Tài liệu Quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng tmcp bưu điện liên việt

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------*****--------- TRẦN THỊ NGA QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------*****--------- TRẦN THỊ NGA QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT Chuyên ngành: Quản trị Kinh doanh Mã số: 60 34 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN VĂN ĐỊNH Hà Nội – 2014 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .....................................................................i DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU ....................................................... ii MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NHTM .................................................................................................................... 3 1.1. TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ............................................................................ 3 1.1.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng ................................................................. 3 1.1.2. Vai trò của tín dụng ngân hàng ................................................................ 4 1.1.3. Phân loại tín dụng ngân hàng ................................................................... 5 1.2. RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM ................................................................................................................................ 5 1.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng ......................................................................... 5 1.2.2. Phân loại rủi ro tín dụng........................................................................... 7 1.2.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng ..................................................... 8 1.2.4. Các dấu hiệu nhận biết rủi ro tín dụng ...................................................12 1.3. QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM.........................................................................................................13 1.3.1. Khái niệm quản lý rủi ro tín dụng ..........................................................13 1.3.2. Sự cần thiết phải quản lý rủi ro tín dụng của NHTM ............................13 1.3.3. Nội dung quản lý rủi ro tín dụng ............................................................15 1.3.4 Các chỉ tiêu đánh giá quản lý rủi ro tín dụng ..........................................23 1.3.5. Các nhân tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý rủi ro tín dụng của NHTM ..........................................................................................................................25 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT..........................................31 2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT ...........31 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ............................................................31 2.1.2. Cơ cấu tổ chức .......................................................................................32 2.1.3. Tình hình hoạt động và một số chỉ tiêu hoạt động chính .......................34 2.2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT ..........................................................................40 2.2.1. Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt ...................................................................................................................40 2.2.2. Một số chỉ tiêu đánh giá quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt ..........................................................................................43 2.3. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT ..............................................................46 2.3.1. Kết quả đạt đƣợc ....................................................................................46 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ........................................................................47 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT...............54 3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN CỦA NGÂN HÀNG NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT TRONG THỜI GIAN TỚI ..........................................54 3.1.1. Định hƣớng phát triển chung của Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt54 3.1.2. Định hƣớng tăng cƣờng quản lý rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt ..........................................................................................55 3.2. GIẢI PHÁP NHẰM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CÓ HIỆU QUẢ TẠI NGÂN HÀNG TMCP BƢU ĐIỆN LIÊN VIỆT .................................................56 3.2.1 Hoàn thiện chính sách, cơ chế về quản lý rủi ro tín dụng .......................57 3.2.2 Hoàn thiện hệ thống cảnh báo rủi ro .......................................................60 3.2.3 Tăng cƣờng giám sát chấp hành quy trình cho vay. ..............................63 3.2.4 Tăng cƣờng quản lý sau cho vay ............................................................67 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ..................................................................................70 3.3.1. Đối với Chính phủ..................................................................................70 3.3.2. Đối với Ngân hàng Nhà nƣớc ................................................................71 KẾT LUẬN ..........................................................................................................73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................74 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Ngân hàng Liên Việt Ngân hàng TMCP Liên Việt NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM Ngân hàng Thƣơng mại TCTD Tổ chức tín dụng CBTD Cán bộ tín dụng RRTD Rủi ro tín dụng HĐQT Hội đồng quản trị QĐ Quyết định XLRR Xử lý rủi ro QPQ Quyền phán quyết DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc DPRR Dự phòng rủi ro ALCO Uỷ ban quản lý tài sản nợ có CIC Trung tâm thông tin tín dụng i DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU STT Bảng TÊN BẢNG BIỂU Trang 1 Sơ đồ 2.1 Mô hình tổ chức của Ngân hàng Bƣu điện Liên Việt 33 2 Bảng 2.1 Cơ cấu nguồn vốn 34 3 Bảng 2.2 Cơ cấu tín dụng theo thời gian 36 4 Bảng 2.3 Cơ cấu tín dụng theo thành phần kinh tế 37 5 Bảng 2.4 Kết quả hoạt động kinh doanh 38 6 Bảng 2.5 Tỷ lệ nợ quá hạn 39 7 Bảng 2.6 Cơ cấu nhóm nợ 43 8 Bảng 2.7 Trích lập dự phòng rủi ro tín dụng 44 9 Bảng 2.8 Tỷ lệ dự phòng tổn thất tín dụng so với các khoản nợ xấu 45 ii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Trong hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thƣơng mại (NHTM) nói chung, NHTM Việt Nam nói riêng, hoạt động tín dụng vẫn là hoạt động mang lại nguồn thu chủ yếu cho các ngân hàng. Tuy nhiên, đây cũng là hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro. Rủi ro tín dụng xảy ra sẽ ảnh hƣởng đến khả năng thu hồi vốn vay, làm ảnh hƣởng đến khả năng thanh khoản của ngân hàng, làm giảm khả năng cung cấp vốn cho nền kinh tế và cuối cùng ảnh hƣởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Do vậy, quản lý rủi ro tín dụng tức là làm thế nào để xác định, đo lƣờng và kiểm soát rủi ro ở mức có thể chấp nhận đƣợc luôn là vấn đề mà các NHTM quan tâm. Rủi ro tín dụng luôn song hành với hoạt động tín dụng, không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro tín dụng mà chỉ có thể áp dụng các biện pháp để