Tài liệu Quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng tmcp công thương việt nam chi nhánh hoàng mai

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA QUẢN TRỊ VÀ KINH DOANH *** *** *** MAI BẮC MỸ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM - CHI NHÁNH HOÀNG MAI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG (MNS) Hà Nội – 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA QUẢN TRỊ VÀ KINH DOANH *** *** *** MAI BẮC MỸ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM - CHI NHÁNH HOÀNG MAI Chuyên ngành: Quản trị An ninh phi truyền thống Mã số: 8900201.05QTD LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG (MNS) NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HOÀNG ĐÌNH PHI Hà Nội - 2020 CAM KẾT Tác giả cam kết rằng kết quả nghiên cứu trong luận văn là kết quả lao động của chính tác giả thu được chủ yếu trong thời gian học và nghiên cứu và chưa được công bố trong bất cứ một chương trình nghiên cứu nào của người khác. Những kết quả nghiên cứu và tài liệu của người khác (trích dẫn, bảng, biểu, công thức, đồ thị cùng những tài liệu khác) được sử dụng trong luận văn này đã được các tác giả đồng ý và trích dẫn cụ thể. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng bảo vệ luận văn, Khoa Quản trị và Kinh doanh và pháp luật về những cam kết nói trên. Hà Nội, ngày 14 tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Mai Bắc Mỹ LỜI CẢM ƠN Học viên xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc đến PGS.TS. Hoàng Đình Phi, người đã tận tâm hướng dẫn, truyền đạt những kinh nghiệm quý báu và giúp đỡ học viên hoàn thành luận văn này. Học viên cũng xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã ủng hộ, động viên và tạo điều kiện tốt nhất để tác giả có thể tập trung hoàn thành luận văn. Mặc dù đã cố gắng nỗ lực hết sức mình, song chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Học viên rất mong nhận được sự thông cảm và chỉ bảo tận tình từ quý thầy cô và các bạn. i MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................................i DANH MỤC BẢNG BIỂU.................................................................................................................ii DANH MỤC SƠ ĐỒ............................................................................................................................iii PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI.......................................................................................................................6 1.1. Một số vấn đề cơ bản của ngân hàng thƣơng mại......................................................6 1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại.........................................................................................6 1.1.2. Các hoạt động chủ yếu của ngân hàng thương mại.......................................................7 1.1.3. Đặc trưng hoạt động của ngân hàng thương mại............................................................7 1.1.4. Vấn đề quản trị an ninh phi truyền thống trong hoạt động của ngân hàng thương mại....................................................................................................................................................8 1.2. Rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thƣơng mại............................10 1.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng........................................................................................................10 1.2.2. Phân loại rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại...............11 1.2.3. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại..................................................................................................................................................................14 1.3. Quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thƣơng mại.........15 1.3.1. Khái niệm.......................................................................................................................................15 1.3.2. Mục tiêu quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại16 1.3.3. Nội dung quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại16 1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động tại ngân hàng thƣơng mại.......................................................................................................................24 1.4.1. Các yếu tố khách quan..............................................................................................................24 1.4.2. Các yếu tố chủ quan..................................................................................................................26 1.5. Kinh nghiệm quản trị rủi ro trong hoạt động của một số ngân hàng thƣơng mại và bài học cho Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai.................................................................................................................................................27 ii 1.5.1. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của một số ngân hàng thương mại trên thế giới.......................................................................................................................27 1.5.2. Bài học kinh nghiệm cho Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai....................................................................................................................................31 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM - CHI NHÁNH HOÀNG MAI 33 2.1. Khái quát hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai.........................................................................................................33 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai.........................................................................................................................33 2.1.2. Kết quả hoạt động kinh doanh tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Hoàng Mai............................................................................................................................38 2.2. Thực trạng hoạt động quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai............................................................................40 2.2.1. Thực trạng về rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Hoàng Mai............................................................................................................................40 2.2.2. Thực trạng về quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai.............................................................................................................43 2.3. Đánh giá chung về quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai............................................................................53 2.3.1. Những kết quả đạt được...........................................................................................................53 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế.............................................................................................................57 2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế.........................................................................61 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM - CHI NHÁNH HOÀNG MAI............................................................................68 3.1. Định hƣớng quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai..............................................68 3.1.1. Mục tiêu quản trị rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai.............................................................................................................68 iii 3.1.2. Các quan điểm định hướng về quản trị rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai......................................................................69 3.2. Một số giải pháp tăng cƣờng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai...............................................................70 3.2.1. Giải pháp đối với công tác nhận diện rủi ro tín dụng.................................................71 3.2.2. Giải pháp đối với công tác đo lường rủi ro tín dụng...................................................74 3.2.3. Giải pháp đối với công tác kiểm soát và ngăn ngừa rủi ro tín dụng....................77 3.2.4. Giải pháp đối với công tác xử lý rủi ro tín dụng..........................................................78 3.3. Một số kiến nghị nhằm tăng cƣờng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai..............................................79 3.3.1. Đối với Chính phủ......................................................................................................................79 3.3.2. Đối với Ngân hàng Nhà nước...............................................................................................82 3.3.3. Đối với Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam..................................................84 KẾT LUẬN...............................................................................................................................................87 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................... 