Tài liệu Quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường trung học cơ sở huyện văn bàn, tỉnh lào cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ VĂN TOÀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ VĂN TOÀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH. NGUYỄN VĂN HỘ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TSKH. Nguyễn Văn Hộ. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong các công trình nghiên cứu khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Học viên Hà Văn Toàn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nhận và triển khai nghiên cứu đề tài, hoàn thành luận văn, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý Thầy Cô trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Trước hết, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các thầy cô khoa Tâm lý - Giáo dục. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong thời gian nghiên cứu để hoàn thành luận văn và có thể áp dụng có hiệu quả trong quá trình công tác. Tác giả xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Phòng Giáo dục & đào tạo huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh các trường THCS trên địa bàn huyện đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi có được những thông tin bổ ích phục vụ quá trình nghiên cứu. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu xong luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả mong tiếp tục nhận được ý kiến góp ý của các thầy cô giáo cùng các đồng nghiệp. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2019 Học viên Hà Văn Toàn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ........................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu: ................................................................................ 3 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ .................................................................. 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................... 5 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................ 8 1.2.1. Quản lý ...................................................................................................... 8 1.2.2. Văn hóa, văn hóa dân tộc .......................................................................... 9 1.2.3. Truyền thống, truyền thống văn hóa dân tộc ........................................... 13 1.2.4. Giáo dục, giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh .............. 14 1.2.5. Quản lý hoạt động giáo dục truyền truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ............................................................................................. 15 1.2.6. Mục tiêu giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ............... 16 1.2.7. Nội dung giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở............................................................................. 16 1.2.8. Phương pháp giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở............................................................................. 17 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.9. Hình thức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở............................................................................. 18 1.3. Đặc điểm của học sinh các trường trung học cơ sở ...................................... 18 1.4. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở ....................................................... 19 1.4.1. Lập kế hoạch giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ........... 19 1.4.2. Tổ chức thực hiện giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở ..................................................................... 20 1.4.3. Chỉ đạo triển khai giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ...... 21 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ............................................................................................. 22 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở .................................... 23 1.5.1. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 23 1.5.2. Yếu tố khách quan ................................................................................... 24 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI ................................................................................................ 28 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ............................................................................................. 28 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, địa lý của huyện Văn Bàn........................................ 28 2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội của huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ................. 28 2.1.3. Tình hình phát triển giáo dục trung học cơ sở của huyện ....................... 30 2.2. Thực trạng hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ....... 