Tài liệu Quản lý dạy học theo mô hình trường học mới (vnen) ở các trường trung học cơ sở huyện nậm pồ, tỉnh điện biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN DÚP QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI (VNEN) Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN DÚP QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI (VNEN) Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thành Kỉnh THÁI NGUYÊN - 2018 LỜI CAM ÐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Dúp i LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thành Kỉnh là người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn các thầy cô giáo và cán bộ Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Dúp ii MỤC LỤC LỜI CAM ÐOAN ............................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................................ v MỞ ĐẦU ........................................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................................. 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................................. 3 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................................... 3 8. Cấu trúc của luận văn ................................................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ .......................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................................. 5 1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới ..................................................................................................... 5 1.1.2. Nghiên cứu ở Việt Nam...................................................................................................... 7 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài. ....................................................................................... 10 1.2.1.Quản lý giáo dục .................................................................................................................. 10 1.2.2. Mô hình trường học mới .................................................................................................. 13 1.2.3. Dạy học theo Mô hình trường học mới. ....................................................................... 14 1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới ..................................... 17 1.3. Lý luận về dạy học theo Mô hình trường học mới ở trường trung học cơ sở ....... 19 1.3.1. Đặc điểm của dạy học theo Mô hình trường học mới .............................................. 19 1.3.2. Các yếu tố của dạy học theo Mô hình trường học mới ở Trung học cơ sở ........ 21 1.3.3. Phương pháp và hình thức dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ở Trung học cơ sở .......................................................................................................................... 22 iii 1.3.4. Đánh giá trong dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ở THCS ......... 24 1.3.5. Yêu cầu đối với tổ chức lớp học theo Mô hình trường học mới ở THCS ..... 25 1.3.6. Sinh hoạt chuyên môn của giáo viên theo Mô hình trường học mới ở THCS ....... 27 1.3.7. Sự tham gia của cha mẹ học sinh, cộng đồng trong quá trình dạy học................ 28 1.4. Quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ở trường THCS ............ 29 1.4.1. Mục tiêu quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở trường THCS ......... 29 1.4.2. Nội dung quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở trường THCS ........ 29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ....... 34 1.5.1. Năng lực, phẩm chất của người Hiệu trưởng .............................................................. 34 1.5.2. Chất lượng của đội ngũ giáo viên .................................................................................. 35 1.5.3. Chất lượng đầu vào của học sinh ................................................................................... 35 1.5.4. Nhận thức và đặc điểm tâm lý của giáo viên .............................................................. 35 1.5.5. Cơ sở vật chất, đồ dùng trang thiết bị dạy học, tài liệu hướng dẫn học .............. 36 1.5.6. Văn bản Pháp quy..............................................................................................36 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................................ 38 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI (VNEN) Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN................................................................................ 39 2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội và các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ......................................................................................................................................... 39 2.1.