Tài liệu Quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA KIỀU QUỲNH ANH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NỮ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI, 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA KIỀU QUỲNH ANH LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NỮ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 9 34 04 03 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Hải 2. GS. TS. Phạm Văn Đức HÀ NỘI, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi. Các thông tin, số liệu của luận án được trình bày trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Việc sử dụng, trích dẫn tư liệu của một số công trình nghiên cứu đã công bố khi đưa vào luận án được thực hiện đúng theo quy định. Kết quả nghiên cứu khoa học của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào. Hà Nội, ngày 18 tháng 8 năm 2018 TÁC GIẢ LUẬN ÁN Kiều Quỳnh Anh MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 3 2.1. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 4 3. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................ 4 4. Phạm vi nghiên cứu: .............................................................................................. 5 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................... 5 5.1. Phương pháp luận ........................................................................................... 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu................................................................................. 5 6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học của luận án ......................................... 7 6.1. Câu hỏi nghiên cứu của luận án ...................................................................... 7 6.2. Giả thuyết khoa học của luận án ..................................................................... 8 6. Đóng góp mới của luận án ..................................................................................... 8 6.1. Về lý luận ........................................................................................................ 8 6.2. Về thực tiễn ..................................................................................................... 8 7. Ý nghĩa của Luận án .............................................................................................. 9 8. Cấu trúc của Luận án ............................................................................................. 9 CHƯƠNG 1 ............................................................................................................ 11 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .......... 11 1.1.Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến luận án ...................... 11 1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển nguồn nhân lực ..................11 1.1.2. Những công trình nghiên cứu quản lý nhà nước về nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ........................................................................................................ 20 1.2. Nhận xét về tổng quan tài liệu và hướng nghiên cứu tiếp theo của luận án..... 24 1.2.1. Những kết quả đạt được .........................................................................................24 1.2.2. Những khía cạnh, nội dung cần tiếp tục nghiên cứu ...............................................25 Kết luận chương 1 ................................................................................................ 27 CHƯƠNG 2 ............................................................................................................ 28 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NỮ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ................................................................... 28 2.1. Nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học và phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ............................................................................................ 28 2.1.1. Khái niệm nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ...............................................28 2.1.1.1. Nguồn nhân lực nữ..............................................................................................28 2.1.1.2. Nghiên cứu khoa học...........................................................................................30 2.1.1.3. Nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học.............................................................32 2.1.2. Phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học................................................34 2.1.3. Đặc điểm của nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ..........................................35 2.2. Sự cần thiết quản lý nhà nước về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học………. 37 2.2.1. Khái niệm & đặc điểm QLNN về phát triển NNL nữ NCKH……………………..…37 2.2.2. Tính cấp thiết của việc quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ...................................................................................................................40 2.2.3. Nội dung quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học.42 2.2.3.1. Xây dựng các chiến lược, kế hoạch, quy hoạch, chính sách, chương trình, dự án về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ..........................................................43 2.2.3.2. Xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ...................................................................................................45 2.2.3.3. QLNN về tổ chức thực hiện tuyển dụng, đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ........................................................................................................46 2.2.3.4. Kiểm tra, kiểm soát, tổng kết, đánh giá việc tổ chức, quản lý NNL nữ NCKH...51 2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ............................................................................................ 52 2.3.1. Những yếu tố chủ quan ..........................................................................................52 2.3.2. Những yếu tố khách quan .......................................................................................55 2.4. Kinh nghiệm thế giới quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam....................................... 57 2.4.1. Kinh nghiệm thế giới quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ..........................................................................................................................57 2.4.1.1. Kinh nghiệm của Mỹ ...........................................................................................58 2.4.1.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản .................................................................................64 2.4.1.3. Kinh nghiệm của Trung Quốc .............................................................................67 2.4.2. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam ...................................................................72 Kết luận chương 2 ................................................................................................ 79 CHƯƠNG 3 ............................................................................................................ 81 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NỮ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Ở VIỆT NAM .................................................... 81 3.1. Khái quát về nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học và nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ............................................................................................ 81 3.1.1. Thực trạng nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học ...................................................81 3.1.2. Thực trạng nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ..............................................84 3.2. Thực trạng thực hiện các nội dung quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam .............................................................. 89 3.2.1. Thực trạng việc xây dựng các kế hoạch, chiến lược, quy hoạch phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ....................................................................................89 3.2.2. Thực trạng công tác xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ....................... 93 3.2.3. Thực trạng về tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ........................................................................................................96 3.2.4. Thực trạng việc tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ, đào tạo, bồi dưỡng, tôn vinh nguồn nhân lực nữ NCKH và hợp tác quốc tế về phát triển NNL nữ NCKH.............................. 102 3.2.5. Thực trạng hoạt động thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật, chính sách phát triển đội ngũ cán bộ nữ nghiên cứu khoa học................................................................. 116 3.3. Đánh giá thực trạng của quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam ....................................................................... 