Tài liệu Quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng thương mại cổ phần nhà nước trên địa bàn tỉnh phú thọ​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ THỊ KIM CÚC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ THỊ KIM CÚC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ Ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ TỐ QUYÊN THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chưa công bố tại bất cứ nơi nào. Mọi số liệu sử dụng trong luận văn này là những thông tin xác thực. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Thái Nguyên, ngày 28 tháng 06 năm 2018 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lê Thị Kim Cúc ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Ban giám hiệu, các thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên, Phòng Đào tạo đã tạo điều kiện tốt cho tôi trong suốt thời gian học tập tại đây. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, các phòng ban, cùng các cán bộ công nhân viên tại các Ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã dành những điều kiện tốt nhất để tôi có thể học tập và hoàn thành luận văn Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS Nguyễn Thị Tố Uyên, người đã giúp tôi có phương pháp nghiên cứu đúng đắn, nhìn nhận vấn đề một cách khoa học, lôgíc và tận tình giúp đỡ tôi về mọi mặt để hoàn thành luận văn. Cuối cùng, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến gia đình và các đồng nghiệp đã luôn chia sẻ, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thiện luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 16 tháng 05 năm 2018 Tác giả Lê Thị Kim Cúc iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 3 1.4. Những đóng góp mới của luận văn ............................................................ 4 1.5. Kết cấu của luận văn .................................................................................. 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động huy động vốn của NHTM ................. 5 1.1.1. Ngân hàng thương mại và các hoạt động cơ bản của NHTM................. 5 1.1.2. Hoạt động huy động vốn và thước đo hoạt động huy động vốn của ngân hàng thương mại ................................................................................ 7 1.1.3. Quản lý hoạt động huy động vốn của ngân hàng thương mại .............. 16 1.1.4. Nội dung của quản lý hoạt động huy động vốn của các NHTM .......... 18 1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động huy động vốn .............. 24 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý hoạt động huy động vốn của NHTM ............ 31 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý huy động vốn của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bưu điện Liên Việt ........................................................................... 31 1.2.2. Kinh nghiệm của Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việtn Nam - Chi nhánh Thái Nguyên ....................................................................... 33 1.2.3. Bài học kinh nghiệm về quản lý hoạt động huy động vốn của NHTM rút ra cho các NHTM trên địa bàn tỉnh Phú Thọ................................ 34 iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 36 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 36 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 36 2.2.1. Phương pháp tiếp cận ............................................................................ 36 2.2.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ..................................................... 37 2.2.3. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 37 2.2.4. Phương pháp tổng hợp, và xử lý thông tin ............................................ 38 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 40 Chương 3. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI CÁC NGÂN HÀNG TMCP NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ .............. 43 3.1. Khái quát về các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..... 