Tài liệu Quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA SƯ PHẠM QUY TRÌNH KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÝ Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN VẬT LÝ) Mã số : 60 14 10 Học viên: Vũ Văn Cát Cao học ngành sư phạm Vật Lý khóa 1 Cán bộ hướng dẫn: GS.TS. Nguyễn Đức Chính PGS.TS. Đặng Xuân hải HÀ NỘI - 2008 MỤC LỤC MỞ ĐẦU TRANG 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của đề tài 3 4. Giả thuyết khoa học của đề tài 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài 4 7. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu của đề tài 4 8. Đóng góp của luận văn 4 9. Cấu trúc của luận văn 5 Chương 1: Cơ sở lý luận của quy trình kiểm tra - đánh giá 6 1.1 Một số khái niệm liên quan đến đề tài 6 1.1.1. Lượng giá ( Measurement ) 6 1.1.2. Đánh giá (Assesment ). 6 1.1.3. Trắc nghiệm (test ). 6 1.1.4. Khái niệm kiểm tra - đánh giá. 7 1.1.5. Khái niệm quy trình kiểm tra- đánh giá. 7 1.2. Chức năng của kiểm tra - đánh giá trong giáo dục 8 1.2.1. Chức năng định hướng 8 1.2.2. Chức năng đốc thúc, kích thích, tạo động lực 8 1.2.3. Chức năng sàng lọc, lựa chọn 8 1.2.4. Chức năng cải tiến, dự báo 9 1.3. Những yêu cầu đối với việc kiểm tra đánh giá 9 1.3.1. Tính quy chuẩn 9 1.3.2. Tính khách quan. 9 1.3.3. Tính toàn diện. 10 1.3.4. Tính xác nhận và phát triển 10 1.3.4. Tính xác nhận và phát triển 10 1.4. Một số nội dung kiểm tra- đánh giá thành quả giáo dục 10 1.4.1. Mặt nhận thức 10 1.4.2. Mặt thái độ 11 1.5. Vị trí, vai trò của kiểm tra - đánh giá trong quá trình 12 đào tạo 1.5.1. Vị trí của kiểm tra đánh giá 12 1.5.2. Vai trò kiểm tra- đánh giá trong giáo dục 14 1.6. Đặc trưng của kiểm tra - đánh giá trong lớp học 15 1.6.1. Kiểm tra đánh giá trong lớp học nhằm mục đích cao 15 nhất là vì sự tiến bộ của người học trong suốt quá trình học tập 1.6.2. Kiểm tra- đánh giá trong lớp học định hướng cho hoạt 16 động của giáo viên 1.6.3. Kiêm tra- đánh giá trong lớp học mang lại lợi ích cho 16 cả thầy và trò 1.6.4. Kiểm tra- đánh giá trong lớp học là kiểm tra đánh giá 16 theo tiến trình, liên tục. 1.6.5. Kiểm tra đánh giá trong lớp học tuỳ thuộc vào từng lớp 17 học cụ thể 1.6.6. Kiểm tra đánh giá trong lớp học gắn với mọi hoạt động 17 của người giáo viên trong và ngoài giờ học, là bộ phận cấu thành của phương pháp dạy học và là cơ sở hình thành tài năng sư phạm 1.7. Vai trò của kiểm tra- đánh giá trong lớp học 18 1.8 Mục tiêu học tập và các phương pháp kiểm tra đánh giá 20 của giáo viên 1.8.1 Mục tiêu học tập trong lĩnh vực kiến thức 20 1.8.2 Mục tiêu học tập trong lĩnh vực kỹ năng. 34 1.8.3. Mục tiêu học tập trong lĩnh vực thái độ. 35 1.9. ảnh hưởng của kiểm tra đánh giá đối với các yếu tố của 44 quá trình dạy học môn vật lý. 1.9.1. Mối quan hệ giữa kiểm tra đánh giá với mục tiêu dạy 44 học 1.9.2. Mối quan hệ giữa kiểm tra đánh giá với quá trình dạy 47 học. TiÓu kÕt ch-¬ng 1 50 Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng kiÓm tra- ®¸nh gi¸ ë 51 tr-êng trung häc phæ th«ng Kinh M«n 2 2.1. Trường Trung học phổ Thông Kinh Môn 2 51 2.1.1 Sơ lược về trường trung học phổ thông Kinh Môn 2 51 2.1.2. Đội ngũ giáo viên 51 2.1.3. Về học sinh 52 2.1.4. Về cơ sở vật chất phục vụ dạy học 53 2.1.5. Về công tác quản lý hoạt động dạy học. 54 2.2. Thực trạng dạy và học 54 2.2.1. Kết quả dự giờ thăm lớp. 54 2.2.2. Bảng thống kê số liệu điều tra dạy và học môn vật lý ở 57 trường THPT Kinh Môn2 2.3. Thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn vật 60 lý ở trường THPT Kinh Môn 2 2.3.1 Kiểm tra miệng 61 2.3.2. Kiểm tra 15 phút 61 2.3.3. Kiểm tra 45 phút 62 Tiểu kết chương 2 67 Chương 3: Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá 69 kết quả học tập của học sinh 3.1. Quy trình tổ chức kiểm tra đánh giá 69 3.2. Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập 75 của học sinh phần quang hình học vật lý lớp 11 nâng cao 3.2.1. Mục đích của kiểm tra đánh giá 75 3.2.2 Lựa chọn các hình thức và phương pháp kiểm tra đánh 77 giá 3.2.3. Phân tích nội dung phần quang hình học vật lý 11 nâng 77 cao 3.2.4. Xây dựng hệ mục tiêu quang hình học vật lý 11 THPT 83 3.2.5. Viết các câu hỏi để kiểm tra đánh giá các mức trí năng 96 khác nhau trong phần quang hình học vật lý 11 nâng cao theo mục tiêu môn học 3.2.6 Lập dàn bài thi. Duyệt lại câu hỏi trước khi thi thử 105 nghiệm ( Phân tích câu hỏi) . Tổ hợp đề thi theo dàn bài 3.2.7. thi thử nghiệm 105 3.2.8 Phân tích và sửa đổi câu hỏi sau khi thi thử nghiệm. Tập 106 hợp các câu hỏi thành bài kiểm tra hoàn chỉnh 3.2.9. Tiến hành thi thật và nghiệm thu kết quả 106 3.3. Kế hoạch kiểm tra đánh giá phần quang hình học vật lý 110 11 nâng cao Tiểu kết chương 3 112 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 113 1. Kết luận 113 2. Khuyến nghị 114 TÀI LIỆU THAM KHẢO 115 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong lịch sử của phát triển giáo dục và nhà trường, kể từ buổi bình minh của nhân loại, khi con người sáng tạo ra chữ viết, khi có trường, khi có thầy, có trò, có dạy và học, có sự truyền thụ và tiếp thu, lĩnh hội, tất yếu có thi và kiểm tra, kiểm tra đánh giá ở mức độ và hình thức còn đơn giản tuỳ thuộc vào mức độ nhận thức của con người trong mỗi thời đại. Trong những năm gần đây, việc hoàn thiện quá trình dạy học đã được quan tâm nghiên cứu, nhưng nhiều tác giả khẳng định rằng một trong những yếu tố quan trọng của quá trình dạy học vẫn còn nằm trong bóng tối đó là yếu tố kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, mà hiệu quả của nó ảnh hưởng sâu sắc tới chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường. Điều đó đòi hỏi các cấp quản lý, các thầy cô giáo và toàn xã hội cần quan tâm và nghiên cứu đúng mức. Thực tiễn giáo dục cũng như nhiều phương tiện thông tin đại chúng và dư luận xã hội cho thấy yếu tố kiểm tra đánh giá trong giáo dục, kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh còn nhiều bất cập chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội đó là Sử dụng khoa học về đo lường kiểm tra đánh giá lạc hậu. Hình thức kiểm tra đánh giá còn đơn điệu. Mức độ kiểm tra đánh giá còn nghèo nàn. Nội dung kiểm tra đánh giá còn phiến diện chưa toàn diện. Cơ sở của việc kiểm tra đánh giá chưa khoa học...... Hiện tượng vi phạm tính khách quan , thiếu cơ sở khoa học, sử dụng khoa học về đo lường kiểm tra đánh giá lạc hậu vẫn còn khá phổ biến . Việc xây dựng những tiêu chí, thiết kế các công cụ đo, tổ chức đo, kiểm tra đánh giá các công cụ ra đề, tổ chức coi thi, kiểm tra đến khâu chấm bài, cho điểm kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, hiện tượng sai kiến thức trong đề thi, đề kiểm tra, hiện tượng ra đề chưa sát đối tượng, kiểm tra đánh giá còn tuỳ tiện thể hiện ở việc ra đề, chấm điểm, kiểm tra đánh giá xếp loại học sinh, phụ thuộc nhiều vào chủ quan của người giáo viên. Hình thức kiểm tra đánh giá chưa thực sự phong phú, còn đồng nhất việc cho điểm với việc kiểm tra đánh giá, làm xuất hiện áp lực điểm số trong người học, gây tâm lý chạy theo điểm số, thi gì thì học ấy, một nền giáo dục ứng thí. ..còn phổ biến. Đo lường và kiểm tra đánh giá kết quả của các hoạt động dạy và học, nói hẹp hơn là đo lường và kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh là một