120 3.3.1. Ưu điểm ............................................................................................................... 120 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế .................................................................. 122 3.3.2.1. Hạn chế ................................................................................................. 122 3.3.2.2. Nguyên nhân của hạn chế ...................................................................... 124 Kết luận Chương 3 ................................................................................................ 126 CHƯƠNG 4 .......................................................................................................... 128 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NỮ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Ở VIỆT NAM...128 4.1. Quan điểm và định hướng về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ..................................................................................................................... 128 4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ........................................................................................................................ 136 4.2.1 . Hoàn thiện xây dựng và ban hành chiến lược, quy hoạch phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ................................................................................................. 136 4.2.2. Hoàn thiện thể chế pháp luật, chính sách về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ................................................................................................................. 138 4.2.3. Hoàn thiện tổ chức bộ máy QLNN về phát triển NNL nữ NCKH .......................... 143 4.2.4. Đổi mới QLNN về thực hiện một số hoạt động nhằm phát triển NNL nữ NCKH .. 144 4.2.5. Thanh tra, kiểm tra, giám sát thực thi các chính sách về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ................................................................................................. 157 Kết luận Chương 4 ............................................................................................. 159 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ…………………………………………………………160 1. Kết luận.......................................................................................................... 160 2. Kiến nghị ....................................................................................................... 163 2.1. Đối với Chính phủ .................................................................................................. 163 2.2. Đối với Bộ Khoa học và Công nghệ ........................................................................ 163 2.3. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo ............................................................................. 164 2.4. Đối với các đơn vị, tổ chức nghiên cứu khoa học .................................................... 164 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ....................................................... 165 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 166 PHỤ LỤC.............................................................................................................. 180 PHỤ LỤC 1 ....................................................................................................... 180 PHỤ LỤC 2 ........................................................................................................ 185 PHỤ LỤC 3 ....................................................................................................... 192 PHỤ LỤC 4 ....................................................................................................... 196 PHỤ LỤC 5 ....................................................................................................... 201 LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học là một trong những nội dung của khoa học quản lý nói chung và khoa học quản lý hành chính nhà nước nói riêng. Công trình nghiên cứu là kết quả trong thời gian học tập, nghiên cứu của tác giả tại khoa Sau Đại học, khoa quản lý nhà nước về xã hội, thuộc Học viện Hành chính Quốc gia. Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, các thầy cô là giảng viên của Học viện, các thầy cô công tác tại khoa Sau Đại học, khoa Tổ chức và quản lý nhân sự, đặc biệt là PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Hải và GS.TS. Phạm Văn Đức, những người thầy đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, từ xây dựng đề cương, tổ chức nghiên cứu, khảo sát thực địa đến phân tích số liệu và báo cáo hoàn thành luận án. Xin cảm ơn sự quan tâm tạo điều kiện của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, các trường Đại học, các Viện nghiên cứu tại các địa phương, đội ngũ cán bộ quản lý khoa học, nghiên cứu viên và bạn đồng nghiệp đã nhiệt tình cung cấp số liệu, tham gia đóng góp ý kiến qua phiếu điều tra, trao đổi trực tiếp những nội dung của đề tài nghiên cứu. Luận án đã được triển khai nghiên cứu nghiêm túc, khoa học và bản thân tác giả đã có nhiều nỗ lực, song không tránh khỏi những thiếu sót, tôi mong nhận được những ý kiến chỉ dẫn, đóng góp của các thầy cô và bạn bè, đồng nghiệp để bổ sung, hoàn thiện luận án, góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở nước ta hiện nay. Hà Nội, ngày 30 tháng 10 năm 2017 Tác giả luận án Kiều Quỳnh Anh DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT 1. ADB Ngân hàng phát triển Châu Á (The Asian Development Bank) 2. CBQL Cán bộ quản lý 3. CBQLKH Cán bộ quản lý khoa học 4. HĐND Hội đồng nhân dân 5. NCKH Nghiên cứu khoa học 6. NNL Nguồn nhân lực 7. OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organization for Economic Co-operation and Development) 8. QLNN Quản lý nhà nước 9. UBND Ủy ban nhân dân 10. UNESCO Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa Liên hợp quốc (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) 11. UNDP Chương trình phát triển Liên hợp quốc (United Nations Development Programme) 12. VBQPPL Văn bản quy phạm pháp luật 13. WB Ngân hàng thế giới (World Bank) 14. XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Thống kê NNL nghiên cứu khoa học theo loại hình kinh tế & vị trí hoạt động…………………………………….…………...………………………….… 81 Bảng 3.2.Thống kê NNL nghiên cứu khoa học theo khu vực và vị trí hoạt động...82 Bảng 3.3.Thống kê về chất lượng NNL nghiên cứu khoa học theo trình độ và theo khu vực công tác..……………………………………………………….…….…..83 Bảng 3.4. Thống kê về quy mô, số lượng NNL nữ NCKH theo khu vực kinh tế & theo chức năng làm việc………………………..………………………….………85 Bảng 3.5. Thống kê về chất lượng NNL nữ NCKH theo khu vực kinh tế & theo trình độ chuyên môn……………………………………………………….………86 Bảng 3.6. Thống kê chất lượng NNL nữ NCKH theo khu vực hoạt động KH & theo trình độ chuyên môn……………………..………………………………….……..87 Bảng 3.7. Kết quả khảo sát về quy mô & chất lượng NNL nữ NCKH….………...88 Bảng 3.8. Kết quả khảo sát về số lượng & chất lượng của các kế hoạch chiến lược, quy hoạch phát triển NNL nữ NCKH………………………………..…………….92 Bảng 3.9. Kết quả khảo sát thực tiễn về thực trạng thể chế pháp luật về phát triển NNL nữ NCKH ………………………………………………………………..…..95 Bảng 3.10. Bậc lương & hệ số lương của các nhà KH ………………….………106 Bảng 3.11. Kết quả khảo sát về thực trạng việc thực hiện đào tạo& bồi dưỡng NNL nữ NCKH………………………………………………………….…………..…110 Bảng 3.12. Kết quả khảo sát thực trạng hoạt động thanh tra, kiểm tra & xử lý những khiếu nại tố cáo trong lĩnh vực phát triển NNL nữ NCKH……………………....119 Bảng 4.1. Kết quả khảo sát về tính cần thiết phải đổi mới hoạt động đào tạo & bồi dưỡng NNL nữ NCKH…………………………………………….…………….144 Bảng 4.2. Kết quả khảo sát về tính cần thiết của các nội dung hợp tác quốc tế trong phát triển NNL nữ NCKH……………………………..…………………………156 Bảng 4.3. Kết quả khảo sát về tính cần thiết phải đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển NNL nữ NCKH.……….…157 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Thống kê về số lượng NNL nghiên cứu khoa học theo lĩnh vực NCKH...84 Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo sát về chính sách tôn vinh đội ngũ các nhà khoa học nữ...112 Biểu đồ 4.1. Kết quả khảo sát về tính cần thiết phải hoàn thiện thể chế pháp luật liên quan đến phát triển NNL nữ NCKH………………………………………………….139 Biểu đồ 4.2. Kết quả khảo sát về tính cần thiết phải cải cách hành chính trong hoạt động NCKH……………………………………………………………………….