Tài liệu Quản lý dạy học môn địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường thpt thành phố bắc ninh, tỉnh bắc ninh

ĐAI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN HOÀNG THỊ THU HẰNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐAI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN HOÀNG THỊ THU HẰNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Tính THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả phân tích và nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Hoàng Thị Thu Hằng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, phòng Đào tạo bộ phận Sau đại học, BCN khoa Tâm lý - Giáo dục, các thầy giáo, cô giáo Khoa Tâm lý - giáo dục - Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn của mình. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Tính, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Hoàng Thị Thu Hằng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. ix MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở TRƯỜNG THPT ....................................................................................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường phổ thông ...... 6 1.1.1. Nghiên cứu về quản lý dạy học ở trường phổ thông ................................. 6 1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường Trung học phổ thông ... 8 1.2. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................... 10 1.2.1. Dạy học .................................................................................................... 10 1.2.2. Dạy học môn địa lý.................................................................................. 11 1.2.2. Quản lý dạy học môn Địa lý .................................................................... 12 1.3. Một số vấn đề cơ bản về dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THPT ........................................................... 13 1.3.1. Mục tiêu, nội dung dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông .......................................... 13 1.3.2. Phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông .............................. 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3.3. Đánh giá kết quả dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ................................................. 19 1.3.4. Yêu cầu về năng lực giáo viên và điều kiện dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ..... 20 1.4. Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông................................................................... 22 1.4.1. Lập kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ................................................. 22 1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ........................... 23 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông .......................................... 24 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông .................................... 26 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông................... 27 1.5.1. Yếu tố khách quan ................................................................................... 27 1.5.2. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 28 Kết luận chương 1.............................................................................................. 29 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH ............................... 30 2.1. Khái quát về giáo dục thành phố Bắc Ninh ............................................... 30 2.1.1. Khái quát giáo dục thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ......................... 30 2.1.2. Tổ chức khảo sát ...................................................................................... 31 2.2. Thực trạng dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................... 32 2.2.1. Sự khác biệt giữa mục tiêu, nội dung chương trình dạy học môn Địa lý hiện hành với chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ............................................................................................ 32 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.2.2. Thực trạng nội dung dạy học môn Địa lý đã triển khai theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ......................................... 37 2.2.3. Phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .................................................................... 38 2.2.4. Đánh giá kết quả dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................................................................................ 42 2.2.5. Điều kiện dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh......... 43 2.3. Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .. 45 2.3.1. Lập kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ... 45 2.3.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .................................................................................... 46 2.3.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .................................................................................... 49 2.3.4. Kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................ 52 2.4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ........................................................................... 54 2.5. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh ... 55 2.5.1. Đánh giá chung ........................................................................................ 55 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.5.2. Nguyên nhân của thực trạng .................................................................... 58 Kết luận chương 2.............................................................................................. 60 Chương 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH ............................... 61 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp quản lý ................................................ 61 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 61 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .......................................................... 61 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 62 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 62 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 63 3.2. Các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ........ 64 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên về chương trình dạy học môn Địa Lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông .......................................... 64 3.2.2. Phát triển chương trình và xây dựng kế hoạch dạy học môn Địa li theo định hướng phát triển năng học sinh ở các trường Trung học phổ thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................ 68 3.2.3. Tổ chức, chỉ đạo đổi mới phương pháp, hình thức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa li theo định hướng phát triển năng học sinh ở các trường Trung học phổ thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ............ 72 3.2.4. Giám sát, đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa li theo định hướng phát triển năng học sinh ở các trường Trung học phổ thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................ 76 3.2.5. Đảm bảo các điều kiện dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường Trung học phổ thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .......................................................... 79 3.3. Khảo nghiệm về tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đã đề xuất ...... 81 3.3.1. Mục đích và cách thức triển khai ............................................................ 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.3.2. Khảo nghiệm mức độ cần thiết của các biện pháp đã đề xuất ................ 81 3.3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất ......................... 83 Kết luận chương 3.............................................................................................. 86 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 87 1. Kết luận .......................................................................................................... 87 2. Khuyến nghị................................................................................................... 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 90 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ 1 THPT Trung học phổ thông 2 CBQL Cán bộ quản lý 3 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 4 GD Giáo dục 5 DH Dạy học 6 QL HĐDH Quản lý hoạt động dạy học 7 HT Hiệu trưởng 8 GV Giáo viên 9 HS Học sinh 10 CT Chương trình 11 KTXHTG Kinh tế xã hội thế giới 12 PPDH Phương pháp dạy học 13 KT - ĐG Kiểm tra đánh giá 14 CNTT Công nghệ thông tin 15 TCM Tổ chuyên môn 16 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 17 GDPT Giáo dục phổ thông 18 CSVC Cơ sở vật chất 19 ĐTB Điểm trung bình 20 CTDH Chương trình dạy học 21 EU Liên minh châu Âu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thực trạng nội dung dạy học môn Địa lý ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .............................................. 37 Bảng 2.2. Thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................................. 39 Bảng 2.3. Thực trạng hình thức dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ......................................................................................... 41 Bảng 2.4. Thực trạng sử dụng các hình thức, phương pháp nào để đánh giá kết quả dạy học Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới .............. 42 Bảng 2.5. Điều kiện dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................ 44 Bảng 2.6. Lập kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ...... 45 Bảng 2.7. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ......................................................................... 47 Bảng 2.8. Sự chỉ đạo dạy học môn Địa lý và mức độ thực hiện dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới .......................................... 50 Bảng 2.9. Thực trạng kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ....................................... 52 Bảng 2.10. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới ..................................................... 54 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ........................... 82 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................. 