Tài liệu Quản lý chất lượng đào tạo tại đại học thăng long

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH . NGUYỄN THỊ NGA QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO TẠI ĐẠI HỌC THĂNG LONG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ NGA QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO TẠI ĐẠI HỌC THĂNG LONG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN XUÂN TRUNG THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu đƣợc sử dụng trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn chƣa từng đƣợc ai nghiên cứu và công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Ngƣời cam đoan Nguyễn Thị Nga Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn sự hƣớng dẫn tận tình của: TS. Nguyễn Xuân Trung - Ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn tôi làm luận văn này và Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các quý thầy cô Trƣờng Đại học Kinh tế và QTKD - Đại học Thái Nguyên; cán bộ quản lý các phòng ban, các em sinh viên tại Trƣờng Đại học Thăng Long đã giúp đỡ tôi hoàn thành bản luận văn này. Sự giúp đỡ đã cổ vũ và giúp tôi nhận thức, làm sáng tỏ thêm cả lý luận và thực tiễn về lĩnh vực mà luận văn nghiên cứu. Luận văn là quá trình nghiên cứu công phu, sự làm việc khoa học và nghiêm túc của bản thân, song do khả năng và trình độ có hạn nên không thể tránh khỏi những khiếm khuyết nhất định. Tôi rất mong nhận đƣợc sự quan tâm, đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo và những độc giả đến đề tài này. Tác giả Nguyễn Thị Nga Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii KÝ HIỆU VIẾT TẮT................................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG .................................................................................................vii DANH MỤC SƠ ĐỒ .............................................................................................. viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn .......................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ............................................................................................... 3 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC .................................................................................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chất lƣợng đào tạo đại học ........................................... 4 1.1.1. Chất lƣợng đào tạo trong giáo dục đại học ....................................................... 4 1.1.2. Dịch vụ Giáo dục-Đào tạo đại học .................................................................. 11 1.1.3. Quản lý chất lƣợng đào tạo đại học................................................................. 14 1.2. Cơ sở thực tiễn: Một số mô hình đánh giá chất lƣợng dịch vụ GD-ĐT đại học .... 28 1.2.1. Mô hình đánh giá sự hài lòng của sinh viên (Hy Lạp) .................................... 28 1.2.2. Mô hình đánh giá ở Việt Nam......................................................................... 30 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................... 36 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................... 36 2.2. Cách tiếp cận ...................................................................................................... 36 2.3. Thu thập, xử lý, phân tích thông tin ................................................................... 36 2.3.1. Thu thập thông tin ........................................................................................... 36 2.3.2. Xử lý thông tin ................................................................................................ 37 2.3.3. Phân tích thông tin .......................................................................................... 38 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 38 2.4.1. Sứ mạng và mục tiêu của đơn vị đào tạo ........................................................ 38 2.4.2. Tổ chức và quản lý .......................................................................................... 38 2.4.3. Chƣơng trình đào tạo....................................................................................... 38 2.4.4. Các hoạt động đào tạo ..................................................................................... 39 2.4.5. Đội ngũ cán bộ quản lí, giảng viên và nhân viên ............................................ 39 2.4.6. Ngƣời học ........................................................................................................ 39 2.4.7. Nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ ................................................ 39 2.4.8. Hoạt động hợp tác quốc tế............................................................................... 39 2.4.9. Thƣ viện, trang thiết bị học tập và cơ sở vật chất khác................................... 39 2.4.10. Tài chính và quản lí tài chính ........................................................................ 40 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG................................................................................ 40 3.1. Sơ lƣợc về nhà trƣờng ........................................................................................ 40 3.1.1. Khái quát lịch sử hình thành ........................................................................... 40 3.1.2. Tầm nhìn, sứ mạng của Trƣờng ...................................................................... 40 3.1.3. Các ngành đào tạo của Trƣờng ....................................................................... 41 3.1.4. Cơ cấu tổ chức................................................................................................. 42 3.1.5. Thành tích nổi bật............................................................................................ 44 3.2. Thực trạng về quản lý chất lƣợng đào tạo tại trƣờng Đại học Thăng Long....... 44 3.2.1. Thực trạng công tác xây dựng mục tiêu đào tạo tại Trƣờng ........................... 44 3.2.2. Thực trạng quản lý đội ngũ và hoạt động dạy học của giảng viên ................. 47 3.2.3. Thực trạng về chƣơng trình đào tạo tại Trƣờng .............................................. 51 3.2.4. Thực trạng về các hoạt động đào tạo tại Trƣờng ............................................ 54 3.2.5. Thực trạng công tác HSSV tại trƣờng ............................................................. 57 3.2.6. Thực trạng về quản lý hoạt động NCKH ........................................................ 61 3.2.7. Thực trạng về hoạt động hợp tác quốc tế ........................................................ 63 3.2.8. Thực trạng về tình hình cơ sở vật chất của trƣờng ......................................... 64 3.2.9. Thực trạng về hoạt động quản lý tài chính tại Trƣờng.................................... 67 3.3. Đánh giá chung về quản lý chất lƣợng đào tạo tại trƣờng ................................. 69 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.3.1. Ƣu điểm nổi bật ............................................................................................... 69 3.3.2. Hạn chế chủ yếu .............................................................................................. 70 Chƣơng 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ..................... 72 4.1. Bối cảnh ............................................................................................................. 72 4.2. Căn cứ đề xuất các giải pháp.............................................................................. 73 4.3. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý chất lƣợng đào tạo của trƣờng Đại học Thăng Long ........................................................................... 74 4.3.1. Đổi mới mục tiêu, nội dung chƣơng trình đào tạo .......................................... 74 4.3.2. Nâng cao chất lƣợng đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý ............................... 77 4.3.3. Đổi mới và nâng cao phƣơng pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá ............... 80 4.3.4. Quản lý hoạt động học tập của sinh viên trong và ngoài Nhà trƣờng............. 82 4.3.5. Thúc đẩy hoạt động NCKH hiệu quả .............................................................. 82 4.3.6. Tăng cƣờng hoạt động hợp tác quốc tế ........................................................... 86 4.3.7. Giải pháp đầu tƣ, sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ..... 87 4.4. Đề xuất một số vấn đề liên quan đến quản lý vĩ mô .......................................... 88 4.4.1. Về đổi mới công tác tuyển sinh và xét tuyển đầu vào .................................... 89 4.4.2. Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện quản lý Nhà nƣớc về giáo dục đại học ............. 89 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 93 PHỤ LỤC .................................................................................................................. 97 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi KÝ HIỆU VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CNH,HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐH : Đại học GD & ĐT : Giáo dục và Đào tạo GD- ĐH : Giáo dục đại học HS,SV : Học sinh - Sinh viên KĐCLĐT : Kiểm định chất lƣợng đào tạo KH&CN : Khoa học và công nghệ KT-XH : Kinh tế xã hội NCKH : Nghiên cứu khoa học QL : Quản lý QLCLĐT : Quản lý chất lƣợng đào tạo QLGD : Quản lý giáo dục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Các khía cạnh, items phản ánh chất lƣợng dịch vụ đào tạo ĐH Học viện .. 33 Bảng 3.1. Đánh giá thực trạng về thực hiện mục tiêu đào tạo của giảng viên và cán bộ quản lý .................................................................................................... 45 Bảng 3.2. Đánh giá của sinh viên về thực trạng thực hiện mục tiêu đào tạo ......... 45 Bảng 3.3. Số lƣợng đội ngũ giảng viên của Trƣờng .............................................. 47 Bảng 3.4. Hệ số giảng viên .................................................................................... 49 Bảng 3.5. Thực trạng công tác quản lý đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý .......... 50 Bảng 3.6. Thực trạng quản lý đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý ........................ 51 Bảng 3.7. Bảng đánh giá về chƣơng trình đào tạo tại Trƣờng của giảng viên và cán bộ quản lý ................................................................................... 52 Bảng 3.8. Bảng đánh giá về chƣơng trình đào tạo tại Trƣờng của giảng viên và cán bộ quản lý ........................................................................................ 54 Bảng 3.9. Bảng khảo sát về các hoạt động đào tạo tại Trƣờng.............................. 55 Bảng 3.10. Thực trạng quản lý hoạt động HSSV .................................................... 58 Bảng 3.11. Ý thức học tập của sinh viên ................................................................. 58 Bảng 3.12. Thực trạng hoạt động NCKH của cán bộ, giảng viên tại Trƣờng ......... 61 Bảng 3.13. Thực trạng hoạt động NCKH của sinh viên tại Trƣờng ........................ 62 Bảng 3.14. Thực trạng hoạt động hợp tác quốc tế ................................................... 63 Bảng 3.15. Số liệu về cơ sở vật chất tại Trƣờng ...................................................... 64 Bảng 3.16. Đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lý về cơ sở vật chất ................... 65 Bảng 3.17. Đánh giá của sinh viên về cơ sở vật chất tại trƣờng .............................. 66 Bảng 3.18. Bảng khảo sát thực trạng hoạt động quản lý tài chính tại trƣờng.......... 67 Bảng 3.19. Bảng công khai tình hình tài chính năm học 2014-2015 của trƣờng .... 68 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ biểu thị sự tác động của các yếu tố bên trong đến chất lƣợng đào tạo...................................................................................................... 7 Sơ đồ 1.2. Sơ đồ cấu trúc thứ bậc các tiêu chí sự hài lòng của sinh viên ............... 29 Sơ đồ 1.3. Mô hình chất lƣợng dịch vụ đào tạo khoa Kinh tế - Quản lý, đại học Bách Khoa ............................................................................................. 32 Sơ đồ 3.1. Sơ đồ tổ chức Trƣờng Đại học Thăng long ........................................... 43 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Con ngƣời - chủ thể của sáng tạo những giá trị văn hóa, những nền văn minh của các quốc gia. Trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nƣớc ta hiện nay, việc đào tạo con ngƣời càng quan trọng hơn bao giờ hết bởi nó cung cấp và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nƣớc. Kinh nghiệm một số nƣớc cho thấy, phát triển nguồn nhân lực chính là chìa khóa cho sự phát triển bền vững. Sự phát triển nguồn nhân lực đƣợc tích hợp từ nhiều yếu tố: Giáo dục và đào tạo, sức khỏe và dinh dƣỡng, môi trƣờng, việc làm sự giải phóng con ngƣời, trong đó giáo dục và đào tạo là yếu tố quan trọng nhất. Thực tiễn những nƣớc đi trƣớc về CNH, HĐH đã chỉ ra rằng: xã hội muốn đạt tới trình độ phát triển mới, cao hơn thì tất yếu phải dựa trên sự phát triển tƣơng ứng về mặt giáo dục. Trong đó, giáo dục phổ thông là nền tảng và giáo dục bậc cao là quan trọng, tạo nên sự kết hợp giáo dục phổ thông với giáo dục nghề nghiệp, kết hợp văn hóa với tay nghề để hình thành năng lực thực sự trong bản thân ngƣời lao động. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ƣơng lần thứ tám, khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã nhấn mạnh yêu cầu phát triển đội ngũ lao động có tay nghề, có trình độ chuyên môn, kỹ thuật cũng nhƣ những phẩm chất cần có để làm chủ tri thức, làm chủ các phƣơng tiện kỹ thuật, công nghệ hiện đại, bắt nhịp đƣợc với yêu cầu của cơ chế thị trƣờng và hội nhập quốc tế. Nghị quyết nêu rõ: nâng cao quản lý chất lƣợng giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) tại các trƣờng phổ thông cũng nhƣ các trƣờng cao đẳng, đại học công lập và ngoài công lập là nhiệm vụ hàng đầu đối với giáo dục và đào tạo ở nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay. Đại học Thăng Long là trƣờng đại học tƣ thục, có trách nhiệm đào tạo ra những sinh viên ở bậc đại học và sau đại học có chất lƣợng tốt nhằm đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực trình độ cao, đóng góp hiệu quả vào sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa thủ đô và đất nƣớc. Trƣớc sứ mệnh to lớn đó, việc nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 để không ngừng nâng cao quản lý chất lƣợng đào tạo là nhiệm vụ luôn luôn phải đặt lên hàng đầu dù ở bất cứ giai đoạn phát triển nào của Trƣờng, nhất là ở giai đoạn có sự cạnh tranh mạnh mẽ trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ giáo dục giữa các trƣờng đại học nhƣ hiện nay. Nhận thấy tầm quan trọng và cấp thiết của vấn đề nêu trên, tác giả luận văn nguyên là sinh viên của trƣờng Đại học Thăng Long, hiện đang làm việc tại cơ quan tham mƣu về công tác khoa giáo của Đảng, đã chọn nội dung “Quản lý chất lượng đào tạo tại Đại học Thăng Long” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình với mong muốn góp phần nhỏ bé làm rõ hơn đƣờng lối, quan điểm đổi mới giáo dục, đào tạo của Đảng và góp phần thiết thực vào sự phát triển của Nhà trƣờng - nơi đã có công đào tạo tác giả luận văn thời đại học. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chất lƣợng đào tạo đại học tại Trƣờng Đại học Thăng Long trên cơ sở phân tích, đánh giá công tác quản lý chất lƣợng đào tạo của Nhà trƣờng từ năm học 2000 đến nay. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Làm rõ cơ sở lý luận liên quan đến đề tài nghiên cứu. - Làm rõ thực trạng quản lý chất lƣợng đào tạo tại trƣờng Đại học Thăng Long qua 15 năm trƣởng thành và phát triển. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chất lƣợng đào tạo tại trƣờng Đại học Thăng Long. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu chất lƣợng những yếu tố, chủ thể liên quan đến công tác quản lý chất lƣợng đào tạo đại học tại Trƣờng Đại học Thăng Long trong giai đoạn 2000 - 2014. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý chất lƣợng đào tạo đại học của trƣờng Đại học Thăng Long trong khoảng thời gian từ năm học 2000-2001 đến năm học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 2014-2015. Đây là khoảng thời gian sau 15 năm đổi mới, kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta, bắt đầu phát triển đặt ra những yêu cầu đổi mới đối với nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực đã qua đào tạo ở bậc đại học; cũng là thời điểm chủ trƣơng xã hội hóa giáo dục đƣợc đẩy mạnh. 4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa khoa học và thực tiễn: - Về mặt lý luận, luận văn hệ thống hóa và làm rõ những lý luận về quản lý chất lƣợng đào tạo nói chung; quản lý chất lƣợng đào tạo đại học ở Việt Nam nói riêng. - Về mặt thực tiễn, luận văn nghiên cứu, đánh giá thực trạng quản lý chất lƣợng đào tạo đại học tại Đại học Thăng Long trong hơn một thập niên đầu thế kỷ XXI. Luận văn chỉ rõ những ƣu điểm của nhà trƣờng trong việc duy trì nền nếp quản lý, chú trọng đầu tƣ cơ sở vật chất phục vụ đào tạo,… đồng thời cũng nêu rõ những hạn chế về nội dung, chƣơng trình đào tạo, xây dựng đội ngũ giảng viên,… Sự phân tích, đánh giá của luận văn, một mặt giúp Đại học Thăng Long tiếp tục hoàn thiện quản lý chất lƣợng đào tạo, mặt khác góp phần làm rõ thêm chất lƣợng đào tạo của loại hình trƣờng đại học tƣ thục theo chủ trƣơng xã hội hóa giáo dục của Đảng. - Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chất lƣợng đào tạo đại học của trƣờng Đại học Thăng Long, nhƣ: đổi mới mục tiêu, nội dung chƣơng trình đào tạo; nâng cao chất lƣợng đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý; cải tiến quản lý hoạt động của sinh viên trong và ngoài nhà trƣờng; thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học,... 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm 4 chƣơng: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chất lƣợng đào tạo đại học. Chương 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý chất lƣợng đào tạo đại học tại Đại học Thăng Long. Chương 4: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chất lƣợng đào tạo đại học tại Đại học Thăng Long. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC Để có căn cứ đánh giá chất lƣợng quản lý giáo dục của Đại học Thăng Long, trƣớc hết cần làm rõ cơ sở lý luận chung về quản lý chất lƣợng - đào tạo đại học thông quan việc luận giải một số khái niệm cơ bản: chất lƣợng và chất lƣợng đào tạo trong giáo dục đại học; dịch vụ giáo dục - đào tạo đại học; quản lý và quản lý chất lƣợng đào tạo đại học 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chất lƣợng đào tạo đại học 1.1.1. Chất lượng đào tạo trong giáo dục đại học 1.1.1.1. Khái niệm chất lượng và đặc điểm của chất lượng Chất lƣợng là những phẩm chất của sản phẩm hay dịch vụ đáp ứng đòi hỏi của đối tƣợng phục vụ. Chất lƣợng đƣợc đo bằng sự thỏa mãn các yêu cầu. Nếu một sản phẩm (dịch vụ, quá trình, hệ thống…) vì lý do nào đó mà không đáp ứng đƣợc yêu cầu, không đƣợc thị trƣờng chấp nhận thì bị coi là chất lƣợng kém, cho dù trình độ công nghệ để chế tạo ra nó có thể rất hiện đại. Đây là một kết luận then chốt và là cơ sở để các nhà quản lý định ra chính sách, chiến lƣợc kinh doanh của mình. Chất lƣợng luôn biến động theo thời gian, không gian, điều kiện sử dụng thông qua sự biến động các yêu cầu của đối tƣợng phục vụ. Vì vậy phải định kỳ xem xét lại các yêu cầu chất lƣợng Khi đánh giá chất lƣợng của một đối tƣợng cần phải dựa trên việc xem xét mọi đặc tính của đối tƣợng có liên quan đến sự thỏa mãn những yêu cầu cụ thể. Cần phân biệt giữa chất lƣợng và cấp chất lƣợng. Cấp chất lƣợng là chủng loại hay thứ hạng của các yêu cầu chất lƣợng khác nhau đối với sản phẩm, quá trình hay hệ thống có cùng chức năng sử dụng. 1.1.1.2. Chất lượng đào tạo đại học, các nhân tố ảnh hưởng * Quan điểm về chất lượng đào tạo đại học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 Chất lƣợng trong GDĐH đƣợc hiểu thông qua 2 khía cạnh: (1) Tuân theo các chuẩn quy định đối với GDĐH; (2) Đạt đƣợc các mục tiêu đề ra cho quá trình GDĐH. Trong đào tạo đại học thì chất lƣợng đƣợc thể hiện qua sản phẩm sau khi đƣợc đào tạo - những sinh viên có kỹ năng nghề nghiệp tƣơng ứng với đào tạo trình độ đại học, có khả năng thích ứng với môi trƣờng của hoạt động nghề nghiệp, đƣợc nhận diện thông qua các yếu tố: - Khối lƣợng, nội dung và trình độ kiến