….152 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nguồn nhân lực là một trong những nguồn lực có vai trò quan trọng nhất của một quốc gia. Đây là nguồn tài nguyên quý nhất, có giá trị nhất và là động lực quan trọng nhất của sự tăng trưởng kinh tế, văn hóa, xã hội bền vững. Vì vậy, việc xây dựng, sử dụng và phát triển nguồn nhân lực (NNL), đặc biệt là NNL có chất lượng cao là mối quan tâm của mọi nhà nước trên thế giới, nhất là trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa và kỷ nguyên kỹ thuật số. Nguồn nhân lực hay nguồn lực con người của một quốc gia bao gồm những người lao động làm việc trong tất cả các ngành, các lĩnh vực xã hội khác nhau, trong đó có lĩnh vực nghiên cứu phát triển (nghiên cứu khoa học). NNL nghiên cứu khoa học là tập hợp đội ngũ các nhà khoa học tham gia vào hoạt động sáng tạo, tìm kiếm, phát hiện ra những quy luật của tự nhiên, của xã hội; tìm tòi, phát minh, sáng chế ra những phương tiện, máy móc để từng bước làm thay đổi cuộc sống con người, cải thiện lao động, cải thiện đời sống của loài người. Sản phẩm khoa học và công nghệ được tạo ra bởi NNL khoa học. Vì vậy, nói đến khoa học và công nghệ không thể không đề cập đến NNL khoa học và công nghệ, trong đó, quan trọng nhất là NNL nghiên cứu khoa học. Có thể khẳng định những công nghệ hay các máy móc, phương tiện công cụ lao động sản xuất mới đều được hình thành từ kết quả lao động sáng tạo của những người làm công tác khoa học. Xã hội loài người đang bước vào một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ 4.0, điều này ngày càng đặt ra những yêu cầu cấp thiết đối với NNL nghiên cứu khoa học. Ở Việt Nam, phát triển khoa học và công nghệ được Đảng và Nhà nước trong những năm gần đây đặc biệt quan tâm với hàng loại các chủ trương, chính sách được xây dựng và tổ chức thực hiện. Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định:“Lấy việc phát huy nguồn lực con người là yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững”[5]. Với sự quan tâm của Đảng ủy các cấp, sự quản lý của các cơ quan nhà nước NNL nghiên cứu khoa học nói chung, NNL nữ nghiên cứu khoa học nói riêng đã có sự phát triển nhanh cả về mặt số lượng và chất lượng, đã đáp ứng được một phần nhu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn công 1 nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu ngày một cao của xã hội thì NNL nữ nghiên cứu khoa học (NCKH) của Việt Nam còn hạn chế: yếu và thiếu về chuyên môn nghiệp vụ NCKH; đội ngũ cán bộ nữ NCKH còn thiếu chuyên gia đầu ngành giỏi; cơ cấu nhân lực khoa học theo ngành nghề và lãnh thổ còn mất cân đối. Ở nhiều tổ chức NCKH, đội ngũ nữ chuyên gia đầu ngành ngày một ít đi do thiếu nguồn kế cận. Những nhà khoa học nữ có trình độ chuyên môn cao, có những công trình đăng tải trên các tạp chí khoa học có uy tín trên thế giới còn khiêm tốn hơn các nước trong khu vực và thế giới. Trình độ, kỹ năng ngoại ngữ, tin học ở nhiều nhà khoa học nữ, kể cả ở nhiều người có chức danh giáo sư và phó giáo sư, còn hạn chế. Trong thời gian qua, trên quy mô toàn cầu, ở nhiều quốc gia, việc phát triển NNL nữ đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ trên mọi phương diện: trên bình diện xã hội, phụ nữ ngày càng tham gia nhiều vào các hoạt động của xã hội; trong gia đình, người phụ nữ cũng đã nhận được sự chia sẻ, giúp đỡ và tạo điều kiện từ nam giới để phát triển và khẳng định bản thân. Những thập kỷ gần đây, hiện tượng cần ghi nhận ở nhiều quốc gia, khu vực khác nhau trên thế giới, số lượng phụ nữ nắm giữ các chức vụ chính quyền cấp cao, kể cả cấp cao nhất và bộ phận NNL nữ nghiên cứu khoa học ở các lĩnh vực khác nhau tăng lên rõ rệt như Thụy Điển “phụ nữ Thụy Điển có tất cả các quyền bình đẳng tuyệt đối như nam giới, từ giáo dục cho đến các quyền thừa kế tài sản. Hiện có ½ phụ nữ tham gia lãnh đạo trong nghị viện, chính phủ và ban lãnh đạo các địa phương” [58,tr.107]. Thực tế chứng minh, NNL nữ không thua kém nam giới, xét trên phương diện trí tuệ, năng lực và những phẩm chất khác. Như vậy, việc phát triển NNL nữ, đặc biệt NNL nữ nghiên cứu khoa học là một trong những vấn đề quan trọng hiện nay. Bởi nếu không ta sẽ đánh mất đi một nửa sức mạnh của đất nước cho phát triển kinh tế - xã hội. Đất nước đã trải qua hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, Đảng và Nhà nước đã có những đường lối, chủ trương, chính sách phát triển và sử dụng sức mạnh to lớn của NNL nữ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, để phát triển được NNL nữ nghiên cứu khoa học trong điều kiện hiện nay vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn: khắc phục hậu quả chiến tranh; điều kiện xuất phát của đất nước vốn 2 đã lạc hậu; tư tưởng “trọng nam, khinh nữ” của Nho giáo nên vấn đề phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học là một nội dung quan trọng cần được quan tâm, nghiên cứu. Hiện nay, những cơ hội và thử thách