Tài liệu Quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thị trấn hiệp phước nhơn trạch, tỉnh đồng nai

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRƯƠNG VĂN DŨNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN THỊ TRẤN HIỆP PHƯỚC, HUYỆN NHƠN TRẠCH, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRƯƠNG VĂN DŨNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN THỊ TRẤN HIỆP PHƯỚC, HUYỆN NHƠN TRẠCH, TỈNH ĐỒNG NAI Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN CHIẾN THẮNG HÀ NỘI, năm 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.Các số liệu nêu trong luận văn này là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trương Văn Dũng LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô, bạn học và đồng nghiệp. Nhân dịp này cho tôi được gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo tham gia giảng dạy, công tác tại Học viện Khoa học xã hội – nơi tôi đã học tập; cảm ơn các bạn bè và đồng nghiệp, những người đã cung cấp nhiều số liệu cho tôi. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành của mình tới thầy giáo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Chiến Thắng đã tận tình hướng dẫn khoa học, giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thiện Luận văn này. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trương Văn Dũng MỤC LỤC MỞ ĐẦU..........................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 7 1.1. Một số khái niệm về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước.....................7 1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước........................................................ 7 1.1.2. Khái niệm thu ngân sách nhà nước.................................................. 7 1.1.3. Khái niệm chi ngân sách nhà nước.................................................. 8 1.1.4. Chức năng của ngân sách nhà nước.................................................8 1.1.5. Ngân sách cấp cơ sở và vai trò của ngân sách cấp cơ sở................9 1.1.6. Quản lý ngân sách cấp thị trấn.......................................................10 1.2. Vai trò của quản lý ngân sách nhà nước...............................................11 1.2.1. Khái niệm quản lý thu ngân sách nhà nước................................... 11 1.2.2. Khái niệm quản lý chi ngân sách nhà nước....................................11 1.2.3. Vai trò của quản lý thu, chi ngân sách nhà nước...........................11 1.3. Nội dung quản lý thu, chi ngân sách nhà nước.....................................15 1.3.1. Nội dung quản lý thu, chi ngân sách cấp cơ sở..............................15 1.3.2. Thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, thi đua khen thưởng...............21 1.4. Hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước và các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước........................................................................22 1.4.1. Hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách nhà Nhà nước.......................22 1.4.2. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý Ngân sách Nhà nước.......23 1.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước . 27 1.5.1. Nhân tố khách quan........................................................................27 1.5.2. Nhân tố chủ quan............................................................................28 1.6. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách ở một số địa phương và bài học kinh nghiệm................................................................................28 1.6.1. Kinh nghiệm quản lý Ngân sách Nhà nướ ở một số địa phương....28 1.6.2. Một số kinh nghiệm rút ra cho Thị trấn Hiệp Phước, Huyện Nhơn Trạch.........................................................................................................30 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THỊ TRẤN HIỆP PHƯỚC, HUYỆN NHƠN TRẠCH..............................32 2.1. Tổng quan về tình hình kinh tế - xã hội của thị Trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch..................................................................................................32 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên...........................................................................32 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội................................................................32 2.1.3. Tổ chức của thị trấn Hiêp Phước................................................... 