phòng ngừa hoặc giảm thiểu thiệt hại tối đa rủi ro xảy ra. Đứng trên quan điểm quan điểm quản lý hoạt động ngân hàng nói chung và hoạt động tín dụng nói riêng, một tỷ lệ tổn thất dự kiến đối với hoạt động tín dụng phải luôn đƣợc xác định trong chiến lƣợc hoạt động chung của ngân hàng. Khi ngân hàng kinh doanh với một mức tổn thấp hoặc bằng mức tỷ lệ tổn thất dự kiến thì đó là sự thành công trong lĩnh vực quản lý rủi ro. Ngân hàng phải bằng nhiều biện pháp tác động đến hoạt động tín dụng nhằm hạn chế rủi ro tín dụng để góp phần đạt mục đích hoạt động tín dụng an toàn, hiệu quả. Một ngân hàng hoạt động kinh doanh có hiệu quả, có năng lực tài chính lành mạnh và quản lý rủi ro trong giới hạn cho phép sẽ tạo đƣợc niềm tin của khách hàng và nâng cao vị thế, uy tín đối với khách hàng, tổ chức tín dụng trong và ngoài nƣớc. Đây là điều vô cùng quan trọng giúp ngân hàng đạt đƣợc mục tiêu tăng trƣởng và phát triển bền vững cũng nhƣ thực hiện thành công các hoạt động khác trong thời kỳ mới. 1 Cũng nhƣ các NHTM Việt Nam, lợi nhuận của Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt chủ yếu từ hoạt động tín dụng (chiếm khoảng 70% tổng thu nhập của ngân hàng). Do đó, quản lý rủi ro tín dụng có ý nghĩa quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận về rủi ro tín dụng, quản lý rủi ro tín dụng và thực tiễn hoạt động quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Quản lý rủi ro tín dụng của NHTM. Phạm vi nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bƣu Điện Liên Việt từ khi thành lập đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, cùng với việc vận dụng các phƣơng pháp luận nghiên cứu khoa học nhƣ: duy vật lịch sử, duy vật biện chứng… Luận văn chú trọng sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cụ thể nhƣ: thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích dựa trên kết quả số liệu lấy từ báo cáo thƣờng niên của ngân hàng 5. Bố cục Luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn chia thành 3 chƣơng chính: Chương 1: Lý luận chung về quản lý rủi ro tín dụng của NHTM Chương 2: Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt Chương 3: Một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt 2 CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NHTM 1.1. TÍN DỤNG NGÂN HÀNG 1.1.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng Tín dụng theo nghĩa phổ biến là quan hệ vay mƣợn, gồm cả cho vay và đi vay. Mối quan hệ tín dụng bao gồm hai mặt cơ bản: (1) quan hệ vay mƣợn về vốn giữa hai đối tác, (2) quan hệ hoàn trả. Tín dụng ngân hàng là quan hệ vay mƣợn giữa ngân hàng với các cá nhân, doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế xã hội và các tổ chức tín dụng khác theo nguyên tắc có hoàn trả. Theo Điều 14 Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác. Hoạt động tín dụng là việc tổ chức tín dụng sử dụng nguồn vốn tự có, nguồn vốn huy động để cấp tín dụng. Để đảm bảo tính an toàn và khả năng sinh lời trong hoạt động tín dụng, đòi hỏi các ngân hàng phải tuân thủ các nguyên tắc sau: - Khách hàng phải cam kết hoàn trả vốn và lãi với thời gian xác định nhƣ đã thỏa thuận; - Khách hàng cam kết sử dụng vốn theo đúng mục đích đƣợc thỏa thuận với ngân hàng, không trái với quy định của pháp luật và các quy định khác của ngân hàng cấp trên; - Ngân hàng tài trợ dựa trên phƣơng án hoặc dự án có hiệu quả. Nhƣ vậy hoạt động tín dụng là hoạt động quan trọng nhất của các NHTM bởi nó mang lại thu nhập từ lãi lớn nhất cho ngân hàng. Tuy nhiên, đây cũng là 3 hoạt động mang lại rủi ro cao nhất cho ngân hàng. 1.1.2. Vai trò của tín dụng ngân hàng - Vai trò của tín dụng đối với ngân hàng: Các doanh nghiệp, các tổ chức chức kinh tế đều có một mục tiêu chung là thông qua hoạt động để tạo ra lợi nhuận ròng và mục tiêu của các ngân hàng cũng không nằm ngoài mục đích đó. Ngân hàng thu đƣợc