Tài liệu Quản lý dạy học môn sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường thpt huyện thanh miện, tỉnh hải dương​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––––– VŨ VĂN TIẾN QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN SINH HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC Ở TRƯỜNG THPT HUYỆN THANH MIỆN, TỈNH HẢI DƯƠNG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Trần Hữu Luyến THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của GS.TS. Trần Hữu Luyến. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung luận văn của mình. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Vũ Văn Tiến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng khoa học của trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo đã tận tình giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí trong Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo trường Trung học phổ thông Thanh Miện, trường THPT Thanh Miện II, Trường THPT Thanh Miện 3 đã tham gia đóng góp ý kiến, cung cấp thông tin giúp đỡ tác giả trong quá trình điều tra, nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới Giáo sư Trần Hữu Luyến - Người Thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo ân cần cho tác giả trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Do thời gian và khả năng có hạn, luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong được sự đóng góp, chỉ bảo của các thầy, cô trong Hội đồng khoa học, bạn bè và đồng nghiệp. Một lần nữa tác giả xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2016 Tác giả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục các chữ viết tắt............................................................................................. iv Danh mục các bảng ........................................................................................................ v Danh mục các biểu đồ, sơ đồ ........................................................................................ vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2 3.Khách thể nghiên cứu .................................................................................................2 4. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................ 2 5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................3 7. Giới hạn nghiên cứu...................................................................................................3 8. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................3 9. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................3 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC ............................................................... 4 1.1. Tổng quan về nghiên cứu vấn đề ............................................................................4 1.2. Quản lý ....................................................................................................................6 1.2.1. Khái niệm quản lý ................................................................................................ 6 1.2.2. Chức năng của quản lý.........................................................................................8 1.3. Dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực người học. .....................................................................................................10 1.3.1. Trường Trung học phổ thông .............................................................................10 1.3.2. Dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông .....................................12 1.4. Dạy học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường Trung học phổ thông.....................................................................................................................20 1.4.1. Năng lực .............................................................................................................20 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.4.2. Năng lực Sinh học.............................................................................................. 21 1.4.3. Dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực người học ........................................22 1.4.4. Nội dung dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường Trung học phổ thông. ....................................................................................23 1.5. Quản lý dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát ttriển năng lực người học .....................................................................................23 1.5.1. Quản lý dạy học .................................................................................................23 1.5.2. Quản lý dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông ........................24 1.5.3. Khái niệm quản lý dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực người học ...................................................................25 1.5.4. Nội dung quản lý dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực người học ...................................................................25 1.5.5. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực người học ................................ 