84 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục toàn diện nhân cách học sinh là mục tiêu giáo dục toàn cầu nói chung và mục tiêu giáo dục của mỗi nhà trường THPT nói riêng nhằm giúp học sinh được trang bị về kiến thức, kỹ năng để phát triển toàn diện về phẩm chất đạo đức, năng lực tự nhiên, xã hội và năng lực sống, kỹ năng sống. Trong bối cảnh hiện nay, các nước trên thế giới đều nhận thức được vai trò và vị trí hàng đầu của giáo dục và những mục tiêu giáo dục cần hướng tới. Giáo dục Việt Nam ngày càng phát triển và được quan tâm về mọi mặt, vấn đề nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và nâng cao chất lượng dạy học nói riêng trở thành vấn đề trọng tâm trong các nhà trường. Hiện nay, các nhà lãnh đạo, quản lí và các nhà nghiên cứu đều thấy rõ vai trò, động lực của giáo dục trong phát triển kinh tế xã hội. Trong các nhà trường nói chung và trường THPT nói riêng, dạy học là hoạt động cơ bản, chủ yếu trong đó chất lượng dạy học là vấn đề then chốt, vừa là nội dung vừa là mục tiêu để xây dựng thương hiệu của nhà trường. Việc nâng cao chất lượng dạy học là công việc phải làm thường xuyên, liên tục của các nhà trường, là điều kiện tồn tại và phát triển của một nhà trường hiệu quả. Để nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt dạy học theo chương trình phổ thông mới thì vai trò của người Hiệu trưởng trong quản lí dạy học rất quan trọng. Trong bối cảnh đó quản lý dạy học môn Địa Lí trong chương trình phổ thông mới có sự thay đổi về cách tiếp cận phát triển chương trình, mục tiêu chương trình, cách thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả dạy học đòi hỏi Hiệu trưởng phải thay đổi về cách thức tổ chức quản lý dạy học nói chung và quản lý dạy học môn học nói riêng. Nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sắp tới, đối với môn Địa lí là môn học vừa mang đặc trưng khoa học tự nhiên và mang đặc trưng khoa học xã hội, kiến thức môn học có tính chất ứng dụng vào thực tiễn rất cao, thì việc quản lý dạy học môn Địa lí do đó cũng cần có những yêu 1 cầu và giải pháp cụ thể phù hợp đặc trưng và tính đặc thù của bộ môn nhằm phát huy tối đa hiệu quả dạy học. Trong nhưng năm gần đây, giáo dục ở thành phố Bắc Ninh đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, thể hiện qua sự mở rộng về quy mô đào tạo, kết quả cao trong các cuộc thi thể hiện rõ chất lượng đào tạo. Trên thực tế, trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, việc quản lý dạy học môn Địa lí còn nhiều bất cập, một số nhà quản lý còn non yếu về kiến thức và kỹ năng quản lí đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến việc nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THPT. Việc tổ chức quản lý dạy học môn Địa lí theo yêu cầu đổi mới chương trình sách giáo khoa phổ thông còn chưa được nhận thức đầy đủ. Xuất phát từ những lí do trên mà tác giả đã chọn đề tài: “Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Địa lí ở các trường THPT tại địa phương tác giả công tác. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục toàn diện nhân cách học sinh. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể Quá trình dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Chất lượng hoạt động dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh phụ thuộc vào các yếu tố quản lý dạy học bộ môn. Nếu đề xuất được các biện pháp quản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn lý của Hiệu trưởng mang tính hệ thống đồng bộ từ xây dựng kế hoạch đến tổ chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá trong triển khai thực hiện dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh thì kết quả dạy học của giáo viên sẽ được nâng cao và góp phần thực hiện thành công chương trình dạy học môn Địa lí ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình 2018. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông. - Nghiên cứu thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về đối tượng nghiên cứu Trong khuôn khổ một luận văn thạc sỹ, tác giả tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý của Hiệu trưởng đối với dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. 6.2. Về khách thể điều tra Cán bộ quản lý và giáo viên môn Địa lí tại các trường THPT thuộc thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. 6.3. Về địa bàn và thời gian khảo sát - Địa bàn nghiên cứu: 8 trường THPT thuộc TP Bắc Ninh, tập trung tìm hiểu một số nội dung trong quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí tại 3 trường: THPT Hoàng Quốc Việt, THPT Lý Thường Kiệt, THPT Hàn Thuyên. - Thời gian nghiên cứu: từ năm học 2018-2019 đến năm học 2019-2020. - Khách thể khảo sát: 30 CBQL cấp trường, sở GD & ĐT và 30 giáo viên Địa lí ở 8 trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận hệ thống: Nghiên cứu quản lý dạy học môn Địa lý trong mối quan hệ với thực hiện mục tiêu chương trình giáo dục THPT 2018 và những điều kiện đảm bảo chất lượng dạy học Địa lý của nhà trường như năng lực giáo viên, năng lực quản lý và nhận thức, thái độ học tập của học sinh cùng các điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh. 7.1.2. Tiếp cận năng lực: Nghiên cứu quản lý dạy học môn Địa lý theo tiếp cận năng lực cần đạt được của chương trình giáo dục THPT 2018 và chương trình dạy học môn Địa lý với 10 năng lực gồm năng lực chung và năng lực cốt lõi cùng 5 phẩm chất đạo đức cơ bản cần hình thành ở học sinh THPT. 7.1.3. Quan điểm tiếp cận hoạt động: Nghiên cứu quản lý dạy học môn Địa lý dựa trên nghiên cứu hoạt động dạy học của giáo viên và hoạt động học của học sinh cùng các sản phẩm của hoạt động cũng như nghiên cứu hoạt động quản lý của cán bộ quản lý và sản phẩm của hoạt động quản lý nhà trường nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Địa lý nói riêng. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Đề tài sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa dựa trên nghiên cứu các tài liệu, công trình khoa học về giáo dục, dạy học, quản lý dạy học và quản lý dạy học môn Địa lý ở trường THPT để xây dựng hệ thống cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Đề tài sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi để khảo sát về thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Địa lý tại 8 trường THPT trên đại bàn thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. - Đề tài sử dụng phương pháp xin ý kiến của giáo viên, các nhà QLGD các cấp về tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lý ở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018. - Đề tài sử dụng phương pháp quan sát (dự giờ) giáo viên giảng dạy trên lớp học. Kết quả sẽ được dùng để đánh giá thực trạng năng lực dạy học môn Địa lý của giáo viên. - Đề tài sử dụng phương pháp phỏng vấn nhà quản lý, giáo viên dạy Địa lý về thực trạng quản lý dạy học môn Địa lý ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới để củng cố thêm minh chứng. - Nghiên cứu các sản phẩm dạy học và sản phẩm quản lý dạy học môn Địa Lý theo chương trình phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. 7.2.3. Phương pháp bổ trợ Đề tài sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu về thực trạng. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài các phần chung, luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận về quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường trung học phổ thông Chương 2. Thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. Chương 3. Các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở TRƯỜNG THPT 1.1. Tổng quan nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường phổ thông 1.1.1. Nghiên cứu về quản lý dạy học ở trường phổ thông 1.1.1.1. Ngoài nước Để xây dựng nền giáo dục bền vững thì cần quan tâm đến công tác quản lí giáo dục, cần đầu tư nghiên cứu tìm ra những phương pháp quản lí phù hợp với điều kiện thực tế của mỗi cơ sở giáo dục nhằm đạt hiệu quả cao trong công tác quản lí giáo dục và đào tạo. Việc nâng cao chất lượng giảng dạy trong các nhà trường nói chung và nhà trường THPT nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển Giáo dục và Đào tạo của xã hội để nâng cao chất lượng giảng dạy. Đây là vấn đề luôn được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm với mong muốn tìm ra các biện pháp quản lí sao cho hiệu quả nhất. Giáo dục ngày càng phát triển và được quan tâm về mọi mặt, vấn đề nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và nâng cao chất lượng dạy học nói riêng trong các nhà trường. Hiện nay, các nhà lãnh đạo, quản lí và các nhà nghiên cứu đều thấy rõ vai trò , động lực của giáo dục trong phát triển kinh tế xã hội. Thậm chí nền kinh tế tri thức đang trở thành một thành phần quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Đứng trước yêu cầu của xã hội và nhiệm vụ của GD&ĐT, nhiều công trình của các nhà nghiên cứu ở nước ngoài đã được công bố như: Tác giả Hanold Koontz - Cyvic Odonnell-Heinz Odonnell, “Những vấn đề cốt yếu về quản lí”, NXB khoa học kỹ thuật, 1992 [10]; Trên thế giới ở những nước có nền kinh tế phát triển đã có nhiều công trình nghiên cứu về công tác quản lý trong các cơ sở giáo dục. Một số nước ở châu Âu, châu Mỹ đã đưa ra những quy định về vai trò, trách nhiệm, nhiệm vụ cụ thể của nhà quản lý giáo dục nhằm phát huy tính chủ động tích cực của nhà quản lý giáo dục. Tuy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn nhiên những nghiên cứu chuyên sâu về quản lý dạy học của môn học cụ thể chưa được xem xét nhiều. 1.1.1.2. Việt Nam Trước hết, nói đến quan điểm phát triển giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890- 1969). Bằng việc kế thừa những tinh hoa của các tư tưởng giáo dục tiên tiến và việc vận dụng sáng tạo phương pháp luận của chủ nghĩa Mác Lênin, Người đã để lại cho chúng ta nền tảng lý luận về: Vai trò của giáo dục, định hướng phát triển giáo dục, mục đích dạy học, các nguyên lý dạy học, các phương thức dạy học, vai trò của quản lí và cán bộ quản lí giáo dục, phương pháp lãnh đạo và quản lí. Hệ thống các tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục có giá trị cao trong quá trình phát triển lý luận dạy học, lý luận giáo dục của nền giáo dục cách mạng Việt Nam. Gần đây, nhiều công trình nghiên cứu về khoa học quản lí của các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học, giảng viên đại học được viết dưới dạng giáo trình, sách tham khảo, phổ biến kinh nghiệm như: Phan Văn Kha, Nguyễn Lộc (Đồng chủ biên) “Giáo dục Việt Nam thời kỳ đổi mới”, NXB ĐHQG Hà Nội [16]. Ngoài ra, hàng loạt các công trình của các tác giả: Nguyễn Văn Lê, Đặng Bá Lãm, Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Quốc Chí, Trần Kiểm… phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về khoa học quản lí như: Khái niệm quản lí, bản chất của hoạt động quản lí, các thành phần cấu trúc, các giai đoạn của hoạt động quản lí đồng thời chỉ ra các phương pháp và nghệ thuật quản lí. Trong những năm gần đây, đã có nhiều đề tài của cán bộ quản lí (CBQL) trường THPT trong cả nước tập trung nghiên cứu về các biện pháp quản lí nhà trường nhằm nâng cao chất lượng dạy học Các thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước là những tri thức làm tiền đề cho việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lí giáo dục và quản lí hoạt động dạy học trong các trường học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Quản lý môn học cụ thể gắn với đổi mới giáo dục đã có các đề tài nghiên cứu như: “Một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học Tiếng Anh theo chương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn trình mới của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc” của tác giả Bùi Văn Tuấn (Luận văn thạc sỹ, 2016) [32]; “Biện pháp quản lí hoạt động dạy học theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS huyện Kim Động tỉnh Hưng Yên” của tác giả Hồ Anh Dũng (Luận văn thạc sỹ); “Quản lý dạy học môn vật lý theo hướng phát triển năng lực ở trường THCS huyện Ninh Giang - Tỉnh Hải Dương” của tác giả Bùi Khắc Khải [18]. Các công trình nêu trên sẽ là cơ sở khoa học, định hướng cho các tiếp cận nghiên cứu của đề tài luận văn. 1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường Trung học phổ thông Khoa học Địa lí ngày nay đã trở thành một hệ thống gồm nhiều ngành khoa học có đối tượng và nhiệm vụ khác nhau, trong đó có hai ngành chủ yếu là: Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội (cũng có một số tài liệu địa lí tách Địa lí kinh tế - xã hội ra hai ngành: Địa lí nhân văn và Địa lí kinh tếchính trị). Hai ngành này tuy có mục đích, đối tượng và phương pháp nghiên cứu không hoàn toàn giống nhau nhưng chúng không thể tách rời nhau, vì cùng có đối tượng nghiên cứu chung về mặt không gian là “sự tổ chức lãnh thổ các cấp” (theo trường phái địa lí Pháp) hoặc chính bản thân các cấp lãnh thổ có quy mô to, nhỏ khác nhau (theo trường phái địa lí các nước XHCN trước đây). Tương ứng với Khoa học Địa lí, môn Địa lí trong nhà trường phổ thông hiện nay được coi là một trong những môn văn hoá cơ bản trong chương trình học ở tất cả các nước trên thế giới và việc giảng dạy Địa lí trong nhà trường phổ thông cũng không nhằm mục đích đào tạo các chuyên gia mà chỉ giúp cho học sinh hiểu được thế giới xung quanh để làm những người công dân tốt trong xã hội, [3], [6]. Ở nước ta, ngay từ thời Pháp thuộc, môn Địa lí cũng đã được dạy ở bậc tiểu và bậc Trung học. Từ đó đến nay, Địa lí vẫn được coi là một môn học có chương trình, có sách giáo khoa riêng từ cấp Trung học trở lên. Trong những năm gần đây, với khuynh hướng giảm bớt môn học ở các lớp dưới, môn Địa lí trong chương trình cấp Tiểu học của nước ta lúc đầu được kết hợp vào môn Tập đọc dưới hình thức các các bài tập đọc về Lịch sử và Địa lí. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Sau đó, khi thực hiện chương trình Cải cách giáo dục (năm 1981), phần kiến thức địa lí lại được tích hợp với các kiến thức về lịch sử và khoa học thành môn Tự nhiên và Xã hội. Ở các lớp 4 - 5, các kiến thức địa lí, lịch sử và khoa học trong môn Tự nhiên và Xã hội lại được tách ra thành ba phần có sách giáo khoa riêng. Ở cấp trung học, các môn Địa lí và Lịch sử vẫn là những môn riêng, nhưng chúng được ghép chung với nhau thành một phân môn Sử - Địa. Hiện nay, trên thế giới đang phổ biến khuynh hướng tách môn Địa lí truyền thống thành hai bộ phận: bộ phận Địa lí khu vực (Địa lí các nước, trong đó có Địa lí Tổ quốc) được giữ lại trong môn Địa lí thuộc nhóm các khoa học xã hội, Địa lí tự nhiên đại cương được bổ sung thêm các kiến thức về thiên văn, địa chất, địa vật lí, địa hoá học v.v trở thành môn Địa học hay Khoa học Trái Đất thuộc nhóm các Khoa học tự nhiên. Trong chương trình phổ thông ở nhiều nước phương Tây, những kiến thức về Địa lí ở cả hai bậc Tiểu học và Sơ trung (tương đương Trung học cơ sở) đều được tích hợp với các kiến thức về Lịch sử , Giáo dục công dân và Xã hội học trong một môn chung là Khoa học xã hội, các kiến thức về Địa học thì được tích hợp với các kiến thức về Lí, Hoá, Sinh trong môn Khoa học tự nhiên. Cho đến Cao trung (tương đương trung học phổ thông), môn Địa lí và Địa học mới trở thành các môn học riêng trong chương trình phân ban. Ở nước ta, môn Địa lí theo truyền thống đến nay vẫn gồm cả ba mảng: Địa lí đại cương, Địa lí thế giới và Địa lí Việt Nam, bao gồm tự nhiên và kinh tế - xã hội. Do tính chất của môn Địa lí vừa có những kiến thức về tự nhiên, vừa có những kiến thức về xã hội, cho nên từ trước đến nay nó đã gây nhiều khó khăn, phức tạp trong việc sắp xếp, phân loại các môn học. Có lúc, có chỗ nó được xếp vào các ngành Khoa học tự nhiên nhưng cũng có chỗ, nó lại được xếp sang các ngành Khoa học xã hội. Tính chất không rõ ràng đó đã gây nhiều phiền phức cho việc đào tạo giáo viên cũng như công tác quản lí, chỉ đạo ở các trường, các Sở Giáo dục và Đào tạo. Đã có nhiều đề tài quản lí về đổi mới nhưng chỉ dừng lại ở việc khái quát cơ sở lý luận đổi mới, đổi mới phương pháp quản lí, quản lí sự đổi mới trong bối cảnh đổi mới giáo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn