Tài liệu Quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại công ty bảo hiểm pvi sông hồng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỖ HUYỀN CẨM HÀ QUẢN LÝ RỦI RO BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ TẠI CÔNG TY BẢO HIỂM PVI SÔNG HỒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỖ HUYỀN CẨM HÀ QUẢN LÝ RỦI RO BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ TẠI CÔNG TY BẢO HIỂM PVI SÔNG HỒNG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHẠM VĂN GIÁP THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái nguyên, ngày tháng năm 2014 Tác giả luận văn Đỗ Huyền Cẩm Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi đã dược sự giúp đỡ của các tập thể và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến sự giúp đỡ quý báu đó. Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo của trường Đại học Kinh tế và quản trị kinh doanh, Khoa sau Đại học Đại học Thái Nguyên. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến sự giúp đỡ của các thầy cô giáo trong quá trình giảng dạy, đã trang bị cho tôi những kiến thức khoa học. Đặc biệt là thầy giáo - TS. PHẠM VĂN GIÁP người trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và học tập. Tôi xin chân thành cám ơn các ban ngành nơi tôi công tác và nghiên cứu luận văn, cùng toàn thể các đồng nghiệp học viên lớp cao học quản lý kinh tế khóa 9, gia đình bạn bè đã tạo điều kiện, cung cấp tài liệu cho tôi hoàn thành chương trình học của mình và góp phần thực hiện tốt hơn cho công tác thực tế sau này. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Thái nguyên, ngày tháng năm 2014 Tác giả luận văn Đỗ Huyền Cẩm Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... vi DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ.............................................................................. vii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ ....................................................................................................... 5 1.1. Bảo hiểm phi nhân thọ ............................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm phi nhân thọ ........................................................... 5 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm phi nhân thọ trong nền kinh tế .............................. 8 1.1.3. Đặc điểm của bảo hiểm phi nhân thọ .................................................... 11 1.2. Rủi ro trong bảo hiểm phi nhân thọ ......................................................... 12 1.2.1. Khái niệm rủi ro trong bảo hiểm phi nhân thọ ...................................... 12 1.2.2. Các loại rủi ro trong bảo hiểm phi nhân thọ ......................................... 13 1.3. Quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ ...................................................... 15 1.3.1. Khái niệm quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ .................................. 15 1.3.2. Mục tiêu quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ ..................................... 16 1.3.3. Vai trò của quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ ................................. 16 1.3.4. Nội dung quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ .................................... 17 1.3.5. Các công cụ tài trợ rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ .................................. 21 1.3.6. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ .......... 21 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 28 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 28 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 28 2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 28 2.2.2. Thu thập số liệu ..................................................................................... 28 2.2.3. Phương pháp tổng hợp số liệu............................................................... 28 2.2.4. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 30 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 33 Chƣơng 3: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ TẠI CÔNG TY BẢO HIỂM PVI SÔNG HỒNG .... 34 3.1. Giới thiệu về Tổng Công ty Bảo hiểm PVI - Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ............................................................................................... 