26 1.5.6. Chức năng, nhiệm vụ của Hiệu trưởng trường Trung học phổ thông ...............26 1.5.7. Hiệu trưởng là chủ thể quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học .............................................................................................. 27 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học .............................................................................................. 27 1.6.1. Những yếu tố thuộc chủ thể quản lý ..................................................................27 1.6.2. Yếu tố thuộc khách thể quản lý .........................................................................28 1.6.3. Yếu tố thuộc môi trường quản lý .......................................................................28 Kết luận chương 1 ........................................................................................................29 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THANH MIỆN TỈNH HẢI DƯƠNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC .......30 2.1. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................30 2.1.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi .................................................................30 2.1.2. Phương pháp phỏng vấn ....................................................................................31 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm ...................................................................31 2.2. Thực trạng đội ngũ giáo viên và học sinh học môn Sinh học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương ............................................................................31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.2.1. Qui mô phát triển trường lớp cấp THPT ........................................................... 31 2.2.2. Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên .................................................................32 2.2.3. Đội ngũ giáo viên giảng dạy môn Sinh học .......................................................34 2.2.4. Kết quả học tập và hạnh kiểm của học sinh.......................................................34 2.3. Thực trạng nội dung dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực người học ........35 2.3.1. Nhận thức của giáo viên về việc dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực của người học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương ...35 2.3.2. Thực hiện các mục tiêu dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh ..................................................................................................................36 2.3.3. Thực hiện các nội dung dạy học môn sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ...............................................................................................................37 2.3.4. Giáo viên Sinh học sử dụng các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học ......................................................................................38 2.3.5. Thực hiện các hình thức dạy học môn Sinh học ................................................40 2.3.6. Kết quả thực hiện nội dung dạy học sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ...............................................................................................................42 2.3.7. Học tập của học sinh theo định hướng phát triển năng lực ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương ............................................................................42 2.4. Thực trạng quản lý dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực người học ........47 2.4.1. Quản lý mục tiêu dạy học môn Sinh học ở trường Trung học phổ thông huyện Thanh Miện .......................................................................................................47 2.4.2. Quản lý lập kế hoạch dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ...............................................................................................................48 2.4.3. Quản lý việc tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ......................................................................................49 2.4.4. Quản lý việc thực hiện chương trình giảng dạy môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực .......................................................................................................50 2.4.5. Quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Sinh học đáp ứng yêu cầu của dạy học theo hướng phát triển năng lực người học .......................... 52 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.4.6. Chỉ đạo của BGH dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực người học ...............................................................................................................54 2.4.7. Quản lý kiểm tra đánh giá dạy học môn Sinh theo hướng phát triển năng lực người học ...............................................................................................................56 2.4.8. Quản lý tạo điều kiện, môi trường dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học .............................................................................................. 57 2.4.9. Quản lý việc khen thưởng giáo viên dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ......................................................................................58 2.4.10. Quản lý hoạt động học tập của học sinh .......................................................... 