyù luaän vaø thöïc tieãn trang 4 I.1: Moâ hình laø gì? trang 4 I.2: Chöùc naêng cuûa moâ hình trang 4 I.3: Tính chaát cuûa moâ hình trang 5 I.4: Caùc loaïi moâ hình söû duïng trong vaät lyù hoïc trang 5 I.5: Vai troø cuûa moâ hình trong giaûng daïy vaät lyù trang 5 I.6: Caùc möùc ñoä khi söû duïng moâ hình trang 6 II. Thöïc traïng vaø maâu thuaãn trang 6 III. Caùc giaûi phaùp vaø keát quaû ñaït ñöôïc trang 8 IV. Hieäu quaû aùp duïng trang 14 PHAÀN III: KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ trang 16 I. YÙ nghóa cuûa ñeà taøi ñoái vôùi coâng taùc trang 16 II. Khaû naêng öùng duïng trang 16 III. Baøi hoïc kinh nghieäm, höôùng phaùt trieãn trang 17 IV. Ñeà xuaát, kieán nghò trang 17 19 SKKN: giaûng daïy moân Vaät lyù 8 coù söû duïng Moâ hình: Nhận xét và đánh giá của ……………………………………. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... Nhận xét và đánh giá của ……………………………………. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... 20