34 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển............................................................ 34 3.1.2. Cấu trúc tổ chức hàng dọc theo chức năng của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ................................................................................... 37 3.1.3. Kết quả hoạt động kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng................................................................... 38 3.2. Thực trạng rủi ro trong kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng .............................................................. 42 3.3. Thực trạng quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng .......................................................................... 49 3.3.1. Thực trạng thiết lập bối cảnh và nhận diện rủi ro tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng .......................................................................... 49 3.3.1.1. Bối cảnh bên ngoài doanh nghiệp ...................................................... 49 3.3.1.2. Bối cảnh bên trong doanh nghiệp ...................................................... 50 3.3.1.3. Nhận diện rủi ro ................................................................................. 55 3.3.2. Thực trạng phân tích và đánh giá rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ..................................................... 57 3.3.3. Thực trạng xử lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ ..................................... 75 3.4. Đánh giá quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ....................................................................................... 81 3.4.1. Điểm mạnh ............................................................................................ 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 3.4.2. Điểm yếu và nguyên nhân ..................................................................... 82 Chƣơng 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ RỦI RO BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ TẠI CÔNG TY BẢO HIỂM PVI SÔNG HỒNG .................................................................................................. 86 4.1. Phương hướng hoàn thiện quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ......................................................... 86 4.1.1. Định hướng phát triển của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng đến năm 2015 ............................................................................................. 86 4.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ..................................................... 89 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ..................................... 90 4.2.1. Hoàn thiện hoạt động thiết lập bối cảnh và nhận diện rủi ro ................ 91 4.2.2. Hoàn thiện hoạt động phân tích và đánh giá rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ ................................................................................................. 91 4.2.3. Hoàn thiện các hoạt động tài trợ rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ ............ 92 4.2.4. Xây dựng bộ phận quản lý rủi ro .......................................................... 93 4.2.5. Hoàn thiện các quy trình nghiệp vụ ...................................................... 94 4.2.6. Hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý .................................................. 95 4.2.7. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát, kiểm toán nội bộ .............................. 95 4.3. Kiến nghị để thực hiện giải pháp ............................................................. 96 4.3.1. Kiến nghị với Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng ................................ 96 4.3.2. Kiến nghị với Tổng công ty Bảo hiểm PVI .......................................... 97 4.3.3. Kiến nghị với cơ quan quản lý nhà nước .............................................. 98 KẾT LUẬN .................................................................................................... 100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 102 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013 .................................................. 