31 2.2.1. Khát quát về khảo sát thực trạng ............................................................. 31 2.2.2. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường trung học cơ sở............................................................................. 31 2.2.3. Thực trạng nội dung giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn ................................................... 36 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.2.4. Thực trạng về thái độ, hành vi của học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn đối với việc giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc .............................................................................................. 37 2.2.5. Thực trạng các phương pháp giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn ..................................... 40 2.2.6. Thực trạng các hình thức tổ chức hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn ........... 41 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ......... 43 2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn................................ 43 2.3.3. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn .................. 44 2.3.4. Thực trạng chỉ đạo triển khai hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn .................. 47 2.3.4. Thực trạng công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn..... 49 2.4. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn ................ 52 2.4.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân ................................................ 52 2.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân .............................................................. 53 2.4.3. Thuận lợi và khó khăn trong công tác quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường phổ thông trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai .............................................. 54 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 56 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI ........ 57 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................... 57 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ và hệ thống ....................................... 57 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 58 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và tính khả ....................................... 58 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Biện pháp xây dựng kế hoạch giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ......... 59 3.2.1. Biện pháp 1: Xây dựng kế hoạch giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường và đặc điểm học sinh địa phương ................................................................. 59 3.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức về giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho đội ngũ giáo viên và học sinh ........... 61 3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo đa dạng hóa các phương pháp, hình thức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ...................................... 65 3.2.4. Xây dựng, phát triển môi trường sư phạm lành mạnh, thực hiện tốt công tác giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ................ 71 3.2.5. Tổ chức phối hợp các lực lượng giáo dục trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ............. 74 3.2.6. Chỉ đạo tăng cường cơ sở vật chất tài liệu phục vụ hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn ................................................................................................... 77 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 79 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......... 80 3.4.1. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 80 3.4.2. Cách thức tiến hành khảo nghiệm ............................................................. 80 3.4.3. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 80 3.4.5. Nội dung khảo sát .................................................................................... 80 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 86 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 87 1. Kết luận .......................................................................................................... 87 2. Khuyến nghị................................................................................................... 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 91 3.2. PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT BGD&ĐT : Bộ giáo dục và Đào tạo CBQL : Cán bộ quản lý GV : Giáo viên HS : Học sinh THCS : Trung học cơ sở TNTP : Thiếu niên tiền phong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ....................................... 32 Bảng 2.2. Nhận thức của học sinh về giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc ... 