59 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ...................................................................61 2.5.1. Yếu tố thuộc chủ thể quản lý .............................................................................61 2.5.2. Yếu tố thuộc khách thể quản lý .........................................................................62 2.5.3. Yếu tố thuộc môi trường quản lý .......................................................................63 2.6. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học .............................................................................................. 64 2.6.1. Đánh giá tổng quát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường Trung học phổ thông huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương.......................................................................................64 2.6.2. Mặt mạnh ...........................................................................................................68 2.6.3. Hạn chế ..............................................................................................................69 2.6.4. Thuận lợi ............................................................................................................70 2.6.5. Khó khăn ............................................................................................................71 2.6.6. Nguyên nhân ......................................................................................................71 Kết luận chương 2 ........................................................................................................72 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở TRƯỜNG THPT HUYỆN THANH MIỆN, TỈNH HẢI DƯƠNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC.............................................73 3.1. Cơ sở đề xuất biện pháp ........................................................................................73 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...............................................................................73 3.2.1. Đảm bảo tính đặc thù môn học ..........................................................................73 3.2.2. Đảm bảo tính kế thừa .........................................................................................73 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.2.3. Đảm bảo tính đồng bộ của các biện pháp .......................................................... 74 3.2.4. Đảm bảo tính thực tiễn của các biện pháp .........................................................74 3.2.5. Đảm bảo tính khả thi của các biện pháp ............................................................ 74 3.3. Biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học .....................................................................................................................75 3.3.1. Biện pháp 1: Tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, phẩm chất đạo đức và nhận thức cho đội ngũ giáo viên giảng dạy môn Sinh học .....................................75 3.3.2. Biện pháp 2 : Hướng dẫn tổ chuyên môn lập kế hoạch và triển khai kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực người học ...........................................77 3.3.3. Biện pháp 3: Đôn đốc GV tổ chức HĐDH môn học có nề nếp kỷ cương theo hướng phát triển năng lực người học. ..................................................................78 3.3.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo GV lựa chọn phương pháp dạy học bộ môn theo hướng phát triển năng lực người học có hiệu quả .......................................................79 3.3.5. Biện pháp 5: Thường xuyên thúc đẩy GV kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng phát triển năng lực người học, kịp thời biểu dương GV làm tốt và chấn chỉnh GV làm chưa tốt ................................................................ 82 3.3.6. Biện pháp 6: Đổi mới hoạt động học tập của học sinh theo hướng phát triển năng lực ........................................................................................................................84 3.3.7. Biện pháp 7: Hoàn thiện CSVC-TBDH phục vụ tốt cho giảng dạy theo hướng phát triển năng lực người học ...........................................................................86 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .............................................................. 