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ...................................... 39 2.1.2. Đặc điểm các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên .............. 40 2.2. Khái quát về tổ chức khảo sát thực trạng ........................................................................ 42 2.2.1. Mục đích khảo sát .............................................................................................................. 42 2.2.2. Đối tượng khảo sát ............................................................................................................. 42 2.2.3. Nội dung khảo sát .............................................................................................................. 42 2.2.4. Phương pháp và công cụ khảo sát ................................................................................. 43 2.2.5. Xử lý số liệu khảo sát ........................................................................................................ 43 2.3. Kết quả khảo sát ..................................................................................................................... 43 2.3.1. Thực trạng dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ....................................................................................... 43 2.3.2. Thực trạng quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường iv Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ................................................................... 53 2.3.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ ....................................................... 62 2.4. Đánh giá chung....................................................................................................................... 63 2.4.1. Ưu điểm, hạn chế ............................................................................................................... 63 2.4.2. Nguyên nhân của các hạn chế ......................................................................................... 65 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................................. 67 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ....................................................................................................................... 68 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp. ................................................................................ 68 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu. ............................................................................... 68 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện. .............................................................................. 68 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả. ............................................................................ ...68 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn. ............................................................................... 68 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ................................................................................... 69 3.2. Một số biện pháp quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ................................................................... 69 3.2.1. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về tổ chức dạy học theo Mô hình trường học mới ..................................................................................... 68 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên phù hợp với Mô hình trường học mới ............................................................................................................................... 72 3.2.3. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học theo mô hình trường học VNEN .......... 76 3.2.4. Chỉ đạo thực hiện đánh giá học sinh theo Mô hình trường học mới ................... 78 3.2.5. Kiểm tra đánh giá mức độ thực hiện hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới ............................................................................................................................... 82 3.2.6. Tổ chức phối hợp giữa Gia đình - Nhà trường - Xã hội trong hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới ............................................................................................. 86 3.2.7. Đảm bảo các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học theo Mô hình trường học mới .............................................................................................................. 87 3.2.8. Mối quan hệ giữa các biện pháp .................................................................................. 890 v 3.3. Khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ............................ 