43 3.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Phú Thọ ................................................ 43 3.1.2. Khái quát về các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................... 44 3.1.3. Khái quát về các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và kết quả đạt được trong 03 năm từ tháng 01/2015 đến hết tháng 12/2017 .................................................................................................. 44 3.2. Thực trạng huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....................................................................................... 48 3.2.1. Quy mô nguồn vốn và tốc độ tăng trưởng của nguồn vốn .................... 48 3.3. Thực trạng quản lý hoạt động huy động vốn của các NHTM cổ phần trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....................................................................... 66 3.3.1. Cơ chế điều hành và qui trình nghiệp vụ quản lý huy động vốn .......... 66 3.3.2. Quản lý và điều hành hoạt động huy động vốn .................................... 67 3.3.3. Thực trạng lập kế hoạch huy động vốn ................................................. 69 3.3.4. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch huy động vốn .......................... 71 3.3.5. Thực trạng kiểm soát kế hoạch huy động vốn ...................................... 73 3.3.6. Thực trạng xác định hệ thống chính sách Marketing bổ trợ để thu hút lượng vốn huy động ................................................................................... 75 v 3.4. Đánh giá quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 .............................. 81 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 81 3.4.2. Những mặt còn hạn chế và nguyên nhân .............................................. 84 Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHÍNH SÁCH NHẰM NÂNG CAO CÔNG TÁC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI CÁC NGÂN HÀNG TMCP NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ THỜI GIAN TỚI ............................................................ 91 4.1. Định hướng trong quản lý hoạt động huy động vốn tại Các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ thời gian tới ....................... 91 4.1.1. Dự báo các yếu tố tác động đến hoạt động huy động vốn .................... 91 4.1.2. Dự báo nhu cầu về vốn tín dụng đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội những năm tới ................................................................................... 92 4.1.3. Mục tiêu cụ thể về huy động vốn .......................................................... 93 4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ thời gian tới ....................... 96 4.2.1. Xây dựng định hướng và kế hoạch cụ thể về công tác huy động vốn cho từng giai đoạn .................................................................................... 96 4.2.2. Hoàn thiện lập kế hoạch quản lý huy động vốn .................................... 99 4.2.3. Hoàn thiện về kiểm soát quản lý huy động vốn .................................. 104 4.2.4. Hoàn thiện bộ máy quản lý huy động vốn ......................................... 106 4.2.5. Đẩy mạnh chiến lược maketing trong ngân hàng ............................... 108 4.2.6. Không ngừng nâng cao các tiện ích về công nghệ ngân hàng ............ 109 4.2.7. Chú trọng công tác quản trị rủi ro, kiểm tra kiểm soát nội bộ ............ 110 4.2.8. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ nguồn nhân lực ....................... 111 4.3. Một số kiến nghị..................................................................................... 113 4.3.1. Kiến nghị với NHNN .......................................................................... 113 4.3.2. Kiến nghị với các Ngân hàng .............................................................. 115 KẾT LUẬN .................................................................................................. 