đã và đang đặt ra hơn bao giờ hết, mọi tiềm năng quốc gia phải được khai thác hợp lý, trong đó có NNL nữ, đặc biệt là NNL nữ nghiên cứu khoa học. Đất nước ta đã có những chủ trương, chính sách, pháp luật để đạt được sự bình đẳng giới và phụ nữ đã có nhiều đóng góp tích cực vào quá trình phát triển của đất nước. Song, thực tế số cán bộ nữ tham gia hoạt động NCKH đạt hiệu quả cao còn ít. Sự bình đẳng trong hoạt động NCKH giữa nam và nữ còn một khoảng cách khá xa. Điều tra của Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, tỷ lệ phụ nữ làm chủ nhiệm đề tài cấp bộ trở lên năm 2010 chiếm khoảng 10% trong tổng số đề tài từ cấp bộ trở lên của khoa học và công nghệ, trong đó phụ nữ làm chủ nhiệm đề tài cấp nhà nước chỉ chiếm 0,2% [169]. Số liệu thống kê của UNESCO và tổ chức L’OREAL trong chương trình “Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học” cho thấy, trên thế giới chỉ có 30% số sinh viên theo học các ngành khoa học là nữ giới; các nhà khoa học là nữ chỉ chiếm khoảng 25% tổng số các nhà khoa học toàn cầu và chỉ có 2,9% chủ nhân các giải Nobel là các nhà khoa học nữ. Vậy tại sao lại có sự mất cần đối trong hoạt động NCKH giữa hai giới như vậy? Và làm thế nào để khắc phục thực trạng trên, khơi dậy sức mạnh của phụ nữ trong NCKH? Đây thực sự là một bài toán đã và đang đặt ra cần phải giải quyết trong Chiến lược quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ, cụ thể hơn là vấn đề bình đẳng giới trong hoạt động nghiên cứu khoa học trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Xuất phát từ những lý do trên và từ vị trí công tác của bản thân nên tác giả đã chọn đề tài “Quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam” để làm luận án Tiến sĩ nhằm giải quyết những vấn đề có tính lý luận cũng như thực tiễn. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án có mục đích nghiên cứu là những cơ sở lý luận quản lý nhà nước (QLNN) về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học; nghiên cứu thực trạng thực 3 hiện những nội dung QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam qua đó luận án đề xuất một số giải pháp quản lý nhằm hoàn thiện công tác QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học đáp ứng yêu cầu của thực tiễn xã hội trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Thứ nhất, nghiên cứu tổng quan những tài liệu, dữ liệu, số liệu thống kê, những công trình, đề tài nghiên cứu khoa học, các bài viết trên các tạp chí chuyên ngành có liên quan đến đề tài luận án. Trên cơ sở đó, rút ra những nhận xét, đánh giá về những kết quả đạt được, những khía cạnh chưa được nghiên cứu sâu của các học giả đi trước, kế thừa những giá trị tích cực của các công trình nghiên cứu trước và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu thêm. Thứ hai, nghiên cứu và hệ thống hóa những cơ sở lý luận về QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học gồm: những khái niệm cơ bản có liên quan đến đề tài; phân tích tầm quan trọng, nội dung, nguyên tắc và những yếu tố tác động chủ yếu tới việc phát triển NNLN nghiên cứu khoa học. Thứ ba, nghiên cứu thực trạng về NNL nữ nghiên cứu khoa học; thực trạng quản lý phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở nước ta, qua đó đưa ra những đánh giá về kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và chỉ ra những nguyên nhân của những tồn tại và hạn chế trong công tác QLNN về NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam. Thứ tư, nghiên cứu những quan điểm của Đảng, chủ trương của nhà nước về phát triển NNL nữ, qua đó, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả QLNN về phát triển NNLN nghiên cứu khoa học ở Việt Nam. 3. Đối tượng nghiên cứu Luận án có đối tượng nghiên cứu là thực trạng thực hiện các nội dung QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam (các biện pháp quản lý nhà nước nhằm phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học), qua đó đề xuất phương hướng hoàn thiện hệ thống những giải pháp QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 4 4. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án nghiên cứu các nội dung QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học. - Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học từ năm 2010 đến nay. - Về không gian: Nghiên cứu phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học tại các cơ sở nghiên cứu khoa học công lậptrên phạm vi toàn lãnh thổ Việt Nam. Thực tiễn hiện nay, hoạt động nghiên cứu khoa học ở nước ta khá đa dạng và phong phú ở nhiều cơ quan, tổ chức: các viện, cơ quan nghiên cứu của các Ban Đảng; các viện nghiên cứu thuộc Bộ, ngành; các trường đại học, cao đẳng; các viện nghiên cứu thuộc các cơ quan thuộc chính phủ; các nhà máy, xí nghiệp, doanh nghiệp; các cơ quan nghiên cứu ở địa phương; các tổ chức chính trị - xã hội… 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận án được nghiên cứu dựa trên những cở sở của Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về con người, nguồn lực con người, NNL nghiên cứu khoa học, vai trò của phụ nữ, giải phóng phụ nữ và những nghiên cứu về lao động nữ đã có. Luận án kết hợp lý thuyết về hành chính và phát triển theo quan điểm lý luận - thực tiễn, hệ thống - phát triển trên cơ sở kế thừa nghiên cứu của các ngành khoa học chính trị, xã hội và nhân văn. Ngoài ra, tác giả còn gắn với thực tiễn dựa trên kết quả điều tra nghiên cứu về phát triển NNL tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. 5.2.Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tổng hợp, kế thừa các kết quả nghiên cứu lý thuyết về phát triển, chính sách phát triển, NNL, NNL nghiên cứu; các văn bản nghị quyết, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; báo cáo kết quả thực hiện các chương trình, dự án chính sách có liên quan. - Phương pháp chuyên gia: tác giả trực tiếp trao đổi, phỏng vấn và thảo luận với các nhà quản lý trong lĩnh vực hành chính, chính sách phát triển và các nhà 5 khoa học nghiên cứu về khoa học xã hội. Nghiên cứu sinh đã trao đổi, phỏng vấn, xin ý kiến 06 chuyên gia về một số vấn đề liên quan trực tiếp đến luận án: nội dung của quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực mà cụ thể là nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học; chính sách phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học ở Việt Nam hiện nay; kinh nghiệm quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực ở một số quốc gia trên thế giới… - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: sử dụng bảng hỏi lấy ý kiến đánh giá của 30 cán bộ quản lý khoa học (công chức), 270 nữ nghiên cứu viên ở 10 tổ chức, đơn vị NCKH, trong đó có 3 viện nghiên cứu và 7 trường đại học để tổng hợp, phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về NNL nữ nghiên cứu khoa học. Địa bàn khảo sát: tiếp cận theo 3 vùng trung tâm nghiên cứu, đào tạo lớn của đất nước: Bắc, Trung, Nam, lựa chọn bằng phương pháp phi xác suất với 3 thành phố: Hà Nội; Đà Nẵng, Huế và TP. Hồ Chí Minh. Số lượng các viện, trung tâm nghiên cứu khảo sát xác định là 10 đơn vị, đơn vị khảo sát được lựa chọn theo phương pháp chuyên gia, bao gồm: Thành phố Hà Nội: khảo sát 2 viện nghiên cứu và 3 trường đại học; TP. Hồ Chí Minh: khảo sát 1 viện nghiên cứu và 2 trường đại học; TP. Đà Nẵng khảo sát 01 trường đại học; Thừa Thiên Huế: 01 trường Đại học. Cụ thể: Địa phương Đơn vị khảo sát Số lượng phiếu Hà Nội Viện XHH Viện KT Việt Nam (Viện Hàn lâm KHXH VN) Viện Hóa học Viện địa chất (Viện Hàn lâm KH&CNVN) Viện Việt Nam học Viện Khoa học, PT (Đại học Quốc gia HN) Trung tâm Hán Nôm; TT Đa dạng sinh học (Đại Học Sư phạm HN) Viện Chính sách công và 30 (3 CBQLKH và 27 nữ cán bộ NCKH) 30 (3 CBQLKH và 27 nữ cán bộ NCKH) 30 (3 CBQLKH và 27 nữ cán bộ NCKH) 30 (3 CBQLKH và 27 nữ cán bộ NCKH) 30 (3 CBQLKH và 6 Thời gian thực hiện Kết quả Tháng 11/2016 30/30 Tháng 12/2016 30/30 Tháng 3/2017 30/30 Tháng 3/2017 30/30 Tháng 30/30 quản lý (Đại học Kinh tế Quốc dân) 27 nữ cán bộ 3/2017 NCKH) 30 (3 CBQLKH và Viện Môi trường và TN Tháng 27 nữ cán bộ 30/30 (ĐH Quốc gia TP. HCM) 5/2017 NCKH) 30 (3 CBQLKH và TP. Hồ Đại học Luật TP. HCM Tháng 27 nữ cán bộ 30/30 Chí Minh 5/2017 NCKH) Viện Hợp tác, Nghiên cứu 30 (3 CBQLKH và Tháng và đào tạo quốc tế 27 nữ cán bộ 30/30 5/2017 (ĐH Tôn Đức Thắng) NCKH) 30 (3 CBQLKH và TP. Đà Viện Công nghệ Quốc tế Tháng 27 nữ cán bộ 30/30 Nẵng (Đại học Đà Nẵng) 4/2017 NCKH) 30 (3 CBQLKH và Viện Công nghệ sinh học Tháng Huế 27 nữ cán bộ 30/30 (Đại học Huế) 4/2017 NCKH) - Phương pháp phân tích, đánh giá: Luận án sử dụng các phương pháp phân tích, đánh giá sau: + Phương pháp phân tích, thống kê: chủ yếu là thống kê mô tả, thống kê so sánh. Sử dụng các chỉ tiêu thống kê đánh giá chính sách. Các bảng số liệu, biểu đồ. + Phương pháp đánh giá hệ thống chính sách: dựa trên các tiêu chí cụ thể như tính đồng bộ, tính hiệu lực – hiệu quả, tính kết nối và tương tác, tính phù hợp và công bằng. Ngoài ra luận án còn sử dụng thêm các phương pháp nghiên cứu tình huống, phân tích tác động của chính sách, phương pháp đối chiếu so sánh, phương pháp nghiên cứu thực tiễn, phương pháp liên ngành của xã hội học và khoa học về giới. 6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học của luận án 6.1. Câu hỏi nghiên cứu của luận án Câu hỏi nghiên cứu chính của luận án là: Hoạt động QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam hiện nay đang được thực hiện thế nào? Cần phải làm gì để nâng cao hiệu quả QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam trong giai đoạn kế tiếp? 7 Câu hỏi nghiên cứu phụ: Những ưu điểm và hạn chế trong QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học hiện nay? Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam? 6.2. Giả thuyết khoa học của luận án Luận án có giả thuyết nghiên cứu là thực trạng hoạt động QLNN trong việc phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam đã đạt những kết quả nhất định, tuy nhiên còn những hạn chế; chất lượng NNL nữ nghiên cứu khoa học còn chưa cao, số lượng các nhà khoa học nữ đạt các giải thưởng sáng tạo trong nghiên cứu khoa học cấp nhà nước và quốc tế chưa nhiều, chất lượng NNL nữ chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn xã hội. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, nếu nghiên cứu, tìm hiểu và chỉ ra được các nguyên nhân dẫn đến những tồn tại, hạn chế trong việc phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học thì sẽ xây dựng được một hệ thống các giải pháp QLNN phù hợp khắc phục những tồn tại và hoàn thiện một số chính sách phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học thì sẽ có được đội ngũ các nhà khoa học nữ đông đảo về số lượng, mạnh về chất lượng đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế. 7. Đóng góp mới của luận án 7.1. Về lý luận Luận án sẽ góp phần làm sâu sắc hơn những cơ sở lý luận QLNN về NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam. Nghiên cứu và làm sáng tỏ nội hàm của QLNN đối với phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học bao gồm: các khái niệm liên quan, chủ thể và đối tượng quản lý NNL nữ nghiên cứu khoa học; các nội dung QLNN về NNL nữ nghiên cứu khoa học và những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam hiện nay. 7.2. Về thực tiễn Trên cơ sở nghiên cứu những tài liệu thứ cấp và thực tiễn tiến hành điều tra, khảo sát, phỏng vấn sâu các chuyên gia về thực trạng NNL nữ nghiên cứu khoa học, luận án sẽ cung cấp đầy đủ các số liệu, dữ liệu về tình hình đội ngũ cán bộ nữ NCKH ở Việt Nam. Những điểm mạnh và hạn chế của đội ngũ cán bộ nữ NCKH ở Việt Nam hiện nay. 8 Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ cung cấp cho độc giả, những nhà quản lý một bức tranh tổng quan tình hình QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở nước ta bao gồm những thực trạng thực hiện các nội dung quản lý, những kết quả đạt được và những tồn tại hạn chế cũng như những nguyên nhân dẫn đến những kết quả đó trong QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam. Dựa trên những cơ sở nghiên cứu lý luận và điều tra nghiên cứu thực tiễn; trên cơ sở nghiên cứu những quan điểm, tư tưởng của Đảng, định hướng phát triển NNL của nhà nước và những xu thế phát triển NNL xã hội quốc tế hiện nay, luận án đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả QLNN về phát triển NNL nữ, góp phần nâng cao chất lượng NNL của đất nước trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nền kinh tế tri thức ở Việt Nam. 8. Ý nghĩa của Luận án Việc nghiên cứu thành công luận án sẽ làm rõ hơn lý luận và thực tiễn QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam; trên cơ sở tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản pháp luật về giới, nhân lực nghiên cứu khoa học, nhân lực nữ nghiên cứu khoa học để thấy được thực trạng những ưu điểm, hạn chế và bất cập, chỉ ra được nguyên nhân chủ quan và khách quan để đề xuất các giải pháp tăng cường QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học. Luận án có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả QLNN về phát triển NNL nghiên cứu khoa học, nâng cao chất lượng NNL xã hội phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, hoạch định chính sách để xây dựng và thực hiện chính sách phát triển NNL nghiên cứu khoa học nói chung và phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học nói riêng ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Hệ thống lý luận và thực tiễn của luận án cũng có ý nghĩa thiết thực trong nghiên cứu giảng dạy chuyên đề QLNN về phát triển NNL nữ nghiên cứu khoa học tại Học Viện Hành chính Quốc gia. 9. Cấu trúc của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án được chia thành 4 chương: 9