91 3.3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết .............................................................................................. 91 3.3.2. Khảo nghiệm tính khả thi................................................................................................. 92 3.3.3. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp. ...................... 93 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................................ 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................................... 96 51. Kết luận ...................................................................................................................................... 96 2. Khuyến nghị ............................................................................................................................... 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 98 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên HĐDH : Hoạt động dạy học HS : Học sinh HT : Hiệu trưởng PHHS : Phụ huynh học sinh PHT : Phó Hiệu trưởng PPDH : Phương pháp dạy học PPHT : Phương pháp học tập QL : Quản lý QLDH : Quản lý dạy học QLGD : Quản lý giáo dục QLNT : Quản lý nhà trường TB : Trung bình TH : Tiểu học THCS : Trung học cơ sở TTCM : Tổ trưởng chuyên môn UBND : Ủy ban nhân dân iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thống kê số liệu năm học 2015 - 2016................................................................. 41 Bảng 2.2. Thống kê số liệu năm học 2016 - 2017 ...................................................... 41 Bảng 2.3. Thống kê số liệu năm học 2017 - 2018: ..................................................... 41 Bảng 2.4. Thống kê về chất lượng và hiệu quả giáo dục của các trường tham gia Mô hình trường học mới (VNEN) trong năm học 2017 - 2018 ................ 41 Bảng 2.5. Số lượng mẫu khảo sát tại các trường THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ ........................................................................................... 42 Bảng. 2.6. Thực trạng các yếu tố của dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên........................... 44 Bảng 2.7. Thực trạng mức độ sử dụng các phương pháp dạy học ............................. 46 Bảng 2.8. Thực trạng sử dụng các hình thức dạy học ................................................ 47 Bảng 2.9. Đánh giá trong dạy học theo Mô hình trường học mới VNEN .................. 49 Bảng 2.10. Mức độ đảm bảo các yêu cầu tổ chức lớp học trong dạy học theo Mô hình VNEN ................................................................................................ 51 Bảng. 2.11. Thực trạng của các hoạt động sinh hoạt chuyên môn ............................. 52 Bảng 2.12. Khảo sát Thực trạng của việc lập kế hoạch quản lý dạy học theo mô hình VNEN ................................................................................................ 53 Bảng 2.13. Khảo sát Thực trạng của việc tổ chức quản lý dạy học theo mô hình VNEN ........................................................................................................ 56 Bảng 2.14. Thực trạng của việc chỉ đạo dạy học theo mô hình VNEN .......................... 57 Bảng 2.15. Thực trạng của việc kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học theo mô hình VNEN ................................................................................................ 60 Bảng 2.16 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới VNEN................................................................................................. 62 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các biện pháp đề xuất ....... 91 Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất .............. 92 Bảng 3.3 Mức độ tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp ...... 93 v MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ đã làm thay đổi mọi mặt trong đời sống xã hội, thúc đẩy xã hội phát triển ngày càng hiện đại và thông minh hơn. Trong bối cảnh đó, áp lực đổi mới giáo dục để đáp ứng kịp với sự phát triển đang diễn ra trên quy mô toàn cầu. Bối cảnh này tạo nên những thay đổi sâu sắc trong giáo dục, từ quan niệm về chất lượng giáo dục, xây dựng nhân cách người học đến cách tổ chức quá trình và hệ thống giáo dục. Nhà trường từ chỗ khép kín chuyển sang mở cửa rộng rãi, đối thoại với xã hội và gắn bó chặt chẽ với nghiên cứu khoa học - công nghệ và ứng dụng; nhà giáo thay vì chỉ truyền đạt tri thức, chuyển sang cung cấp cho người học phương pháp thu nhận thông tin một cách hệ thống, có tư duy phân tích và tổng hợp. Đầu tư cho giáo dục từ chỗ được xem như là phúc lợi xã hội chuyển sang đầu tư cho phát triển. Vì vậy, các quốc gia, từ những nước đang phát triển đến những nước phát triển đều nhận thức được vai trò và vị trí hàng đầu của giáo dục, đều phải đổi mới giáo dục để có thể đáp ứng một cách năng động hơn, hiệu quả hơn, trực tiếp hơn những nhu cầu của sự phát triển đất nước. 1.2. Đảng và Nhà nước ta coi “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu”, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ mục tiêu: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân… Xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng; chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế hệ thống giáo dục và đào tạo …”. Để đáp ứng yêu cầu của sự phát triển, dạy học không chỉ đơn giản là cung cấp tri thức mà còn phải hướng dẫn hành động. Khả năng hành động là một yêu cầu được đặt ra không phải đối với từng cá nhân mà cả ở cấp độ cộng đồng địa phương và toàn xã hội. Chương trình giảng dạy phải giúp cho từng cá nhân người học biết hành động và 1 tích cực tham gia vào các chương trình hành động của cộng đồng “từ học làm đến biết làm, muốn làm và cuối cùng muốn tồn tại phát triển như nhân cách một con người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo”. 1.3. Thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, Mô hình trường học mới (VNEN) được tiến hành ở tiểu học và nhân rộng lên cấp Trung học cơ sở. Trong mô hình trường học mới (VNEN), học sinh - chủ thể của hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa biết chứ không phải là thụ động tiếp thu những tri thức đã được sắp đặt sẵn. Dạy học theo mô hình trường học mới (VNEN) xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Thực hiện kế hoạch của Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT Điện Biên, phòng GD&ĐT Nậm Pồ đã từng bước triển khai thực hiện Mô hình trường học mới (VNEN) tại một số trường Trung học cơ sở trên địa bàn. Trong quá trình triển khai thực hiện, bên cạnh các thành tựu đạt được vẫn còn bộc lộ những khó khăn về điều kiện, con người, đặc biệt là hệ thống quản lý hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên” với mong muốn đề xuất được các biện pháp quản lý góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của địa phương. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nâm Pồ, đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên nhằm nâng cao chất lượng hoạt động quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục bậc Trung học cơ sở của địa phương. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình quản lý hoạt động dạy học ở trường Trung học cơ sở 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 2 4. Giả thuyết khoa học Chất lượng dạy học có mối quan hệ chặt chẽ thống nhất với quản lý hoạt động dạy học. Hiện nay, quản lí dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên đã từng bước ổn định, song trong quá trình thực hiện còn bộc lộ nhiều khó khăn, hạn chế. Nếu xây dựng, tổ chức thực hiện được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới phù hợp với bản chất của Mô hình dạy học này, phù hợp với đặc điểm giáo dục của huyện miền núi còn nhiều khó khăn như Nậm Pồ sẽ góp phần đổi mới quá trình dạy học và nâng cao chất lượng dạy học của các trường THCS của địa phương. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở trường Trung học cơ sở. - Khảo sát thực trạng quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. - Đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp. 6. Phạm vi nghiên cứu - Số liệu khảo sát: từ năm 2015 đến năm 2017. - Khảo sát thực trạng được tiến hành ở 6 trường THCS huyện Nậm Pồ, bao gồm: (trường PTDTBT THCS Phìn Hồ; trường PTDTBT THCS Nà Khoa; trường PTDTBT THCS Nà Hỳ; trường PTDTBT THCS Chà Cang; trường THCS Chà Nưa; trường THCS Tân Phong). 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các văn bản về đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về GD&ĐT; các công trình khoa học về khoa học giáo dục, khoa học quản lý giáo dục, tài liệu về Mô hình trường học mới; các văn bản pháp luật hiện hành về GD&ĐT; Điều lệ, nội qui, qui chế trong Giáo dục - Đào tạo để tổng quan cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý của vấn đề nghiên cứu. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn. 3 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Điều tra bằng bảng hỏi: Phiếu trưng cầu gồm các câu hỏi đóng/mở về vấn đề hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới, Quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới trong các trường THCS học. Đối tượng khảo sát sẽ là giáo viên, cán bộ quản lí nhà trường. Phỏng vấn: Kỹ thuật nghiên cứu này nhằm thu thập những thông tin sâu về một số vấn đề cốt lõi của đề tài. Nhóm đối tượng phỏng vấn sẽ hạn chế hơn và tập trung vào CBQL; GV; Phụ huynh học sinh và học sinh. Quan sát: quan sát hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh, nhằm thu thập thông tin về thực trạng dạy học tại các trường THCS huyện Nậm Pồ. Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn thông quan các báo cáo tổng kết về chất lượng của học sinh qua từng năm học gần đây; về thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy của cán bộ quản lý qua các nguồn số liệu, nhằm đưa ra những nhận định, phân tích, đánh giá, rút kinh nghiệm về hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS huyện Nậm Pồ. Nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu kế hoạch dạy học, giáo án của giáo viên; bài kiểm tra của học sinh, … từ đó rút ra được những nhận xét về thực trạng dạy học và quản lý dạy học tại các trường THCS huyện Nậm Pồ. Các phương pháp khác. - Lấy ý kiến của các chuyên gia để làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận và thực tiễn của đề tài. - Phương pháp xử lí số liệu và đánh giá bằng thống kê: Để xử lí định lượng số liệu điều tra thực trạng làm căn cứ đánh giá định tính kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được cấu trúc thành 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở trường Trung học cơ sở. Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học theo Mô hình trường học mới tại các trường Trung học sơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới Vào những năm 1960, UNESCO đã tài trợ và triển khai một dự án mang tên “The Unitary School” tại các nước đang phát triển để đối phó với những thách thức trong hệ thống giáo dục, đặc biệt là các trường tiểu học ở nông thôn tại các nước này, tạo ra một dấu mốc quan trọng thúc đẩy sự xuất hiện của Mô hình trường học mới. Dự án “The Unitary School” ban đầu được thực hiện ở 150 trường học của Colombia. Tuy nhiên, dự án này không đạt hiệu quả như mong muốn. Năm 1975, dưới sự dẫn đầu của Vicky Colbert một nhà tư vấn giáo dục cho Liên Hiệp Quốc ở Châu Mĩ La tinh và vùng Caribê cùng với Oscar Mogollons - một giáo viên có nhiều kinh nghiệm của Colombia đã xây dựng và tiến hành triển khai Mô hình trường học mới, đánh dấu sự ra đời của một giải pháp sáng tạo giúp giải quyết các vấn đề đang tồn tại trong nền giáo dục của Colombia. Cấu trúc của Mô hình trường học mới đã được xây dựng dựa trên kinh nghiệm rút ra từ những hạn chế, thiếu sót của “The Unitary School”, đồng thời giải quyết các vấn đề của giáo dục như: Tỷ lệ đi học và bỏ học cao; các mối quan hệ giữa nhà trường và cộng đồng yếu; đào tạo giáo viên không hiệu quả; thiếu tài liệu học tập cho trẻ em [dẫn theo 21]. Trong những thập kỷ qua, Mô hình trường học mới đã khẳng định được những ưu điểm nổi bật của nó, người học không chỉ tiếp thu kiến thức tốt hơn các trường học thông thường mà còn được xây dựng và phát triển các giá trị và kĩ năng sống như: Lòng tự trọng, hành vi dân chủ, đoàn kết, kĩ năng hợp tác, kĩ năng lãnh đạo, kĩ năng làm việc nhóm…Và điều này đã được khẳng định trong trong nhiều nghiên cứu khác nhau. Năm 1992, Ngân hàng thế giới đã tiến hành nghiên cứu và đánh giá về những thành tích mà Mô hình trường học mới của Colombia đạt được trong “Achievement Evaluation of Colombia´s Escuela Nueva”. Bản đánh giá đã trình bày khái quát những kết quả mà mô hình này mang lại đồng thời khẳng định rằng: Học sinh trong trường học mới của Colombia đạt điểm thành tích cao hơn so với học sinh cùng độ tuổi trong các 5 trường học thông thường với chi phí đầu tư chỉ cao hơn từ 5% đến 10%. Hai tổ chức quốc tế khác là UNESCO và UNICEF cũng đã phối hợp tiến hành nghiên cứu về thực trạng các vấn đề giáo dục ở Châu Mĩ Latinh vào 1993, xác định những vấn đề trọng tâm của giáo dục thế kỉ XXI và so sánh hiệu quả của các mô hình trường học ở khu vực này. Trong nghiên cứu “In Search of the School of the XXI Century - Ernesto Schiefelbein” đã chỉ ra được 2 vấn đề lớn: (1) Mô tả được thực trạng giáo dục Trung học cơ sở ở Châu Mĩ Latinh và chỉ ra sự cần thiết phải tìm ra giải pháp để nâng cao chất lượng giáo dục. (2) Phân tích các thành phần của Mô hình trường học mới, đặc điểm, tiến trình dạy học và những ưu điểm cũng như hiệu quả nổi bật của nó đã và đang đem lại cho các nước trong khu vực, đồng thời khẳng định rằng Mô hình này như là một giải pháp hiệu quả để giải quyết vấn đề chất lượng giáo dục thấp [dẫn theo 21]. Năm 1998, Patrick J. McEwan đã tiến hành nghiên cứu hiệu quả dạy học trong các lớp ghép của các trường học ở Colombia thông qua “The Effectiveness of Multigrade Schools in Colombia”, nghiên cứu này đã chỉ ra và đánh giá hiệu quả của Mô hình trường học mới so với Mô hình trường học truyền thống trong việc giáo dục và nâng cao chất lượng học sinh, học sinh năng động, tích cực hơn. Nghiên cứu này cũng đã chỉ ra một số yếu tố và kĩ thuật cơ bản trong việc hướng dẫn ghép lớp, thúc đẩy sự tham gia của học sinh trong các hoạt động học và sự tham gia tích cực của cộng đồng. Năm 2002, trong công trình “Active Learning and Democratic Behavior in Guatemalan Rural Primary Schools”, Chesterfield cùng cộng sự đã nghiên cứu và chỉ ra mối quan hệ giữa hoạt động học với hành vi dân chủ trong các trường tiểu học ở nông thôn Guatemala. Trong nghiên cứu này, các tác giả đã tập trung sử dụng phương pháp quan sát lớp học để kiểm tra hành vi ứng xử của học sinh thuộc các giới tính và dân tộc khác nhau tại các trường học nông thôn, từ đó so sánh để đánh giá sự khác biệt hành vi dân chủ của học sinh trong Mô hình trường học truyền thống với Mô hình trường học mới. Kết quả nghiên cứu cũng đã khẳng định: Hành vi dân chủ của trẻ em trong Mô hình trường học mới được thể hiện tốt hơn, đặc biệt là khi tham gia vào các hoạt động hợp tác và làm việc theo nhóm nhỏ. Năm 2003, USAID đã nghiên cứu về tác động của một số chương trình giáo dục 6 đã tác động hiệu quả đối với việc tham gia học tập của học sinh nữ và việc hoàn thành phổ cập tiểu học ở các nước đang phát triển trong đó có Mô hình trường học mới. Nghiên cứu cũng đã chỉ ra các yếu tố quan trọng đóng góp vào sự thành công của học sinh, đặc biệt là học sinh nữ hoàn thành cấp học tiểu học đó là: Sự tham gia của cộng đồng, hoạt động nhóm tích cực của học sinh và quá trình đào tạo giáo viên. Xoay quanh các nội dung về mối quan hệ giữa dạy học trong Mô hình trường học mới và việc phát triển, hình thành năng lực công dân, năm 2003, Jennifer Pitt thuộc bộ phận dạy học, so sánh quốc tế và phát triển giáo dục của Đại học Toronto đã tiến hành nghiên cứu về giáo dục công dân trong Mô hình trường học mới ở Colombia thông qua công trình “Civic Education and Citizenship in Escuela Nueva schools in Colombia”. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng: Trường học mới là Mô hình được tạo ra để giải quyết các nhu cầu của học sinh nông thôn trong hệ thống giáo dục Colombia và nó đã được khẳng định hiệu quả tích cực trong việc huy động sự tham gia của học sinh vào các hoạt động học tập ở trường và cộng đồng. Nội dung nghiên cứu được chia thành 8 chương, tập trung vào các vấn đề: Dân chủ và khái quát lịch sử phát triển của hệ thống giáo dục Colombia; đặc điểm, thành phần và sự phát triển của Mô hình trường học mới; các biện pháp và kết quả nghiên cứu về sự phát triển kiến thức công dân, kĩ năng và sự tham gia vào giáo dục công dân của học sinh khi học theo Mô hình trường học mới. Tiếp nối nghiên cứu của Jennifer Pitt nhưng đề cập đến một khía cạnh khái quát hơn, vào năm 2006, Clemente Forero đã nghiên cứu về tác động của Mô hình trường học mới đến sự tương tác xã hội của học sinh. Trong nghiên cứu “Escuela Nueva´s Impact on the Peaceful Social Interaction of Children in Colombia” đã đề cập và làm rõ 3 vấn đề: (1) Mô hình trường học mới có ảnh hưởng tích cực đến sự tương tác xã hội của trẻ; (2) Phương pháp học trong Mô hình trường học mới đã tác động đến nhận thức, hành vi của gia đình, cộng đồng đến việc học tập và rèn luyện của học sinh, tạo ra sự gắn kết giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong giáo dục; (3) Mô hình trường học mới có ảnh hưởng lâu dài đối với sự lựa chọn các hành vi tương tác xã hội trên cơ sở dân chủ và hòa bình. 1.1.2. Nghiên cứu ở Việt Nam Đảng và nhà nước ta luôn quan tâm đến sự nghiệp GD&ĐT. Sự quan tâm này 7 thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, nhất là trong việc xác định vị trí, vai trò của Giáo dục và Đào tạo ở từng thời kỳ cách mạng. Đặc biệt trong thời kỳ đổi mới của cách mạng nước ta hiện nay, Đảng ta vẫn đang tiếp tục khẳng định rõ hơn vai trò to lớn của giáo dục và dào tạo đối với sự phát triển kinh tế xã hội. Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1993) xác định: GD&ĐT cùng khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển. Nghị quyết trung ương 2 khóa VIII (1996) nhấn mạnh: Thực sự coi GD&ĐT là quốc sách hàng đầu. Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X về vấn đề định hướng phát triển lĩnh vực ngành, lĩnh vực đã chỉ rõ về vấn đề GD&ĐT: “Đổi mới tư duy giáo dục một cách nhất quán, từ mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp đến cơ cấu và hệ thống tổ chức, cơ chế quản lý để tạo ra sự chuyển biến cơ bản và toàn diện nền giáo dục nước nhà...ưu tiên hàng đầu cho việc nâng cao chất lượng dạy và học”. Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ mục tiêu: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân… Xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng, chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế hệ thống giáo dục và đào tạo…”. Để đáp ứng yêu cầu của sự phát triển, dạy học không chỉ đơn giản là cung cấp tri thức mà còn phải hướng dẫn hành động. Khả năng hành động là một yêu cầu được đặt ra không phải đối với từng cá nhân mà cả ở cấp độ cộng đồng địa phương và toàn xã hội. Chương trình giảng dạy phải giúp cho từng cá nhân người học biết hành động và tích cực tham gia vào các chương trình hành động của cộng đồng “từ học làm đến biết làm, muốn làm và cuối cùng muốn tồn tại phát triển như nhân cách một con người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo”. Mô hình trường học mới (VNEN) được xuất hiện từ nhu cầu dạy học trong những lớp ghép ở vùng miền núi khó khăn, theo nguyên tắc lấy học sinh (HS) làm trung tâm. Mô hình này vừa kế thừa những mặt tích cực của Mô hình trường học truyền thống, vừa có sự đổi mới căn bản toàn diện, có tính hệ thống, bao gồm đổi mới cách 8 dạy, cách học, hướng vào phát triển con người, biến hoạt động giáo dục của nhà trường thành hoạt động giáo dục của học sinh. Cách thức đánh giá, tổ chức quản lý lớp học, quản lý nhà trường, việc tổ chức hoạt động dạy học cần có sự tham gia của cha mẹ học sinh (CMHS), cộng đồng. Cho đến nay, nhiều nước thuộc Châu Mĩ La tinh, ở Châu Á cũng áp dụng mô hình này. Ở nước Việt Nam, việc dạy học theo lớp ghép đã được tồn tại từ lâu. Đã có nhiều nghiên cứu về việc nâng cao hiệu quả dạy học ở các lớp này. Tuy nhiên các nghiên cứu đó chủ yếu tập trung vào các thủ thuật hay biện pháp dạy học của giáo viên. Tháng 11/2009, được sự đồng ý của phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Thiện Nhân, đoàn công tác của Bộ GD&ĐT do đồng chí Nguyễn Vinh Hiển làm trưởng đoàn đã tới Colombia tìm hiểu thực tế, tham khảo, học tập kinh nghiệm tổ chức lớp nghép của Mô hình VNEN đồng thời chuẩn bị cho kế hoạch công tác chiến lược tiếp theo về các sáng kiến chính sách giáo dục ở Việt Nam giai đoạn 2010 - 2020 và xây dựng mô hình của Việt Nam. Dự án về Sư phạm Mô hình trường học mới tại Việt Nam (GPE - VNEN, Global partnership for Education - Viet Nam Escuela Nueva) nhằm xây dựng và nhân rộng một kiểu Mô hình nhà trường tiên tiến, hiện đại, phù hợp với mục tiêu phát triển và đặc điểm giáo dục Việt Nam. Dự án đã đầu tư cho trường tiểu học dạy thử nghiệm, năm học 2011 - 2012, Bộ GD&ĐT đã triển khai thí điểm Mô hình trường học mới tại 24 trường của 12 huyện ở 6 tỉnh ( Hà Giang, Lào Cai, Hòa Bình, Khánh Hòa, Kon Tum và Đắc Lắc). Năm học 2012 - 2013, đã tổ chức dạy thử nghiệm mở rộng tại 1447 trường của 63 tỉnh thành trên toàn quốc (Trong đó có 20 tỉnh khó khăn với 1143 trường; 21 tỉnh trung bình với 262 trường; 22 tỉnh thành phố thuận lợi với 22 trường). Từ việc thực hiện hiệu quả Mô hình và nhận thấy tính ưu việt của Mô hình trường học mới, năm học 2014 - 2015 đã có 1,039 trường trên cả nước nằm ngoài dự án tự nguyện áp dụng Mô hình trường học mới, nâng tổng số trường tham gia Mô hình là 2508 trường. Hiện nay Mô hình trường học mới cũng đã bước đầu cho việc triển khai ở lớp 6 cấp trung học cơ sở trong năm học 2014 - 2015 ở một số tỉnh thành. Trong quá trình thực hiện dự án đã xuất hiện nhiều trường tiểu học trở thành điểm hình tốt về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông. Mô hình trường học mới hiện nay mới được triển khai áp dụng thí điểm ở một số trường THCS nên có rất ít đề tài nghiên cứu khoa học trong nước về Mô hình trường học mới này. Chỉ một vài sáng kiến kinh nghiệm đề xuất đến một số giải phát thực hiện 9 dạy học theo Mô hình Trường học mới như: Một số kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm Mô hình trường học mới của tác giả Nguyễn Ngọc Chiên (Phó hiệu trưởng Trường Tiểu học số 1 Hồng Ca - Yên Bái); một số giải pháp thực hiện dạy học theo Mô hình trường học mới đạt hiệu quả của tác giả Nguyễn Thị Phượng - 2014 (Giáo viên Trường Tiểu học Thanh Thủy - Quảng Bình).... Nguyễn Tiến Minh (2014) nghiên cứu về quản lý trường tiểu học theo Mô hình trường học mới ở huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang đã xây dựng một số vấn đề lý luận về quản lý trường tiểu học theo Mô hình trường học mới và chỉ rõ vai trò của hiệu trưởng trong quản lý Mô hình trường học mới [28]. Nguyễn Ngọc Hiến (2015) nghiên cứu về quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo Mô hình trường học mới đã làm rõ đặc trưng của hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo Mô hình trường học mới và các hoạt động quảm lý, vai trò của các lực lượng tham gia đánh giá và quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh Tiểu học [19]. Các đề tài nghiên cứu trên thực hiện có ý nghĩa về mặt lý luận và nghiên cứu thực tiễn đối với việc thực hiện dạy học theo Mô hình trường học mới ở bậc tiểu học, THCS đồng thời cũng đóng góp viên gạch xây dựng nền tảng hệ thống các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới ở Việt Nam. Tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) ở bậc THCS tại huyện Nậm Pồ tỉnh Điện Biên nói riêng. Do đó đề tài tập trung nghiên cứu sâu về cơ sở lý luận của quản lý dạy học, thực trạng thí điểm các biện pháp quản lý dạy học, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN) tại các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên là hoàn toàn mới và hy vọng đóng góp một phần nhỏ bé trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của tỉnh Điện Biên nói riêng và của cả nước nói chung. 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý giáo dục *Quản lý 10