116 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 118 vi DANH MỤC VIẾT TẮT ASEAN : Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ATM : Máy rút tiền tự động BIDV : Ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển Việt Nam CBNV : Cán bộ, nhân viên CPTPP : Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương DN : Doanh nghiệp KH : Khách hàng NH : Ngân hàng NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại TCTD : Tổ chức tín dụng TMCP : Thương mại cổ phần Vietcombank : Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam Vietinbank Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam : vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Mô hình phân tích SWOT .......................................................... 40 Bảng 3.2. Kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Vietcombank Phú Thọ giai đoạn 2015 -2017 ................................................... 47 Bảng 3.3. Kết quả hoạt động kinh doanh của Vietinbank Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017........................................................................ 48 Bảng 3.4. Kết quả vốn huy động của BIDV Phú Thọ giai đoạn từ 2015 -2017................................................................................. 49 Bảng 3.5. Biến động kết quả huy động vốn của BIDV Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017........................................................................ 50 Bảng 3.6. Cơ cấu vốn huy động theo đối tượng huy động của BIDV Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017 .................................................. 51 Bảng 3.7. Biến động tiền gửi tổ chức tại BIDV Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017 ............................................................................... 52 Bảng 3.8. Biến động của tiền gửi dân cư BIDV giai đoạn 2015 - 2017 .... 53 Bảng 3.10. Quy mô và tốc độ tăng trưởng nguồn vốn huy động của Vietcombank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ............................. 55 Bảng 3.11. Cơ cấu nguồn vốn huy động chia theo đối tượng của Vietcombank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ............................. 57 Bảng 3.12. Bảng cơ cấu nguồn vốn huy động theo loại tiền của Vietcombank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ............................. 58 Bảng 3.13. Bảng cơ cấu nguồn vốn huy động theo kỳ hạn tại Vietcombank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ............................. 59 Bảng 3.14. Cơ cấu vốn huy động theo nội tệ và ngoại tệ quy đổi của Vietinbank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ................................. 61 Bảng 3.15. Cơ cấu vốn huy động theo đối tượng huy động của Vietinbank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ................................. 62 viii Bảng 3.16. Biến động tiền gửi tổ chức của Vietinbank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017.......................................................................... 63 Bảng 3.17. Biến động của tiền gửi dân cư của Vietinbank Phú Thọ giai đoạn 2015-2017.......................................................................... 64 Bảng 3.18: Kết quả điều tra khách hàng về sản phẩm dịch vụ tiền gửi tại các Ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ...........79 Bảng 3.19: Tổng hợp đánh giá của khách hàng về chất lượng sản phẩm tiền gửi tại các Ngân hàng TMCP NN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .....................................................................................80 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nguồn vốn, hay còn được gọi là Vốn luôn là một trong những yếu tố đầu vào cơ bản của quá trình hoạt động kinh doanh của mỗi doanh nghiệp. Chúng ta cần khẳng định rằng không thể thực hiện được các mục tiêu kinh tế xã hội nói chung của Nhà nước, cũng như các mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp nói riêng nếu như không có vốn. Trong tư cách là một doanh nghiệp, một định chế tài trung gian hoạt động trong lĩnh vực tiền tệ thì vốn với các Ngân hàng thương mại có một vai trò hết sức quan trọng. NHTM là đơn vị chủ yếu cung cấp vốn cho các đơn vị trong nền kinh tế và thu lãi. Nhưng để cung cấp đủ vốn đáp ứng nhu cầu thị trường, ngân hàng sẽ phải huy động vốn từ bên ngoài. Vì vậy, các NHTM rất chú trọng đến vấn đề huy động vốn nhằm đáp ứng đầy đủ nhu cầu kinh doanh của mình. Có thể nói hoạt động huy động vốn từ các nguồn khác nhau trong xã hội là hoạt động vô cùng quan trọng của các NHTM. Tại Việt Nam việc huy động vốn khai thác lượng tiền tạm thời nhàn rỗi trong công chúng, hộ gia đình, của các tổ chức kinh tế (TCKT), xã hội hay các tổ chức tín dụng (TCTD) khác của NHTM còn nhiều bất hợp lý. Điều này dẫn tới chi phí vốn cao, quy mô không ổn định, việc tài trợ cho các danh mục tài sản không còn phù hợp với quy mô, kết cấu từ đó làm hạn chế khả năng sinh lời, buộc ngân hàng phải đối mặt với các loại rủi ro, v.v... Do đó, việc tăng cường huy động vốn từ bên ngoài với chi phí hợp lý và sự ổn định cao là yêu cầu ngày càng trở nên cấp thiết và quan trọng. Để đảm bảo và nâng cao hiệu quả của hoạt động huy động vốn ta cần nghiên cứu các hình thức huy động, các tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác huy động vốn như quy mô, cơ cấu nguồn huy động và đặc biệt là việc quản lý nguồn vốn an toàn hiệu quả. Vấn đề đặt ra là phải tìm nguồn vốn có chi phí hợp lý; huy động vốn phù hợp với sử dụng vốn về mặt kỳ hạn; quản lý tốt các loại rủi ro liên quan đến hoạt động huy động vốn.Cũng như phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới công tác huy động vốn. Các ngân hàng TMCP nhà nước nói chung là những tổ chức kinh tế có tỷ lệ cổ phần trên 50% do nhà nước nắm giữ chuyên thực hiện các hoạt động thuộc lĩnh vự ngân hàng như cung cấp tiền tệ, các dịch vụ tài chính giữa khách hàng và các ngân hàng hoặc ngược lại. 2 Theo luật tổ chức tín dụng thì ngân hàng thương mại là một tổ chức tín dụng được phép thực hiện toàn bộ các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác có liên quan vì một mục tiêu lợi nhuận theo quy định của luật các tổ chức tín dụng và theo các quy định của pháp luật (Nghị định số 59/2009/NĐ-CP của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của NHTM) Cũng nhờ có các ngân hàng thương mại nhà nước mà chính sách tiền tệ của nhà nước được thực hiện nhanh chóng và thuận lợi giúp cho việc kiểm soát hoạt động của các doanh nghiệp được dễ dàng theo đúng quy định của pháp luật. Trong định hướng phát triển của các ngân hàng TMCP hiện nay,vấn đề tăng cường huy động vốn, đặc biệt là nguồn vốn không kỳ hạn vẫn luôn là ưu tiên hàng đầu. Đây là một hoạt động vô cùng cần thiết góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế và để đảm bảo đáp ứng đủ nhu cầu hoạt động kinh doanh cho Ngân hàng. Điều này có thể thấy rõ trong những năm gần đây, nguồn vốn huy động đã mang lại hiệu quả cao trong hoạt động của Các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Bên cạnh đó sự cạnh tranh ngày càng trở nên gay gắt, sai sót và rủi ro về mặt đạo đức cán bộ trong một số hệ thống ngân hàng TMCP đã làm lòng tin trong dân cư vào các tổ chức tín dụng thay đổi. Từ đó đòi hỏi ngân hàng nhà nước trên địa bàn trên địa bàn tỉnh Phú Thọ phải có những giải pháp quản lý hoạt động huy động vốn đúng đắn thích hợp cho các ngân hàng TMCP nhà nước mới đáp ứng được nhu cầu vốn cho hoạt động của ngân hàng và nhu cầu vốn trên địa bàn để phát triển kinh tế. Vì những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Quản lý hoạt động huy động vốn tại các Ngân hàng thương mại cổ phần (TMCP) nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” làm đề tài nghiên cứu tốt nghiệp. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao công tác quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Thứ nhất: Hệ thống hoá một số lý luận cơ bản về hoạt động huy động vốn, quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng thương mại cổ phần nhà nước. 3 Thứ hai: Đánh giá khách quan thực trạng nguồn vốn và quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó đúc kết những thành quả, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại cũng như hạn chế trong hoạt động này trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Thứ ba: Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao công tác quản lý hoạt dộng huy động vốn để từ đó góp phần tăng cường hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vốn và quản lý hoạt động huy động vốn từ bên ngoài của NH TMCP nhà nước bao gồm: Tiền gửi của các tổ chức kinh tế, tiền gửi của các tổ chức tài chính và tiền tiết kiệm từ dân cư. Đề tài đi sâu nghiên cứu hoạt động huy động vốn tiền gửi của các tổ chức kinh tế, tiền gửi của các tổ chức tài chính và tiền tiết kiệm từ dân cư tại các NH TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trên các khía cạnh: các loại hình, quy mô, cơ cấu, chi phí vốn và đặc biệt đề tài đi sâu và đánh giá cơ chế quản lý hoạt động huy động vốn trên cơ sở các số liệu của các Ngân hàng từ năm 2015 - 2017. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Đề tài nghiên cứu về quản lý hoạt động huy động vốn tại các NH TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, tập trung vào việc quản lý qui mô, cơ cấu nguồn vốn và công tác tổ chức bộ phận huy động vốn, đồng thời đề xuất một số giải pháp chính sách nhằm nâng cao công tác quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng trên tại địa bàn tỉnh Phú Thọ. Phạm vi về không gian: Đề tài thực hiện tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Theo Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 ngày 16/06/2010 và đặc điểm về vốn chủ sở hữu của các Ngân hàng trên địa bàn thì đối tượng nghiên cứu về Quản lý hoạt động huy động vốn tại các Ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ gồm có 03 ngân hàng TMCP có vốn cổ phần của nhà nước trên 50% là: BIDV, Vietcombank và Vietinbank. Phạm vi về thời gian: Số liệu nghiên cứu được thu thập trong các năm 2015, 2016 và 2017. 4 1.4. Những đóng góp mới của luận văn Đề tài luận văn có đóng góp một số điểm mới sau: - Nghiên cứu có tính hệ thống đối với vấn đề huy động vốn và quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Đưa ra một số nhận định riêng qua việc phân tích và đánh giá khách quan thực trạng về huy động vốn và quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn có có thể ứng dụng vào thực tiễn. Cụ thể là việc đề xuất các giải pháp về vấn đề này sẽ giúp các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng và một số tổ chức tín dụng khác trên địa bàn có thể nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động huy động vốn của mình trong thời gian tới. Qua đó, sẽ góp phần xây dựng hệ thống các tổ chức tín dụng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ phát triển ngày càng bền vững. 1.5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 4 chương sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động huy động vốn và quản lý hoạt động huy động vốn của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp và thiết kế nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng hoạt động huy động vốn và quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Chương 4: Một số giải pháp chính sách nhằm nâng cao công tác quản lý hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng TMCP nhà nước trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn tới. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động huy động vốn của NHTM 1.1.1. Ngân hàng thương mại và các hoạt động cơ bản của NHTM 1.1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại (NHTM) và NHTM cổ phần Nhà nước Ngân hàng thương mại đã hình thành, tồn tại và phát triển hàng trăm năm gắn liền với sự phát triển của kinh tế hàng hoá. Sự phát triển hệ thống NHTM đã có tác động rất lớn và quan trọng đến quá trình phát triển của nền kinh tế hàng hoá, nền kinhtế hàng hoá càng phát triển mạnh mẽ thì NHTM cũng ngày càng được hoàn thiện và trở thành một nhân tố không thể thiếu của nền kinh tế hàng hóa. Ở