89 3.5. Khảo nghiệm tính khả thi và cấp thiết của các biện pháp quản lý đề xuất ...........91 Kết luận chương 3 ........................................................................................................94 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................95 1. Kết luận ....................................................................................................................95 2. Khuyến nghị .............................................................................................................96 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vii http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý CĐ : Cao đẳng CNH : Công nghiệp hoá CNXH : Chủ nghĩa xã hội CNTT : Công nghệ thông tin CSVC : Cơ sở vật chất DH : Dạy học ĐH : Đại học GD-ĐT GV : Giáo dục và Đào tạo : Giáo viên GVBM : Giáo viên bộ môn GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐDH : Hoạt động dạy học HĐH HS : Hiện đại hoá : Học sinh PPDH : Phương pháp dạy học QLGD : Quản lý giáo dục SGK : Sách giáo khoa TBDH : Thiết bị dạy học THPT : Trung học phổ thông UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Đội ngũ cán bộ quản lý và tổ trưởng của các trường THPT .......................32 Bảng 2.2. Đội ngũ giáo viên của các trường THPT ....................................................33 Bảng 2.3. Chất lượng đội ngũ giáo viên của các trường THPT ..................................33 Bảng 2.4. Kết quả học lực của học sinh ......................................................................34 Bảng 2.5. Kết quả hạnh kiểm của học sinh..................................................................35 Bảng 2.6. Kết quả học tập môn Sinh học ....................................................................35 Bảng 2.7. Các mục tiêu cụ thể trong dạy học sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................................ 36 Bảng 2.8. Các nội dung dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ....................................................................................................37 Bảng 2.9. Các phương pháp dạy học đã sử dụng.........................................................38 Bảng 2.10. Các kỹ thuật dạy học được giáo viên sử dụng trong giảng dạy môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ..................................39 Bảng 2.11. Thực hiện các hình thức dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học .....................................................................................40 Bảng 2.12. Thực hiện kết quả dạy học môn Sinh học .................................................42 Bảng 2.13. Động cơ học tập môn Sinh học của học sinh ............................................43 Bảng 2.14. Kết quả khảo sát thực trạng về phương pháp học tập của học sinh ..........44 Bảng 2.15. Quản lý mục tiêu dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực của người học ..............................................................................47 Bảng 2.16. Quản lý lập kế hoạch dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học .....................................................................................48 Bảng 2.17. Quản lý việc tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học sinh học ......................49 Bảng 2.18. Thực trạng quản lý việc thực hiện chương trình giảng dạy ......................51 Bảng 2.19. Thực trạng chỉ đạo của Ban giám hiệu về dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực của người học ...........................................54 Bảng 2.20. Quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ........................................................56 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn Bảng 2.21. Kết quả khảo sát quản lý tạo điều kiện, môi trường dạy học môn Sinh học ...57 Bảng 2.22. Quản lý khen thưởng giáo viên .................................................................58 Bảng 2.23. Thực trạng các biện pháp quản lý hoạt động học tập của học sinh ...........59 Bảng 2.24. Nội dung các yếu tố ảnh hưởng của chủ thể quản lý đến dạy học môn Sinh học ......................................................................................................61 Bảng 2.25. Nội dung các yếu tố ảnh hưởng của khách thể quản lý đến dạy học môn Sinh học .............................................................................................. 62 Bảng 2.26. Nội dung các yếu tố ảnh hưởng của môi trường quản lý đến dạy học môn Sinh học .............................................................................................. 63 Bảng 2.27. Kết quả khảo sát ý kiến giáo viên về ưu, nhược điểm, thuận lợi và khó khăn khi thực hiện dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực .............................................................................................. 65 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát về tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất ........................................................................................................92 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý .....................................................9 Biểu đồ 2.1. Về xác định nhận thức của giáo viên dạy môn Sinh học hiểu thế nào là dạy học phát triển năng lực của người học .............................................36 Biểu đồ 2.2. Thực hiện hình thành năng lực cho học sinh trong các giờ dạy học môn Sinh học .............................................................................................. 