36 2.2. Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch..................................................................................................37 2.2.1. Kết quả thu ngân sách nhà nước ở thị trấn Hiêp Phước, huyện Nhơn Trạch Thị Trấn Hiệp Phước luôn tăng cường công tác phối hợp thu và ủy nhiệm thu ngân sách nhà nước bằng tiền mặt, góp phần tập trung nhanh nguồn thu, thanh toán chi trả kịp thời cho Ngân sách Nhà nướ, hỗ trợ người nộp thuế, đảm bảo an toàn, hiệu quả trong quản lý ngân quỹ nhà nước và hạn chế tối đa việc sử dụng tiền mặt trong hoạt động giao dịch với Kho bạc Nhà nước huyện Nhơn Trạch....................................... 37 2.2.2. Hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước..................................... 45 2.2.3. Hiệu quả quản lý các biện pháp cân đối Ngân sách Nhà nướ.......55 2.2.4. Hiệu quả thực hiện chu trình ngân sách.........................................55 2.2.5. Hiệu quả thực hiện thanh tra, kiểm tra, thi đua khen thưởng........59 2.3. Đánh giá thực trạng hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại thị trấn Hiệp Phước.................................................................................................. 60 2.3.1. Kết quả đạt được về hiệu quả quản lý thu, chi Ngân sách Nhà nước 60 2.3.2. Những hạn chế trong quản lý ngân sách Nhà nước ở thị trấn Hiệp Phước........................................................................................................62 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế quản lý Ngân sách Nhà nước ở thị trấn Hiệp Phước....................................................................................... 66 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THỊ TRÂN HIỆP PHƯỚC, HUYỆN NHƠN TRẠCH..........................................................................................................70 3.1. Định hướng, mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại thị trấn Hiệp Phước.................................................................................70 3.1.1. Mục tiêu phát triển kinh tế của thị trấn Hiệp Phước......................70 3.1.2. Định hướng mục tiêu quản lý ngân sách trong giai đoạn tới.........71 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại thị trấn Hiệp Phước........................................................................................... 72 3.2.1. Nhóm giải pháp về thực hiện nghiêm túc và thực chất công khai tài chính......................................................................................................... 73 3.2.2. Nhóm giải pháp về nâng cao chất lượng công tác kiểm soát chi ngân sách của thị trấn Hiệp Phước..........................................................73 3.2.3. Nhóm giải pháp về xây dựng, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ công chức làm công tác quản lý Ngân sách Nhà nước.............................74 3.2.4. Nhóm giải pháp về tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy và sự điều hành của Uỷ ban nhân dân thị trấn Hiệp Phước đối với quản lý ngân sách Nhà nước...................................................................................................75 3.2.5. Nhóm giải pháp tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa cơ quan trong công tác quản lý ngân sách.............................................................75 3.3. Một số kiến nghị................................................................................... 