Tài liệu Quản lý hoạt động dạy học ở các trường thcs thị xã phú thọ, tỉnh phú thọ theo hướng phát triển năng lực tự học

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i MỤC LỤC ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................. ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC .....................................................................................................................6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .......................................................................6 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài........................ ......................................9 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường .....................................9 1.2.2. Hoạt động dạy học, quản lí hoạt động dạy học ....................................13 1.2.4. Tự học,năng lực tự học .........................................................................16 1.3. Hoạt động dạy học ở trƣờng THCS theo hƣớng phát triển năng lực tự học.........................................................................................................................19 1.3.1.Trường THCS trong hệ thống giáo dục quốc dân ............................. 19 1.3.2. Hoạt động dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ........................................................................................................... 21 1.4. Quản lý hoạt động dạy học ở trƣờng THCS theo hƣớng phát triển năng lực tự học .............................................................................................................28 1.4.1. Quản lý việc thực hiện mục tiêu dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ........................................................................ 28 1.4.2. Quản lý việc thực hiện nội dung chương trình dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ........................................... 29 1.4.3. Quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ...................... 30 1.4.4. Quản lý việc kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ...................................................... 31 ii 1.4.5. Quản lý các điều kiện, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ................ 32 1.5.Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học ở trƣờng THCS theo hƣớng phát triển năng lực tự học .............................................................33 1.5.1. Yếu tố chủ quan .............................................................................. 33 1.5.2. Yếu tố khách quan .......................................................................... 36 Chƣơng 2.THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG THCS THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC ..................................................................39 2.1. Khái quát về vị trí địa lý, kinh tế, văn hóa - xã hội, giáo dục của thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ .......................................................................................39 2.1.1. Khái quát về vị trí địa lý, kinh tế, văn hóa - xã hội của thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ ...........................................................................................39 2.1.2. Vài nét về tình hình giáo dục thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ .............40 2.1.3. Khái quát về các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ ..........41 2.2. Khảo sát vấn đề nghiên cứu ........................................................................44 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ............................................................................ 44 2.2.2. Đối tượng khảo sát .......................................................................... 44 2.2.3 Nội dung khảo sát ............................................................................ 45 2.2.4. Phương pháp khảo sát..................................................................... 45 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học ở các trƣờng THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hƣớng phát triển năng lực tự học ..............................................46 2.3.1. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐDH ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học................. 46 2.3.2. Thực trạng hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ................................ 47 2.4.Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trƣờng THCS thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ theo hƣớng phát triển năng lực tự học ..............................56 2.4.1. Nhận thức về tầm quan trọng của quản lý HĐDH ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ....... 56 iii 2.4.2.Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ......................... 56 2.5.Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học ở các trƣờng THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hƣớng phát triển năng lực tự học ..................................................................................................................665 2.6. Đánh giá chung thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trƣờng THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hƣớng phát triển năng lực tự học ..............68 2.6.1. Ưu điểm ..................................................................................................68 2.6.2. Hạn chế ..................................................................................................68 Chƣơng 3.BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG THCS THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC ..................................................................71 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển năng lực tự học ..................................................................................71 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển ................................ 71 3.1.2. Đảm bảo tính mục đích ................................................................... 71 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ và hệ thống ....................................72 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực hiện ......................................................72 3.2. Các biện pháp quản lý HĐDH ở các trƣờng THCS thị xã Phú Thọ theo hƣớng phát triển năng lực tự học ......................................................................73 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về tầm quan trọng, về nội dung của hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học .......................................................................................73 3.2.2 Biện pháp 2: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên .....................................................................75 3.2.3. Biện pháp 3. Chỉ đạo giáo viên tích cực thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học ....77 3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo đổi mới hình thức, nội dung kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng phát triển năng lực tự học ..........79 iv 3.2.5. Biện pháp 5: Tổ chức huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực phục vụ hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học của học sinh ...................................................................................................................80 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .................................................................82 3.4.Khảo nghiệm tínhcấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...82 3.4.1.Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ............................................................. 83 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ............................................................. 85 3.4.3.Mối tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ........................................................................ 87 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................94 PHỤ LỤC ................................................................................................................97 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGH: Ban giám hiệu CBQL: Cán bộ quản lý CSVC: Cơ sở vật chất CNTT: Công nghệ thông tin CNH-HĐH Công nghiệp hóa-hiện đại hóa DH: Dạy học GD: Giáo dục GDTX: Giáo dục thường xuyên GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HT: Hình thức HĐ: Hoạt động HĐDH: Hoạt động dạy học HĐTH Hoạt động tự học HS: Học sinh KTĐG: Kiểm tra đánh giá PTNL: Phát triển năng lực PP: Phương pháp PPDH: Phương pháp dạy học QL Quản lý QLGD: Quản lý giáo dục TBDH: Thiết bị dạy học THCS: Trung học cơ sở THPT: Trung học phổ thông XHCN: Xã hội chủ nghĩa BT: Bình thường vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động dạy học ở các trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ............................... 46 Bảng 2.2. Thực trạng việc thực hiện mục tiêu hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ........................ 48 Bảng 2.3. Thực trạng việc thực hiện nội dung chương trình, kế hoạch dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ... 49 Bảng 2.4. Thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọtheo hướng phát triển năng lực tự học..................................... 51 Bảng 2.5 Thực trạng việc sử dụng các hình thức tổ chức dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ................................................. 52 Bảng 2.6. Thực trạng việc việc sử dụng các phương tiện dạy học ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học ................................................. 53 Bảng 2.7.Thực trạng việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh ở các trường THCStheo hướng phát triển năng lực tự học ...................................... 54 Bảng 2.8. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ................................................................................................ 56 Bảng 2.9. Quản lý việc thực hiện mục tiêu dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học .............................................. 57 Bảng 2.10.Quản lý thực hiện nội dung chương trình, kế hoach dạy họcở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ............ 58 Bảng 2.11.Quản lý công tác đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ...... 60 Bảng 2.12. Quản lý công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy họcở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ............ 