89 i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1 NHTM Ngân hàng thương mại 2 RRTD Rủi ro tín dụng 3 TMCP Thương mại cổ phần i ii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai năm 2016 - 2018........................................................................39 Bảng 2.2: Hiệu quả tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai....................................................................................................................................41 Bảng 2.3: Nợ quá hạn theo thời hạn cho vay của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai..................................................................................................43 ii iii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Phân loại rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại.....11 Sơ đồ 1.2: Quy trình quản lý rủi ro tín dụng...............................................................................17 Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Hoàng Mai...........................................................................................................................34 Sơ đồ 2.2: Quy trình xử lý nợ xấu ở Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Hoàng Mai...........................................................................................................................53 iii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong môi trường cạnh tranh gay gắt giữa các ngân hàng trong và ngoài nước, dưới sức ép của tiến trình hội nhập, hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại đặc biệt là hoạt động tín dụng đã và đang diễn ra phức tạp và luôn chứa đựng nhiều rủi ro tiềm ẩn. Hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại Việt Nam được ví như hệ thần kinh của nền kinh tế, với mục đích kinh doanh sinh lời thông qua các hoạt động huy động vốn, cấp tín dụng, thanh toán và cung cấp dịch vụ khác…Vì vậy nếu kinh doanh tín dụng xảy ra tổn thất sẽ làm tăng chi phí, giảm thu nhập thậm chí còn gây thất thoát vốn của ngân hàng, từ đó không những ảnh hưởng đến uy tín kinh doanh và vị thế của chính ngân hàng đó mà còn gây ảnh hưởng dây chuyền trên toàn hệ thống ngân hàng. Chính vì vậy, rủi ro tín dụng cần được quản trị và kiểm soát trong giới hạn cho phép nhằm giảm thiểu các tổn thất, góp phần nâng cao uy tín và tạo ra lợi thế cạnh tranh của ngân hàng, giúp các ngân hàng tăng trưởng bền vững. Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai là một đơn vị trong hệ thống Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Mặc dù mới thành lập song Chi nhánh đã có nhiều đóng góp vào kết quả hoạt động của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Tuy nhiên, dưới sức ép cạnh tranh của thị trường, đặc biệt là sau hàng loạt những vụ việc giải thể và sáp nhập các ngân hàng thương mại thua lỗ, có năng lực điều hành kinh doanh yếu kém, việc nghiên cứu hoạt động quản trị rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai là thật sự cần thiết, có ý nghĩa thực tiễn. Vì vậy, học viên lựa chọn đề tài “Quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai” cho luận văn Thạc sĩ của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Hoạt động tín dụng là một trong những nghiệp vụ cơ bản và xương sống của ngân hàng, đóng góp phần lớn trong lợi nhuận của một ngân hàng thương mại. Do vậy, đề tài quản trị rủi ro tín dụng luôn được các nhà nghiên cứu cũng như chuyên 1 gia ngân hàng quan tâm và nghiên cứu. Một số nghiên cứu nổi bật trong lĩnh vực này bao gồm: Các nghiên cứu nước ngoài: Somanadevi Thiagarajan, S. Ayyappan, A. Ramachandran (2011) với đề tài “Các yếu tố tác động đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng khu vực công và tư nhân ở Ấn Độ” đã chỉ ra rủi ro tín dụng của ngân hàng có thể được xác định thông qua tỷ lệ nợ xấu, hay chính là tỷ trọng của tổng nợ xấu trên tổng dư nợ cho vay. Với một quan điểm khác, Nabila Zribi & Younes Boujelbène (2011), trong bài nghiên cứu về “Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng ngân hàng: Trường hợp Tunisia” lại cho rằng dư nợ cho vay chiếm tỷ lệ lớn trong tổng tài sản nên có thể sử dụng trực tiếp giá trị tổng tài sản để tính rủi ro. Như vậy, rủi ro tín dụng được đo lường thông qua qua tỷ trọng của dự phòng rủi ro tín dụng trong tổng tài sản của ngân hàng. Kết hợp hai cách tính trên, Daniel Foos, Lars Norden, & Martin Weber (2010) khi nghiên cứu về “Tăng trưởng cho vay và rủi ro của ngân hàng” đã đo lường rủi ro tín dụng bằng cách lấy tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng năm t so với cho dư nợ cho vay năm t-1. Tiêu chí đo lường này xét đến vấn đề trích lập dự phòng cho những tổn thất có thể xảy ra đối với từng khoản nợ cụ thể. Các nghiên cứu tại Việt Nam: Luận án tiến sĩ của nghiên cứu sinh Trần Trung Tường năm 2011 với đề tài “Quản trị tín dụng của các ngân hàng TMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” đã giới thiệu cách tiếp cận mới về quản trị tín dụng của ngân hàng thương mại trên khía cạnh tăng trưởng bền vững lợi nhuận và gắn phát triển thị phần với kiểm soát tín dụng và hạn chế rủi ro. Từ đó, tác giả đã đưa ra đề xuất hoàn thiện chính sách quản lý tín dụng theo hướng tiệm cận với chuẩn mực và thông lệ quốc tế, thiết lập và điểu chỉnh các tỷ lệ an toàn tín dụng phù hợp với điều kiện kinh doanh của các ngân hàng TMCP tại khu vực Hồ Chí Minh. Luận án Tiến sĩ của nghiên cứu sinh Nguyễn Tuấn Anh năm 2012 với đề tài: “Quản trị rủi ro tín dụng của Ngân hàng Nông nghiêp