33 Bảng 2.3. Đánh giá của CBQL, GV về mức độ cần thiết của các nội dung giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai............................................. 36 Bảng 2.4. Mức độ sử dụng những phương pháp để giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh THCS ............................................. 40 Bảng 2.5. Các trường THCS đã giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh thông qua các hình thức chủ yếu.............................. 41 Bảng 2.6. Tình trạng xây dựng kế hoạch giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn............... 43 Bảng 2.7. Các lực lượng phối hợp tham gia tổ chức các hoạt động Giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc của nhà trường ........................ 44 Bảng 2.8. Mức độ phối hợp giữa nhà trường và các lực lượng khác trong tổ chức hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh.......................................................................................... 45 Bảng 2.9. Thực trạng chỉ đạo triển khai hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh của các trường THCS .................... 48 Bảng 2.10. Thực trang công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ................................... 50 Bảng 3.1. Mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc ........................................................ 81 Bảng 3.2. Tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc ........................................................ 82 Bảng 3.3. So sánh tương quan thứ bậc giữa tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc..................................................................................... 84 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giữ gìn, phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc là vấn đề sống còn của mỗi quốc gia, là vấn đề tồn tại hay không tồn tại của từng dân tộc. Giá trị truyền thống văn hóa của các dân tộc là những vấn đề căn cốt nhất, nền tảng nhất để làm nên nét riêng của mỗi dân tộc, tạo nên sự khác biệt giữa các dân tộc. Năm 1998, Nghị quyết TƯ 5 (khoá VIII), Nghị quyết chuyên đề về "Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", khẳng định vai trò của văn hóa trong tiến trình lịch sử dân tộc, tương lai đất nước. Năm 2014, Ban chấp hành Trung ương Đảng ban hành Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” góp phần bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách của con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Đại hội lần thứ XII của Đảng đã nêu tư tưởng chỉ đạo, nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong bối cảnh kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Chính phủ đã ban hành các văn bản về thực hiện Nghị quyết của Đảng trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong nội dung giáo dục của các nhà trường, góp phần giúp các em được phát triển toàn diện, là nền tảng không thể thiếu để bước vào cuộc sống. Các trường phổ thông trên địa bàn huyện Văn Bàn thực hiện sứ mệnh của mình là giảng dạy chương trình phổ thông từ tiểu học đến Trung học phổ thông cho con em các dân tộc trong huyện, đào tạo cán bộ nguồn cho địa phương. Ngoài việc dạy các kiến thức khoa học, các trường còn phải quan tâm đến giáo dục toàn diện cho học sinh. Đặc biệt là giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc. Là một huyện có 11 dân tộc cùng sinh sống trong đó dân tộc thiểu số chiếm trên 80% dân số, dân tộc Tày chiếm trên 50%; mỗi dân tộc đều có bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn sắc văn hóa riêng của mình trong nền văn hóa dân tộc Việt Nam. Những năm gần đây, các trường học đã chú trọng đến hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh như: Tổ chức các hoạt động giao lưu, biểu diễn văn nghệ với các bản sắc dân tộc địa phương; tổ chức trưng bày các sản vật, trang phục, dụng cụ trong lao động sản xuất của mỗi dân tộc; tổ chức cho học sinh tham quan, trải nghiệm các hoạt động văn hóa, lễ hội ở địa phương như: Lễ hội “Lồng Tồng”, giao lưu “Khắp Nôm” của người Tày; lễ hội “Gầu tào” của người Mông; lễ “Mừng cơm mới” của người Phù Lá, người Dao... Tuy nhiên, việc giáo dục bảo tồn bản sắc văn hoá trong các nhà trường phổ thông của huyện Văn Bàn hiện nay chưa toàn diện, hệ thống, phù hợp thực tế ở địa phương và chưa đáp ứng yêu cầu của Đảng và Nhà nước. Do đó tác giả chọn đề tài "Quản lí hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường Trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai" làm luận văn tốt nghiệp khóa học. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và khảo sát thực trạng hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, đề tài đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc tại các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lí hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trong trường trung học sơ sở. 3.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trong các trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. 