62 Bảng 2.13.Thực trạng quản lý điều kiện, cơ sở vật chất phục vụ hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ......................................................................................................................... 63 vii Bảng 2.14. Kết quả tổng hợp thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ............ 65 Bảng 2.15. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọtheo hướng phát triển năng lực tự học ......................... 66 Bảng 3.1.Tính cấp thiết của các biện pháp biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ......................................................................................................................... 83 Bảng 3.2.Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ......................................................................................................... 85 Bảng 3.3: Mối tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học .................................................................... 87 viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Tính cấp thiết của các biện pháp biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ................................................................................................................... 84 Biểu đồ 3.2: Tính khả thi của các biện pháp biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học ......................................................................................................................... 86 Biểu đồ 3.3. Tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thicủa các biện pháp ......................................................................................................................... 89 ix MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dạy học là một hoạt động vô cùng quan trọng trong một nhà trường. Ngày nay việc dạy học theo lối truyền thụ một chiều, lấy người thầy làm trung tâm đang được thay thế bằng việc lấy người học làm trung tâm.Nghị quyết 29NQ/TW, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diê ̣n giáo du ̣c và đào tạo đã nhấn mạnh : “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh đặc biệt là năng lực tự học đang ngày càng được quan tâm. Bởi tự học là hoạt động có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình học tập của người học. Trong các nhà trường, HĐDH theo hướng phát triển năng lực tự học nếu được quản lý, tổ chức tốt sẽ phát huy được sự chủ động, sáng tạo của người học; nâng cao hiệu quả của việc dạy và học; góp phần thúc đẩy chất lượng đào tạo trong các nhà trường. Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, khóa VII và Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX đã nhấn mạnh:“Đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân”, “…Tạo ra năng lực tự học sáng tạo của mỗi học sinh”. Điều 36 của Luật Giáo dục cũng quy định: “…Phải coi trọng việc bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu, tạo điều kiện cho người học phát triển tư duy sáng tạo”. Thực tế hiện nay cho thấy, HĐDH theo hướng phát triển năng lực tự học của học sinh các cấp nói chung và của học sinh THCS thị xã Phú Thọ nói riêng chưa được sự quan tâm đúng mức, các nhà trường chưa có các biện pháp 1 quản lý thực sự hiệu quả đối với hoạt động này. Những biện pháp quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực tự học của học sinh hiện nay đang tiến hành trong các nhà trường phần lớn chỉ đạt tới mục đích là quản lý về mặt thời gian và con người; tác động quản lý của nhà trường tới việc tự học của học sinh thường chỉ dừng ở mức độ tuyên truyền kêu gọi, nhắc nhở. HĐDH theo hướng phát triển năng lực tự học hầu như vẫn diễn ra một cách tự phát , ít có sự quản lý, giám sát nên hiệu quả không cao. Từ những lý do nêu trên tác giả lựa chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy họcở các trường Trung học cơ sở thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học” để nghiên cứu làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn, đề xuất các biện pháp QL hoạt động dạy học ở các trường THCSthị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học nhằm nâng cao kết quả hoạt động dạy học ở các THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học. 3.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học ở các trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học ở trường Trung học cơ sở theo hướng phát triển năng lực tự học. 4.2. Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học. 2 4.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học. 5. Câu hỏi nghiên cứu Cầnnhững biện pháp quản lý nào để nâng cao kết quả hoạt động dạy họcở các trường THCSthị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọtheo hướng hướng phát triển năng lực tự họcđáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay? 6. Giả thuyết nghiên cứu Quản lý hoạt động hoạt động dạy học ở các trường THCSthị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học đã đạt những kết quả nhất định. Tuy nhiên để nâng cao kết quả hoạt động dạy học, phát triển năng lực tự học cho học sinh đáp ứng được tốt hơn yêu cầu đổi mới giáo dục thì công tác quản lý còn có những bất cập, chưa phù hợp. Nếu đề xuất và áp dụng các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học phù hợp hơn thì sẽ nâng cao được hiệu quả dạy học, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục của thị xã Phú Thọ đáp ứng được yêu cầu đổi mới trong giáo dục hiện nay. 7. Phạm vi nghiên cứu 7.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động dạy họcở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học. 7.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu3 trườngTHCS trong thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ: Trường THCS Hùng Vương, THCS Sa Đéc, THCS Trần Phú. 7.2. Giới hạn về đối tượng khảo sát Đề tài khảo sát lấy ý kiến 3 nhóm đối tượng: Cán bộ quản lý và giáo viên, chuyên viên phòng Giáo dục đào tạo thị xã Phú Thọ - Khảo sát thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ: 110 người là cán bộ quản lý và giáo viên 3 của 3 trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. - Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thị của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ: 116 người gồm chuyên viên phòng Giáo dục và đào tạo, cán bộ quản lý, giáo viên của 3 trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu các tài liệu: sách, các công trình nghiên cứu, các bài viết trong các tạp chí về hoạt động dạy học và quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực tự học ở trường THCS. - Nghiên cứu các văn bản, chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT về quản lý HĐDH ở trường THCS. Trên cơ sở nghiên cứu tài liệu trên, phân tích, khái quát hóa, so sánh, tổng hợp các thông tin, tư liệu có liên quan đến đề tài để làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về quản lý HĐDH ở trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học. 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Mục đích của phương pháp này là:khảo sát thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học. - Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn CBQL, GV để trao đổi, thu thập thông tin, phân tích, so sánh và đối chiếu với những thông tin đã thu được qua bảng hỏi. - Phương pháp quan sát: Quan sát việc tổ chức hoạt động dạy học của giáo viên, hoạt động học tập của học sinh. Mục đích của phương pháp này nhằm thu thập thêm thông tin để hiểu rõ hơn về thực trạng hoạt động dạy học bổ sung số liệu cho phương pháp điều tra để phân tích, đánh giá thực trạng khách quan hơn. 4 8.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng các công thức toán thống kê để định lượng kết quả nghiên cứu. 9. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn 9.1. Ý nghĩa lý luận Hệ thống hóa được những vấn đề lý luận về quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS theo hướng phát triển năng lực tự học. Cung cấp cơ sở khoa học để nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS Thị xã Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học. 9.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu này có thể được áp dụng cho công tác quản lý hoạt động hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học cho học sinh ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục luận văn bao gồm các chương: Chương 1:Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS theo hướngphát triển năng lực tự học Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ theo hướng phát triển năng lực tự học 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC 1.1.Tổng quan nghiên cứu vấn đề Hoạt động dạy học là một hoạt động rất quan trọng, đóng vai trò chủ yếu trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, nâng cao ý thức dân tộc, tinh thần trách nhiệm với bản thân và cộng đồng, đặt nền tảng cho sự đổi mới và phát triển khoa học công nghệ của đất nước đồng thời có tác động mạnh mẽ đến tiến trình phát triển quốc gia. Đầu tư cho giáo dục, cho các hoạt dộng dạy học là đầu tư cho phát triển, tạo nên sự phát triển nhanh và bền vững cho mỗi quốc gia. Hoạt động quản lý xuất hiện như một tất yếu khách quan nhằm tổ chức, phối hợp, điều khiển hoạt động của con người trong quá trình sinh hoạt tự vệ, lao động sản xuất, mưu sinh theo mục tiêu chung đã định. Quản lý được hình thành cùng với sự xuất hiện của xã hội loài người. Quản lí hoạt dộng dạy học là một hoạt động quản lí chuyên biệt được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục đề cập từ thế kỷ 20 đến nay. Quản lí hoạt động dạy học, quản lí nhà trường là những vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước hết sức quan tâm. Việc chú trọng đến các biện pháp quản lí nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trong nhà trường luôn giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Nhiều công trình nghiên cứu của các nhà quản lí nước ngoài đã đề cập đến vấn đề cốt lõi của quản lí và quản lí hoạt động dạy học như: Nhà triết học Socate(469-399 TCN), Platon(427-347 TCN), Nicola Copecnich(1473-1543), H.Fayol(1841-1925), F.Taylo(1841-195).......Ở phương đông có Khổng Tử (551-479 TCN), thời chiến quốc có Mạnh Tử(372-289 TCN)...là những người có cống hiến lớn cho khoa học quản lí, cho sự phát triển giáo dục của thế giới ngày càng phát triển mạnh mẽ. Từ cuối thế kỷ XIV, khi chủ nghĩa tư bản bắt đầu xuất hiện, vấn đề DH 6 và quản lý hoạt động dạy học đã đươc nhiều nhà GD thực sự quan tâm. Nổi bật là các công trình nghiên cứu của các tác giả Cômenxki, M.I.Kônđakôp, Xukhômlinxki, Zakharôp. Cômenxki khi đưa ra nguyên tắc DH như nguyên tắc trực quan, nguyên tắc nhất quán, nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tính hệ thống… Qua đó thể hiện gián tiếp rằng hiệu quả DH có liên quan đến chất lượng người dạy trong việc vận dụng có hiệu quả các nguyên tắc DH. Về quản lý quá trình DH, Zakharôp rất quan tâm thu thập, phân tích những số liệu, chỉ số phản ánh tình hình giảng dạy, học tập, việc phối hợp trong Ban giám hiệu nhằm giúp đỡ GV tiến bộ về chuyên môn. Nghiên cứu của tác giả nước ngoài cho thấy vấn đề DH và quản lý HĐDH được nghiên cứu một cách có hệ thống, những lý luận đó được đúc kết từ thực tiễn quản lý và thể hiện các tư tưởng triết học khác nhau, phát triển theo từng giai đoạn lịch sử. Các nghiên cứu đều coi trọng vị trí của giáo dục. Kết quả giáo dục phụ thuộc rất nhiều vào công tác quản lý HĐDH và nhân tố người thầy với khả năng tự học và sáng tạo. Nhân loại đã bước sang thế kỉ 21, trong bối cảnh chung của một kỷ nguyên mới của thế giới và của đất nước, giáo dục Việt Nam cũng đang đứng trước những xu thế mới và thách thức mới.Vì vậy nhiều nhà khoa học Việt Nam thời kì hiện đại cũng đã có những công trình nghiên cứu về quản lí họat động dạy học đã đạt được nhữn thành tựu nhất định như: Đặng Quốc Bảo, Đặng Bá Lãm, Nguyễn Đức Chính, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Xuân Hải, Phạm Minh Hạc... Đảng và Nhà nước ta luôn nhận thức thấu đáo về vai trò giáo dục đối với sự phát triển của đất nước. Vì lẽ đó, giáo dục được xác định là quốc sách hàng đầu. Sự nghiệp giáo dục cần phải được toàn xã hội chăm lo.Tháng 11 năm 2013, Ban chấ p hành Trung ương Đảng ban hành Nghị quyết số 29- NQ/TW về việc đổi mới căn bản , toàn diện giáo dục và đào ta ̣o đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030: "Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ 7 Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân, chú trọng phát triển năng lực toàn diện cho học sinh”. Một trong những năng lực của học sinh là năng lực tự học. Việc quản lý hoạt động dạy học là một vấn đề rất quan trọng, được coi là tiêu điểm của nhà trường và được đề cập trong các tài liệu bồi dưỡng cho cán bộ quản lý giáo dục các cấp. Các công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học cũng được công bố trong các cuốn sách, các bài báo trong các tạp chí. Các công trình nghiên cứu còn được thể hiện trong các đề tài luận văn, luận ánquản lý giáo dục. Có thể kể ra một số luận văn : Đỗ Ngọc Thạch (2010), Biện phápquản lí hoạt động dạy hoc các trường trung học phổ thông Huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên đáp ứng yêu cầu phân ban, Luận văn thạc sĩ Quản lý giáo dục- Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc Gia Hà Nội.[31] Vũ Anh Tuấn (2016), Quản lí hoạt động dạy hoc theo hướng phân hóa ở trường trung học phổ thông Kẻ Sặt, Huyện Gia Bình, tỉnh Hải Dương, Luận văn thạc sĩ Quản lý giáo dục- Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc Gia Hà Nội.[34] Nguyễn Hồng Sơn (2015), Quản lí hoạt động dạy hoc nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ở trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Tả Sìn Thàng, huyện Tủa Chùa - tỉnh Điện Biên. Luận văn thạc sĩ Quản lý giáo dục- Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc Gia Hà Nội.[30] Trần Thanh Tuấn (2015), Quản lý hoạt động dạy - học ở trường Trung học Phổ thông chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Luận văn thạc sĩ Quản lý giáo dục- Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc Gia Hà Nội.[33] Mặc dù có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học, song có rất ít đề tài nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, đặc biệt là năng lực tự học. Xét thấy việc quản lý dạy học theo hướng tiếp cận 8 năng lực là rất cần thiết trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Tác giả muốn đi sâu nghiên cứu tìm hiểu xem làm thế nào để quản lí được hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học. Đây là vấn đề tác giả rất quan tâm. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường 1.2.1.1. Quản lý: Quản lý là một thuộc tính gắn liền với xã hội ở một giai đoạn phát triển của nó, để đương đầu với sức mạnh của thiên nhiên, duy trì sự tồn vong của mình, từ xa xưa con người đã biết đoàn kết, biết phối hợp tạo thành tập thể, điều này cho thấy rằng: phải có sự tổ chức, phân công và phối hợp nhằm thực hiện mục đích chung. Quản lý là hoạt động cần thiết cho tất cả các lĩnh vực của đời sống con người là một nhân tố của sự phát triển. Quản lý là một phạm trù tồn tại khách quan được ra đời từ bản thân nhu cầu của mọi xã hội, mọi quốc gia và trong mọi thời đại. Có nhiều quan điểm khác nhau về quản lý: Theo H.Koontz( Mỹ) : "Quản lý là hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo sự phối hợp những nỗ lực của cá nhân nhằm đạt được những mục đích của nhóm ( tổ chức). Mục đích của mọi nhà quản lý là hình thành môi trường mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của mình với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất" [11, tr33] K.Marx đã từng nóiđến sự cần thiết của quản lý: “Bất kỳ một lao động xã hội nàođược tiến hành trên một quy mô tương đối lớn cũngđều cần có sự quản lý, nó xác lập mối quan hệ hài hoà giữa các công việc riêng rẽ và thực tiễn những chức năng chung nhất xuất phát từ sự vậnđộng của toàn cơ cấu sản xuất khác với vậnđộng của từng bộ phậnđộc lập trong nền sản xuấtấy. Một nghệ sĩ vĩ cầm tựđiều khiển mình, còn dàn nhạc thì phải có nhạc trưởng”[6, tr.480]. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang:"Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện những mục tiêu dự kiến"[27, tr17] 9 Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc cho rằng: Hoạt động quản lý là "Tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý( người quản lý) đến khách thể quản lý(người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức " [7, tr1] Tác giả Hà Sỹ Hồ cho rằng: "Quản lý là quá trình có tác động có định hướng, có tổ chức dựa trên các thông tin về tình trạng của đối tượng và môi trường, nhằm giữ cho sự vận hành của đối tượng được ổn định và làm cho nó phát triển tới mục đích đã định " [15,tr 25] Có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý, song tựu chung đều thể hiện: - Quản lý bao giờ cũng là một tác động hướng đích, có mục tiêu xác định. - Quản lý là sự tác động tương hỗ, biện chứng giữa chủ thể và khách thể quản lý. - Quản lý vừa là sự tác động mang tính chủ quan nhưng phải phù hợp với quy luật khách quan. - Quản lý vừa là khoa học vừa là nghệ thuật. - Quản lý là một thuộc tính bất biến nội tại của mọi quá trình lao động xã hội. Lao động quản lý là điều kiện quan trọng để làm cho xã hội loài người tồn tại, vận hành và phát triển. Quản lý phải bao gồm các yếu tố như: Phải có mục tiêu đặt ra cho cả đối tượng và chủ thể làm căn cứ định hướng cho mọi hoạt động của tổ chức, phải có nội dung, phương pháp, phương tiện và kế hoạch hành động , một môi trường nhất định. Do vậy có thể khái quát: QL là sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể QL lên đối tượng QL nhằm sử dụng có hiệu quả các tiềm năng, cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu đã đề ra trong điều kiện biến động của môi trường. 1.2.1.2 Quản lý giáo dục QLGD là những tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở mọi cấp khác nhau đến tất cả các mắt xích của toàn bộ hệ thống nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ 10 sở nhận thức và vận dụng những quy luật của xã hội cũng như các quy luật của quá trình giáo dục về sự phát triển thể lực, trí lực và tâm lực của con người. Quản lý giáo dục theo nghĩa rộng là quản lý các hoạt động giáo dục trong xã hội. Quá trình đó bao gồm các hoạt động giáo dục và có tính giáo dục của bộ máy nhà nước, của các tổ chức xã hội, của cả hệ thống giáo dục quốc dân. Theo nghĩa hẹp, quản lý GD là quản lý các hoạt động GD&ĐT diễn ra trong đơn vị hành chính (xã, phường, quận, huyện...) các cơ sở GD như nhà trường. - Có nhiều cách tiếp cận khác nhau về quản lý GD: Tác giả Phạm Minh Hạc cho rằng: "Quản lý nhà trường, quản lý giáo dục nói chung là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới, mục tiêu đào tạo đối với ngành Giáo dục - Đào tạo, đối với thế hệ trẻ và với từng học sinh, hay cụ thể hơn " Quản lý nhà trường, quản lý giáo dục là tổ chức hoạt động dạy học... Có tổ chức hoạt động dạy học, thực hiện được các tính chất của nhà trường phổ thông Việt Nam XHCN... mới quản lý được giáo dục, tức là cụ thể hóa đường lối giáo dục của Đảng và biến đường lối đó thành hiện thực, đáp ứng yêu cầucủa nhân dân, của đất nước"[12]. Theo tác giả Đặng Quốc Bảo:" Quản lý giáo dục theo nghĩa tổng quát là hoạt động điều hành, phối hợp của các lực lượng xã hội nhằm đẩy mạnh công tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu xã hội" [2,tr45]. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: "Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng thực hiện được các tính chất mà nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình DH, giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất "[28,tr 20]. Từ những khái niệm về quản lý giáo dục nêu trên, chúng tôi cho rằng: Quản lý giáo dục là thực hiện đầy đủ các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra trên toàn bộ các hoạt động giáo dục. Quản lý hoạt động giáo dục 11 trong nhà trường là nhằm cho các hoạt động này phát huy được vai trò định hướng và thực hiện một cách tương ứng, phù hợp với hoạt động của học sinh. Nhìn chung các định nghĩa về quản lý giáo dục được các tác giả nêu trên đưa ra vừa khái quát vừa cụ thể, hợp lý, dễ hiểu. Như vậy quản lý GD có thể xem là: sự tác động có ý thức nhằm điều khiển, hướng dẫn các quá trình GD, những hoạt động của cán bộ, giáo viên và học sinh, sinh viên huy động tối đa các nguồn lực khác nhau để đạt tới mục đích của nhà quản lý GD và phù hợp với quy luật khách quan. 1.2.1.3. Quản lý nhà trường - Khái niệm nhà trường:Trường học là một tổ chức, ở đó tiến hành quá trình dạy học. Hoạt động đặc trưng của trường học là hoạt động dạy học, đó là hoạt động có tổ chức, có nội dung, có phương pháp, phương tiện, có mục đích, có sự lãnh đạo của nhà giáo dục, có hoạt động tích cực tự giác của người học. Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc:"Nhà trường là một tổ chức chuyên biệt trong hệ thống tổ chức xã hội thực hiện chức năng tái tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự duy trì và phát triển xã hội"[9, tr21] - Khái niệm quản lý nhà trường: Theo M.I Kondacov: " Không đòi hỏi một định nghĩa hoàn chỉnh, chúng ta hiểuquản lý nhà trường (công việc nhà trường là một hệ thống xã hội - sư phạm chuyênbiệt). Hệ thống này đòi hỏi những tác động có ý thức, có kế hoạch và hướng đích của chủ thể quản lý đến tất cả các mặt của đời sống nhà trường, nhằm đảm bảo sự vận hành tối ưu về các mặt xã hội - kinh tế, tổ chức - sư phạm của quá trình dạy - học và giáo dục thế hệ đang lớn lên" [20] Theo tác giả Phạm Minh Hạc:" Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và từng học sinh"[13, tr19] Theo tác giả Phạm Viết Vượng:" Quản lý trường học là hoạt động của các cơ quan quản lý, về cơ bản là huy động các nguồn lực để tổ chức các hoạt 12