và Phát triển Nông thôn Việt Nam” tại trường Đại học Kinh Tế Quốc Dân, đã đề cập đến các quan điểm về mặt rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế. Luận án cũng đưa ra các dấu hiệu cơ bản để nhận biết rủi ro tín dụng tại Việt Nam và đề xuất mô hình đo lường rủi ro, qua đó 2 xây dựng hệ thống chấm điểm và xếp hạng khách hàng theo chuẩn mực quốc tế. Các nội dung này là cơ sở khoa học quan trọng để tác giả đề xuất xây dựng một chiến lược quản trị rủi ro tín dụng hoàn thiện tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam nói chung và Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam nói riêng. Luận án tiến sĩ với đề tài “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam” năm 2012 của nghiên cứu sinh Nguyễn Đức Tú đã phát triển hệ thống lý luận về quản lý rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại trên cơ sở tổng hợp quan điểm của các chuyên gia kinh tế và các nhà quản lý cũng như đề xuất những khái niệm mới về rủi ro tín dụng. Từ việc phân tích dữ liệu và thực trạng quản lý tín dụng của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam từ năm 2008 đến 2011, tác giả đã chỉ ra các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao và hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng của toàn hệ thống ngân hàng này. Mặc dù các công trình nghiên cứu nêu trên đã đề cập đến các vấn đề về rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại, trong đó có Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Tuy nhiên, học viên nhận thấy chưa có công trình nào nghiên cứu độc lập về quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Hoàng Mai - Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Hơn nữa, trong mỗi giai đoạn phát triển kinh tế, công tác quản trị tín dụng cũng cần được nghiên cứu, nhìn nhận lại để đưa ra những chính sách, giải pháp phù hợp. Vì vậy, học viên chọn đề tài này với mong muốn có thể góp phần tăng cường công tác quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Hoàng Mai - Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở phân tích thực trạng rủi ro tín dụng và công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai, luận văn đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai, giúp cho Chi nhánh Hoàng Mai nói riêng và Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam nói chung hoạt động an toàn và hiệu quả hơn. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài: + Không gian: Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai. + Thời gian: Nghiên cứu thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai giai đoạn 2016 - 2018, đề xuất các giải pháp tăng cường quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai đến năm 2025. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu tổng quan lý thuyết và thực tiễn về rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai giai đoạn 2016 - 2018. - Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai đến năm 2025. 6. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các nhiệm vụ trên, học viên sử dụng các phương pháp thống kê, đối chiếu, so sánh để phân tích đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai, tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng và từ đó đưa ra các giải pháp, lựa chọn mô hình quản trị thích hợp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng trong hoạt động của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai. * Phương pháp thu thập và xử lí số liệu: - Nguồn số liệu thứ cấp: Từ kết quả báo cáo tình hình hoạt động tín dụng từng tháng, quý và năm giai đoạn từ 2016 tới 2018 của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai. 4 - Nguồn số liệu sơ cấp: Thu thập số liệu qua kết quả quan sát thực tế và phỏng vấn các chuyên gia liên quan đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng. * Sử dụng các phương pháp cụ thể: - Phương pháp thống kê: Sau khi được thu thập, số liệu được sắp xếp theo trình tự dựa theo nội dung nghiên cứu. - Phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp: Các thông tin và số liệu thu thập được sẽ đưa vào so sánh giữa các thời kỳ với nhau tại nơi nghiên cứu. Tiến hành phân tích để tìm hiểu nguyên nhân chủ quan và khách quan tác động tới tính hình hoạt động của ngân hàng. Tổng hợp các thông tin đã thu thập, so sánh và phân tích để đưa ra những đề xuất phù hợp với vấn đề nghiên cứu. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học: Hệ thống hóa lý luận về quản trị rủi ro tín dụng bao gồm các khái niệm, nguyên nhân và các nguyên tắc, quy trình cơ bản về quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là tài liệu tham khảo áp dụng vào quản trị rủi ro trong Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam nói chung và Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai nói riêng. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần lời mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Tổng quan về quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai. Chương 3: Một số giải pháp tăng cường quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai. 