76 3.3.1. Đối với Trung ương........................................................................76 3.3.2. Đối với tỉnh Đồng Nai và huyện Nhơn Trạch.................................76 KẾT LUẬN....................................................................................................78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHYT Bảo hiểm y tế ĐVSD Đơn vị sử dụng GTNT Giao thông nông thôn HĐND Hội đồng nhân dân HL Hương lộ KBNN Kho bạc nhà nước KT–XH Kinh tế - xã hội NS Ngân sách NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước THCS Trung học cơ sở TTHC Thủ tục hành chính UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa XDCB Xây dựng cơ bản DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Thực hiện thu NSNN với dự toán thu NSNN trên địa bàn thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch giai đoạn 2015-2019................................... 38 Bảng 2.2. Quyết toán thu ngân sách thị trấn Hiêp Phước, huyện Nhơn Trạch từ 2015-2019...................................................................................................39 Bảng 2.3. Tỷ lệ tăng, giảm của các nguồn thu chủ yếu so với tổng thu ngân sách huyện giai đoạn 2015-2019.....................................................................42 Bảng 2.4. Chi ngân sách thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch giai đoạn 2015 – 2019.....................................................................................................46 Bảng 2.5. Chi đầu tư XDCB từ năm 2015 – 2019..........................................47 Bảng 2.6. Tổng hợp chi thường xuyên NS thị trấn Hiệp Phước 2015-2019 .. 49 Bảng 2.7. Cân đối thu – chi và xử lý kết dư ngân sách địa phương...............55 Bảng 2.8. Thực hiện dự toán thu ngân sách nhà nước....................................56 Bảng 2.9. Thực hiện dự toán chi ngân sách nhà nước....................................57 Hình 2.1. Tình hình thu ngân sách nhà nước năm 2015 -2018......................41 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm qua, thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế - xã hội, nguồn thu ngân sách ngày càng tăng không những đảm bảo được những yêu cầu chi thiết yếu quản lý nhà nước mà còn dành một khoản đáng kể cho đầu tư phát triển. Vai trò của địa phương trong quản lý thu, chi ngân sách là rất quan trọng, thị trấn Hiêp Phước, huyện Nhơn Trạch luôn chủ động đẩy mạnh phát triển chiến lược điện tử, hoàn thiện tổ chức bộ máy theo mô hình mới và luôn hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao. Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch có sự liên kết, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để thực hiện thu ngân sách đủ và kịp thời các khoản thu vào ngân sách nhà nước, nhằm đẩy mạnh công tác cải cách hành chính, góp phần vào việc tăng cường thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế, phù hợp với thông lệ quốc tế, phối hợp theo dõi sát sao việc tổ chức thực hiện các khoản thu, chi ngân sách kịp thời và điều tiết ngân sách chính xác, đúng quy định. Thực hiện tốt nhiệm vụ kiểm soát thu, chi ngân sách nhà nước, chấp hành nghiêm túc kỹ cương, kỹ luật quản lý, kiểm soát thu, chi gắn với thực hiện tiết kiệm, chống lãng phí, tham nhũng. Thị Trấn Hiệp Phước Huyện Nhơn Trạch luôn bám sát những chỉ đạo, quy định hướng dẫn của cấp trên trong thực hiện quản lý NSNN, chủ động trong việc phản ánh, kiến nghị, báo cáo cơ quan có thẩm quyền tháo gỡ vướng mắc trong quá trình thực hiện các khoản chi. Đảm bảo an toàn tuyệt đối tiền và tài sản nhà nước mà các đơn vị được giao quản lý, phục vụ kịp thời cho các cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương trong lập dự toán, thực hiện, kiểm tra và quyết toán. Tuy nhiên, hiện nay công tác quản lý ngân sách nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch vẫn còn nhiều khiếm khuyết, hạn chế. Thu 1 ngân sách vẫn chưa bao quát các nguồn thu trên địa