Mỹ: Ngân hàng thương mại là công ty kinh doanh tiền tệ, chuyên cung cấp dịch vụ tài chính và hoạt động trong ngành công nghiệp dịch vụ tài chính. Đạo luật ngân hàng của Pháp (1941) cũng đã định nghĩa: "Ngân hàng thương mại là những xí nghiệp hay cơ sở mà nghề nghiệp thường xuyên là nhận tiền bạc của công chúng dưới hình thức ký thác, hoặc dưới các hình thức khác và sử dụng tài nguyên đó cho chính họ trong các nghiệp vụ về chiết khấu, tín dụng và tài chính". Theo Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 ở Việt Nam, tại Điều 4 có ghi: “Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng có thể đượcthực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm ngân hàng thươngmại, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác xã”; “Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Trong đó quy định: “Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ sau đây: Nhận tiền gửi; Cấp tín dụng; Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản”.[9] Từ những nhận định trên có thể thấy NHTM là một trong những định chế tài chính hoạt động vì mục đích lợi nhuận mà đặc trưng là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụthanh toán. Ngoài ra, NHTM còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằm thoả mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. 6 Còn NHTM cổ phần Nhà nước là cách gọi ở Việt Nam, đây là những NHTM có vốn của Nhà nước chiếm trên 50%, hoạt động kinh doanh, thương mại theo mô hình cổ phần và tuân theo các luật riêng của Chính phủ và các quy chế, quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam khi hoạt động. Gọi là ngân hàng thương mại cổ phần nhà nước để phân biệt với các ngân hàng thương mại nhà nước, ngân hàng TMCP thông thường, ngân hàng thương mại liên doanh và chi nhánh ngân hàng thương mại nước ngoài tại Việt Nam. 1.1.1.2. Các hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế Để thực hiện nhiệm vụ trung gian tài chính trong nền kinh tế, NHTM thực hiện các nghiệp vụ chuyên môn của mình. Nhìn chung hoạt động của NHTM bao gồm 3 lĩnh vực cơ bản: - Nghiệp vụ tạo vốn: Đây là nghiệp vụ khởi đầu trong hoạt động của NHTM. Vốn là cơ sở để NHTM tổ chức mọi hoạt động kinh doanh của mình. Ngoài vốn ban đầu cần thiết, tức là đủ vốn điều lệ theo luật định, thì ngân hàng phải thường xuyên chăm lo đến việc tăng trưởng vốn trong suốt quá trình hoạt động của mình. Nghiệp vụ tạo vốn của NHTM bao gồm: nghiệp vụ tạo vốn tự có, nghiệp vụ tạo vốn qua huy động vốn, tạo vốn qua đi vay, nghiệp vụ tạo vốn khác. - Nghiệp vụ tín dụng: Cho vay là nghiệp vụ kinh doanh chủ yếu của các NHTM Việt Nam. NHTM sử dụng phần lớn số tiền huy động được để cho vay đối với nền kinh tế. Đây là hoạt động kinh doanh tạo ra thu nhập chủ yếu để bù đắp các loại chi phí trong hoạt động ngân hàng và thu lợi nhuận. - Nghiệp vụ ngân quỹ: Nhằm duy trì khả năng thanh khoản của ngân hàng, đáp ứng nhu cầu rút tiền và thanh toán thường xuyên của khách hàng. Mức dự trữ này cao hoặc thấp phụ thuộc vào quy mô hoạt động, cơ cấu và tính chất nguồn vốn của NHTM. Các khoản dự trữ của NHTM không sinh lời. - Nghiệp vụ ngân hàng khác (dịch vụ thanh toán, bảo lãnh, đại lý, tư vấn…) Ngoài ba nghiệp vụ nói trên thì để tăng thêm lợi nhuận và đáp ứng nhu cầu của khách hàng, các ngân hàng còn tích cực mở rộng và phát triển các hoạt động khác như: kinh doanh vàng bạc,kim khí đá quí, thực hiện các dịch vụ tư vấn, dịch vụ ngân quĩ, dịch vụ ủy thác và đại lý. 7 Các nghiệp vụ của NHTM luôn có mối quan hệ mật thiết hữu cơ với nhau, là tiền đề bổ sung cho nhau. Các NHTM phải thực hiện tốt tất cả các hoạt động nghiệp vụ để từ đó gia tăng lợi nhuận, cải thiện vị thế góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển. 1.1.2. Hoạt động huy động vốn và thước đo hoạt động huy động vốn của ngân hàng thương mại 1.1.2.1. Khái niệm về vốn và hoạt động huy động vốn của NHTM *) Vốn hoạt động của NHTM: NHTM cũng như bất cứ một doanh nghiệp nào, để tồn tại và phát triển phải có vốn. Các nhà kinh tế đưa ra định nghĩa về vốn của NHTM