39 Bảng 3.2: Danh sách các vụ tổn thất điển hình PVI đã bồi thường giai đoạn 2009-2013 .............................................................................. 43 Bảng 3.3: Doanh thu và bồi thường theo nghiệp vụ của PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013 ..................................................................... 44 Bảng 3.4: Doanh thu và bồi thường của các đơn vị bảo hiểm trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011 - 2013 ............................................... 46 Bảng 3.5: Bảng câu hỏi đánh giá Rủi ro hỏa hoạn & Rủi ro Đặc biệt khác ... 60 Bảng 3.6: Tỷ lệ doanh thu phí bảo hiểm được đánh giá rủi ro trên tổng doanh thu của PVI giai đoạn 2009 - 2013 ...................................... 70 Bảng 3.7: Tỷ lệ chi phí đánh giá rủi ro đối tượng bảo hiểm của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013 .......................... 72 Bảng 3.8: Chi phí đề phòng hạn chế tổn thất của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013 .................................................. 76 Bảng 3.9: Dự phòng nghiệp vụ của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013 ..................................................................... 77 Bảng 3.10: Chi phí tái bảo hiểm của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013 ..................................................................... 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ HÌNH Hình 3.1: Biểu đồ kết quả kinh doanh của PVI giai đoạn 2009-2013 ............ 41 Hình 3.2: Biểu đồ lợi nhuận trước thuế .......................................................... 41 Hình 3.3: Biểu đồ tổng tài sản ......................................................................... 42 SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1. Sơ đồ tổ chức công ty bảo hiểm PVI Sông Hồng ..................... 37 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, quá trình hội nhập của các doanh nghiệp trong các nền kinh tế diễn ra nhanh hơn rất nhiều so với trước đây và biến đổi sâu sắc toàn cảnh bức tranh của các nền kinh tế. Các thay đổi đã và đang tác động đến thực tiễn kinh doanh của các doanh nghiệp. Dù hoạt động trong bất cứ lĩnh vực nào thì hàng ngày các doanh nghiệp thường xuyên phải đối mặt với hàng loạt các rủi ro trong hoạt động kinh doanh của mình. Các rủi ro có thể đem lại lợi ích, là cơ hội kinh doanh của doanh nghiệp nhưng cũng có thể gây nên thiệt hại làm ảnh hưởng xấu tới kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Quản lý tốt rủi ro giúp doanh nghiệp tránh được những rủi ro trong tương lai và có thể giúp quản lý tốt hậu quả do rủi ro gây ra. Quản lý rủi ro hiệu quả, doanh nghiệp có thể tối đa hóa được lợi nhuận thông qua việc giảm thiểu khả năng xẩy ra rủi ro và tối thiểu hóa các tổn thất do rủi ro gây ra, giảm thiểu được chi phí phát sinh cho doanh nghiệp. Xét trên những lợi ích mang lại thì thực hiện tốt công tác quản lý rủi ro sẽ mang lại lợi thế cạnh tranh cho các doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp ứng phó tốt với các rủi ro bất lợi. Trong bối cảnh mở cửa thị trường theo các cam kết với WTO và khủng hoảng tài chính như hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam đang phải đứng trước những biến động bất ổn lớn của thị trường. Nếu các doanh nghiệp Việt Nam không lường trước được những biến động của thị trường, không có chương trình quản lý rủi ro thích hợp và đưa quản lý rủi ro lên thành hành động bản năng của mình trong môi trường cạnh tranh toàn cầu, thì sẽ phải thực sự đối mặt với những khó khăn lớn, đặc biệt là với các doanh nghiệp nước ngoài vốn có truyền thống ngăn ngừa rủi ro từ lâu đời và có hệ thống quản lý rủi ro tốt hơn rất nhiều so với các doanh nghiệp Việt Nam. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 Cũng như các tổ chức kinh tế khác, các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực bảo hiểm cũng phải chịu tác động của hàng loạt các rủi ro do môi trường kinh doanh mang lại. Do đặc thù hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm là hoạt động theo cơ chế chuyển giao rủi ro, chấp nhận rủi ro là nguồn duy nhất mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp bảo hiểm. Đây là một lĩnh vực hoạt động nhạy cảm và tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Vì vậy, quản lý tốt rủi ro đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp bảo hiểm. Quản lý rủi ro được coi là