bàn, vẫn còn tình trạng thất thu, nợ quá hạn, nợ khó đòi vẫn còn. Hiệu quả các khoản chi ngân sách còn thấp, chi đầu tư còn dàn trãi, thiếu tập trung dẫn đến hiệu quả đầu tư còn thấp, gây lãng phí, chi thường xuyên còn vượt dự toán và vẫn còn tình trạng thất thoát lãng phí xảy ra trên địa bàn thị trấn Hiệp Phước. Vì vậy, việc tăng cường quản lý ngân sách nhà nước có hiệu quả chính là một trong những yếu tố có tính quyết định để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch trong giai đoạn tới. Đó cũng là lý do tác giả chọn nghiên cứu đề tài “Quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thị trấn Hiệp Phước Nhơn Trạch, Tỉnh Đồng Nai” làm luận văn tốt nghiệp chương trình thạc sỹ quản lý kinh tế. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Ở Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về quản lý NSNN tiếp cận dưới những góc độ và mức độ khác nhau được đăng tải trên các sách, báo, đề tài khoa học, tạp chí kinh tế. Trong số các công trình nghiên cứu có liên quan đến quản lý NSNN mà chúng tôi đã tham khảo được có thể kể đến những công trình tiêu biểu sau: - Lê Thị Thu Hằng (2018) với đề tài “ Nâng cao hiệu quả chi ngân sách ở huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre”. Nghiên cứu này tập trung phân tích, đánh giá thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả chi ngân sách cấp huyện tại huyện Giồng Trôm. - Bùi Thị Quỳnh Thơ (2013) với đề tài “Hoàn thiện quản lý chi ngân sách Nhà nước (NSNN) tỉnh Hà Tĩnh”. Nghiên cứu này phân tích về thực trạng quản lý chi NSNN tỉnh Hà Tĩnh, làm rõ các vấn đề phát sinh trong quản lý các khoản chi thường xuyên cũng như chi đầu tư phát triển cũng như vấn đề vấn đề kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua thị trấn Hiệp Phước. Từ đó cho thấy được các điểm mạnh, điểm yếu trong từng khâu của chu trình quản 2 lý chi NSNN trên địa bàn tỉnh hà Tĩnh, đồng thời chỉ rõ các nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến hạn chế trong quản chi NSNN, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chi NSNN, như thực hiện hệ thống định mức phân bổ, áp dụng quy trình lập dự toán và phân bổ ngân sách trên cơ sở khuôn khổ chi tiêu trung hạn (MTEF) hướng theo kết quả đầu ra và các giải pháp khác như xây dựng mội trường pháp lý, cải cách hành chính công, cải cách tài chính công , đào tạo cán bộ quản lý cũng được đề cập tới. - Nguyễn Thị Ánh Xuân và Phạm Xuân Viễn (2016) “Giải pháp nâng cao quản lý ngân sách nhà nước tại TP. Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp – Tạp chí Tài chính. Thông qua việc nghiên cứu thực trạng về quản lý ngân sách nhà nước tại TP. Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp, nghiên cứu này đánh gái kết quả thu, chi ngân sách trên địa bàn Thành phố. Đồng thời, đề xuất các giải pháp thu chi, quản lý kiểm tra giám sát, cân đối ngân sách, quyết toán ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát, quản lý chặt chẽ ngân sách nhà nước, qua đó tạo điều kiẹnđể ngân sách nhà nước thực hiện tốt chức năng của mình góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững và giải quyết hiệu quả những vấn đề an sinh xã hội của địa phương. - Phạm Thị Xuân Hà (2012) “Nâng cao hiệu quả quản lý Ngân sách Nhà nước cấp Quận, tại Quận 6, Thành Phố Hồ Chí Minh đến năm 2015”. Tác giả nghiên cứu mối quan hệ biện chứng giữa quản lý ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, phân tích các hạn chế, đưa ra giải pháp nằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp quận trong thời gian tới. Các nghiên cứu trên chủ yếu phân nghiên cứu một vấn đề thu hoặc chi ngân sách nhà nước ở các địa phương, rất ít công trình nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nước ở cấp cơ sở. Bên cạnh đó, vấn đề thu chi ngân sách tại thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch chưa được nghiên cứu để làm cơ sở hoạch định chính sách ở địa phương. 3 3. Mục tiêu của đề tài 3.1. Mục tiêu tổng quát Đề tài đánh giá hiệu quả công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai 3.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về các chi tiêu đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước. - Đánh giá thực trạng hiệu quả quản lý thu, chi tại Thị trấn Hiệp Phước Nhơn Trạch giai đoạn 2015 – 2019. - Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước Nhơn Trạch trong thời gian tới. 3.3. Câu hỏi nghiên cứu - Hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước là gì? Các chỉ tiêu nào để đánh giá hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách nhà nước? - Thực trạng hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai thời gian qua như thế nào? - Cần những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Hiệu quả quản lý thu, chi Ngân sách nhà nước huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 4 + Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Nội dung nghiên cứu của đề tài tập trung phân tích, đánh giá hiệu quả công tác quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước ở thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. + Về không gian: Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu chủ yếu công tác quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. + Về thời gian: Đánh giá thực trạng hiệu quả quản lý thu, chi Ngân sách nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý giai đoạn 2020 – 2025. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập số liệu Số liệu thứ cấp: Sử dụng chủ yếu là số liệu thứ cập được thu nhập từ các nguồn tài liệu, các báo cáo của Phòng Tài chính kế hoạch huyện Nhơn Trạch, Thị trấn Hiệp Phước Nhơn Trạch và Chi cụ Thuế Nhơn Trạch giai đoạn 2015-2019. 5.2. Phương pháp phân tích, xử lý số liệu - Phương pháp thống kê: Đề tài sử dụng các số liệu thống kê thích hợp để phục vụ cho việc phân tích các hoạt động quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước và hiệu quả của nó mang lại qua từng năm. - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Trên cơ sở đánh gái thực trạng hoạt động quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, luận văn sẽ đưa ra những đánh giá chung có tính khái quát về toàn bộ hoạt động quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa khoa học 5 Góp phần làm rõ thêm về cơ sở lý luận về chính sách công, về chính sách chi NSNN, chi NSĐP. Là cơ sở khoa học và thực tiễn để tham khảo trong thực thi chính sách chi ngân sách ở các địa phương khác hiệu quả và đúng luật định. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng thực thi chính sách chi NSĐP tại thị trấn Hiệp Phước, kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cho lãnh đạo của Phòng Tài chính-Kế hoạch, các cơ quan, ban ngành của thị trấn Hiệp Phước đánh giá chính xác hơn thực trạng, xác định được những yếu tố cần được cải thiện đối với chính sách chi NSĐP trên địa bàn tại thời điểm nghiên cứu. Qua đó, đề tài đề xuất một số giải pháp và kiến nghị cụ thể đối với lãnh đạo Phòng Tài chính-Kế hoạch, các cơ quan chức năng để nâng cao hiệu quả việc thực thi chính sách chi NSĐP tại thị trấn Hiêp Phước giai đoạn kế tiếp, là kênh thông tin để giúp cho các nhà lãnh đạo, quản lý địa phương ứng dụng vào thực tiễn quản lý chi ngân sách địa phương tốt hơn. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục nội dung luận văn được chia thành 03 chương Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách Nhà nước Chương 2: Thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước tại Thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch. 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1.1. Một số khái niệm về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước 1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước - Từ “ngân sách” được dịch ra từ thuật ngữ “budget” một từ tiếng Anh - Theo Từ điển tiếng Việt thông dụng định nghĩa: “Ngân sách: tổng số thu và chi của một đơn vị trong một thời gian nhất định”. - Luật Ngân sách Nhà nước Việt Nam được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 9, Luật NSNN số 83/2015/QH13 ngày 25/6/2015 định nghĩa: “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.” - Ngân sách nhà nước Việt Nam gồm: Ngân sách nhà nước Trung Ương và Ngân sách nhà nước địa phương. - Ngân sách nhà nước địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chánh các cấp có HĐND và UBND, phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nước ta hiện nay NSĐP bao gồm: ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh), ngân sách cấp huyện, quận thị xã, thành phố thuộc tỉnh ( gọi chung là ngân sách cấp huyện) và ngân sách cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). 1.1.2. Khái niệm thu ngân sách nhà nước - Để có kinh phí cho mọi hoạt động của mình, Nhà nước đã đặt ra các khoản thu (thuế, phí, lệ phí) do mọi công dân đóng góp để hình thành nên quỹ tiền tệ của mình. Thực chất, thu NSNN là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình để tập trung nguồn tài chính quốc gia hình thành quỹ NSNN nhằm thõa mãn các nhu cầu của Nhà nước. 7 - Thu NSNN bao gồm rất nhiều loại, ngoài các khoản thu chính từ thuế, phí, lệ phí; còn có khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước; các khoản đóng góp của cac tổ chức và các nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. 1.1.3. Khái niệm chi ngân sách nhà nước - Chi NSNN là quá trình phân phối và sử dũng quỹ NSNN theo nguyên tắc nhất định cho việc thực hiện các chúc năng, nhiệm vụ Nhà nước. - Để phản ánh đầy đủ các tác động một quyết định của Chính phủ đến toàn bộ nền kinh tế quốc dân, người ta thường sử dụng chi tiêu công. Theo đó chi tiêu công là tổng thể các khoản chi tiêu của chính quyền Trung ương, chính quyền địa phương, các doanh nghiệp nhà nước và của toàn dân khi cùng trang trải kinh phí cho các hoạt động do Chính phủ quản lý. Tuy nghiên do nhiều khó khăn trong việc ước tính chi phí xã hội đối với các quyết định của Chính phủ nên người ta thường sử dụng chi tiêu công theo nghĩa hẹp đó là chi NSNN - Quyền quyết định chi NSNN do Nhà nước (Quốc hội, Chính phủ hay cơ quan công quyền được ủy quyền) quyết định, - Chi NSNN không mang tính lợi nhuận, chú trọng đến lợi ích cộng đồng, lợi ích KT-XH. 1.1.4. Chức năng của ngân sách nhà nước - Chức năng phân phối NSNN: Nhà nước sử dụng các biện pháp bắt buộc thành phần trong xã hội cung cấp cho Nhà nước các nguồn lực tài chính cần thiết. Bên cạnh đó một NSNN vững mạnh phải thể hiện được việc phân phối và quản lý chi hợp lý, hiệu quả. - Chức năng giám đốc: giám đốc quá trình thu và thực hiện các khoản chi. Theo dõi các phát sinh và các nhân tố ảnh hưởng đến nguồn thu để kịp thời chỉnh các khoản thu hợp lý nhằm khai thác tốt các nguồn thu trong từng giai đoạn, từ đó có những giải pháp thực hiện tốt thu, chi 8 1.1.5. Ngân sách cấp cơ sở và vai trò của ngân sách cấp cơ sở - Ngân sách cấp cơ sở là một cấp ngân sách thực hiện vai trò, chức năng nhiệm của NSNN trên phạm vi địa bàn cơ sở, Ngân sách cấp cơ sở bao gồm tất cả hoạt động thu, chi ngân sách gắn liền với nhiệm vụ của chính quyền xã, thị trấn. - Ngân sách cấp cơ sở mang bản chất của NSNN, là mối quan hệ giữa ngân sách cơ sở với các đơn vị, cá nhân trên địa bàn trong quá trình phân bổm sử dụng các nguồn lực tài chính của huyện trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực tài chính của xã, thị trấn. Mối quan hệ đó phải được điều chỉnh, điều tiết sao cho phù hợp mục tiêu phát triển KT-XH của địa phương. Đặc điểm của NSNN cấp cơ sở - Theo luật NSNN hiện hành, ngân sách cấp thị trấn là một cấp ngân sách hoàn chỉnh với nguồn thu và nhiệm vụ chi được quy định cụ thể nhằm đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của cấp mình. Khả năng tự cân đối của NS cấp thị trấn hoàn toàn phụ thuộc vào việc phân cấp nguồn thu, phân cấp nhiệm vụ chi của huyện đối với thị trấn cũng như tỷ lệ điều tiết ngân sách giữa NS Tỉnh và NS cấp huyện, ngân sách cấp xã. - Cấp thị trấn không phải là cấp có thể ban hành các chính sách, chế