như sau: Vốn của Ngân hàng thương mại là những giá trị tiền tệ do bản thân Ngân hàng thương mại tạo lập hoặc huy động được, dùng để cho vay, đầu tư hoặc thực hiện các dịch vụ kinh doanh khác (6;48). Vốn tác động đến kết cấu tài sản và khả năng sinh lời, hạn chế các loại rủi ro trong hoạt động NHTM. Vốn của NHTM gồm vốn chủsở hữu, vốn huy động (vốn tiền gửi), vốn vay và vốn ủy thác đầu tư (nếu có). *) Hoạt động huy động vốn của NHTM: là các hoạt động thu hút nguồn vốn nhàn rỗi của các cá nhân, tổ chức kinh tế, xã hội dưới dạng tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi thanh toán, phát hành các chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu và các giấy tờ có giá khác tạo nên một nguồn tài chính được ngân hàng sử dụng để kinh doanh sinh lời và trả lại một phần lợi nhuận này cho người gửi thông qua công cụ lãi suất. 1.1.2.2. Vai trò của nguồn vốn trong hoạt động kinh doanh của NHTM *) Tạo nguồn vốn để ngân hàng thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh khác Nguồn vốn huy động là cơ sở để ngân hàng thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh khác, chủ yếu là tín dụng, đầu tư, phát triển dịch vụ - các hoạt động tạo ra phần lớn lợi nhuận cho ngân hàng. Vốn chủ sở hữu của ngân hàng thông thường chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tổng nguồn vốn của ngân hàng, và chỉ đủ để tài trợ cho tài sản cố định như trụ sở, văn phòng, máy móc thiết bị cần thiết cho hoạt động của ngân hàng. Các nghiệp vụ kinh doanh trực tiếp tạo nên lợi nhuận của ngân hàng hầu hết được tiến hành trên cơ sở nguồn vốn ngân hàng huy động được. Chính nguồn vốn này, chứ không phải nguồn vốn sở hữu đã tạo nguồn lực tài chính chủ yếu cho các hoạt động hàng ngày của ngân hàng. 8 *) Đảm bảo khả năng thanh toán cho ngân hàng Huy động vốn giúp ngân hàng tạo cung thanh khoản nhằm đáp ứng nhu cầu thanh toán. Một ngân hàng có nguồn vốn huy động đủ lớn sẽ có khả năng chi trả khi khách hàng rút tiềnhoặcvay vốn với khối lượng lớntốt hơn, không phải tốn thêm chi phí huy động vốn mới hoặc bán tài sản thanh khoản với mức giá không mong muốn. Khi có dòng tiền ra bất ngờ, ngân hàng có thể huy động vốn mới để chi trả như vay trên thị trường liên ngân hàng, vay NHNN, hoặc thu hút tiền gửi trong nền kinh tế. Huy động vốntrong nhiều trường hợp là phương pháp đảm bảo thanh khoản tốt nhất của ngân hàng. *) Tăng cường năng lực cạnh tranh Thông qua vai trò tạo nguồn vốn để ngân hàng thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh khác và đảm bảo khả năng thanh toán, huy động vốn giúp ngân hàng tăng cường năng lực cạnh tranh. Nguồn vốn huy động dồi dào giúp ngân hàng mở rộng quy mô tài sản, tăng trưởng lợi nhuận, đa dạng hoá các hoạt động kinh doanh như dầu tư chứng khoán, kinh doanh dịch vụ thuê mua..., giảm thiểu rủi ro, từ đó nâng cao sứccạnh tranh cho ngân hàng. Ngoài ra, huy động vốn giúp ngân hàng thiết lập và tăng cường mối quan hệ gắn bó mật thiết với khách hàng, đảm bảo cùng tồn tại và phát triển hoạt động kinh doanh của ngân hàng và khách hàng trên thị trường. Các chỉ tiêu về huy động vốn cũng là công cụ đo lường uy tín của ngân hàng, quađó ngân hàng phần nào đánh giá được độ tín nhiệm cũng như vị trí của mình trong hệ thống ngân hàng để đề ra những giải pháp thích hợp nhằm cải thiện và phát triển khả năng cạnh tranh. 1.1.2.3. Các phương thức tạo lập vốn của NHTM a. Huy động vốn tiền gửi Các NHTM với tư cách là bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính trung gian, nhận tiền gửi từ khách hàng có tiền nhàn rỗi, hoặc phát hành các công cụ tài chính như các chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu v.v… để thu hút vốn. 9 Thông qua việc làm trung gian thanh toán và chuyển hoá các phương tiện thanh toán, các ngân hàng thu hút được số lượng lớn các tổ chức, cá nhân mở tài khoản tạo ra tiền gửi giao dịch. Đây là nguồn vốn có chi phí thấp nên các NHTM thường xuyên cải tiến các phương tiện, mở ra nhiều tiện ích, nâng cao công nghệ thanh toán để thắng thế trong việc hấp dẫn khách