lợi nhuận thông các hoạt động dịch vụ, tƣ vẫn và đặc biệt hoạt động tín dụng. Ngân hàng hoạt động trên nguyên tắc huy động các nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cƣ, trong tổ chức và thông qua hoạt động tín dụng để cung cấp vốn cho các nhu cầu khác nhau trong xã hội. Sự chênh lệch giữa tiền lãi thu đƣợc từ hoạt động cho vay với tiền lãi phải trả từ hoạt động huy động chính là phần lợi nhuận từ hoạt động tín dụng. Mặc dù đây chƣa phải toàn bộ lợi nhuận thu đƣợc từ hoạt động ngân hàng nhƣng lợi nhuận từ hoạt động tín dụng chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong tổng lợi nhuận của ngân hàng. Nhƣ vậy, hoạt động tín dụng là hoạt động quan trọng nhất của các NHTM bởi nó mang lại thu nhập từ lãi lớn nhất cho ngân hàng. Tuy nhiên đây cũng là hoạt động mang lại rủi ro cao nhất cho các NHTM. - Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với nền kinh tế: Nhìn chung tín dụng ngân hàng đóng vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế, nó thúc đẩy quá trình tích tụ, tập trung vốn và phân bổ lại nguồn lực đầu tƣ của xã hội vào các lĩnh vực của nền kinh tế một cách có hiệu quả. Tín dụng của một hệ thống ngân hàng lành mạnh phản ánh năng lực hấp thụ vốn của nền kinh tế quốc gia; mức rủi ro thấp của nền kinh tế chính là điều kiện để kêu gọi các dòng vốn từ bên ngoài đầu tƣ vào để phát triển kinh tế đất nƣớc. Tuy nhiên do các ngân hàng cho khách hàng vay đầu tƣ sản xuất kinh doanh thuộc nhiều lĩnh vực nhƣ xây dựng, sản xuất công nghiệp, thƣơng nghiệp, tiêu dùng, dịch vụ lữ hành... nên sau khi cho vay thì quyền sở hữu vốn tạm thời tách khỏi quyền sử dụng vốn, do vậy tính chủ động của Ngân hàng kém đi, dễ lâm vào thế bị động 4 đối với ngƣời vay vốn và có thể gặp rủi ro mất một phần vốn hay toàn bộ vốn. 1.1.3. Phân loại tín dụng ngân hàng Có nhiều cách phân loại tín dụng, để phục vụ cho đề tài nghiên cứu tôi xin đƣa ra hai cách phân loại hoạt động tín dụng của ngân hàng là phân loại theo đối tƣợng khách hàng. Theo đối tƣợng khách hàng: Theo cách phân loại này thì tín dụng bao gồm tín dụng khách hàng doanh nghiệp, tín dụng tổ chức tài chính và tín dụng khách hàng cá nhân. Khách hàng doanh nghiệp bao gồm: Doanh nghiệp nhà nƣớc, Hợp tác xã, Công ty trách nhiệm hữu hạn, Công ty cổ phần, Doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài, Công ty hợp danh. Hình thức cho vay đối với khách hàng doanh nghiệp rất đa dạng nhƣ cho vay ngắn hạn theo món, vay theo hạn mức tín dụng dự phòng, cho vay theo dự án đầu tƣ, cho vay hợp vốn,… Khách hàng tổ chức tài chính ở đây bao gồm các ngân hàng khác, hợp tác xã tín dụng, các công ty bảo hiểm, các công ty tài chính,… Hình thức cho vay đối với các tổ chức tài chính cũng hết sức đa dạng. Thƣờng cho vay NHTM nhằm đáp ứng các nhu cầu ngắn hạn của các ngân hàng này và các giao dịch thƣờng diễn ra trên thị trƣờng tiền tệ liên ngân hàng. Khách hàng cá nhân ở đây là tất cả các cá nhân có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự và chịu trách nhiệm dân sự theo qui định của pháp luật. Theo đối tƣợng vay vốn: Đối tƣợng vay vốn đa dạng bao gồm những khách hàng có nhu cầu vốn nhà ở (mua nhà, sửa chữa nhà, xây dựng nhà), tiêu dùng (mua ô tô, mua các thiết bị gia dụng, học tập), thực hiện các phƣơng án sản xuất kinh doanh, thực hiện các dự án đầu tƣ và đáp ứng một số yêu cầu khác. 1.2. RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM 1.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Có nhiều quan niệm về rủi ro tín dụng (RRTD) có thể dẫn ra sau đây: 5 Theo khái niệm cơ bản nhất, rủi ro tín dụng là khả năng khách hàng đƣợc cấp tín dụng không thực hiện hoă ̣c thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ đối với ngân hàng, gây tổn thất cho ngân hàng ; đó là khả năng khách hàng không trả hoă ̣c không trả đầy đủ, đúng hạn cả gốc, lãi và phí cho ngân hàng. Theo Khoản 1, Điều 2 quyết định 493/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 của Thống đốc NHNNVN, đề cập khái niệm “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của TCTD là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết” Có thể có nhiều cách khác nhau để định nghĩa về RRTD, song các quan niệm về RRTD đều hội tụ với nhau về bản chất đó là: RRTD là khả năng (xác suất) xảy ra những thiệt hại về kinh tế mà NHTM phải gánh chịu do khách hàng được cấp tín dụng không thực hiện đúng nghĩa vụ đã cam kết với ngân hàng. RRTD có thể gây tổn thất về tài chính cho NHTM đó là làm giảm thu nhập ròng và giảm giá trị thị trƣờng của vốn; trong trƣờng hợp nghiêm trọng sẽ dẫn tới thua lỗ, nếu ở mức độ cao hơn có thể dẫn đến phá sản Ngân hàng. Cần phải có sự phân biệt giữa hai thuật ngữ đƣợc đề cập trong các khái niệm về rủi ro tín dụng đó là rủi ro và tổn thất. Khi ta hiểu rủi ro tín dụng theo nghĩa xác suất là khả năng khách hàng không thực hiện đúng cam kết, khả năng này có thể xảy ra, có thể không xảy ra; khi rủi ro tín dụng xảy ra, khách hàng thực sự không thực hiện đƣợc cam kết, số tiền mà ngân hàng không thu hồi được thì được hiểu là tổn thất Ngân hàng phải gánh chịu . Trong nội dung về quản trị rủi ro, Basel II cũng đề cập đến khái niệm tổn thất dự kiến (expected loss-EL) và tổn thất ngoài dự kiến (unexpected loss- UL). Theo đó, tổn thất dự kiến đƣợc coi là chi phí hoạt động kinh doanh của ngân hàng, nó thƣờng đƣợc tính vào giá của khoản tín dụng và đƣợc bù đắp bằng nguồn dự phòng. Tổn thất ngoài dự kiến mới thực sự là rủi ro tín dụng, cần tính toán cụ thể để dự phòng về vốn tự có. 6 Trên thực tế, sẽ rất dễ bị nhầm lẫn và hiểu đồng nhất giữa giá trị tổn thất với khái niệm rủi ro tín dụng. Sự nhầm lẫn này sẽ tác động bất lợi đến hoạt động quản trị rủi ro tín dụng, trong đó ảnh hƣởng lớn nhất đến tính chủ động trong các biện pháp quản lý rủi ro. Đơn cử, xuất phát từ quan niệm chỉ khi khoản vay phát sinh quá hạn mới có rủi ro và việc trích lập quĩ dự phòng rủi ro dựa trên cơ sở những khoản nợ quá hạn, chứ không đánh giá trích lập dự phòng rủi ro tín dụng trên cơ sở mức độ xác xuất xảy ra nợ quá hạn, sẽ dẫn đến tình trạng: Thứ nhất, những khoản cho vay mà theo xác xuất thực sự có rủi ro sẽ không đƣợc trích lập; Thứ hai, làm mất tính chủ động trong quản trị rủi ro tín dụng, mức độ đáp ứng của nguồn bù đắp rủi ro sẽ rất hạn chế, trong những trƣờng hợp có cú sốc thì ngân hàng sẽ rất khó khăn trong việc chống đỡ rủi ro; Thứ ba, nó làm cho ngân hàng không thể hiểu và đánh giá đúng mức độ rủi ro của mình, mặc dù trên thực tế có những ngân hàng có nợ quá hạn rất thấp, nhƣng danh mục tín dụng lại rủi ro rất lớn vì tập trung quá nhiều dƣ nợ vào nhóm khách hàng hay ngành rủi ro phá sản cao. Đây chính là luận cứ xây dựng chính sách phân loại nợ, chủ động trích lập qũi dự phòng và sử dụng quĩ này trong quá trình quản trị RRTD. 1.2.2. Phân loại rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng đƣợc nhìn nhận dƣới 2 góc độ: Rủi ro khách quan và rủi ro chủ quan. 1.2.2.1. Rủi ro khách quan. Khi khách hàng nhận đồng vốn vay từ ngân hàng, họ sẽ dùng vốn vào các mục đích nhƣ: đầu tƣ dây truyền sản xuất, mua nguyên vật liệu, bổ sung vốn kinh doanh… Trong quá trình sản xuất kinh doanh tất yếu sẽ phát sinh các rủi ro không mong muốn mà đôi khi khách hàng không lƣờng trƣớc đƣợc nhƣ: - Rủi ro do nền kinh tế không ổn định. - Rủi ro các thủ tục pháp lý ở các địa phƣơng còn rƣờm rà. - Rủi ro thị trường bị bóp méo vì các hàng hóa nhập lậu. 7 1.2.2.2. Rủi ro chủ quan. Rủi ro chủ quan đến từ cả hai phía là Ngân hàng và Doanh nghiệp. - Đối với ngân hàng: Rủi ro chủ quan chủ yếu do năng lực thẩm định còn hạn chế, số liệu thu thập thiếu sự chuẩn xác, đạo đức nghề nghiệp của cán bộ tín dụng bị bóp méo.. - Đối với doanh nghiệp: doanh nghiệp đánh giá nhu cầu vốn sai, doanh nghiệp sử dụng vốn sai mục đích, doanh nghiệp kém trong khâu quản lý… 1.2.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến RRTD, chúng ta có thể phân chia ở các nhóm nguyên nhân chủ yếu sau: 1.2.3.1 Nguyên nhân bất khả kháng Những nguyên nhân bất khả kháng tác động đến khách hàng đƣợc cấp tín dụng làm cho họ bị suy giảm hoặc mất khả năng thanh toán cho Ngân hàng, nhƣ: thiên tai, chiến tranh, hoặc những thay đổi về chính sách vĩ mô (chính sách xuất nhập khẩu, thuế quan..) nằm ngoài tầm kiểm soát của khách hàng và ngân hàng. Khi những thay đổi này thƣờng xuyên xảy ra, tác động liên tục đến khách hàng cũng nhƣ ngân hàng, cũng có khi tạo thuận lợi hoặc khó khăn cho khách hàng. Nhiều khách hàng có khả năng dự báo, thích ứng hoặc khắc phục những khó khăn. Có những trƣờng hợp khách hàng bị tổn thất song vẫn có khả năng trả nợ cho ngân hàng đúng hạn gốc và lãi. Tuy nhiên, hầu hết các khách hàng bị tổn thất bởi những nguyên nhân bất khả kháng thì đều làm khả năng trả nợ suy giảm thậm chí không còn khả năng trả nợ. 1.2.3.2 Nguyên nhân thuộc về chủ quan của người vay Trình độ yếu kém của ngƣời vay trong dự đoán các vấn đề kinh doanh, yếu kém trong quản lý, chủ định lừa đảo cán bộ ngân hàng, chây ỳ... là nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng. Nhiều ngƣời vay sẵn sàng mạo hiểm với kỳ vọng thu đƣợc lợi nhuận cao, để đạt đƣợc mục đích của mình họ sẵn sàng tìm mọi thủ đoạn ứng phó với ngân hàng, nhƣ cung cấp thông tin sai sự thật, mua 8 chuộc...Nhiều khách hàng vay vốn không tính toán kỹ lƣỡng, mở rộng đầu tƣ quá mức, hoặc không có khả năng tính toán kỹ những bất trắc có thể xảy ra, không có khả năng thích ứng và khắc phục những khó khăn trong kinh doanh. Trƣờng hợp còn lại là khách hàng vay vốn kinh doanh có lãi nhƣng vẫn không trả nợ đúng hạn, họ chây ỳ với hy vọng có thể đƣợc xoá nợ, sử dụng vốn vay càng lâu càng tốt. 1.2.3.3 Nguyên nhân thuộc về năng lực quản trị của ngân hàng Ngoài những nguyên nhân thuộc về chủ quan của phía đối tác (khách hàng), những nguyên nhân chủ quan thuộc về ngân hàng đƣợc Uỷ ban Basel (2000) đã thống kê cho thấy , nguồn gố c chủ yếu gây ra RRTD là mức độ tập trung rủi ro và quy trình cấp tín dụng không lành mạnh. Mức độ tập trung có thể coi là nguyên nhân quan trọng nhất trong vấn đề RRTD. Rủi ro tập trung tín dụng tồn tại khi mức độ RRTD của một nội dung trong danh mục tín dụng trở nên tƣơng đối lớn so với mức vốn hoặc tài sản của ngân hàng. Rủi ro tập trung tín dụng không chỉ phụ thuộc vào giá trị tín dụng đã cam kết, mà còn phụ thuộc vào tỷ lệ mất vốn cao khi xảy ra rủi ro. Rủi ro tập trung tín dụng gồm hai nhóm chính: Rủi ro tập trung tín dụng thông thƣờng và rủi ro tập trung tín dụng dựa trên các yếu tố rủi ro chung hay tƣơng quan. Rủi ro tập trung tín dụng thông thƣờng xảy ra khi tín dụng đƣợc tập trung quá nhiều vào một khách hàng, nhóm khách hàng, hoặc ngành/lĩnh vực nhƣ kinh doanh bất động sản, dầu mỏ, khí đốt. Trong khi đó, rủi ro tập trung tín dụng do sự liên hệ qua lại của các yếu tố rủi ro lại liên quan nhiều đến các yếu tố đặc thù, mà chỉ có thể phát hiện thông qua phân tích nhƣ giữa các thị trƣờng mới nổi, rủi ro tín dụng và rủi ro thị trƣờng, các rủi ro này với rủi ro thanh khoản. Điển hình cho loại rủi ro này là cuộc khủng hoảng tài chính ở Châu á năm 1997 và cuộc khủng hoảng tài chính, kinh tế Mỹ từ cuối năm 2007 đến nay. Trong cuộc khủng hoảng này, sự liên hệ rủi ro thị trƣờng và rủi ro tín dụng, cũng nhƣ giữa rủi ro này với rủi ro thanh khoản, đã tạo ra các khoản lỗ/mất vốn rộng khắp. 9 Rủi ro tập trung thƣờng xảy ra do quá trình hoạch định chiến lƣợc, nhất là ở các nƣớc đang phát triển, các Ngân hàng xác định và lựa chọn một số ngành/lĩnh vực hay nhóm khách hàng ƣu tiên và do đó lạc quan khi cấp tín dụng cho các đối tƣợng khách hàng này. Rủi