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Một số vấn đề cơ bản của ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại là một tổ chức kinh tế đặc biệt với tuổi đời hàng trăm năm, gắn liền và có tác động qua lại với sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá và đời sống xã hội. Mỗi quốc gia, tổ chức lại có cách định nghĩa khác nhau về ngân hàng và ngân hàng thương mại. Theo Bộ luật Hoa Kỳ (2017), ngân hàng được định nghĩa là “một ngân hàng hoặc công ty ủy thác được thành lập và kinh doanh theo luật pháp Hoa Kỳ”, “với các hoạt động chính bao gồm nhận tiền gửi, cho vay và chiết khấu”, “chịu sự giám sát và kiểm tra của cơ quan Nhà nước hoặc Liên bang có quyền giám sát tổ chức ngân hàng”. Luật Ngân hàng của Pháp (1941) định nghĩa ngân hàng thương mại là “những doanh nghiệp hay cơ sở mà nghề nghiệp thường xuyên là nhận tiền bạc của công chúng dưới hình thức ký thác, hoặc dưới các hình thức khác và sử dụng tài nguyên đó cho chính họ trong các nghiệp vụ về chiết khấu, tín dụng và tài chính”. Theo Luật Ngân hàng của Đan Mạnh (1930), “nhà băng thiết yếu gồm các nghiệp vụ nhận tiền ký thác, buôn bán vàng bạc, hành nghề thương mại và các giá trị địa ốc, các phương tiện tín dụng và hối phiếu, thực hiện các nghiệp vụ chuyển ngân, đứng ra bảo hiểm”. Tại Việt Nam, theo Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12, “ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Cũng theo luật này, “hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ: nhận tiền gửi, cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản”. Như vậy, tổng kết lại, ngân hàng thương mại (NHTM) là một loại định chế tài chính cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền 6 gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Hiện nay, ngân hàng thương mại còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằm thỏa mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. 1.1.2. Các hoạt động chủ yếu của ngân hàng thương mại Về cơ bản, hoạt động kinh doanh của các NHTM có thể chia thành 3 nhóm chính là: (1) Hoạt động huy động vốn, (2) Hoạt động sử dụng vốn và (3) Hoạt động cung cấp các dịch vụ tài chính. (1) Hoạt động huy động vốn: Bất kỳ NHTM nào cũng bắt đầu hoạt động kinh doanh bằng việc huy động vốn. NHTM huy động tất cả các nguồn tiền nhàn rỗi trong các doanh nghiệp, các tổ chức chính phủ và dân cư với quy mô và thời hạn khác nhau. Từ các khoản huy động đó để hình thành các tài sản nợ hay nguồn vốn, quyết định đến toàn bộ hoạt động kinh doanh và khả năng cung cấp dịch vụ của một NHTM. (2) Hoạt động sử dụng vốn: Công tác sử dụng vốn lớn nhất và có hiệu quả của hầu hết các NHTM là hoạt động tín dụng. Hoạt động sử dụng vốn thứ hai là đầu tư. Dự trữ hay các khoản mục ngân quỹ là việc các NHTM giữ lại một phần nguồn vốn để đảm bảo khả năng chi trả trong mọi tình huống yêu cầu của khác hàng. Ngoài ra, trong điều kiện nền kinh tế thị trường, các NHTM còn sử dụng vốn để đầu tư mua sắm tài sản cố định, thực hiện các hoạt động tài trợ, quảng cáo. (3) Hoạt động cung cấp các dịch vụ tài chính: Ngoài các hoạt động truyền thống nói trên, ngày nay hoạt động cung cấp dịch vụ tài chính của ngân hàng còn rất đa dạng với các dịch vụ như: thẻ, bảo hiểm, uỷ thác, bảo lãnh… Những dịch vụ này ngày càng có ý nghĩa quyết định đến khả năng kinh doanh và hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. 1.1.3. Đặc trưng hoạt động của ngân hàng thương mại NHTM là chủ thể thường xuyên nhận và kinh doanh tiền gửi gắn bó mật thiết với hệ thống lưu thông tiền tệ. Hoạt động của NHTM là hoạt động cung cấp các 7 dịch vụ. Hoạt động của NHTM phong phú đa dạng và có phạm vi rộng lớn với các đặc trưng cơ bản sau: Thứ nhất, NHTM là đơn vị kinh doanh tiền gửi, hàng hoá đặc biệt luôn mang lại độ thoả dụng cao nhất đối với mọi chủ thể mà nhu cầu có tính chất là không giới hạn. Thứ hai, lĩnh vực hoạt động kinh doanh của ngân hàng là lĩnh vực đặc biệt với sự vận động rất phức tạp của vốn, do vậy khả năng xảy ra rủi ro là rất cao. Kinh doanh ngân hàng luôn gắn liền với yếu tố rủi ro. Thứ ba, nguồn vốn ngân hàng chủ yếu là huy động từ các chủ thể khác và có tính thanh khoản rất cao. Thứ tư, hoạt động của NHTM có tính nhạy cảm cao và luôn chịu sự giám sát chặt chẽ của pháp luật. Thứ năm, tính chất sản phẩm của NHTM cũng mang những nét riêng biệt của những sản phẩm không thể lưu trữ và chất lượng không ổn định. Các sản phẩm dịch vụ của NHTM mang tính tương đồng, dễ bắt chước và gắn chặt với yếu tố thời gian. Nhưng các NHTM cạnh tranh với nhau chính ở sự khác biệt về chất lượng và sự đa dạng của các sản phẩm cung cấp. Thứ sáu, khách hàng của ngân hàng rất đông đảo và đa dạng. Hiệu quả của ngân hàng phải được thể hiện thông qua hiệu quả huy động và sử dụng vốn. Sự phù hợp giữa nguồn vốn - tài sản và tính thanh khoản của ngân hàng đòi hỏi sự phù hợp giữa thu nhập với rủi ro. 1.1.4. Vấn đề quản trị an ninh phi truyền thống trong hoạt động của ngân hàng thương mại Nếu như “an ninh truyền thống” là đảm bảo về thể chế chính trị, sự vững mạnh của chính quyền và chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ đất nước trước các nguy cơ tấn công hoặc can thiệp vũ trang đến từ bên ngoài thì “an ninh phi truyền thống” là sự mở rộng khái niệm an ninh truyền thống trong bối cảnh mới, trước các mối đe dọa đến an ninh, ổn định và phát triển trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, có tính xuyên quốc gia, trực tiếp ảnh hưởng ở một khu vực hoặc phạm vi toàn cầu. 8 Hiện nay, trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hoá cùng với cuộc cách mạng công nghệ 4.0, tấn công mạng đang trở thành vấn đề an ninh phi truyền thống mang tính toàn cầu, là mối quan tâm chung của các quốc gia trên thế giới. Và ngành tài chính ngân hàng nói chung và các ngân hàng thương mại nói riêng là một trong những chủ thể dễ bị ảnh hưởng bởi tấn công mạng và vấn đề an ninh phi truyền thống. Tại Việt Nam, theo khảo sát của Hiệp hội An toàn thông tin, hơn 50% các cuộc tấn công mạng là nhắm vào các tổ chức tài chính, ngân hàng. Đồng thời, theo thống kê của Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông), trong nửa đầu năm 2020, cơ quan này đã ghi nhận 2.017 cuộc tấn công mạng vào các hệ thống thông tin tại Việt Nam; trong đó, có 805 cuộc tấn công lừa đảo (phishing), 788 cuộc tấn công thay đổi giao diện (deface) và 296 cuộc tấn công cài mã độc (malware). Những khảo sát này cũng cho thấy một số thách thức về an ninh phi truyền thống mà ngành ngân hàng đang đối mặt: Một là, trộm cắp danh tính (Identity Theft): Tội phạm mạng sử dụng phương thức đóng giả một người khác, nhằm tạo ra sự gian lận về tài chính. Tin tặc truy cập vào thông tin cá nhân của một người và sau đó sử dụng cùng một thông tin để đánh cắp danh tính hoặc truy cập vào tài khoản ngân hàng của nạn nhân để thực hiện các giao dịch hay chi tiêu. Hai là, tấn công lừa đảo (Phishing): Truy cập bất hợp pháp vào website, dùng email giả để lấy các thông tin cá nhân. Các phương thức thường được sử dụng như thu thập địa chỉ email của ngân hàng và gửi thư yêu cầu cung cấp thông tin để tiến hành xác thực bảo mật cho tài khoản do xảy ra sự cố nào đó (email và spam); tạo website giả mạo, cổng thanh toán để “bẫy” người dùng; chiếm hoặc lập tài khoản facebook giả, gửi tin nhắn đến bạn bè của nạn nhân để lừa đảo. Ba là, tấn công bằng mã độc ransomware: Mã hóa tất cả dữ liệu trong hệ thống máy tính hoặc hệ thống mạng của tổ chức tài chính, ngân hàng hay cá nhân người dùng, sau đó đưa ra một thông báo yêu cầu tiền chuộc để giải mã dữ liệu. Bốn là, tấn công từ chối dịch vụ DdoS: Một hình thức tấn công khiến cho máy tính không thể xử lý kịp các tác vụ và dẫn đến quá tải. Các cuộc tấn công DdoS này thường nhắm vào các máy chủ ảo (VPS) hay Web Server của các ngân hàng, 9 các trang thương mại điện tử… Năm là, tấn công bằng phần mềm gián điệp: Tấn công khởi đầu bằng một email chứa file pdf đính kèm, gửi tới một số người giữ vị trí quan trọng của ngân hàng. Khi người dùng mở file pdf, mã độc tải xuống máy tính của nạn nhân một phần mềm đánh cắp dữ liệu, cho phép hacker từ xa điều khiển được máy tính bị lây nhiễm. Hacker còn có thể nghe lén được các cuộc gọi bằng âm thanh trên máy tính và sử dụng máy tính đó để tấn công sang các máy tính có kết nối khác. Sáu là, gian lận thẻ tín dụng (Credit card fraud): Tin tặc thực hiện những cuộc tấn công vào các nhà bán lẻ hệ thống, thiết bị đầu cuối POS, ngân hàng và lấy cắp dữ liệu thẻ tín dụng (Visa, MasterCad, ATM…) của khách hàng. Dữ liệu bị đánh cắp có thể được rao bán trên web đen (dark web), hoặc đánh cắp trực tiếp tiền từ tài khoản của những người có liên quan. Bảy là, lợi dụng hệ thống thanh toán Swift: Lợi dụng các ngân hàng có quy chế bảo mật lỏng lẻo trong việc thực hiện các lệnh chuyển tiền qua hệ thống thanh toán Swift của ngân hàng, như không dùng “tường lửa”, sử dụng các bộ chuyển mạch giá rẻ, hay thủ tục xác thực khách hàng, phần mềm gửi và nhận điện chuyển tiền chưa nâng cấp để thực hiện các giao dịch giả mạo và lừa đảo. Vì vậy, ngành tài chính ngân hàng nói chung và các ngân hàng thương mại nói riêng cần đặc biệt chú trọng đến công tác an ninh, an toàn hệ thống thông tin, phòng ngừa rủi ro liên quan đến an ninh phi truyền thống để đảm bảo phát triển bền vững. 1.2. Rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thƣơng mại 1.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng (RRTD) trong hoạt động của NHTM là rủi ro phát sinh khi một trong các chủ thể tham gia hợp đồng tín dụng không có khả năng thanh toán cho các chủ thể còn lại. Đối với bản thân NHTM, RRTD gây nên hậu quả là ngân hàng không thu được đầy đủ cả gốc và lãi của các khoản cho vay hoặc thời hạn nhận lại nợ gốc và lãi kéo dài so với hợp đồng đã kí kết giữa ngân hàng với khách hàng. 10