thức liên quan đến chuyên ngành đào tạo mà học viên lĩnh hội đƣợc tƣơng ứng với đào tạo trình độ đại học. - Kỹ năng, kỹ xảo thực hành trang bị cho học viên. - Năng lực nhận thức và năng lực tƣ duy của học viên tốt nghiệp. - Phẩm chất nhân văn của học viên. 1.1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo đại học a. Các nhân tố bên trong Đào tạo đại học chịu ảnh hƣởng trƣớc tiên là của các nhân tố bên trong của chính quá trình đào tạo, bao gồm: hệ thống cơ sở đào tạo; hệ thống mục tiêu; tuyển sinh;cơ sở vật chất, tài chính cho dạy học; đội ngũ giảng viên, ngƣời học; chƣơng trình, giáo trình đào tạo; kiểm tra đánh giá, cấp văn bằng chứng chỉ, việc làm,… những yếu tố này đƣợc coi là những yếu tố đảm bảo chất lƣợng của đào tạo đại học. Có thể làm rõ hơn một số yếu tố chính nhƣ sau: * Mục tiêu đào tạo: Hệ thống mục tiêu đào tạo bao gồm: các mục tiêu quốc gia ngành; mục tiêu trƣờng; mục tiêu đáp ứng yêu cầu thực tiễn của thị trƣờng chung; mục tiêu đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp hợp tác đào tạo. Các mục tiêu đào tạo càng sát thực, càng khả thi thì chất lƣợng đào tạo càng đƣợc nâng cao. * Chương trình, giáo trình đào tạo: Chƣơng trình đào tạo là điều kiện không thể thiếu trong lĩnh vực đào tạo đại học; chƣơng trình đào tạo gắn với ngành nghề đào tạo. Với mỗi nhóm ngành đào tạo sẽ có khung chƣơng trình đào tạo chung, nhóm môn cơ sở ngành và nhóm các môn chuyên ngành. Không có chƣơng trình đào tạo chung cho tất cả các ngành. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 Giáo trình, bài giảng là những quy định cụ thể hơn của chƣơng trình về từng môn cụ thể trong đào tạo. Nội dung giáo trình, bài giảng phải tiên tiến, phải thƣờng xuyên đƣợc cập nhật kiến thức mới thì việc đào tạo mới sát thực tế và hiệu quả đào tạo mới cao. Việc nghiên cứu, xây dựng các chƣơng trình, giáo trình, bài giảng sao cho hợp lý và sát với nhu cầu đào tạo cũng nhƣ sát với ngành nghề đào tạo để ngƣời học có thể nắm vững đƣợc nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp là vấn đề rất quan trọng và ảnh hƣởng trực tiếp tới chất lƣợng đào tạo. * Đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý: Giảng viên là ngƣời giữ trọng trách truyền đạt kiến thức lý thuyết cũng nhƣ các kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm của mình cho ngƣời học trên cơ sở trang thiết bị dạy học hiện có. Vì vậy, năng lực của giảng viên sẽ tác động trực tiếp đến chất lƣợng đào tạo đại học. Một loại nhân lực khác cũng có ảnh hƣởng đến chất lƣợng đào tạo là đội ngũ cán bộ quản lý. Đây là bộ phận đóng vai trò hỗ trợ trong việc sáng tạo ra chuỗi giá trị đào tạo đại học. Chất lƣợng cán bộ quản lý cũng có ảnh hƣởng rất lớn đến chất lƣợng đào tạo, thể hiện qua khả năng tổ chức, quản lý, điều phối quá trình đào tạo, tìm kiếm cơ hội hợp tác, liên kết… * Người học: Ngƣời học là nhân tố quan trọng nhất, có tính chất quyết định đối với công tác đào tạo, nó ảnh hƣởng toàn diện tới chất lƣợng và công tác đào tạo. Phẩm chất văn hoá, sự hiểu biết, tâm lý, cá tính, khả năng tài chính, quỹ thời gian… của bản thân ngƣời học đều có ảnh hƣởng sâu sắc tới quy mô và chất lƣợng đào tạo. Phẩm chất văn hoá cũng nhƣ khả năng tƣ duy của học viên càng cao thì khả năng tiếp thu các kiến thức trong quá trình học càng tốt, chất lƣợng đào tạo càng đƣợc nâng cao và ngƣợc lại. * Cơ sở vật chất, tài chính: Cơ sở vật chất bao gồm: phòng học, phòng thí nghiệm, thƣ viện - học liệu, trang thiết bị phục vụ cho giảng dạy và học tập… Đây là yếu tố hết sức quan trọng, nó tác động trực tiếp đến chất lƣợng đào tạo đại học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 Điều kiện môi trƣờng đào tạo - Mục tiêu đào tạo - Chƣơng trình, giáo trình - Giảng viên, học viên, cán bộ quản lý - Tài chính, cơ sở vật chất - Tổ chức và quản lý CHẤT LƢỢNG ĐÀO TẠO QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO Thông tin phản hồi Sơ đồ 1.1. Sơ đồ biểu thị sự tác động của các yếu tố bên trong đến chất lƣợng đào tạo Tuy nhiên, hệ thống đào tạo vận hành trong môi trƣờng chính trị, xã hội,… nhất định và cũng chịu sự tác động qua lại của điều kiện môi trƣờng. Vì vậy chất lƣợng đào tạo còn phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố bên ngoài. b. Các yếu tố bên ngoài Các yếu tố bên ngoài tác động đến chất lƣợng đào tạo thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhƣ: thể chế chính trị, kinh tế - xã hội, khoa học - công nghệ, địa lý, truyền thống - văn hoá, cơ chế - chính sách; qui mô - cơ cấu lao động; nhận thức xã hội về đào tạo đại học; hội nhập kinh tế và xu hƣớng toàn cầu hoá. Giáo dục đại học nói chung, các trƣờng đại học nói riêng là một thực thể, một bộ phận cấu thành của đối tƣợng chính trị - kinh tế - văn hóa xã hội và thƣờng xuyên chịu sự tác động, chi phối của các yếu tố, thành tố chính trị, kinh tế, xã hội,… Sự tác động, chi phối này đƣợc phản ánh qua nhận thức, năng lực, trình độ, tâm sinh lý của các chủ thể giáo dục - ngƣời dạy, ngƣời học, ngƣời quản lý… Và nhƣ vậy, chất lƣợng đào tạo đại học tùy thuộc một phần không nhỏ vào các yêu tố bên ngoài 1.1.1.4. Sự cần thiết phải nâng cao chất lượng đào tạo đại học Hiện nay chúng ta đang sống trong một thế giới mới, thế giới toàn cầu hóa với những thay đổi lớn, đa dạng và phức tạp, có ảnh hƣởng đến bất kỳ quốc gia và Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 cá nhân nào. Toàn cầu hóa diễn ra trong tất cả các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục… Giáo dục nằm trong số bị ảnh hƣởng nhiều nhất, trong đó giáo dục đại học chịu ảnh hƣởng nhiều hơn cả. Toàn cầu hoá đẩy các nền giáo dục đại học của các nƣớc đang phát triển vào cuộc cạnh tranh không cân sức và bất lợi đối với các trƣờng đại học của họ trong thị trƣờng dịch vụ giáo dục đại học tự do (GATS). Mặt khác toàn cầu hoá cũng dễ dẫn đến chảy máu chất xám từ các nƣớc đang phát triển và phai nhạt bản sắc dân tộc. Để đáp ứng tốt hơn, nhanh hơn các yêu cầu của toàn cầu hoá, phát triển khoa học - công nghệ (KH-CN), kinh tế tri thức, việc nâng cao chất lƣợng dịch vụ GD-ĐT tại các trƣờng Đại học đang ngày một trở nên cấp thiết hơn và trở thành một xu thế phổ biến [42]. Nâng cao chất lượng giáo dục đại học để đảm bảo khả năng cạnh tranh và đứng vững trên thị trường của các trường đại học. Giáo dục đại học chất lƣợng cao có một vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển kinh tế xã hội của một quốc gia, nhất là trong sự cạnh tranh kinh tế trong xu hƣớng toàn cầu hoá. Toàn cầu hóa đƣa các trƣờng đại học vào một cuộc cạnh tranh gay gắt, không chỉ với các trƣờng đại học khác trong nƣớc, trong khu vực mà cả những trƣờng đại học danh tiếng trên thế giới. Nếu không nâng cao chất lƣợng dịch vụ của mình, uy tín của trƣờng đại học không đƣợc tạo dựng, thì việc sinh viên lựa chọn một trƣờng đại học khác là điều tất yếu, và về lâu dài, một trƣờng đại học cũng nhƣ một công ty không thể đứng trong thị trƣờng cạnh tranh khi không có khách hàng. Đó không chỉ là nguy cơ của riêng trƣờng đại học đó mà còn là của cả quốc gia. Bởi nếu các trƣờng đại học trong nƣớc đều không đủ năng lực cạnh tranh thì sẽ diễn ra hiện tƣợng chảy máu chất xám, ảnh hƣởng nghiêm trọng đến sự phát triển của cả quốc gia đó. Nâng cao chất lƣợng dịch vụ giáo dục là cả một quá trình dài, đi từ nhận thức, nghiên cứu tới hành động. Đối với các nƣớc đang phát triển, để nâng cao chất lƣợng giáo dục đại học phải bắt nguồn từ việc cải cách giáo dục. Nói đến cải cách giáo dục đại học, đặc biệt phải kể đến bài học của Trung Quốc. Với điều kiện hoàn cảnh đầu tƣ ngân sách hạn hẹp, không thể đáp ứng theo kiểu đầu tƣ dàn trải, năm 1993 Trung Quốc có chƣơng trình 211 nhằm xây dựng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 “100 trƣờng đại học đạt chuẩn”, mỗi trƣờng lại lựa chọn một số ngành đào tạo có thế mạnh về nhân lực và tiềm năng để tập trung phát triển theo chuẩn các trƣờng tiên tiến trên thế giới. Tháng 5 năm 1998, Chính phủ Trung Quốc đã có Đề án 985 nhằm đầu tƣ xây dựng một số trƣờng đại học sớm đạt đẳng cấp quốc tế nhƣ Đại học Thanh Hoa, Đại học Bắc Kinh. Nâng cao chất lượng giáo dục đại học để đáp ứng nhu cầu của sự phát triển KH-CN và kinh tế tri thức. Ở thế kỷ XXI, nhân loại đang sống trong thời đại kinh tế tri thức, khoa hoc kỹ thuật phát triển mạnh mẽ, công nghệ thông tin chi phối mọi lĩnh vực đời sống con ngƣời, mọi ngƣời xích lại gần nhau hơn, những khoảng cách thời gian và không gian nhƣ ngắn lại và tốc độ của cuộc sống tiến triển nhanh hơn. Để bắt nhịp với sự phát triển ấy, đòi hỏi phải có một nguồn nhân lực chất lƣợng cao. Nguồn nhân lực chất lƣợng cao bao gồm những ngƣời lao động có khả năng hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao một cách xuất sắc nhất, sáng tạo và hoàn hảo nhất, có đóng góp thực sự hữu ích cho công việc, cho xã hội. Vì vậy tạo ra nguồn nhân lực có chất lƣợng cao không chỉ riêng Việt Nam mà tất cả mọi nƣớc trên thế giới đều đặc biệt quan tâm. Vai trò to lớn ấy đƣợc đặt lên vai các trƣờng đại học. Trong mấy chục năm gần đây, nhìn ra nƣớc ngoài, chúng ta thấy sự phát triển rất nhanh chóng của nhiều nƣớc ở khu vực Đông Á bao gồm Nhật Bản, Hàn quốc và Đài Loan cũng nhƣ tốc độ tăng trƣởng kinh tế nhanh của nhiều nƣớc công nghiệp mới, các nƣớc ASEAN và Trung Quốc đều phần lớn nhờ vào nguồn nhân lực có chất lƣợng cao. Không chỉ có vai trò quan trọng đối với tăng trƣởng kinh tế, nguồn nhân lực chất lƣợng cao còn có ý nghĩa không kém phần quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề xã hội nhƣ bất bình đẳng, đói nghèo, các vấn đề về môi trƣờng và sự tiến bộ về mọi mặt của xã hội. Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, khi mà sự cạnh tranh diễn ra ngày càng gay gắt không chỉ trong một nƣớc mà trên toàn thế giới, thì nguồn nhân lực chất lƣợng cao đóng vai trò ngày càng quan trọng đối với mọi hoạt động của nền kinh tế, cũng nhƣ các lĩnh vực khác, kể cả lĩnh vực hoạt động về ngân hàng, nơi mà sự cạnh tranh đang diễn ra ngày càng quyết liệt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 Trong quá trình phát triển, đặc biệt là trong những thập niên gần đây, hệ thống giáo dục đại học ở các nƣớc trên thế giới đã và đang có những biến đổi sâu sắc về quy mô, cơ cấu loại hình, mô hình đào tạo, về mục tiêu, nội dung, chƣơng trình và phƣơng pháp dạy - học, cơ chế quản lý... với xu hƣớng đào tạo nguồn nhân lực chất lƣợng cao, đáp ứng nhu cầu và đòi hỏi của thực tiễn đời sống kinh KTXH. Tuyên bố thế giới của UNESCO về giáo dục đại học (Paris-1998) đã chỉ rõ: "Phải bảo vệ và phát triển các chức năng cơ bản của giáo dục đại học bằng cách hƣớng tất cả mọi hoạt động nhà trƣờng đáp ứng những yêu cầu đạo đức, tính nghiêm túc khoa học và trí tuệ. Phải tăng cƣờng chức năng khám phá và phê phán nhƣ sự phân tích thƣờng xuyên mọi xu thế mới về xã hội, kinh tế, văn hoá, chính trị...". Nhà trƣờng nói chung và đại học nói riêng đã và đang có những bƣớc chuyển cơ bản từ nhà trƣờng truyền thống sang nhà trƣờng hiện đại với "Sứ mệnh của giáo dục đại học là góp phần vào yêu cầu phát triển bền vững và phát triển xã hội nói chung” [Hội nghị quốc tế năm 1998 do UNESCO tổ chức] trực tiếp là đào tạo nguồn nhân lực chất lƣợng cao. Đối với nƣớc ta, yêu cầu nâng cao chất lƣợng đào tạo đại học góp phần trực tiếp đào tạo nguồn nhân lực chất lƣợng cao càng là vấn đề rất cấp thiết. Nƣớc ta đã ra khỏi tình trạng nƣớc nghèo, kém phát triển, trở thành nƣớc phát triển có thu nhập trung bình. Để phát triển nhanh, bền vững, sớm trở thành một nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại, nhất thiết chúng ta phải có nguồn lực chất lƣợng cao. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã đặt ra vấn đề “phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lƣợng cao tập trung vào đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân…” là một trong ba đột phá chiến lƣợc [6]. Theo tinh thần đó, Nghị quyết 14/2005/NQ-CP của Chính phủ về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006 đến 2020 nhấn mạnh yêu cầu nâng cao chất lƣợng đào tào đại học. Nghị quyết đề ra mục tiêu “Đến 2020 giáo dục đại học Việt Nam phải đạt trình độ tiên tiến trong khu vực và tiếp cận trình độ tiên tiến trên thế giới, có năng lực cạnh tranh cao, thích ứng với cơ chế thị trƣờng định hƣớng XHCN”. Nghị quyết đề ra nhiều nhiệm vụ quan trọng, trong đó có “tập Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn