Tài liệu Quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận nam từ liêm, thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------- ĐỖ KHẮC ĐẠO QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG HÀ NỘI- 2021 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------- ĐỖ KHẮC ĐẠO QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN TRÚC LÊ XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN HÀ NỘI- 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn"Quản lý thu ngân sách trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội" là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi,các thông tin, tài liệu trích dẫn trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, ngày 22 tháng 01 năm 2021 Tác giả Đỗ Khắc Đạo LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên,tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Trúc Lê, thầy đã trực tiếp hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, khoa Kinh tế chính trị cũng nhƣ các phòng chức năng khác của Trƣờng Đại học Kinh tế Đại học quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Trƣờng. Tôi chân thành gửi lời cảm ơn tới lãnh đạo HĐND và các ban của HĐND quận Nam Từ Liêm, lãnh đạo UBND và các phòng thuộc UBND quận Nam Từ Liêm, các đơn vị hiệp quản quận Nam Từ Liêm (Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nƣớc quận Nam Từ Liêm) đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc thu thập số liệu, thông tin hữu ích trong quá trình nghiên cứu. Một lần nữa,tôi xin đƣợc bày tỏ sự cảm ơn chân thành, sâu sắc tới tất cả các cơ quan, tổ chứcvà cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài này. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. i DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU............................................................... ii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC ............................................... 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................ 5 1.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ..................................................... 5 1.1.2. Giá trị khoa học đƣợc kế thừa và khoảng trống cần nghiên cứu ............ 9 1.2. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 10 1.2.1. Một số khái nhiệm cơ bản ..................................................................... 10 1.2.2. Khái niệm, yêu cầu, nguyên tắc quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ........ 13 1.2.3. Những nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý thu ngân sách nhà nƣớc .......... 18 1.2.4. Các công cụ quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ....................................... 21 1.2.5. Nội dung quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ............................................ 23 1.3. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng và bài học cho quận Nam Từ Liêm trong quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ............................................................ 33 1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng .................................................... 33 1.3.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho quận Nam Từ Liêm ............................ 35 CHƢƠNG 2..................................................................................................... 37 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................... 37 2.1. Phƣơng pháp luận..................................................................................... 37 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 37 2.2.1. Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp ......................................................... 37 2.2.2. Phƣơng pháp thống kê........................................................................... 39 2.2.3. Phƣơng pháp so sánh............................................................................. 39 2.2.4. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu ............................................................... 40 CHƢƠNG 3 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI................................................................................................. 42 3.1. Địa bàn nghiên cứu .................................................................................. 42 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội quận Nam Từ Liêm ........................ 42 3.2. Công cụ quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ................................................ 44 3.2.1. Công cụ pháp luật.................................................................................. 44 3.2.2. Công cụ kế hoạch .................................................................................. 45 3.3. Phân tích thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm .................................................................................................. 46 3.3.1. Quản lý lập dự toán thu ngân sách nhà nƣớc ........................................ 46 3.3.2. Quản lý chấp hành dự toán thu ngân sách nhà nƣớc ............................ 50 3.3.3. Quyết toán thu ngân sách nhà nƣớc ...................................................... 56 3.3.4. Kiểm tra, xử lý vi phạm thu, nộp ngân sách nhà .................................. 61 3.4. Đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc .............................. 62 3.4.1. Kết quả đạt đƣợc ................................................................................... 62 3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 64 CHƢƠNG 4 KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2025 ....................................... 68 4.1. Định hƣớng và nhu cầu về vốn cho phát triển kinh tế-xã hội quận Nam Từ Liêm đến năm 2025 ................................................................................... 68 4.1.1. Mục tiêu đến năm 2025 ......................................................................... 68 4.1.2. Dự báo nhu cầu vốn đến năm 2025....................................................... 69 4.2. Khuyến nghị giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm đến năm 2025 ..................................................... 69 4.2.1. Giải pháp về lập dự toán thu ngân sách nhà nƣớc ................................ 69 4.2.2. Giải pháp về chấp hành dự toán thu ngân sách nhà nƣớc ..................... 71 4.2.3. Giải pháp về quyết toán thu ngân sách nhà nƣớc ................................. 74 4.2.4. Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra............................................... 75 4.2.5. Tiếp tục hiện đại hóa quản lý thu ngân sách ......................................... 76 KẾT LUẬN .................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 79 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ GTGT Giá trị gia tăng HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nƣớc NQD Ngoài quốc doanh TNCN Thu nhập cá nhân TNDN Thu nhập doanh nghiệp UBND Ủy ban nhân dân i DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU TT Tên 1 Sơ đồ 3.1 2 Bảng 3.1 Nội dung Hệ thống bộ máy quản lý thu ngân sách nhà nƣớcquận Nam Từ Liêm Trang 43 Dự toán thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2017-2019 48 Dự toán thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận 3 Bảng 3.2: Nam Từ Liêm giai đoạn 2017-2019 theo cơ cấu tỉ 49 trọng các khoản thu Tổng hợp tình hình thực hiện thu ngân sách nhà 4 Bảng 3.3: nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 54 2017-2019 theo tỉ trọng các khoản thu Tổng hợp tình hình thực hiện thu ngân sách nhà 5 Bảng 3.4: nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 54 2017-2019 6 Bảng 3.5: 7 Bảng 3.6: 8 Bảng 3.7: Quyết toán thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm năm 2017 57 Quyết toán thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm năm 2018 59 Quyết toán thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm năm 2019 ii 60 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết Hoạt động của bộ máy nhà nƣớc, hệ thống chính trị và kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội từ cấp Trung ƣơng đến địa phƣơng cơ bản đƣợc đảm bảo bởi ngân sách nhà nƣớc. Điều này cho thấy, trong trƣờng hợp thu ngân sách nhà nƣớc không đạt mục tiêu đề ra, khi đó xảy ra thâm hụt ngân sách (thu không đủ bù chi), làm ảnh hƣởng trực tiếp đến việc thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội cũng nhƣ hoạt động của bộ máy nhà nƣớc và hệ thống chính trị. Bởi thế, quản lý thu ngân sách nhà nƣớc có vai trò rất quan trọng, đảm bảo cho việc thu ngân sách nhà nƣớc có tính khả thi cao từ khâu lập kế hoạch cho đến việc tổ chức thực hiện các khâu trong chu trình ngân sách nhà nƣớc, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội, đồng thời duy trì, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nƣớc và hệ thống chính trị. Trên bình diện chung cả nƣớc, công tác tài chính - ngân sách nhà nƣớc đã có những đóng góp quan trọng đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, xử lý các vấn đề cấp bách về thiên tai, dịch bệnh, bảo vệ môi trƣờng, ứng phó với biến đổi khí hậu và đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế. Bên cạnh kết quả đạt đƣợc, công tác tài chính-ngân sách nhà nƣớc vẫn còn hạn chế, yếu kém. Đó là: quy mô thu ngân sách so với tổng sản phẩm trong nƣớc giảm nhanh, cơ cấu thu chƣa hợp lý, thiếu bền vững; các nguồn lực đất đai, tài nguyên, công sản chƣa đƣợc huy động, quản lý và sử dụng có hiệu quả; tình trạng trốn thuế, thất thu và nợ thuế còn nghiêm trọng. Mặt khác, nhu cầu chi ngân sách không ngừng tăng, vƣợt khả năng cân đối nguồn lực; thu không đủ chi, tích lũy ngân sách cho đầu tƣ phát triển thấp. [1] 1 Quận Nam Từ Liêm đƣợc thành lập và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01 tháng 4 năm 2014. Toàn quận có 10 đơn vị hành chính cấp phƣờng và 124 tổ dân phố. Tổng diện tích đất tự nhiên có 32,19 km2, dân số 264.246 ngƣời [10]. Là một quận mới đƣợc thành lập, tách ra từ huyện Từ Liêm, việc chuyển đổi mô hình hoạt động từ quản lý nông thôn sang quản lý đô thị đặt ra nhiều yêu cầu, nhiệm vụ mới rất khó khăn, phức tạp, nhất là về việc thay đổi tƣ duy, phƣơng pháp quản lý, tổ chức, điều hành của đội ngũ cán bộ, công chức, xây dựng nếp sống đô thị trong nhân dân. Hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội còn thiếu, chƣa đồng bộ, chƣa theo kịp sự phát triển của đô thị hóa; nhiều dự án lớn phải thực hiện giải phóng mặt bằng; đội ngũ cán bộ đa phần là mới, có nhiều biến động về cán bộ, số lƣợng cán bộ, công chức, viên chức còn thiếu so với yêu cầu nhiệm vụ của quận. [28] Đặc biệt, quận Nam Từ Liêm luôn đƣợc thành phố Hà Nội giao chỉ tiêu thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn rất cao qua từng năm (Năm 2017 là: 6.454,8 tỉ đồng; năm 2018 là: 8.254,7 tỉ đồng; năm 2019 là: 9.906 tỉ đồng), trung bình gấp 2,7 lần so với số đƣợc giao thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Từ Liêm thời điểm năm 2013 (cuối năm 2013, Chính phủ có nghị quyết chia tách huyện Từ Liêm để thành lập 02 quận: Bắc Từ Liêm và Nam Từ Liêm) [18], [19], [20]. Số lƣợng doanh nghiệp, hợp tác xã trên địa bàn rất lớn, đứng thứ 7 trên tổng số 30 quận, huyện, thị xã với 7.577 doanh nghiệp, hợp tác xã. [11]. Với mục tiêu tiếp tục phát triển kinh tế nhanh và bền vững giai đoạn 2020-2025, đây thực sự là một thách thức rất lớn đối với quản lý thu ngân sách nhà nƣớc cấp quận. Trên thực tế, quản lý thu ngân sách nhà nƣớc cấp quận vẫn còn một số hạn chế, bất cập nhƣ công tác dự báo chƣa lƣờng hết các rủi ro, chƣa bao quát đầy đủ các nguồn thu trên địa bàn, vẫn còn tình trạng thất thu, một số nội dung thu không đạt kế hoạch đề ra, thu ngân sách mặc dù cao nhƣng chƣa bền vững (thu từ tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng cao, khoảng 2 40%). Trong thời gian tới, UBND quận cần có những giải pháp hữu hiệu để hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn, góp phần thúc đẩy kinh tế của quận phát triển nhanh và bền vững. Từ những lý do trên, tôi lựa chọn nội dung "Quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ. 2. Câu hỏi nghiên cứu của luận văn Ủy ban nhân dân quận Nam Từ Liêm cần phải làm gì để hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận thời gian tới? 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu: Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội đến năm 2025. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Tổng quan các tài liệu, công trình nghiên cứu để tập hợp các lý thuyết nhằm hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn cấp huyện. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm. - Trên cơ sở phân tích những kết quả đã đạt đƣợc, tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận, đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu a) Phạm vi về không gian: Đề tài đƣợc nghiên cứu trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. Bộ máy quản lý thu ngân sách nhà nƣớc quận Nam Từ Liêm đƣợc giới hạn ở UBND quận, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, KBNN quận Nam Từ Liêm. b) Phạm vi về thời gian: Đề tài giới hạn sử dụng dữ liệu thứ cấp nghiên cứu thực trạng trong 3 năm gần đây (2017-2019), đề xuất giải pháp đến năm 2025. c) Phạm vi về nội dung: Trên cơ sở nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan, đề tài tập trung nghiên cứu quản lý thu ngân sách nhà nƣớc cấp quận bao gồm: Lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu ngân sách cấp quận. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 04 chƣơng: Chƣơng 1. Tổng quan, cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc. Chƣơng 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3. Đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. Chƣơng 4. Khuyến nghị giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội đến năm 2025. 4 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu Quản lý thu ngân sách nhà nƣớc là đề tài đƣợc khá nhiều ngƣời trƣớc đó nghiên cứu ở các cấp độ, phạm vi khác nhau, có thể kể đến một số công trình cụ thể sau: Cao Thị Thu Hƣơng (2006), Quản lý thu ngân sách nhà nước ở Việt Nam. Luận văn đã khái quát quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ở Việt Nam theo hai giai đoạn (trƣớc và sau khi có Luật Ngân sách nhà nƣớc năm 1996); đồng thời, tham khảo kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ở 03 quốc gia gồm Trung Quốc, Pháp và Hàn Quốc. Qua nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc, tác giả đi nêu xuất 04 nhóm giải pháp (giải pháp về cơ chế chính sách; giải pháp về hoàn thiện quy trình, thủ tục nghiệp vụ; giải pháp về tổ chức quản lý; giải pháp về hỗ trợ) để hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nƣớc. Tác giả cũng nhấn mạnh để những giải pháp đó có thể áp dụng đƣợc trong thực tiễn, thì cần phải tạo lập đƣợc đầy đủ các điều kiện về cơ chế, chính sách, về tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ, sự phối hợp giữa các cơ quan ban ngành và hiện đại hoá công nghệ thông tin… [9] Nguyễn Thị Thanh (2008), Hoàn thiện quản lý thu - chi ngân sách nhà nước của quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý ngân sách nhà nƣớc ở quận Cầu Giấy (Hà Nội), tác giả đã phân tích làm rõ những mặt đƣợc và những hạn chế trong quản lý ngân sách nhà nƣớc của quận để từ đó đƣa ra hàm ý giải pháp hoàn thiện công tác 5 quản lý ngân sách của quận. Luận văn sẽ trọn vẹn hơn, nếu tác giả có thêm nội dung về kinh nghiệm, cách làm của một số quận có số thu - chi lớn. [25] Ngô Phùng Hƣng (2011), Tăng cường kiểm soát chi Ngân sách Nhà nước tại Kho bạc Nhà nước Từ Liêm. Luận văn đã hệ thống hóa những vấn đề mang tính lý luận về ngân sách nhà nƣớc, kiểm soát chi ngân sách nhà nƣớc; làm rõ thực trạng, ƣu điểm, khuyết điểm của công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nƣớc thông qua Kho bạc nhà nƣớc cấp quận, xác định định hƣớng và đƣa ra các giải pháp thiết thực góp phần nâng cao chất lƣợng, hiệu quả chi ngân sách nhà nƣớc, hạn chế những biểu hiện tham ô, lãng phí gây thất thoát ngân sách nhà nƣớc.[23] Nguyễn Đức Anh (2014), Quản lý thu ngân sách Nhà nước tại quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Tác giả nghiên cứu sâu quá trình cân đối ngân sách của quận Đống Đa, thành phố Hà Nội, xác định các nguồn thu ngân sách ngày càng tăng, không những đảm bảo đƣợc những yêu cầu chi thiết yếu của bộ máy quản lý nhà nƣớc, sự nghiệp kinh tế, văn hóa – xã hội, an ninh-quốc phòng của địa phƣơng mà còn dành phần đáng kể cho đầu tƣ phát triển. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay công tác quản lý thu ngân sách nhà nƣớc của quận vẫn còn nhiều khiếm khuyết, hạn chế thu ngân sách vẫn chƣa bao quát các nguồn thu trên địa bàn, vẫn còn tình trạng thất thu, nguồn thu ngân sách mặc dù năm sau cao hơn năm trƣớc tuy nhiên chƣa bền vững.[24] Trần Thị Thúy (2015), Quản lý chi thường xuyên ngân sách tại quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. Luận văn đã phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách quận Nam Từ Liêm trên cơ sở dữ liệu chủ yếu của huyện Từ Liêm (2012-2013) và 6 tháng đầu năm 2014 của quận Nam Từ Liêm. Qua phân tích, đánh giá, tác giả đã khuyến nghị 7 giải pháp về lập dự toán chi, về chấp hành dự toán chi, về quyết toán chi thƣờng xuyên, về tăng cƣờng kiểm soát của kho bạc nhà nƣớc, về tăng cƣờng thanh tra, kiểm 6 tra, về nâng cao năng lực chuyên môn của cán bộ… để hoàn thiện công tác quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách quận Nam Từ Liêm. Tuy nhiên, do nguyên nhân khách quan nên số liệu chi thƣờng xuyên ngân sách quận Nam Từ Liêm mới có đến 6 tháng đầu năm 2014 (quận Nam Từ Liêm đƣợc tách ra từ huyện Từ Liêm, chính thức hoạt động từ 4/2014). Do vậy, về cơ bản đây là quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách huyện Từ Liêm. [33] Nguyễn Xuân Thu (2015), Phân cấp quản lý ngân sách địa phương ở Việt Nam. Luận án Tiến sỹ. Luận án đã làm rõ những tác động của phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng đến quản lý nhà nƣớc của chính quyền địa phƣơng. Tác giả đã đƣa ra những đề xuất mới nhƣ điều chỉnh phƣơng thức chia sẻ nguồn thu thuế GTGT, thuế TNDN giữa ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng, chuyển thuế tài nguyên, thuế bảo vệ môi trƣờng thành khoản thu phân chia giữa các cấp chính quyền địa phƣơng, xây dựng một danh mục các nguồn thu mở mà các địa phƣơng có thể tự lựa chọn nguồn thu và quyến định thuế suất hay mức thu. [27] Đỗ Mai Lan (2015), Quản lý thu ngân sách qua Kho bạc Nhà nước Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ. Luận văn đã trình bày vai trò của KBNN trong quản lý thu ngân sách nhà nƣớc, đánh giá tình hình thực hiện công tác quản lý thu ngân sách qua KBNN và đƣa ra các nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu ngân sách nhà nƣớc qua KBNN thành phố Hà Nội gồm: (1) hoàn thiện cơ sở pháp lý, (2) hoàn thiện công tác thu, (3) tăng cƣờng ứng dụng công nghệ thông tin và hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin, (4) nâng cao hiệu quả công tác tổ chức quản lý, (4) nâng cao khả năng dự báo các khoản thu. [16] Ngân hàng thế giới (2011), Cải cách thuế ở Việt Nam: Hướng tới một hệ thống hiệu quả và công bằng hơn. Công trình này nghiên cứu hệ thống thuế của Việt Nam và đƣa ra khuyến nghị cần tiếp thục tham khảo kinh nghiệm quốc tế tốt nhất về Thuế giá trị gia tăng; đồng thời, cảnh báo những thách 7 thức về vấn đề trốn thuế xuyên biên giới, giá chuyển nhƣợng và giao dịch thƣơng mại trực tuyến. [22] Nguyễn Tiến Hƣng (2020), Bàn về hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước và nhân tố ảnh hưởng. Bài viết đã đƣa ra nội hàm của hiệu quả quản lý thu ngân sách nhà nƣớc. Theo tác giả, hiệu quả quản lý thu ngân sách nhà nƣớc đƣợc thể hiện ở việc tổ chức thu đúng, thu đủ, thu kịp thời và tính bền vững trong tạo lập nguồn thu của công tác quản lý các khoản thu ngân sách nhà nƣớc theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, hiệu quả quản lý thu ngân sách nhà nƣớc còn đƣợc thể hiện ở việc khai thác hợp lý các khoản thu tiềm ẩn trong nền kinh tế. Bên cạnh đó, cần tăng cƣờng và bồi dƣỡng các nguồn lực tài chính một cách hợp lý, hợp pháp, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao trong công tác cân đối thu - chi ngân sách nhà nƣớc. [26] Vƣơng Thị Thu Hiền và Vũ Thị Tâm Thu (2020), Đổi mới cơ cấu thu ngân sách nhà nước ở Việt Nam theo hướng bền vững. Bài viết đã nêu bật 07 tác động tích cực của cơ cấu thu ngân sách nhà nƣớc đến tính bền vững ngân sách nhà nƣớc, đồng thời chỉ rõ 8 hạn chế và nguyên nhân hạn chế của cơ cấu thu ngân sách nhà nƣớc đến tính bền vững ngân sách nhà nƣớc. Từ đó, tác giả đề xuất 05 nhóm giải pháp đổi mới cơ cấu thu ngân sách nhà nƣớc ở Việt Nam theo hƣớng bền vững gồm: đẩy mạnh cải cách cơ cấu kinh tế; tăng cƣờng thu NSNN từ nội lực nền kinh tế, giảm dần sự phụ thuộc từ các nguồn thu từ dầu thô; tăng cƣờng các biện pháp quản lý của cơ quan thuế; nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng tài sản công; chú trọng hơn đến việc nuôi dƣỡng nguồn thu và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống điều hòa ngân sách. [43]. Bài viết có tính thực tiễn cao và giải pháp phù hợp, có tính khả thi. Hồ Ngọc Tú (2020), Thực trạng ngân sách nhà nước và một số khuyến nghị. Bài viết đã chỉ ra hạn chế trong thu ngân sách nhà nƣớc, đó là thu Ngân sách Nhà nƣớc qua các năm nhìn chung đều cao hơn so với dự toán trƣớc đó 8 Điều này đặt ra yêu cầu về công tác dự báo thu ngân sách Nhà nƣớc cần chính xác và sát với thực tế hơn. Tác giả đƣa ra khuyến nghị cần nâng cao chất lƣợng công tác dự báo thu ngân sách Nhà nƣớc ở cấp chính quyền địa phƣơng và chính quyền Trung ƣơng; đồng thời, hạn chế các tác nhân chủ quan nhằm làm sai lệch dự báo thu ngân sách nhà nƣớc. Bên cạnh đó, có thể nghiên cứu để bổ sung chỉ tiêu tổng thu chi ngân sách thực sau khi đã loại trừ lạm phát hàng năm khi đánh giá về kết quả công tác ngân sách hàng năm vì sau khi loại trừ yếu tố lạm phát để có thể sẽ đánh giá đƣợc nguồn lực tài chính thực sự từ nguồn thu ngân sách đáp ứng cho chi tiêu hàng năm của Chính phủ nhất là chi đầu tƣ phát triển vì cơ sở hạ tầng máy móc thiết bị thƣờng sẽ tăng giá hàng năm do yếu tố lạm phát [17]. 1.1.2. Giá trị khoa học được kế thừa và khoảng trống cần nghiên cứu Thứ nhất, thông qua tổng quan những công trình nghiên cứu, tác giả đã tìm ra đƣợc các luận cứ khoa học làm nền tảng cho việc triển khai các luận điểm của mình và tìm ra đƣợc một số hạn chế, khoảng trống mà các công trình trƣớc chƣa phát hiện, chƣa nghiên cứu để tiếp tục nghiên cứu. Những công trình nghiên cứu đó có điểm chung là đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận, đặc biệt là các khái niệm, nội dung, công cụ và các phƣơng pháp quản lý; các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý thu ngân sách nhà nƣớc, đánh giá tình hình quản lý thu ngân sách nhà nƣớc theo quy định, từ đó đƣa ra các giải pháp hoàn thiện cho từng nội dung đƣợc đề cập. Trong luận văn này, tôi sẽ kế thừa và chọn lọc để xây dựng cơ sở lý luận phù hợp cho đề tài luận văn. Thứ hai, từ nghiên cứu thực tiễn tại quận Nam Từ Liêm, tôi nhận thấy rằng chƣa có bài viết hoặc công trình nào trực tiếp đề cập riêng đến quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội (quận mới đƣợc thành lập và đi vào hoạt động từ 1/4/2014), trong khi đó quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận có những nét khác biệt do Nam 9 Từ Liêm có vị trí rất quan trọng với tốc độ đô thị hóa nhanh, có sức hấp dẫn lớn đối với các doanh nghiệp, tự cân đối và đóng góp cho ngân sách thành phố ngay từ năm đầu thành lập. Việc hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận có ý nghĩa thực tiễn cao. Từ sự kế thừa các công trình nghiên cứu đề cập ở trên về hệ thống lý thuyết, tham khảo những kết quả, hạn chế tại một số địa phƣơng để đề xuất những giải pháp mang tính định hƣớng áp dụng phù hợp với đặc điểm và thực tế trong quản lý thu ngân sách tại quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. 1.2. Cơ sở lý luận 1.2.1. Một số khái nhiệm cơ bản a) Khái niệm thu ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nƣớc là một phạm trù kinh tế khách quan, ra đời, tồn tại và phát triển trên cơ sở sự ra đời, tồn tại và phát triển của nhà nƣớc; gắn liền với sự hình thành, phát triển của nhà nƣớc, với nền sản xuất hàng hóa và kinh tế thị trƣờng; là một thành phần trong hệ thống tài chính công. Nhà nƣớc với tƣ cách là cơ quan quyền lực thực hiện chức năng chính trị duy trì và phát triển kinh tế-xã hội, định các khoản thu-chi của nhà nƣớc nhằm mục đích đảm bảo yêu cầu thực hiện các chức năng của nhà nƣớc. Luật Ngân sách nhà nƣớc năm 2015 (số: 83/2015/ỌH13) do Quốc hội thông qua ngày 25/6/2015), có nêu rõ: "Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước". [29] Để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, Nhà nƣớc cần phải có nguồn lực tài chính để chi trả cho các chi phí duy trì sự vận hành thông suốt, liên tục bộ máy nhà nƣớc, các hoạt động quản lý xã hội, đảm bảo quốc phòngan ninh và đảm nhận các khoản chi phí phục vụ cho mục đích công cộng 10 khác. Chính vì vậy, nhà nƣớc đã đặt ra các khoản thu dƣới hình thức thuế khóa để hình thành nên quỹ tiền tệ của nhà nƣớc nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ đƣợc quy định theo pháp luật. Xét về bản chất, thu ngân sách nhà nƣớc chính là việc nhà nƣớc dùng quyền lực hợp pháp của mình động viên một bộ phận nguồn lực tài chính do quá trình hoạt động kinh tế của các chủ thể trong xã hội để hình thành quỹ tiền tệ tập trung hay còn gọi là ngân sách nhà nƣớc. Mặt khác, thu ngân sách nhà nƣớc cũng là một kênh phân phối thu nhập trong hệ thống tài chính quốc gia. Xét trên phƣơng diện pháp lý, thu ngân sách nhà nƣớc bao gồm những khoản tiền nhà nƣớc huy động vào ngân sách để thỏa mãn nhu cầu chi tiêu của nhà nƣớc. Khái quát lại, có thể hiểu: thu ngân sách nhà nƣớc là quá trình nhà nƣớc động viên một bộ phận nguồn lực tài chính từ các chủ thể trong xã hội vào ngân sách nhà nƣớc bằng hệ thống các chính sách, pháp luật do nhà nƣớc ban hành dựa trên nền tảng quyền lực và uy tín của nhà nƣớc.. b) Phân loại thu ngân sách nhà nước Để phục vụ yêu cầu quản lý các khoản thu khác nhau, các quốc gia thƣờng căn cứ vào những tiêu chí nhất định để phân loại các khoản thu ngân sách nhà nƣớc. Thứ nhất, phân loại thu ngân sách nhà nƣớc theo phạm vi phát sinh. Theo cách phân loại này, các khoản thu ngân sách nhà nƣớc đƣợc chia thành thu nội địa và các khoản thu ngoài nƣớc. Thu nội địa gồm thu từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ, thu từ các hoạt động khác ở trong nƣớc. Thu từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa và dịch vụ chủ yếu là thu thuế và phí. Sản xuất, kinh doanh hàng hóa không chỉ góp phần tạo ra tổng sản phẩm xã hội, mà còn tạo ra số thu chính cho ngân sách nhà nƣớc. Hoạt động kinh doanh dịch vụ 11