ro lại thƣờng xảy ra đối với các Ngân hàng lớn do giá trị vốn lớn làm cho các ngân hàng này có thể cấp tín dụng với giá trị rất lớn cho một khách hàng mà không vi phạm quy định của pháp luật. Bản chất tái diễn của các vấn đề về tập trung tín dụng, đặc biệt là liên quan đến tập trung tín dụng thông thƣờng, đặt ra vấn đề là tại sao các ngân hàng lại để cho tập trung rủi ro phát sinh. Thứ nhất, khi phát triển chiến lƣợc kinh doanh của mình, hầu hết các ngân hàng đều phải đối mặt với sự đánh đổi cố hữu giữa việc chọn chuyên môn hoá trong một số lĩnh vực chính với mục tiêu đạt đƣợc vị trí dẫn đầu thị trƣờng và đa dạng hoá các luồng thu nhập, đặc biệt khi họ tham gia vào một số phân đoạn thị trƣờng có mức độ biến động cao. Sự đánh đổi này càng trở nên trầm trọng hơn với sự cạnh tranh khốc liệt giữa các ngân hàng và tổ chức phi ngân hàng tƣơng tự trong các hoạt động ngân hàng truyền thống nhƣ cấp tín dụng cho các doanh nghiệp đƣợc xếp hạng ở mức có thể đầu tƣ. Tập trung rủi ro xuất hiện thƣờng xuyên nhất vì các ngân hàng phát hiện ra các ngành đang "nóng" và tăng trƣởng nhanh và sử dụng các giả định quá lạc quan về triển vọng của ngành, đặc biệt là sự lên giá của tài sản và tiềm năng thu đƣợc mức phí và/hoặc chênh lệch cao hơn trung bình. Các ngân hàng thƣờng dễ bỏ qua những nguy hiểm trong các trƣờng hợp này khi họ tập trung vào tăng trƣởng tài sản hay thị phần. Các vấn đề trong quy trình cấp tín dụng cũng là một nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng, trong đó chủ yếu liên quan đến quá trình thẩm định và theo dõi tín dụng. Rất nhiều ngân hàng thấy rằng rất khó thực hiện một quá trình đánh giá tín dụng kỹ càng bởi áp lực cạnh tranh trong ngân hàng ngày càng tăng. Do áp lực này mà nhiều ngân hàng có xu hƣớng dựa vào một số chỉ tiêu đơn giản để 10 cấp tín dụng. Bên cạnh đó, việc không có hệ thống kiểm định và đánh giá các kỹ thuật tín dụng mới cũng đã gây ra nhiều rủi ro, cụ thể: - Lạm dụng quá mức hệ thống chấm điểm tín dụng mà không có sự kiểm định lại sự phù hợp của mô hình. Đây cũng là một trong những nguyên nhân cơ bản gây ra sự sụp đổ thị trƣờng nhà đất Mỹ thời gian qua. Các quyết định cho vay cá nhân hầu nhƣ phụ thuộc vào hệ thống chấm điểm - xếp hạng – ra hạn mức cấp tín dụng mà không sử dụng đánh giá của cán bộ tín dụng cũng nhƣ không có sự kiểm định lại mô hình dẫn đến sự phát triển quá mức của loại hình cho vay thế chấp nhà. Khi các hộ gia đình không có khả năng trả nợ, đồng thời thị trƣờng nhà đất suy giảm, hàng loạt các ngân hàng tham gia hoạt động này sụp đổ. - Không theo dõi, giám sát thƣờng xuyên khách hàng hoặc tài sản bảo đảm. Điều này làm cho ngân hàng không có cơ sở đƣa ra các biện pháp hành động sớm nhằm ngăn chặn rủi ro. - Kỹ thuật định giá theo rủi ro kém, tập trung quá nhiều vào điều kiện phi giá (điều kiện tín dụng nhƣ hồ sơ, tài chính, tài sản bảo đảm…). Vấn đề này chủ yếu ảnh hƣởng đến khả năng bù đắp của Ngân hàng trong trƣờng hợp có rủi ro xảy ra. - Không thận trọng với các thỏa thuận tín dụng có đòn cân nợ cao. Do đó, khi khách hàng gặp rủi ro trong kinh doanh thì khả năng chống đỡ bằng vốn tự có thấp, rủi ro chuyển về phía ngân hàng. - Không tính đến chu kỳ kinh doanh của nền kinh tế, chu kỳ sống của sản phẩm hàng hoá, nhất là đối với các ngân hàng có mức độ tập trung cao vào lĩnh vực bất động sản. Đây là sự yếu kém trong quản lý danh mục tín dụng. - Không dự kiến phƣơng án trong trƣờng hợp xấu nhất, làm cho ngân hàng không có sự chuẩn bị kỹ càng. Trong nhiều trƣờng hợp, việc có một cơ chế hành động rõ ràng, đƣợc phổ biến và tập huấn thƣờng xuyên có thể giúp ngân hàng phản ứng nhanh chóng, kịp thời và do đó có thể vƣợt qua đƣợc những cú sốc bất lợi. 11 1.2.4. Các dấu hiệu nhận biết rủi ro tín dụng Nhận diện rủi ro, qua đó có những giải pháp tối ƣu giúp ngăn ngừa và xử lý các khoản tín dụng có rủi ro là khâu quan trọng quyết định đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Sau khi khoản vay phát sinh và đƣợc phân loại, ngân hàng luôn phải theo dõi, giám sát khoản vay để nhận diện rủi ro thông qua các dấu hiệu cảnh báo sau: * Nhóm các dấu hiệu từ phía khách hàng: - Các dấu hiệu liên quan đến mối quan hệ với ngân hàng: (1)Trì hoãn hoặc gây khó khăn, trở ngại đối với ngân hàng trong quá trình kiểm tra theo định kỳ hoặc đột xuất tình hình sử dụng vốn vay, tình hình tài chính, hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng; (2) Đề nghị gia hạn, điều chỉnh kỳ hạn nợ nhiều lần không rõ lý do hoặc thiếu các căn cứ thuyết phục; (3) Chậm thanh toán các khoản lãi khi đến hạn; (4) Tài sản đảm bảo không đủ tiêu chuẩn, giá trị của tài sản đảm bảo giảm sút so với định giá khi cho vay. Có dấu hiệu tài sản đã cho ngƣời khác thuê, bán hay trao đổi hoặc đã biến mất không còn tồn tại; (5) Có chênh lệch lớn giữa doanh thu hay dòng tiền thực tế so với mức dự kiến khi khách hàng đề nghị cấp tín dụng; (6) Những thay đổi bất lợi trong cơ cấu vốn, tỷ lệ thanh khoản hay mức độ hoạt động của khách hàng; (7) Xuất hiện ngày càng nhiều các khoản chi phí bất hợp lý nhƣ sự gia tăng đột biến trong chi phí quảng cáo, tiếp khách…; (8)Thay đổi thƣờng xuyên tổ chức của ban điều hành… * Nhóm các dấu hiệu từ chính sách tín dụng của ngân hàng: (1) Sự đánh giá và phân loại không chính xác về mức độ rủi ro của khách hàng, ví dụ nhƣ đánh giá quá cao năng lực tài chính của khách hàng so với thực tế; đánh giá khách hàng chỉ qua thông tin do khách hàng cung cấp mà bỏ qua các kênh thông tin bên ngoài khác…; (2) Cấp tín dụng dựa trên các cam kết không chắc chắn và thiếu tính bảo đảm của khách hàng về việc duy trì một khoản tiền gửi lớn hay các lợi ích do khách hàng đem lại từ khoản tín dụng đƣợc cấp; (3)Tốc độ tăng trƣởng tín dụng quá nhanh, vƣợt quá khả năng và năng lực kiểm soát cũng nhƣ 12 nguồn vốn của ngân hàng; (4) Chính sách tín dụng quá cứng nhắc hoặc lỏng lẻo để kẽ hở cho khách hàng lợi dụng; (5) Cung cấp tín dụng với khối lƣợng lớn cho các khách hàng không thuộc phân đoạn thị trƣờng tối ƣu của ngân hàng; (6) Hồ sơ tín dụng không đầy đủ, thiếu sự tuân thủ hay tuân thủ không đầy đủ các quy định hiện hành về phê duyệt tín dụng; 1.3. QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM 1.3.1. Khái niệm quản lý rủi ro tín dụng Quản lý rủi ro tín dụng là quá trình ngân hàng tác động đến hoạt động tín dụng thông qua bộ máy và công cụ quản lý để phòng ngừa, cảnh báo, đƣa ra các biện pháp nhằm hạn chế đến mức tối đa việc không thu đƣợc đầy đủ cả gốc và lãi của khoản vay, hoặc thu gốc và lãi không đúng hạn. 1.3.2. Sự cần thiết phải quản lý rủi ro tín dụng của NHTM - Rủi ro tín dụng là căn nguyên chủ yếu tạo ra các vấn đề của ngân hàng: Sự đổ vỡ hàng loạt quỹ tín dụng tại Việt Nam trong những năm 1989-1990 do chất lƣợng các khoản cho vay yếu kém, không thu hồi đƣợc. Những năm 1999 2000, cũng từ nguyên nhân này NHNN đã đặt một số ngân hàng TMCP vào tình trạng giám sát đặc biệt, những vụ án lớn và việc xử lý một khối lƣợng hàng ngàn tỷ đồng nợ tồn đọng của các ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc từ năm 2000 về trƣớc đều bắt nguồn từ những khoản cho vay khó đòi. Cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997 bắt nguồn từ Đông Nam Á đã làm cho nhiều ngân hàng ở Châu Á bị mất hàng tỷ đô la Mỹ, bị phá sản, hoặc buộc phải sáp nhập, trong đó nguyên nhân quan trọng nhất là tỷ lệ nợ quá hạn của các ngân hàng tăng cao. Vì vậy, vấn đề quản trị rủi ro tín dụng luôn luôn là vấn đề sống còn của NHTM. - Mức độ rủi ro trong hoạt động tín dụng ngày càng gia tăng: Tính cấp thiết của quản trị RRTD không chỉ xuất phát từ tính chất phức tạp và nguy cơ rất lớn của RRTD mà còn do xu hƣớng kinh doanh của ngân hàng ngày nay càng trở nên rủi ro hơn. 13