hoạt động cấp thiết và như là bản năng đối với các doanh nghiệp bảo hiểm lớn trên thế giới và càng trở nên đặc biệt cấp thiết đối với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong môi trường kinh doanh hiện nay. Do xuất phát điểm của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam khá thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới nên việc tập trung phát triển doanh thu được xem là ưu tiên, hiệu quả kinh doanh chưa được đặt lên là ưu tiên số một. Chính vì thế, mặc dù quản lý rủi ro là hoạt động cấp thiết nhưng hệ thống quản lý rủi ro dường như vẫn đang bị bỏ ngỏ, chưa được đầu tư xây dựng một cách chuyên nghiệp dẫn đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm chưa thực sự đạt hiệu quả như lẽ ra nó phải có. Trước thực tế này việc nhận thức và đưa quản lý rủi ro về đúng với vai trò thực sự của nó là vấn đề cấp thiết đối với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam. Đề tài “Quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng” đã được lựa chọn để nghiên cứu, góp phần giải quyết những vấn đề mà thực tiễn hoạt động kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ nói chung và hoạt động kinh doanh tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng nói riêng đã đặt ra. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Đề tài được nghiên cứu nhằm mục đích: - Làm rõ cơ sở lý luận về quản lý rủi ro trong các doanh nghiệp nói chung và trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nói riêng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 - Tham khảo kinh nghiệm các nước, cũng như của các doanh nghiệp của Việt Nam trong quản lý rủi ro. - Đánh giá thực trạng quản lý rủi ro đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng giai đoạn 2009 - 2013. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng đến năm 2015. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề về cơ sở lý luận quản lý rủi ro trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ. Về mặt thực tiễn, luận văn nghiên cứu và đánh giá thực trạng quản lý rủi ro đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ của Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng cho giai đoạn đến năm 2015 và những năm tiếp theo. - Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng dưới giác độ tác nghiệp. - Thời gian nghiên cứu: từ năm 2009 đến năm 2013. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu một cách có hệ thống các khái niệm và thực tiễn hoạt động quản lý rủi ro trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ, luận văn sẽ làm rõ hơn nhận thức về tính cấp thiết của quản lý rủi ro trong thực tiễn hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ. Luận văn phân tích thực trạng quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng trong thời gian qua. Trên cơ sở đó đánh giá được những kết quả và đưa ra những nguyên nhân gây ra hạn chế trong công tác quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ từ đó có những giải pháp phù hợp làm hoàn thiện hơn cho công tác quản lý rủi ro tại Công ty. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 5. Bố cục của luận văn Nội dung nghiên cứu ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được trình bày làm 04 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ; Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu; Chƣơng 3: Phân tích thực trạng quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng; Chƣơng 4: Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý rủi ro bảo hiểm phi nhân thọ tại Công ty Bảo hiểm PVI Sông Hồng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ 1.1. Bảo hiểm phi nhân thọ 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm phi nhân thọ Bảo hiểm có nguồn gốc từ rất xa xưa trong lịch sử nền văn minh nhân loại và thậm chí cho tới giờ người ta vẫn chưa xác định được bảo hiểm xuất hiện từ khi nào. Vào cuối thế kỷ XV khi châu Âu thực hiện những chuyến đi khai phá tới châu Á và châu Mỹ, mở đường cho cái gọi là “cuộc cách mạng thương mại”, ý tưởng về rủi ro và thành lập một quỹ chung để đề phòng và xử lý cho những trường hợp xấu, hay khẩn cấp xẩy ra đã xuất hiện cùng một lúc. Nếu một đội tàu nhỏ tìm cách đi từ châu Âu sang châu Á giao thương mua bán hàng hoá và trở về với nhiều loại hàng hoá hấp dẫn, nhưng lại có nhiều rủi ro là một số tàu sẽ không thể hoàn thành chuyến trở về vì có thể tàu bị chìm do bão tố, lạc đường, bị cướp, đội thuỷ thủ bị chết do bệnh tật... Những người tham gia đầu tư vào những chuyến đi đó cảm thấy rất mạo hiểm và sự cần thiết phải cùng nhau chia sẻ rủi ro để tránh tình trạng một số người đầu tư bị mất trắng khoản đầu tư của mình do một rủi ro ngẫu nhiên xẩy đến với con tàu. Người ta đã tìm ra hai cách nhằm đáp ứng nhu cầu này. Cách thứ nhất là thành lập một liên doanh có vốn góp cổ phần, theo đó một nhóm những người cùng tham gia đầu tư vào một đội tàu chở hàng chung, cùng chia sẻ rủi ro khi xẩy ra tổn thất và cùng phân chia lợi nhuận mà liên doanh thu được. Cách thứ hai là bảo hiểm, một hệ thống mà theo đó chủ hàng hay chủ tàu đề nghị trả một số tiền mặt (gọi là phí) cho những người khác nếu những người này đồng ý sẽ bồi thường cho các chủ hàng thuộc con tàu đã nêu trên không thể hoàn thành một chuyến đi cụ thể nào đó. Theo cách thức này, thay cho việc phát triển trong cạnh tranh và rủi ro, việc chung vốn và bảo hiểm đã bổ sung cho nhau. Một số người (hay công ty) thu phí bảo hiểm bằng tiền mặt để đổi lấy một cam kết sẽ bồi thường cho cho chủ tàu trong trường hợp tàu bị tổn thất. Những người (công ty) bảo hiểm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 này đã tạo lập một quỹ chung mà họ cam kết sử dụng để thanh toán cho người được bảo hiểm khi xẩy ra tổn thất. Người ta soạn ra một văn bản nêu rõ rủi ro (sự kiện được bảo hiểm, hoàn cảnh xẩy ra rủi ro, thời gian bảo hiểm) và người nhận bảo hiểm ghi rõ trong văn bản đó những điều khoản liệt kê này và tỷ lệ rủi ro mà người đó sẵn sàng nhận bảo hiểm. Một số người nhanh chóng nhận ra rằng rất nhiều thành viên trong cộng đồng những người nhận bảo hiểm không muốn một mình nhận bảo hiểm cho những rủi ro lớn. Vì vậy người ta kêu gọi mọi người mua cổ phần của các công ty bảo hiểm và công ty bảo hiểm sẽ thuê các chuyên gia để lựa chọn các rủi ro có thể bảo hiểm và bồi thường cho người được bảo hiểm bằng số tiền trích ra từ quỹ chung khi rủi ro xẩy ra. Quỹ chung này được xây dựng trên cơ sở số tiền mà công ty thu được sau khi bán cổ phần cho các cổ đông, phí bảo hiểm do người được bảo hiểm nộp cộng với thu nhập nhờ đầu tư từ nguồn tiền của quỹ. Như vậy, bảo hiểm là sự chuyển giao rủi ro, hoạt động kinh doanh bảo hiểm là hoạt động kiếm tìm lợi nhuận từ rủi ro mà khách hàng phải đối mặt, chấp nhận rủi ro là nguồn duy nhất mang lại lợi nhuận cho người nhận bảo hiểm. Bảo hiểm không chỉ là chuyển giao rủi ro mà còn có khả năng làm giảm rủi ro do người nhận bảo hiểm có thể tập trung một số lớn các rủi ro cho phép có thể tiên đoán về các tổn thất khi chúng xẩy ra và quy luật đặc thù của hoạt động kinh doanh bảo hiểm là quy luật “số đông bù số ít”. Trong thực tế có nhiều quan niệm về bảo hiểm khác nhau, tuỳ thuộc vào việc nhìn nhận bảo hiểm ở các góc độ và cách thức tiếp cận khác nhau. Trên phương diện lý thuyết cơ bản, Bảo hiểm là một nghiệp vụ, qua đó một bên là người được bảo hiểm chấp nhận trả một khoản tiền gọi là phí bảo hiểm cho chính mình hoặc cho người thứ ba khác để trong trường hợp có rủi ro xẩy ra nằm trong phạm vi bảo hiểm sẽ được trả một khoản bồi thường từ người bảo hiểm, là người chịu trách nhiệm đối với những rủi ro đã cam kết và đền bù thiệt hại. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 Theo Điều 3 Luật Kinh doanh bảo hiểm Việt Nam: Bảo hiểm là hoạt động, theo đó doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận rủi ro của người được bảo hiểm, trên cơ sở bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm để doanh nghiệp bảo hiểm trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi xẩy ra sự kiện bảo hiểm. Căn cứ vào nguồn gốc rủi ro được bảo hiểm thì bảo hiểm được chia làm hai loại: Bảo hiểm phi nhân thọ và bảo hiểm nhân thọ. Bảo hiểm phi nhân thọ được sử dụng như một khái niệm tổng hợp mang ý nghĩa hàm chứa tất cả các nghiệp vụ bảo hiểm thiệt hại (bảo hiểm tài sản, bảo hiểm trách nhiệm dân sự) và các nghiệp vụ bảo hiểm con người không thuộc bảo hiểm nhân thọ (bảo hiểm tai nạn, bảo hiểm bệnh tật, ốm đau...). Theo Luật Kinh doanh bảo hiểm Việt Nam thì thuật ngữ bảo hiểm phi nhân thọ được hiểu như sau: Bảo hiểm phi nhân thọ là nghiệp vụ bảo hiểm tài sản, bảo hiểm trách nhiệm dân sự và các nghiệp vụ bảo hiểm khác không thuộc bảo hiểm nhân thọ. Bảo hiểm nhân thọ là loại nghiệp vụ bảo hiểm cho trường hợp người được bảo hiểm sống hoặc chết. Bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ có một điểm khác nhau cơ bản là hầu hết các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ đều mang ý nghĩa sự sống và ý nghĩa tiết kiệm đầu tư đảm bảo tài chính cho họ hoặc người thân của họ khi gặp rủi ro hoặc khi không gặp rủi ro và tham gia bảo hiểm nhân thọ mang tính chất tiết kiệm có hiệu quả mà mình vừa được bảo hiểm. Còn bảo hiểm phi nhân thọ thì người được bảo hiểm chỉ được nhận tiền bảo hiểm khi gặp rủi ro còn khi không gặp rủi ro thì không được nhận lại tiền đã đóng. Đó là sự khác nhau cơ bản và một điều khác nhau nữa là phí bảo hiểm đóng trong trường hợp phi nhân thọ thì thấp hơn rất nhiều so với bảo hiểm nhân thọ. Một loại hình là bảo hiểm cho con người và một loại hình bảo hiểm cho đồ đạc vật chất. Luận văn này chỉ nghiên cứu và phân tích loại hình bảo hiểm phi nhân thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm phi nhân thọ trong nền kinh tế Có thể nói các công ty bảo hiểm phi nhân thọ đóng một vai trò quan trọng đối với mỗi cá nhân, gia đình và toàn xã hội: Phân tán rủi ro: Quỹ bảo hiểm phi nhân thọ được hình thành từ số tiền mà công ty thu được sau khi bán cổ phần cho các cổ đông, phí bảo hiểm do người được bảo hiểm nộp, cộng với thu nhập nhờ đầu tư quỹ. Quỹ được sử dụng để bồi thường, chi trả quyền lợi cho người được bảo hiểm khi tổn thất xẩy ra. Nhờ vậy những rủi ro thay vì một người phải gánh chịu thì qua bảo hiểm sẽ được chia sẻ, phân tán cho số đông người tham gia bảo hiểm. Bảo vệ: Với khách hàng tham gia bảo hiểm phi nhân thọ thì qua việc thanh toán tiền bảo hiểm, tiền bồi thường, công ty bảo hiểm gánh bớt gánh nặng tài chính cho khách hàng khi xẩy ra rủi ro, giúp ổn định cuộc sống cho mỗi cá nhân, gia đình. Đối với tổ chức, doanh nghiệp, với việc thanh toán tiền bồi thường, công ty bảo hiểm phi nhân thọ giúp các tổ chức, doanh nghiệp nhanh chóng ổn định tình hình tài chính và sản xuất kinh doanh. Ổn định đời sống kinh tế xã hội: Khi tổn thất xẩy ra, hậu quả và chi phí của nó nhiều khi vượt quá khả năng tài chính của mỗi cá thể. Nhưng nếu các cá thể này tham gia bảo hiểm, thì người tham gia bảo hiểm chỉ đóng cho người nhận bảo hiểm một khoản phí rất nhỏ so với số tiền mà họ nhận được khi tổn thất xẩy ra, và số tiền này giúp họ có thể nhanh chóng ổn định đời sống, kinh doanh của mình. Tạo sự an tâm về mặt tinh thần cho ngƣời tham gia bảo hiểm: Khi được bảo hiểm, người tham gia bảo hiểm đã chuyển mọi rủi ro tiềm ẩn thường đe doạ xung quanh mình cho người nhận bảo hiểm, nhờ đó tạo nên tâm lý an tâm về mặt tinh thần là bản thân, gia đình, tài sản... của mình luôn được an toàn, tập trung vào việc phát triển sản xuất kinh doanh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 Tạo công ăn việc làm cho ngƣời lao động: Sự ra đời và phát triển của người nhận bảo hiểm (các công ty bảo hiểm) đã thu hút một lực lượng lao động đông đảo tham gia vào các vị trí là nhân viên, đại lý, cộng tác viên... với mức thu nhập khá hấp dẫn. Các công ty bảo hiểm cũng có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế: Qua việc giúp các doanh nghiệp khắc phục hậu quả khi xẩy ra rủi ro, đảm bảo ổn định tình hình tài chính, tránh được tình trạng gián đoạn sản xuất kinh doanh, các công ty bảo hiểm phi nhân thọ giúp nền kinh tế phát triển ổn định hơn. Hơn nữa, việc tham gia bảo hiểm phi nhân thọ cho phép chủ công ty chuyển giao được một phần, một số rủi ro nhất định sang cho công ty bảo hiểm, từ đó thúc đẩy các công ty mạnh dạn hơn trong việc đầu tư tài chính vào kinh doanh, gián tiếp góp phần làm tăng sản lượng hàng hoá, giảm thất nghiệp, thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Bên cạnh đó, công ty bảo hiểm phi nhân thọ cũng góp phần vào việc hạn chế rủi ro, giảm bớt tổn thất của cải cho xã hội. Công tác đề phòng hạn chế tổn thất là một mặt hoạt động quan trọng, cần thiết đối với các công ty bảo hiểm phi nhân thọ. Đặc điểm kinh doanh bảo hiểm đòi hỏi các công ty bảo hiểm phải thực hiện nghiên cứu rủi ro, thống kê tai nạn, tổn thất, xác định nguyên nhân và đề ra các biện pháp kiểm soát, ngăn ngừa, giảm thiểu rủi ro, từ đó làm giảm chi phí bồi thường của công ty, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh bảo hiểm, đồng thời mang lại hiệu quả về mặt xã hội. Vì vậy, các công ty bảo hiểm phi nhân thọ trên thế giới thường tìm kiếm những chuyên gia tài giỏi có trình độ khoa học kỹ thuật cao, tổ chức những cuộc nghiên cứu ứng dụng thực tế trợ giúp, tư vấn, hướng dẫn cho các khách hàng tham gia bảo hiểm về các biện pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro. Các công ty bảo hiểm phi nhân thọ cũng dành một khoản kinh phí đáng kể hỗ trợ xây dựng các công trình nhằm giảm thiểu rủi ro có thể xẩy ra đối với đối Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 tượng bảo hiểm, góp phần làm hạn chế các tổn thất có thể xẩy ra cho mỗi cá nhân, công ty cũng như toàn xã hội. Các công ty bảo hiểm cũng đóng vai trò là những trung gian tài chính quan trọng. Qua hoạt động bảo hiểm gốc, mỗi cá nhân, tổ chức cùng đóng góp tạo nên một quỹ chung để sử dụng khi xẩy ra tổn thất. Như vậy, công ty bảo hiểm có một nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi khá lớn. Do đặc điểm hoạt động kinh doanh bảo hiểm là có một khoảng thời gian khá dài từ khi thu được phí bảo hiểm đến khi phải thanh toán tiền bảo hiểm (đối với bảo hiểm nhân thọ) hoặc khi phải thanh toán khiếu nại nếu tổn thất xẩy ra, phần lớn nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi này sẽ được các công ty bảo hiểm sử dụng để đầu tư tài chính vào các loại hình khác nhau nhằm mục tiêu sinh lợi. Công ty bảo hiểm có thể đầu tư trực tiếp hoặc cho vay với Chính phủ, các tổ chức quốc tế hoặc các công ty, các tổ chức tài chính thông qua việc cho vay trực tiếp hoặc mua trái phiếu, tín phiếu,… do các tổ chức này phát hành. Hoạt động đầu tư này đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của nền kinh tế. - Đối với Chính phủ, các công ty bảo hiểm có đóng góp khá lớn cho ngân sách quốc gia. Với quy mô hoạt động lớn, hiệu quả cao, số tiền thuế các công ty bảo hiểm nộp cho Chính phủ là một con số không nhỏ. Đồng thời họ cũng đóng vai trò là người cho vay quan trọng đối với Chính phủ qua việc mua một lượng lớn trái phiếu chính phủ. Một số công trình kinh tế trọng điểm được đầu tư bằng vốn vay của công ty bảo hiểm. Góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế: Thông qua hoạt động đồng bảo hiểm hoặc hoạt động tái bảo hiểm giữa các nước với nhau đã góp phần mở rộng mối quan hệ kinh tế với nước ngoài. Như vậy, công ty bảo hiểm phi nhân thọ có vai trò rất to lớn đối với toàn xã hội nói chung. Họ giúp các cá nhân ổn định cuộc sống, giúp các công ty ổn định sản xuất kinh doanh khi có rủi ro xẩy ra, đóng góp vào nguồn thu của ngân sách nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong nền Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 11 kinh tế, thúc đẩy nền kinh tế hoạt động có hiệu quả và ngày càng phát triển nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. 1.1.3. Đặc điểm của bảo hiểm phi nhân thọ - Bảo hiểm phi nhân thọ là công cụ để đảm bảo bù đắp những thiệt hại tổn thất khi sự kiện bảo hiểm xẩy ra. Đây là mục đích chính và duy nhất của bảo hiểm phi nhân thọ. - Nếu sự kiện bảo hiểm không xẩy ra thì người bảo hiểm không phải trả bất cứ một khoản tiền nào hay hoàn phí cho người tham gia bảo hiểm. - Nếu sự kiện bảo hiểm xẩy ra trong thời gian bảo hiểm, người được bảo hiểm sẽ nhận được tối đa là giá trị tổn thất từ người bảo hiểm. - Thời gian bảo hiểm của nghiệp vụ bảo hiểm phi nhân thọ thường ngắn hơn rất nhiều so với các nghiệp vụ bảo hiểm nhân thọ, thông thường thời gian bảo hiểm các nghiệp vụ bảo hiểm phi nhân thọ là một năm hoặc ngắn hơn tùy vào từng hợp đồng. Chính vì thế phí của loại hình này thường đóng một lần. - Đối tượng được bảo hiểm rất đa dạng là tài sản, trách nhiệm dân sự, sức khỏe, tai nạn con người. Bên cạnh đó đối tượng của bảo hiểm phi nhân thọ có thể được sữa chữa thay thế và có thể luôn luôn duy trì tình trạng tốt và có thể xem là không đổi theo thời gian. - Trong bảo hiểm phi nhân thọ, nguyên tắc bồi thường và thế quyền được thực hiện khi sự kiện bảo hiểm xẩy ra. - Bảo hiểm phi nhân thọ là sản phẩm không mong đợi: Việc xẩy ra rủi ro gây tổn thất cho người được bảo hiểm là ngẫu nhiên và không mong muốn của cả hai bên bán và mua bảo hiểm. Nói cách khác, sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ là sản phẩm “của nhu cầu thụ động” và được xếp vào nhóm sản phẩm được bán chứ không phải được mua. - Bảo hiểm phi nhân thọ khó xác định hiệu quả kinh doanh: Do việc bồi thường chỉ diễn ra khi có rủi ro xẩy ra gây tổn thất. Trong suốt thời hạn hiệu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/