độ và thu, chi ngân sách nên nội dung thu, chi của ngân sách do tỉnh quyết định, vì vậy trong thực tiễn dễ phát sinh mâu thuẫn giữa nhiệm vụ phát triển KTXH ở địa phương cũng như những nhiệm vụ chi thực tế phát sinh với cân đối ngân sách đã được ổn định (với thời gian từ 3-5 năm theo luật Ngân sách quy định). Điều này đặt ra yêu cầu là các cơ quan hoạch định chính sách, xây dựng chính sách chế độ thu, chi ngân sách, tham mưu việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và tỷ lệ điều tiết cho ngân sách cấp huyện phải xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn để tham mưu cơ quan có thẩm quyền của tỉnh quyết định, tránh yếu tố cảm tính, thiếu cơ sở khoa học. 9 Vai trò ngân sách nhà nước địa phương - Ngân sách cấp thị trấn là nguồn tài chính quan trọng góp phần duy trì hoạt động của bộ máy chính quyền thị trấn trong việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ của mình - Ngân sách có vai trò quan trọng trong việc kích thích sự tăng trưởng kinh tế trên địa bàn thị trấn, đảm bảo sự phát triển KT-XH ổn định trên địa bàn. - Ngân sách thị trấn còn đóng vai trò là cầu nối quan trọng giữa ngân sách huyện, tỉnh và ngân sách xã trong việc tạo dựng kết cấu hạ tầng nông thôn mới, nhất là tiến trình cả nước thực hiện CNH, HĐH đồng thời tác động sâu sắc đến đời sống KT- XH của từng đơn vị phụ thuộc trong địa phương. - Ngân sách cấp thị trấn có vai trò đảm bảo ổn định QP-AN; thúc đẩy phát triển KT-XH, bù đắp những khuyết điểm của thị trường, đảm bảo công bằng xã hội. 1.1.6. Quản lý ngân sách cấp thị trấn - Cũng như quản lý NSNN nói chung, quản lý ngân sách cấp thị trấn là hoạt động của các chủ thể quản lý ngân sách cấp thị trấn thông qua việc sử dụng có chủ định các phương pháp quản lý và các công cụ quản lý để tác động và điều khiển hoạt động ngân sách nhằm đạt được mục tiêu đã định trong phạm vi của ngân sách địa phương. - Theo đó, chủ thể quản lý ngân sách cấp thị trấn là UBND thị trấn, Chi cục thuế huyện, KBNN huyện và các cơ quan nhà nước có liên quan được giao nhiệm vụ thực hiện các hoạt động tạo lập, sử dụng NSNN cấp huyện.Trong đó KBNN có nhiệm vụ quản lý quỹ NSNN, thực hiện các giao dịch thu chi và thực hiện công tác kế toán nhà nước. Đối tượng của quản lý NSNN là các hoạt động thu, chi NSNN trong phạm vi thị trấn. 10 1.2. Vai trò của quản lý ngân sách nhà nước 1.2.1. Khái niệm quản lý thu ngân sách nhà nước - Quản lý thu NSNN là quản lý quá trình lập kế hoạch tổ chức, điều hành hoạt động thu các khoản đóng góp vào NSNN. Quản lý thu NSNN tập trung vào một số vấn đề chủ yếu như: Xác lập hệ thống chính sách thu, lập kế hoạch thu và biện pháp thu, thực hiện quy trình thu, tổ chức bộ máy thu phù hợp. - Trong nền kinh tế thị trường, thuế là khoản thu chủ yếu của ngân sách, tức là đại bộ phận thu nhập của NSNN được hình thành từ thuế. Vì vây, quản lý thuế là nội dung quan trọng nhất của quản lý thu NSNN. 1.2.2. Khái niệm quản lý chi ngân sách nhà nước - Quản lý chi NSNN là quá trình phân phối lại quỹ tiền tệ tập trung một cách có hiệu quả nhằm thực hiện chức năng của nhà nước trên cơ sở sử dụng hệ thống chính sách, pháp luật. Chi ngân sách mới thể hiện ở khâu phân bổ ngân sách còn hiệu quả sử dụng ngân sách như thế nào thì phải thông qua các biện phá quản lý. Tức là quản lý ngân sách sẽ quyết định hiệu quả sử dụng vốn ngân sách. - Quản lý chi NNSNN là quản lý quá trình sử dụng các nguồn vốn chi tiêu của nhà nước từ khâu lập kế hoạch đến khâu sử dụng ngân sách sao cho chi thật tiết kiệm và hiệu quả, phù hợp với yêu cầu thực tế của địa phương nhằm đáp ứng các mục tiêu KT-XH. 1.2.3. Vai trò của quản lý thu, chi ngân sách nhà nước - Những năm gần đây, vai trò của hệ thống KBNN trong lĩnh vực quản lý, điều hành ngân sách nhà nước ngày càng được nâng lên, - Những kết quả tích cực trong cải cách hiện đại hóa hệ thống KBNN trong những năm qua đã góp phần quan trọng vào thành tích chung của ngành Tài chính, góp phần quản lý, điều hành NSNN ngày càng hiệu quả. 11