hàng gửi tiền và bán các dịch vụ cho khách hàng. Ở các nước phát triển loại tiền này giữ một vị trí tương đối quan trọng trong kết cấu nguồn vốn của NHTM. Ở Việt Nam một trong các yêu cầu bắt buộc khi một doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh là phải mở tài khoản tiền gửi giao dịch tại một NHTM. Tài khoản này vừa là nơi thu nhận tiền từ những người mua hàng hoặc dịch vụ mà doanh nghiệp này cung ứng, vừa là nơi bảo quản tài sản tài chính an toàn, khi cần có thể được chi trả bất cứ lúc nào và trong nhiều trường hợp, số dư của nó được dùng để bảo lãnh hay đặt cọc cho các hợp đồng hoặc các thoả ước khác. Qua đó ngân hàng vừa là thủ quỹ, vừa cung cấp dịch vụ thanh toán theo yêu cầu của khách hàng. Các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế và cá nhân thường mở tài khoản tiền gửi giao dịch tại một hoặc một số NHTM nhất định. Trong khi thực hiện là trung gian thanh toán các Ngân hàng Thương mại còn nhận tiện gửi các tổ chức tín dụng là một loại tiền gửi giao dịch. Để thu hút được tiền gửi phi giao dịch của các tổ chức và cá nhân, ngân hàng sử dụng các tài khoản tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi có kỳ hạn các tổ chức kinh tế xã hội hoặc phát hành các loại giấy tờ có giá như kỳ phiếu, trái phiếu, giấy chứng nhận tiền gửi. Ngân hàng phát hành thẻ tiết kiệm không kỳ hạn để thu hút những món tiền nhỏ lẻ hoặc những khoản tiền có thời gian nhàn rỗi ngắn. Tài khoản này có thể gửi thêm hoặc rút ra bất cứ lúc nào nhưng không được phát hành séc (đây là điểm khác biệt với tiền gửi giao dịch). Do nhu cầu gửi tiền của khách hàng rất đa dạng tùy theo kế hoạch sử dụng tiền của họ trong hiện tại cũng như tương lai nên ngân hàng quy định nhiều loại kỳ hạn gửi tiền cho khách hàng lựa chọn, có thể kỳ hạn 1 tháng, 2 tháng, 3 tháng, 6 tháng hoặc 12 tháng v.v.. để thu hút tiền gửi tiết kiệm có kỳ hạn. 10 Để huy động khối lượng vốn lớn theo nhu cầu tài sản từng thời kỳ, NHTM phát hành kỳ phiếu, trái phiếu với lãi suất hấp dẫn hơn vì đối tượng khách hàng này rất quan tâm đến thu nhập từ tài sản của họ. Ngoài ra các NHTM còn cung cấp các tài khoản tiền gửi có kỳ hạn đối với các tổ chức kinh tế - xã hội. Khi việc sử dụng vốn được kế hoạch trong tương lại, các tổ chức này gửi tiền theo kỳ hạn phù hợp một mặt nhờ ngân hàng bảo quản, mặt khác họ thu thêm được một khoản tiền lãi do ngân hàng trả. Ngoại trừ một số khoản tiền gửi giao dịch để đảm bảo khả năng thanh toán như ký quỹ, bảo lãnh dự thầu hoặc bảo lãnh thực hiện hợp đồng v.v... được quy định mang tính bắt buộc, các hình thức tiền gửi khác mang tính tự nguyện. Khách hàng có thể lựa chọn ngân hàng để gửi tiền theo các kỳ hạn khác nhau, do đó cạnh tranh về huy động vốn diễn ra quyết liệt giữa các NHTM, các tổ chức tài chính. b. Vay các tổ chức tín dụng khác Các NHTM có thể vay vốn của các tổ chức tín dụng khác. Đây là các khoản vay thông thường mà các NHTM vay lẫn nhau trên thị trường liên ngân hàng hay thị trường tiền tệ để bổ sung dự trữ bắt buộc, bù đắp thiếu hụt trong cân đối nguồn vốn và sử dụng vốn với lãi suất thoả thuận, tuy nhiên đây là nguồn vốn thường có thời hạn ngắn và chi phí cao nên việc vay mượn có tính tạm thời, về lâu dài các NHTM tìm các khai thác nguồn vốn tiền gửi để trả khoản nợ này. c. Vay chiết khấu hay tái cấp vốn của Ngân hàng Trung ương Việc vay vốn từ Ngân hàng Trung ương nhằm bù đắp thiếu hụt tạm thời của nguồn vốn do sự giảm sút số vốn hiện có so với tài sản của Ngân hàng Thương mại. Tuy nhiên, nhu cầu khoản vay này phải phù hợp với mục tiêu của Ngân hàng Trung ương. Ở nhiều nước khoản vay này phải ký quỹ bằng thương phiếu hoặc các giấy tờ có giá khác. Đặc điểm nguồn vốn này là thời hạn ngắn do đó các NHTM phải tăng cường huy động các nguồn vốn khác để trả nợ ngay khi đến hạn. d. Nhận vốn uỷ thác đầu tư Đối với một số NHTM, ngoài nguồn vốn huy động, vay tái cấp vốn của Ngân hàng Trung ương, còn có thể nhận được nguồn vốn uỷ thác đầu tư của Nhà nước và các tổ chức tài chính trong nước, quốc tế theo các chương trình, dự án có