41 Biểu đồ 2.3 Xây dựng phương pháp tự học và xây dựng kế hoạch học tập môn Sinh học ......................................................................................................46 Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi .......................................94 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nước ta đang bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa- hiện đại hóa và hội nhập quốc tế với mục tiêu đến 2020 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Giáo dục - đào tạo giữ vai trò đặc biệt quan trọng: Giáo dục đóng vai trò chủ yếu trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, nâng cao ý thức dân tộc, tinh thần trách nhiệm với bản thân và cộng đồng, đặt nền tảng cho sự đổi mới và phát triển khoa học công nghệ của đất nước đồng thời có tác dụng mạnh mẽ đến tiến trình phát triển quốc gia. Giáo dục phải đi trước một bước, giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển, tạo nên sự phát triển nhanh và phát triển bền vững cho mỗi quốc gia. Do vậy bất cứ nước nào dù lớn hay nhỏ, dù giàu hay nghèo, dù phát triển hay đang phát triển, bao giờ cũng phải quan tâm đến giáo dục, mà trong đó trước hết là phải quan tâm đến việc quản lý giáo dục. Quản lý (QL) giáo dục là khâu then chốt đảm bảo sự thắng lợi của mọi hoạt động giáo dục. Xuất phát từ yêu cầu thực tế trong công tác giáo dục và đào tạo, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung cách dạy học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ dạy học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”[13, Tr2]. Chương trình Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh được học cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất người học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn Dạy học là hoạt động trung tâm của nhà trường, đội ngũ GV là lực lượng quyết định chất lượng dạy học. Nhiệm vụ của người giáo viên là giáo dục, giảng dạy theo mục tiêu, nguyên lí, chương trình giáo dục để giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và hình thành những tình cảm đạo đức tốt đẹp. Thời đại ngày nay, thời đại của thông tin và nền kinh tế tri thức thì sứ mạng của người giáo viên càng nặng nề hơn. Người thầy không chỉ chuyển tải thông tin cho HS mà còn phải tổ chức, điều khiển, hướng dẫn HS chủ động chiếm lĩnh tri thức. Vì vậy, vấn đề nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ GV hết sức quan trọng. Qua thực tế cho thấy, tại huyện Thanh Miện đa số các em học sinh nhận định môn Sinh học là môn học khó, học sinh không hứng thú học tập dẫn đến chất lượng bộ môn, chất lượng thi học sinh giỏi cấp tỉnh, thi THPT quốc gia còn thấp. Học sinh chưa phát huy được những năng lực cần thiết, tối thiểu cần trang bị theo mục tiêu bộ môn. Một trong những nguyên nhân cốt yếu đó là hoạt động dạy của giáo viên còn theo “lối mòn”, giáo viên chưa chú ý dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Vấn đề quản lý dạy học môn sinh học theo hướng phát triển năng lực người học chưa được giải quyết. Với vai trò là người phụ trách bộ môn Sinh học của một trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương bản thân tôi vô cùng trăn trở, mong muốn tìm được những biện pháp cần thiết, phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Sinh học ở trường THPT. Từ các lý do trên tôi chọn đề tài “Quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. 3.Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý dạy học môn sinh học ở các trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực người học. 4. Đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn Biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở các trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương đã đạt được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng đuợc yêu cầu đổi mới của công tác quản lý môn học ở trường THPT. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học sẽ góp phần nâng cao chất lượng quản lý dạy học môn Sinh học ở các trường THPT. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Sinh học ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực người học. 6.2. Nghiên cứu đánh giá thực trạng dạy học môn Sinh học và các biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường Trung học phổ thông huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. 6.3. Đề xuất một số biện pháp dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường Trung học phổ thông huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. 7. Giới hạn nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học trên địa bàn huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận: phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu về dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. 8.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm: Điều tra bằng bảng hỏi, Phỏng vấn, Quan sát, lấy ý kiến các nhà quản lý, các giáo viên trực tiếp giảng dạy, tổng kết kinh nghiệm. 8.3. Phương pháp xử lý số liệu, phương pháp thống kê toán học 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận nghiên cứu về quản lý dạy học môn Sinh học ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực người học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3 http://www.lrc.tnu.edu.vn Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học môn Sinh học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực người học. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học môn Sinh học ở các trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực người học. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC 1.1. Tổng quan về nghiên cứu vấn đề Việc nâng cao chất lượng DH trong nhà trường nói chung và nhà trường phổ thông nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. Chất lượng DH phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó yếu tố quản lý DH nói chung và quản lý DH bộ môn Sinh học nói riêng giữ vai trò rất quan trọng. Do đó, quản lý DH bộ môn là một nội dung được nhiều người quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, nghiên cứu các vấn đề trong giáo dục không phải là điều dễ dàng, bởi lẽ những vấn đề đó luôn luôn có sự gắn kết, ràng buộc với những lĩnh vực khác trong xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa-xã hội... Chính vì vậy, nghiên cứu các biện pháp quản lý DH của Ban giám hiệu nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục là một vấn đề khó khăn và phức tạp. Thực chất công tác quản lý trường học của Ban giám hiệu chủ yếu là quản lý DH với mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục của nhà trường. Để nâng cao chất lượng giáo dục thì trước tiên phải nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường. Để nâng cao chất lượng giảng dạy, vai trò của các biện pháp quản lý là hết sức quan trọng. Các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước đã nghiên cứu thực tiễn quản lý nhà trường để tìm ra các biện pháp quản lý hiệu quả nhất. Những nghiên cứu của tác giả nước ngoài đã đề cập đến vấn đề cốt lõi của quản lý và quản lý giáo dục như: F.W.Taylor (1911), G.Mayor, P.Druckev… Nhiều nhà sư phạm trong nước như: Hà Thế Ngữ (1991), Hồ Ngọc Đại, Đặng Vũ Hoạt (1988), Trần Kiều (1997), Thái Duy Tuyên (1998), Nguyễn Văn Lê (1996)… đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của việc tổ chức quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học; những ưu điểm và nhược điểm của hình thức dạy học trên lớp, bản chất và mối quan hệ giữa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4 http://www.lrc.tnu.edu.vn hoạt động dạy và hoạt động học, vai trò của người dạy và người học; việc đổi mới nội dung cũng như cách thức tổ chức dạy học. Gần đây, đứng trước nhiệm vụ đổi mới căn bản toàn diện giáo dục Việt Nam trong đó đổi mới nội dung, phương pháp dạy học được coi trọng hàng đầu, nhiều nhà giáo dục học, tâm lý học như Phạm Viết Vượng (2000), Đặng Thành Hưng (2002), Nguyễn Văn Đản… đã đi sâu nghiên cứu các vấn đề về đổi mới nội dung, phương pháp dạy học theo hướng nâng cao tính hiện đại và gắn khoa học với đời sống thực tiễn sản xuất, vấn đề lấy học sinh làm trung tâm; những nghiên cứu công phu của các tác giả như Nguyễn Đức Chính, Đặng Quốc Bảo (2004). Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2003), Nguyễn Công Bằng, Cao Duy Bình… đều tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động của giáo viên và học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Đối với lĩnh vực quản lý giáo dục cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu chủ yếu về mặt lý luận như quản lý và các chức năng quản lý, về tiêu chuẩn và các chức năng cần có của người quản lý, về vai trò của Hiệu trưởng và đội ngũ CBQL, về sự liên hệ giữa khoa học quản lý và các khoa học khác. Cũng có những công trình nghiên cứu về chân dung người cán bộ quản lý nhà trường. Có thể kể đến các công trình của các tác giả: Nguyễn Văn Lê, Nguyễn Ngọc Quang, Hà Sĩ Hồ, Lê Tuấn... Trong các công trình đó, các tác giả đã nhấn mạnh vai trò của quản lý trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Tác giả Hà Sĩ Hồ và Lê Tuấn cho rằng: Trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, việc quản lý dạy và học là nhiệm vụ trung tâm của nhà trường. Đặc biệt với sự tâm huyết của mình với công tác GD, các tác giả đã nhấn mạnh: Hiệu trưởng phải là người “biết kết hợp một cách hữu cơ sự quản lý dạy và học (theo nghĩa rộng) với sự quản lý các quá trình bộ phận, hoạt động dạy và học các môn và các hoạt động khác hỗ trợ cho hoạt động dạy và học nhằm làm cho tác động giáo dục được hoàn chỉnh trọn vẹn”. Các tác giả Lê Ngọc Trà, Nguyễn Ngọc Thanh đã nhấn mạnh vai trò công tác quản lý trong việc nâng cao chất lượng GD như sau: Các nhà làm công tác quản lý giáo dục phải không ngừng cải tiến nâng cao chất lượng điều hành và quản lý của mình để qua đó tác động một cách hiệu quả vào quá trình cải tiến chất lượng ở các khâu, các bộ phận của hệ thống giáo dục ở cấp vi mô cũng như vĩ mô. Các tác giả trên đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận về quản lý HĐDH bộ môn ở các nhà trường, đồng thời giúp cho tác giả luận văn định hướng nghiên cứu đề tài của mình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5 http://www.lrc.tnu.edu.vn Trong những năm gần đây, nhiều cán bộ quản lý (CBQL) trường Trung học phổ thông (THPT) trong cả nước cũng đã tập trung nghiên cứu về các biện pháp quản lý nhà trường nhằm nâng cao chất lượng dạy học, chẳng hạn như các Luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý giáo dục của các tác giả: Nguyễn Quốc Quân “Biện pháp quản lý dạy học nhằm nâng cao kết quả học thực hành nghề tại trường Trung cấp nghề Tuyên Quang” (2008), Đỗ Thanh Cường với đề tài “Quản lý dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở trường Trung cấp Nghề Cơ khí I Hà Nội” (2010), Nguyễn Đức Tập “Biện pháp quản lí hoạt động dạy học ở các trường THPT, thị xã Từ Sơn tỉnh Bắc Ninh” (2011), Cầm Thanh Hải với đề tài “Quản lý chất lượng dạy học ở trường Trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể” (2012), Phùng Đức Tiệp với đề tài “Quản lý hoạt động dạy học của giáo viên Trung học phổ thông theo hướng điều chỉnh dạy học các môn học” (2012), Nguyễn Thị Thanh Hương “Quản lý hoạt động dạy học đáp ứng yêu cầu chuẩn kiến thức, kỹ năng ở trường Trung học phổ thông Yên Ninh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” (2013), Nguyễn Thị Dung với đề tài Quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng theo mô hình“Trường học thân thiện, học sinh tích cực” ở trường Trung học cơ sở thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh (2013), Trịnh Thanh Điệp với đề tài “Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở trường Cao đẳng Công nghiệp Thái Nguyên” (2013)... tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống về quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường Trung học phổ thông, vì vậy tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài : “Quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực người học ở trường THPT huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương”. 1.2. Quản lý 1.2.1. Khái niệm quản lý Quản lý là một hoạt động quan trọng nhất trong các hoạt động của con người. Quản lý đúng tức là con người đã nhận thức được quy luật, vận động theo quy luật và sẽ đạt được những thành công to lớn. Nghiên cứu về quản lý sẽ giúp cho con người có được những kiến thức cơ bản nhất, chung nhất đối với hoạt động quản lý. F.W Taylor cho rằng: Quản lý là biết chính xác điều muốn người khác làm và sau đó thấy họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất [32]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6 http://www.lrc.tnu.edu.vn H. Koontz thì khẳng định: Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức) [41]. Theo C.Mác: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo. Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng” [142,tr5]. Như vậy C.Mác đã lột tả được bản chất quản lý là một hoạt động lao động, một hoạt động tất yếu vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển của loài người. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến” [29, tr26]. Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra” [25, tr8]. Quản lý vừa là khoa học, vừa là một nghệ thuật, chính vì vậy trong hoạt động quản lý, người quản lý phải hết sức sáng tạo, linh hoạt, mềm dẻo để chỉ đạo hoạt động của tổ chức đi tới đích. Những định nghĩa trên đây tuy khác nhau về cách diễn đạt, về góc độ tiếp cận nhưng đều gặp nhau ở những nội dung cơ bản của khái niệm quản lý, các định nghĩa trên có thể hiểu: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý bằng việc vận dụng các chức năng quản lý, nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng và cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu đề ra. Khi xem xét khái niệm quản lý cần chú ý các đặc điểm sau: - Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể, nhóm xã hội, tổ chức. - Quản lý là công tác phối hợp có hiệu quả hoạt động của những nguời cộng sự khác nhau cùng chung một tổ chức. - Quản lý là các hoạt động được thực hiện nhằm đảm bảo hoàn thành công việc qua những nỗ lực của người khác. Quản lý bao gồm nhiều yếu tố như chủ thể quản lý có thể là một hoặc nhiều người. Còn “Quản lý ai?” hay “Quản lý cái gì?” đó chính là khách thể quản lý (hay Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7 http://www.lrc.tnu.edu.vn còn gọi là đối tượng quản lý). Chủ thể quản lý và khách thể (đối tượng) quản lý luôn có mối quan hệ tác động qua lại với nhau. Đây là quan hệ ra lệnh – phục tùng, không đồng cấp và có tính bắt buộc. Bên cạnh đó phải có một mục tiêu và một quỹ đạo đã định ra cho chủ thể và khách thể quản lý. Chính mục tiêu này là những căn cứ để chủ thể tạo ra các tác động. Như vậy, bản chất của quản lý là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được những mục tiêu cơ bản của quản lý. 1.2.2. Chức năng của quản lý Chức năng QL xác định khối lượng các công việc cơ bản và trình tự các công việc của quá trình QL, mỗi chức năng có nhiều nhiệm vụ cụ thể, là quá trình liên tục của các bước công việc tất yếu phải thực hiện. Các nhà nghiên cứu cho rằng QL có 4 chức năng cơ bản liên quan mật thiết với nhau, bao gồm: Chức năng kế hoạch, chức năng tổ chức, chức năng chỉ đạo, chức năng kiểm tra. * Chức năng kế hoạch hoá: là quá trình xác định các mục tiêu phát triển giáo dục và quyết định những biện pháp tốt nhất để thực hiện mục tiêu đó. Khi tiến hành các chức năng kế hoạch, người QL cần hoàn thành nhiệm vụ là xác định đúng các mục tiêu cần để phát triển giáo dục và quyết định được các biện pháp có tính khả thi. Chức năng kế hoạch là chức năng đầu tiên của một quá trình QL, nó có vai trò khởi đầu, định hướng cho toàn bộ các hoạt động của quá trình QL và là cơ sở để huy động tối đa các nguồn lực cho việc thực hiện các mục tiêu và là căn cứ cho việc kiểm tra đánh giá quá trình thực hiện mục tiêu nhiệm vụ của tổ chức, đơn vị và từng cá nhân. *Chức năng tổ chức thực hiện: là quá trình phân phối và sắp xếp nguồn lực theo những cách thức nhất định để đảm bảo thực hiện tốt nhất các mục tiêu đã đề ra. Chức năng tổ chức là chức năng thứ hai trong quá trình QL nó có vai trò hiện thực hóa các mục tiêu của tổ chức và đặc biệt là chức năng tổ chức có khả năng tạo ra sức mạnh mới của tổ chức, cơ quan đơn vị thậm chí của cả hệ thống nếu việc phân phối, sắp xếp nguồn nhân lực được khoa học và hợp lý. * Chức năng chỉ đạo: Là quá trình tác động ảnh hưởng tới hành vi, thái độ của những người khác nhằm đạt tới các mục tiêu với chất lượng cao. Chức năng chỉ đạo là chức năng thứ ba trong quá trình QL nó có vai trò cùng với chức năng tổ chức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8 http://www.lrc.tnu.edu.vn