vấn đề lớn của các nhà quản lý giáo dục và của tất cả các giáo viên. Bất kì một quá trình giáo dục nào cũng nhằm tạo ra những biến đổi nhất định trong con người của người học. Muốn biết những biến đổi đó xảy ra ở mức độ nào phải kiểm tra đánh giá hành vi của con người đó trong một tình huống nhất định. Sự kiểm tra đánh giá cho phép chúng ta xác định: việc dạy học có thành công hay không, người học có tiến bộ hay không, mục tiêu dạy học được đặt ra có phù hợp hay không và có đạt được hay không. Như vậy sự kiểm tra đánh giá phải được xem là bộ phận quan trọng và hợp thành một thể thống nhất của quá trình dạy học. Trên thế giới có nhiều tiến bộ đáng khâm phục về khoa học đo lường và kiểm tra đánh giá, xuất hiện nhiều bộ công cụ đo lường kiểm tra đánh giá hiệu quả, có tính chất chuẩn quốc tế, một điển hình là bộ công cụ, câu hỏi trong các kì thi tiếng anh của TOEFL mà viện khảo thí Hoa Kì thiết kế. Việc nghiên cứu thiết kế quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập có tính khoa học sẽ tạo ra một công cụ đắc dụng thúc đẩy việc dạy và học có hiệu quả mang lại sự phát triển mới trong dạy học cũng như trong giáo dục. Xuất phát từ những lí do nêu trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài : "Quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh Trung học phổ thông" (phần quang hình học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao) làm đề tài luận văn cao học chuyên nghành lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm khắc phục các bất cập, tồn tại của việc kiểm tra đánh giá, nhằm phân loại và kiểm tra đánh giá thành quả học tập của học sinh một cách chính xác và khách quan hơn. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu của đề tài 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh . 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh THPT (Phần quang hình học lớp 11 vật lý nâng cao). 4. Giả thuyết khoa học của đề tài Nếu nghiên cứu những cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng được quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh thì khắc phục việc vi phạm tính khách quan, thiếu chính xác trong kiểm tra đánh giá và việc phân loại học sinh phát huy tính chủ động tích cực, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập và qua đó nâng cao kết quả của việc dạy học 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Để đạt được mục đích đề ra của đề tài, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ sau: 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài Nghiên cứu tài liệu về kiểm tra đánh giá nói chung, quy trình kiểm tra đánh giá môn học nói riêng 5.2. Nghiên cứu thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh Nghiên cứu quá trình kiểm tra đánh giá môn vật lý bậc THPT 5.3. Nghiên cứu, xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh Xây dựng hệ mục tiêu bài học ở dạng ứng xử quan sát được . Đổi mới hệ thống câu hỏi, bài tập kiểm tra đánh giá nhằm phát huy năng lực sáng tạo của học sinh. Xây dựng ma trận đề kiểm tra, đề thi cho phần quang hình học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao. Xây dựng bộ câu hỏi cho các kì kiểm tra đánh giá trên cơ sở hệ mục tiêu môn học Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá trong việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. Thử nghiệm quy trình kiểm tra đánh giá phần quang hình học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao. Lập kế hoạch kiểm tra đánh giá. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích và tổng hợp các vấn đề lý luận. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.3. Phương pháp thống kê toán học 6.4. Phương pháp chuyên gia. 7. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu của đề tài *Phạm vi khảo sát Trường THPT Kinh Môn 2. *Giới hạn nội dung nghiên cứu Hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh phần quang hình học lớp 11 chương trình nâng cao 8. Đóng góp của luận văn - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về kiểm tra đánh giá nói chung và kiểm tra đánh giá trong vật lý, làm sáng tỏ thêm vai trò của công tác kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học – yếu tố quan trọng góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THPT - Xây dựng bộ câu hỏi, bài tập, đề kiểm tra 15 phút, 45 phút, thực hành để sử dụng trong việc dạy và học để dạy học một số bài dạy tiêu biểu trong phần quang học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao. - Xây dựng hệ mục tiêu bài học ở dạng ứng xử quan sát được cho phần quang hình học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao. - Xây dựng ma trận đề kiểm tra, đề thi cho phần quang hình học sách giáo khoa vật lý 11 nâng cao. - Xây dựng quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. - Lập kế hoạch kiểm tra đánh giá. 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, phụ lục luận văn được trình bày ở ba chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của quy trình kiểm tra - đánh giá Chƣơng 2: Thực trạng kiểm tra - đánh giá ở trường trung học phổ thông Kinh Môn 2 Chƣơng 3 : Xây dựng quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUY TRÌNH KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ 1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài 1.1.1. Lượng giá ( Measurement ) Lượng giá là xác định số lượng hay đưa một giá trị bằng số hoặc thứ bậc theo một hệ thống quy tắc nào đó cho một hoạt động giáo dục nhất định. Lượng giá là quá trình thu thập thông tin một cách định lượng về các đại lượng đặc trưng như nhận thức, tư duy, kỹ năng và các phẩm chất nhân cách khác trong quá trình giáo dục làm cơ sở cho những quyết định quản lý. 1.1.2. Đánh giá (Assesment ). Đánh giá là quá trình thu thập, xử lý các thông tin định tính và định lượng để đưa ra những kết luận về năng lực và phẩm chất của sản phẩm giáo dục và sử dụng những thông tin đó đưa ra quyết định về người học cũng như điều chỉnh cách dạy, học trong tương lai. Đánh giá có thể thực hiện đầu quá trình giảng dạy để giúp tìm hiểu và chẩn đoán ( diagnostic ) về đối tượng giảng dạy, phát hiện, dự báo những nguyên nhân của hiện trạng và xây dựng kế hoạch khắc phục. Đánh giá có thể triển khai trong tiến trình (formative ) giảng dạy để tạo những thông tin phân phối giúp điều chỉnh quá trình dạy và học, cũng có thể thực hiện lúc kết thúc (summative ) để tổng kết. Trong giảng dạy ở nhà trường, các kiểm tra đánh giá trong tiến trình thường gặn chặt với người dạy, tuy nhiên các kiểm tra đánh giá kết thúc thường bám sát vào mục tiêu dạy học đã được đề ra và có thể tách khỏi người dạy. 1.1.3. Trắc nghiệm (test ) Trắc nghiệm là một công cụ hay một hệ thống các công cụ dùng do lường một mẫu hành vi ( behavior ) để trả lời cho câu hỏi. Kết quả học tập của một cá nhân so với những cá nhân khác, hay so với nhiệm vụ học tập cụ thể được quy định từ trước là như thế nào ? Trắc nghiệm chuẩn mực ( Norm - Referenced Test ) là trắc nghiệm được soạn nhằm đo lường kết quả học tập của một cá nhân so với một nhóm cá nhân được xem là chuẩn ( hay nói cách khác để xác định vị trí của cá nhân so với nhóm cá nhân được xem là chuẩn ). Trắc nghiệm tiêu chí ( Criterion - Refferenced Test ) là trắc nghiệm được soạn nhằm đo lường mức đạt mục tiêu học tập trong một lĩnh vực đã được xác định từ trước. Trắc nghiệm theo mục tiêu ( Objective - Referenced Test ) là trắc nghiệm được soạn nhằm đo lường mức độ đạt mục tiêu học tập chuyên biệt (gần với trắc nghiệm tiêu chí ). Trắc nghiệm theo lĩnh vực ( Domain - Referenced Test ) cũng là một loại trắc nghiệm tiêu chí, nhưng các mục tiêu được tổ chức thành những lĩnh vực, mỗi lĩnh vực có những điểm chung của nhiều mục tiêu. 1.1.4. Khái niệm kiểm tra - đánh giá KT- ĐG là thu thập các thông tin về kết quả của người học, đối chiếu với mục tiêu môn học, bài học và xếp hạng nó Hiện nay KT- ĐG kết quả của học sinh được các nhà giáo dục thống nhất là "một quá trình thu thập, phân tích và xử lý các thông tin về kiến thức, kỹ năng, thái độ của người học theo mục tiêu môn học nhằm đề xuất các giải pháp để thực hiện mục tiêu môn học đó "[2]. Như vậy, việc kiểm tra đánh giá kết quả của người học có hai mục đích xác nhận kết quả học tập và trên cơ sở này, đề xuất với nhà trường đưa ra các biện pháp thực hiện tốt mục tiêu, đạt chất lượng giáo dục. 1.1.5. Khái niệm quy trình kiểm tra- đánh giá Quy trình là tiến trình hoạt động của chủ thể gồm các hoạt động tuân theo trật tự xác định với các phương pháp cách thức rõ ràng, khi thực hiện thì hoàn thiện một mục đích định trước. Quy trình kiểm tra - đánh giá là tiến trình hoạt động của giáo viên gồm các hoạt động sư phạm tuân theo trật tự nhằm thu thập, phân tích và xử lý các thông tin về kiến thức, kỹ năng, thái độ của người học theo mục tiêu môn học nhằm đề xuất các giải pháp để thực hiện mục tiêu môn học 1.2. Chức năng của kiểm tra - đánh giá trong giáo dục 1.2.1. Chức năng định hướng Đánh giá giáo dục được tiến hành trên cơ sở của mục tiêu giáo dục. Nó tiến hành phán đoán độ sai lệch giữa hiện trạng thực tế và mục tiêu đề ra trước đó, làm cho khoảng cách này ngày một ngắn hơn. Chính vì vậy kiểm tra đánh giá giáo dục có khả năng chỉ ra phương hướng về mục tiêu, tôi chỉ giúp các trường lập kế hoạch dạy và học. Đánh giá giáo dục chỉ ra phương hướng phấn đấu cho giáo viên và học sinh, cho các cơ sở giáo dục và đào tạo nói chung. Chức năng định hướng của kiểm tra đánh giá tồn tại khách quan, không bị ý chí cá nhân của con người chi phối. Ngoài ra kiểm tra đánh giá giáo dục còn có khả năng tác động và bảo đảm tính thông suốt cho quá trình thực hiện các mục tiêu, chính sách giáo dục. 1.2.2. Chức năng đốc thúc, kích thích, tạo động lực Thông qua kiểm tra đánh giá giáo dục có thể kích thích tinh thần học hỏi và vươn lên không ngừng của những đối tượng được kiểm tra đánh giá, từ đó tạo ra một môi trường cạnh tranh chính thức hoặc phi chính thức. Trong quá trình quản lý dạy và học, căn cứ vào đặc điểm công việc và quy luật hoạt động của ngành giáo dục chúng ta có thể sử dụng kiểm tra đánh giá để đôn đốc, tăng cường tinh thần cạnh tranh giữa các đối tượng được kiểm tra đánh giá. Từ đó có thể giúp cho những đối tượng này thực hiện được những mục tiêu đề ra trong tương lai. 1.2.3. Chức năng sàng lọc, lựa chọn Trong thực tế chúng ta phải thường xuyên tiến hành lựa chọn, sàng lọc, phân loại đối tượng. Kết quả của quá trình kiểm tra đánh giá sẽ giúp phân loại, sàng lọc đối tượng và từ đó sẽ có những chiến lược phù hợp với từng loại đối tượng, giúp đối tượng tiến hành bộ không ngừng. 1.2.4. Chức năng cải tiến, dự báo Nhờ có kiểm tra đánh giá mới phát hiện được những vấn đề tồn tại trong công tác dạy và học, từ đó tiến hành sử dụng các biện pháp thích hợp để bù đắp những chỗ thiếu hụt hoặc loại bỏ những sai sót không đáng có. Đó chính là chức năng cải tiến và dự báo của kiểm tra đánh giá. Ví dụ, nhờ có phân tích và nghiên cứu từng khâu, từng bước trong quản lý giáo dục và kiểm tra đánh giá tính chính xác, độ thích hợp của các hoạt động giáo dục, chúng ta mới có thể phán đoán hoặc dự báo các vấn đề hoặc các khâu còn yếu kém trong công tác dạy và học. Đây sẽ là căn cứ đáng tin cậy để tiến hành việc xác lập mục tiêu cải tiến giáo dục. Đến tiến tới mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy và học, không thể thiếu kiểm tra đánh giá, đó chính là một trong những ý nghĩa thực tế quan trọng nhất của công tác kiểm tra đánh giá. 1.3. Những yêu cầu đối với việc kiểm tra đánh giá Để kiểm tra đánh giá thực hiện được các chức năng quan trọng của nó, việc kiểm tra đánh giá phải đáp ứng các yêu cầu sau : 1.3.1. Tính quy chuẩn Kiểm tra đánh giá, dù theo bất kỳ hình thức nào cũng đều nhằm mục tiêu phát triển hoạt động dạy và học, đồng thời phải đảm bảo lợi ích cho người được kiểm tra đánh giá. Vì vậy kiểm tra đánh giá cần tuân theo những chuẩn mực nhất định. Những chuẩn này được ghi rõ trong văn bản pháp quy và được công bố công khai đối với người được kiểm tra đánh giá. Những quy định này phải đầy đủ, chi tiết, rõ ràng từ mục tiêu, hình thức kiểm tra đánh giá, cấu trúc đề .... 1.3.2. Tính khách quan Tính khách quan là yêu cầu đương nhiên của mọi hình thức kiểm tra đánh giá. Đánh giá khách quan mới có thể kích thích, tạo động lực người được kiểm tra đánh giá và cho những kết quả đáng tin cậy làm cơ sở cho các quyết định quản lý khác. 1.3.3. Tính toàn diện Tính toàn diện là một yêu cầu của giáo dục, nhằm phát triển một cách toàn diện các đối tượng giáo dục, do vậy kiểm tra đánh giá cũng phải quán triệt nguyên tắc này. Tính toàn diện được hiểu là nội dung của việc kiểm tra đánh giá phải đáp ứng toàn bộ mục đích của kiểm tra đánh giá, các tiêu chuẩn, tiêu chí kiểm tra đánh giá trong các lĩnh vực nhận thức, tình cảm cũng như tâm lý vận động ( sẽ nói ở phần sau ). Tính toàn diện trong kiểm tra đánh giá nhằm phản ánh tính toàn diện của giáo dục, đồng thời định hướng để mọi hoạt động giáo dục phải được tiến hành một cách toàn diện. 1.3.4. Tính xác nhận và phát triển Kiểm tra đánh giá phải chỉ ra những kết quả đáng tin cậy khẳng định hiện trạng của đối tượng so với mục tiêu, tìm ra nguyên nhân của các sai lệch và có biện pháp khắc phục. Ngoài ra kiểm tra đánh giá trong giáo dục phải mang tính phát triển, nghĩa là không chỉ giúp được người kiểm tra đánh giá nhận ra hiện trạng cái mà mình đạt mà còn có niềm tin, động lực để phấn đấu khắc phục những điểm chưa phù hợp để đạt tới trình độ cao hơn. 1.4. Một số nội dung kiểm tra- đánh giá thành quả giáo dục 1.4.1. Mặt nhận thức 1.4.1.1. Kết quả học tập ( School achievement ) Kết quả học tập là mức độ kiến thức, kỹ năng hay nhận thức của người học trong một lĩnh vực nào đó (môn học ). Chỉ có bài kiểm tra ( trắc nghiệm ) kết quả học tập là có thể đo lường một cách trực tiếp những gì người ta thiết kế để đo. Bài tập đo trí thông minh, năng lực trí tuệ hay nhân cách là những bài tập gián tiếp đo các đặc điểm khác nhau của nhân cách. 1.4.1.2. Trí thông minh ( Intelligence ) Trí thông minh là thuật ngữ khá phổ biến gần một thế kỷ nay. Theo tiếng Latin, Intelligence là sự khác biệt về cá nhân trong năng lực trí óc. Con người có năng lực trí tuệ chung và năng lực trí tuệ chuyên biệt. Nhà tâm lý học người Pháp Alfred Binet đã định nghĩa rằng "Trí thông minh là năng lực phán xét tốt, năng lực lập luận tốt và năng lực hiểu tốt" ông còn nói rằng trí thông minh của con người được biểu hiện thông qua việc con người thực hiện một loạt các nhiệm vụ và nó có thể đo được thông qua việc phản ứng trả lời một số mẫu nhiệm vụ. Các bài tập đo trí thông minh cố gắng đo sự khác biệt cá nhân dưới ảnh hưởng của kinh nghiệm riêng trong cùng một nền văn hoá. Giả định rằng một người có cùng một nền văn hoá và có những kinh nghiệm như nhau, người nào có trí thông minh tốt hơn sẽ học được nhiều kinh nghiệm hơn so với người có trí thông minh tồi hơn. Kết quả là, người có số điểm cao hơn trong các bài test trí thông minh sẽ là do người đó có năng lực trí tuệ tốt hơn chứ không chỉ đơn giản là do có nhiều kinh nghiệm hơn. 1.4.1.3. Năng khiếu ( Aptitude ) Nói về năng lực của cá nhân có liên quan đến lợi thế cho quá trình đào tạo tương lai, còn thành quả học tập liên quan đến mức độ năng lực đã đạt được. Chính vì vậy Test năng khiếu trước hết là đo tiềm năng hoặc xác định mức độ thể hiện năng lực trong tương lai. Có test hoạt động nhạy cảm (sensory test ) vận động (motor ) tâm vận động ( psychomotor ), nghệ thuật, âm nhạc, kỹ thuật, tài năng khoa học 1.4.2. Mặt thái độ 1.4.2.1. Đặc điểm phát triển nhân cách Nhân cách là một thể thống nhất gồm: Năng lực tinh thần, hứng thú, thái độ, khí chất, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi .... Chính vì vậy phương pháp kiểm tra đánh giá nhân cách gồm tất cả các phương pháp đo các biến về nhận thức và những biến ảnh hưởng khác như cảm xuác, tính cách, định hướng giá trị, khí chất, hứng thú.... thông qua các phép đo này cho phép xác định đặc điểm của nhân cách. 1.4.2.2. Hứng thú Những thông tin về hứng thú của con người hoặc những hoạt động hay sự vật hiện tượng mà con người thích có thể thu thập bằng rất nhiều cách khác nhau: Thổ lộ về hứng thú, thể hiện hứng thú, kiểm tra hứng thú, khám phá hứng thú. Với 4 phương pháp xác định hứng thú này người ta có thể đo 8 nhóm hứng thú cơ bản ( theo Super và Crites ): Khoa học, lợi ích xã hội, văn học, vật chất, hệ thống, giao tiếp, thể hiện thẩm mỹ và phân tích giá trị thẩm mỹ . 1.4.2.3. Thái độ Thái độ được xem là khả năng phản ứng ( tích cực hoặc tiêu cực ) với một số sự vật, tình huống, hoàn cảnh, quan niệm hoặc những người khác. Thái độ gần giống với hứng thú nhưng hứng thú chỉ giới hạn trong một phạm vi hẹp của cảm xúc và sự thích thú tới một nhóm hoạt động nhất định. Thái độ cũng gần giống với quan điểm nhưng nó khác quan điểm về tính khái quát và phương pháp đo lường. Quan điểm là sự phản ứng đặc biệt đối với một sự vật hiện tượng cụ thể, trong khi đó thái độ mang tính khái quát và là sự phản ứng tới một nhóm các sự kiện hoặc một nhóm người. Hơn nữa con người nhiều khi nhận thức rõ quan điểm của mình nhưng không hoàn toàn ý thức được về thái độ của mình. Quan điểm có thể đo bằng điều tra qua bảng hỏi và các điều tra xã hội học. Thái độ được đo bằng phương pháp không thể thiếu đó là quan sát hành vi ( làm gì, nói gì , viết gì ... ) trong rất nhiều tình huống khác nhau có liên quan. Ngoài ra thái độ cũng có thể đo bằng phỏng vấn ( trực tiếp hoặc gián tiếp ) để làm rõ thái độ của người nghiên cứu 1.5. Vị trí, vai trò của kiểm tra - đánh giá trong quá trình đào tạo 1.5.1. Vị trí của kiểm tra đánh giá Xét trên quan điểm hệ thống, quy trình đào tạo (QTĐT ) được xem như một hệ thống bao gồm các yêu tố: Mục tiêu (MT ), nội dung (ND ), hình thức tổ chức dạy - học (HTTCDH), phương pháp dạy ( PPD ) của thầy, phương pháp học (PPH) của trò và cuối cùng là kiểm tra đánh giá (KTĐG) kết quả của người học Yêu cầu của xã hội ĐỊNH HƯỚNG Mục tiêu khoá đào tạo Nội dung đào tạo các môn học (Mục tiêu môn học, bài) Hình thức tổ chức dạy - học Phương pháp dạy Phương pháp học (KT - ĐG thường xuyên ) Kiểm tra - đánh giá (Tổng kết )