3.3. Đề xuất các biện pháp giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trong các trường Tung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể: Giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở. - Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. 5. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được các biện pháp quản lí hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trong các trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai có tính khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn, và đặc điểm tâm lý học sinh trung học cơ sở thì sẽ nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh. 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu các biện pháp giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh của Hiệu trưởng các trường trung học cơ sở thuộc huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Số liệu khảo sát lấy từ năm 2015 đến nay. Đối tượng khảo sát gồm: 80 cán bộ quản lý, 100 giáo viên, 150 học sinh của 10 trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai gồm các trường: Trung học cơ sở Khánh Yên Thượng, Trung học cơ sở Khánh Yên Trung, Trung học cơ sở Khánh Yên Hạ, Trung học cơ sở Chiềng Ken, Trung học cơ sở Liêm Phú, Trung học cơ sở Làng Giàng, Trung học cơ sở Dương Quỳ, Trung học cơ sở Thẳm Dương, Trung học cơ sở Nậm Xé, Trung học cơ sở Hòa Mạc. 7. Phương pháp nghiên cứu: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Gồm các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa các văn bản của Đảng, Nhà nước, Bộ giáo dục và đào tạo,… hệ thống hóa các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, thông tin liên quan. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi ý kiến: Trên cơ sở bảng hỏi, với hệ thống câu hỏi đã được chuẩn bị và in sẵn; tác giả phối hợp với các trường trong phạm vi nghiên cứu để xin ý kiến các đối tượng gồm: Cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và cha mẹ học sinh. - Phương pháp quan sát và khảo sát thực tế: Tác giả trực tiếp tham dự các hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc tại một số trường trung học cơ sở trong phạm vi nghiên cứu. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Tác giả tham khảo và hỏi ý kiến của một số chuyên gia như: Phó Giám đốc sở Văn hóa, thể thao và du lịch tỉnh; phó Giám đốc sở giáo dục và đào tạo tỉnh Lào Cai; Trưởng phòng Văn hóa thông tin huyện; Trưởng phòng Giáo dục và đào tạo huyện Văn Bàn về một số vấn đề liên quan cần làm rõ. - Phương pháp trao đổi, tọa đàm: Tác giả trực tiếp trao đổi, tọa đàm với cán bộ, quản lý, giáo viên; trao đổi với học sinh; các nghệ nhân; già làng; cha mẹ học sinh. 7.3. Phương pháp Xử lí thông tin Sử dụng toán thông kê để xử lí kết quả khảo sát. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận văn được trình bày trong 03 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lí hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường trung học cơ sở. Chương 2: Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường trung học cơ sở huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Lịch sử đã chứng minh, trải quan mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam đã luôn đoàn kết trong đấu tranh cũng như trong lao động sản xuất. Là quốc gia có nhiều dân tộc (theo nghĩa hẹp) cùng sinh sống, mỗi dân tộc đều có nét văn hóa riêng trong nền văn hóa của dân tộc Việt Nam. Văn hoá của dân tộc Việt Nam hiện nay gồm có văn hoá truyền thống và văn hóa hiện đại. Văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam, giống như văn hoá truyền thống của các dân tộc khác, đều có một số yếu tích cực và một số yếu tố tiêu cực trước yêu cầu phát triển mới của xã hội hiện nay. Vào những thập niên đầu của thế kỷ XX, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên khi truyền bá Chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam đã kết hợp một cách đúng đắn, sáng tạo giữa tinh hóa phương Đông và phương Tây, giữa sức mạnh của dân tộc và sức mạnh thời đại. Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Người đã rất nhiều lần nhấn mạnh việc giáo dục, bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam. Tư tưởng ấy được thể hiện rất rõ trong các văn kiện của Đảng như: Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II của Đảng Lao động Việt Nam, Người đã chỉ rõ những mục tiêu cơ bản mà cách mạng Việt Nam cần phải đạt được trong lĩnh vực văn hóa là: Phải triệt để tẩy trừ mọi di tích thuộc địa và ảnh hưởng nô dịch của văn hóa đế quốc, đồng thời phát triển những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và hấp thụ những cái mới của văn hóa tiến bộ thế giới để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính dân tộc, khoa học và đại chúng. Chủ trương trên thể hiện rõ quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giá trị văn hóa dân tộc. Người cho rằng càng thấm nhuần Chủ nghĩa Mác - Lênin bao nhiêu thì Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn càng phải coi trọng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của cha ông bấy nhiêu. Người căn dặn: “Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” [15, tr. 221]. Người đòi hỏi phải biết giữ gìn vốn văn hóa quý báu của dân tộc, khôi phục những yếu tố tích cực trong kho tàng văn hóa dân tộc, loại bỏ những yếu tố tiêu cực trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Người cho rằng: “Cái văn hoá mới này cần phải có tính khoa học, tính đại chúng, thì mới thuận với trào lưu tiến hoá của tư tưởng hiện đại. Nay nước ta đã được độc lập, tinh thần được giải phóng, cần phải có một nền văn hoá hợp với khoa học và hợp với cả nguyện vọng của nhân dân” [15, tr.16]. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục các giá trị truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ Ngay từ những ngày đầu bôn ba cứu nước, Người đã lập ra tổ chức Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng để giáo dục họ. Trước lúc đi xa, trong “Di chúc” thiêng liêng, Người còn ân cần căn dặn: “Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc làm rất quan trọng và rất cần thiết” [8, tr.3]. Theo Người, nội dung giáo dục cho thế hệ trẻ phải toàn diện, trong đó bao gồm một số nội dung chính như: Thứ nhất, giáo dục chủ nghĩa yêu nước, trong số những vấn đề cần giáo dục cho thế hệ trẻ, Hồ Chí Minh đặt lên hàng đầu vấn đề giáo dục chủ nghĩa yêu nước: “Trước hết phải yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, phải có tinh thần dân tộc vững chắc và tinh thần quốc tế đúng đắn”; Thứ hai, giáo dục tinh thần nhân nghĩa, truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái; Thứ ba, khắc phục thói quen lạc hậu. Hồ Chí Minh rất chú trọng tới vai trò giáo dục của nhà trường, của ngành Giáo dục - Đào tạo. Bởi vì, nhà trường là nơi thuận lợi nhất để giáo dục thế hệ trẻ trên mọi phương diện. Nhà trường là nơi tuổi trẻ tiếp thu những tri thức, những kinh nghiệm để chuẩn bị bước vào đời. Nhà trường là môi trường để thể hệ trẻ trau dồi đạo đức, ý chí, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn luyện rèn những phẩm chất cần thiết cho một tương lai tươi sáng. Hồ Chí Minh nhấn mạnh vai trò của nhà trường trong chế độ mới: "Cốt nhất là phải dạy học trò biết yêu nước, thương nòi, phải dạy cho họ ý chí tự lập tự cường, quyết không chịu thua kém ai, quyết không chịu làm nô lệ. Bước vào thời kỳ đổi mới đất nước (từ năm 1986), nhất là những năm gần đây có nhiều công trình, đề tài khoa học, hội thảo khoa học về lĩnh vực văn hóa đã được công bố và có liên quan đến đề tài này với nhiều góc độ khác nhau. Tác giả Trần Văn Giàu với “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” nói về những giá trị văn hóa tinh thần của người Việt Nam đó là lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần bất khuất, ý chí độc lập và tự cường, lòng yêu thương độ lượng, sống có tình nghĩa, cần cù sáng tạo, tiết kiệm, tôn sư trọng đạo [10, tr.100]...; tác giả Phan Huy Lê - Vũ Minh Giang với “Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay” đã nghiên cứu về truyền thống và những cơ sở tạo nên truyền thống Việt Nam; cái chung và cái riêng trong truyền thống văn hóa của các cộng đồng dân cư Việt Nam [133, tr.3]; tác giả Trần Ngọc Thêm, với tác phẩm “Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam” nói về văn hóa nhận thức, văn hóa tổ chức cộng đồng (đời sống tập thể, đời sống cá nhân), văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên, xã hội [24, tr.16]; “Cơ sở Văn hóa Việt Nam” đã cung cấp những kiến thức, khái niệm cơ sở nền tảng cho ngành văn hóa học. Tác phẩm “Bản sắc văn hóa Việt Nam” của tác giả Phan Ngọc [199]; tác giả Trần Mạnh Thường có tác phẩm “Việt Nam văn hóa và Giáo dục” [255]. Với quan điểm Dân tộc học, tác Phan Hữu Dật có tác phẩm “Góp phần nghiên cứu dân tộc học Việt Nam” [7]; tác giả Nguyễn Hồng Hà “Văn hóa truyền thống dân tộc với giáo dục thế hệ trẻ” đã nêu ra những yêu cầu trong việc giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ là rất cần thiết [111]; bên cạnh đó cũng có nhiều bài viết về văn hóa và giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc trong nhà trường như tác giả Nguyên Sa “Lào Cai xây dựng và phát triển nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc” [20, tr.10]; “Trường học đa văn hóa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn gắn với cộng đồng ở Lào Cai” của tác giả Trọng Bảo [2, tr.15]; tác giả Phạm Thị Thanh với đề tài “Quản lý hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Điện Biên” [222]; tác giả Vũ Thị The với đề tài nghiên cứu về quản lý giáo dục giá trị văn hóa, truyền thống địa phương cho HS trung học phổ thông vùng Tây Bắc thông qua các hoạt động trải nghiệm, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông [26, tr.163]. Hầu hết các tài liệu, công trình nghiên cứu đã đề cập đến những nét văn hóa truyền thống của các dân tộc, việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đó. Cũng có một số công trình nghiên cứu về việc giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường phổ thông nói chung và bậc Trung học cơ sở nói riêng. 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Các nhà khoa học quản lý đã đưa ra nhiều khái niệm về quản lý khác nhau như: Fayol “quản lý là một hoạt động mà mọi tổ chức đều có, nó gồm 5 yếu tố tạo thành là: Kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, điều chỉnh và kiểm soát. Quản lý là thực hiện kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, điều chỉnh và kiểm soát ấy”; F.W Taylor cho rằng: Quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng, chính xác cái gì cần làm và làm cái đó như thế nào, bằng phương pháp tốt nhất, rẻ nhất. Còn ông H.Koontz thì khẳng định: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức) với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn ít nhất. Với tư cách thực hành thì quản lý là một nghệ thuật, còn với kiến thức thì quản lý là một khoa học”. Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc: Quản lý là sự tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong tổ chức, nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [4, tr.9]. Các tác giả còn phân định rõ hơn về hoạt động quản lý như: Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn chức bằng cách vận dụng các hoạt động kế hoạch hóa, tổ chức, lãnh đạo chỉ đạo và kiểm tra [4, tr.9]. Theo tác giả Phạm Viết Vượng: Quản lý là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý, nhằm chỉ huy, điều hành, hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi của cá nhân hướng đến mục đích hoạt động chung và phù hợp với quy luật khách quan [27, tr.40]. Các tác giả Bùi Minh Hiền - Nguyễn Vũ Bích Hiền cho rằng “quản lý là hoạt động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra [12, tr.12]. Tóm lại, các khái niệm trên về “quản lý” được trình bày khác nhau về cách diễn đạt, ngôn từ, song chúng có đặc điểm chủ yếu, đó là: Hoạt động quản lý là những tác động có tính hướng đích (tác động có tổ chức, có mục đích) của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý bằng các chế định xã hội, bằng tổ chức nguồn nhân lực, vật lực, tài lực, phẩm chất, uy tín của người quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, cơ hội của tổ chức để đạt được mục đích trong điều kiện môi trường luôn luôn biến động; hoạt động tổ chức được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội, hoạt động quản lý phải phù hợp với quy luật khách quan; đây là những tác động phối hợp, nỗ lực của các cá nhân nhằm thực hiện mục tiêu của tổ chức. Từ sự phân tích trên, theo tôi quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý trong một tổ chức, thông qua công cụ và phương pháp quản lý nhằm làm cho tổ chức đó vận hành thuận lợi và đạt mục tiêu đề ra. 1.2.2. Văn hóa, văn hóa dân tộc 1.2.2.1. Khái niệm Văn hóa Văn hóa là khái niệm mang nội hàm rộng với rất nhiều cách hiểu khác nhau, liên quan đến mọi mặt đời sống vật chất và tinh thần của con người. Từ tương ứng với văn hóa theo ngôn ngữ của phương Tây có nguồn gốc từ các dạng của động từ Latin colere là colo, colui, cultus với hai nghĩa: (1) giữ gìn, chăm sóc, tạo dựng trong trồng trọt; (2) cầu cúng. Từ văn hóa trong tiếng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Việt là từ gốc Nhật, người Nhật dùng từ này để định nghĩa cách gọi văn hóa theo phương tây. Trong cuộc sống hàng ngày, văn hóa thường được hiểu là văn học, nghệ thuật như thơ ca, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh... Các "trung tâm văn hóa" có ở khắp nơi chính là cách hiểu này. Một cách hiểu thông thường khác: văn hóa là cách sống bao gồm phong cách ẩm thực, trang phục, cư xử và cả đức tin, tri thức được tiếp nhận... Vì thế chúng ta nói một người nào đó là văn hóa cao, có văn hóa hoặc văn hóa thấp, vô văn hóa. Trong nhân loại học và xã hội học, khái niệm văn hóa được đề cập đến theo một nghĩa rộng nhất. Văn hóa bao gồm tất cả mọi thứ vốn là một bộ phận trong đời sống con người. Văn hóa không chỉ là những gì liên quan đến tinh thần mà bao gồm cả vật chất. Văn hóa liên kết với sự tiến hóa sinh học của loài người và nó là sản phẩm của người thông minh (Homo sapiens). Trong quá trình phát triển, tác động sinh học hay bản năng dần dần giảm bớt khi loài người đạt được trí thông minh để định dạng môi trường tự nhiên cho chính mình. Đến lúc này, bản tính con người không còn mang tính bản năng mà là văn hóa. Khả năng sáng tạo của con người trong việc định hình thế giới hơn hẳn bất kỳ loài động vật nào khác và chỉ có con người dựa vào văn hóa hơn là bản năng để đảm bảo cho sự sống còn của chủng loài mình. Con người có khả năng hình thành văn hóa và với tư cách là thành viên của một xã hội, con người tiếp thu văn hóa, bảo tồn nó đồng thời truyền đạt nó từ thế hệ này sang thế hệ khác. Việc cùng có chung một văn hóa giúp xác định nhóm người hay xã hội mà các cá thể là thành viên. Hội nghị liên chính phủ về các chính sách văn hóa họp tại thủ đô Venise - Áo năm 1970 do UNESSCO đưa ra định nghĩa về văn hóa: “Văn hóa bao gồm tất cả những gì làm cho dân tộc này khác với dân tộc khác, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất cho đến tín ngưỡng, phong tục, tập quán, lối sống và lao động” [14, tr.5]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn