Tài liệu Quan hệ thương mại việt nhật từ năm 1986 đến nay

Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay lêi nãi ®Çu NhËt B¶n lµ mét quèc gia n»m trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng, hai n-íc cã nh÷ng ®iÓm t-¬ng ®ång, ®Òu lµ nh÷ng n-íc n«ng nghiÖp trång lóa, nh©n sinh quan vµ thÕ giíi quan cã nhiÒu ¶nh h-ëng cña ®¹o phËt vµ nho gi¸o. §Òu cã d©n sè kh¸ ®«ng sèng trªn mét diÖn tÝch hÑp. Gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· cã lÞch sö bu«n b¸n l©u ®êi. Tuy hai n-íc ®i theo hai chÕ ®é kh¸c nhau (NhËt B¶n dùa trªn chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn – ViÖt Nam ®i theo chÕ ®é x· héi chñ nghÜa), mÆc dï cã nh÷ng ¶nh h-ëng cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ mµ quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· cã lóc ph¶i tiÕn hµnh mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc nh-ng vÉn duy tr× vµ cã xu h-íng ph¸t triÓn. §Æc biÖt, ngµy nay khi nh÷ng c¶n trë vÒ chÝnh trÞ kh«ng cßn n÷a th× quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a hai n-íc cµng cã c¬ héi ph¸t triÓn h¬n bao giê hÕt. Víi truyÒn thèng d©n téc cïng víi sù nh¹y c¶m tr-íc xu thÕ cña thêi ®¹i trong nh÷ng thËp kû qua, lµ mét quèc gia nghÌo vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn nµy ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh tr-íc thÕ giíi. NhËt B¶n ®· trë thµnh mét quèc gia víi nÒn c«ng nghiÖp vµ kinh tÕ ph¸t triÓn, cã nh÷ng giai ®o¹n sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ v-ît møc t-¬ng ®èi. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay NhËt B¶n tiÕp tôc gi÷ vÞ trÝ lµ n-íc cã tiÒm n¨ng lín thø 2 trªn thÕ giíi vÒ kinh tÕ vµ tµi chÝnh. Quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu vµ cã nhiÒu høa hÑn ph¸t triÓn tréi ®èi víi c¶ hai phÝa. §Èy m¹nh quan hÖ víi NhËt B¶n, ViÖt Nam cã c¬ héi t¨ng thªm vèn c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý, ®ång thêi NhËt B¶n cã thÓ t¨ng khèi l-îng hµng n«ng, l©m , thñy s¶n vµ hµng nguyªn liÖu mua tõ ViÖt Nam. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¶ hai n-íc lµ rÊt lín. V× vËy mµ viÖc nghiªn cøu quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt - NhËt ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p thóc ®Èy quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a hai n-íc lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt trong x©y dùng còng nh- thùc 4 Bùi Quang Sắc; A1-CN9- Đại Học Ngoại Thương HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. NhËt B¶n lµ nhµ tµi trî lín nhÊt cña ViÖt Nam. Tr-íc mét ®èi t¸c cã vÞ trÝ vµ tiÒm lùc kinh vµ cã vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ kh«ng nh÷ng n-íc ta mµ c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi, c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n hÕt søc cã ý nghÜa. Quan hÖ gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· - ®ang vµ sÏ tiÕp tôc ®-îc cñng cè víi quan t©m ë møc cao nhÊt ®Ó phôc vô cho c«ng cuéc x©y dùng vµ ®æi míi cña ®Êt n-íc ta. L¯ mét sinh viªn khoa “Kinh TÕ Ngo³i Th­¬ng” cña tr­êng §³i Häc Ngo¹i Th-¬ng nhËn thøc ®-îc tÇm quan träng cña NhËt B¶n ®èi víi nÒn ngo¹i th-¬ng cña c¸c n-íc §«ng Nam ¸ nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Sau mét thêi gian t×m hiÓu em quyÕt ®Þnh chän ®Ò t¯i “Quan HÖ Th-¬ng M¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn nay” cho kho² luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Lµ mét sinh viªn ch-a cã kinh nghiÖm thùc tÕ, tr×nh ®é lý luËn ch-a s©u nªn kho¸ luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. V× vËy em rÊt mong ®-îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ ®Ó em hoµn thµnh tèt khãa luËn nµy. Cuèi cïng em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c« gi¸o Th¹c sÜ §Æng ThÞ Lan cïng víi c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i th-¬ng tr-êng §¹i Häc Ngo¹i Th-ong. Hµ néi, th¸ng 5 n¨m 2003 Bïi Quang S¾c Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 5 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay ch-¬ng I kh¸i qu¸t vÒ nhËt b¶n vµ quan hÖ viÖt nam- nhËt b¶n I. kh¸i qu¸t vÒ nhËt b¶n 1.VÞ trÝ ®Þa lý a. DiÖn tÝch QuÇn ®¶o NhËt B¶n n»m c¸ch bê ®«ng cña lôc ®Þa Ch©u ¸, tr¶i dµi theo mét h×nh vßng cung hÑp dµi 3800km tõ vÜ ®é b¾c 20 025', ®Õn 45033’. Tæng diÖn tÝch cña NhËt B¶n lµ 337.815km2, lín h¬n Anh mét chót nh-ng chØ b»ng 1/9 Ên §é vµ 1/25 Mü. NhËt B¶n bao gåm 4 ®¶o lín: Honshu, Hokkaido, Kyushu vµ Shikoku (xÕp theo thø tù ®¶o lín nhÊt ®Õn ®¶o bÐ nhÊt - nhiÒu d·y ®¶o vµ kho¶ng 3900 ®¶o nhá. b. KhÝ hËu C¸c ®¶o NhËt B¶n n»m trong vïng khÝ hËu «n hoµ vµ ë cùc §«ng B¾c cña khÝ hËu giã mïa ch¹y tõ NhËt B¶n qua b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, Trung Quèc, §«ng Nam ¸ ®Õn tËn ¢n §é. KhÝ hËu nãi chung «n hoµ mÆc dï rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c miÒn chñ yÕu do dßng khÝ hËu lôc ®Þa thæi tõ phÝa t©y b¾c chi phèi khÝ hËu mïa ®«ng vµ c¸c dßng khÝ l-u ®¹i d-¬ng thæi tõ phÝa ®«ng nam chi phèi khÝ hËu mïa hÌ. ë hÇu hÕt c¸c miÒn NhËt B¶n ®Òu cã 4 mïa râ rÖt. Mïa hÌ Êm vµ Èm b¾t ®Çu tõ kho¶ng gi÷a th¸ng 7. Tr-íc ®ã lµ mïa m-a kÐo dµi kho¶ng mét th¸ng, trõ ®¶o Hokkaido ®¶o lín phÝa cùc b¾c hÇu nh- kh«ng cã m-a. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 6 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay c. §Þa h×nh §Þa h×nh phøc t¹p cña NhËt B¶n kh¸c h¼n víi khÝ hËu «n hoµ cña nã. C¸c ®¶o NhËt B¶n lµ mét phÇn c¸c d·y nói dµi ch¹y tõ §«ng Nam ¸ ®Õn tËn Alaska. §iÒu nµy t¹o cho n-íc NhËt mét bê biÓn dµi nhiÒu nói ®¸ víi nhiÒu h¶i c¶ng nhá nh-ng tuyÖt vêi. Nã còng t¹o ra rÊt nhiÒu vïng nói cã thung lòng, c¸c con s«ng ch¶y xiÕt vµ c¸c hå n-íc trong. Theo ®iÒu tra cña viÖn ®Þa lý thuéc bé x©y dùng cña NhËt B¶n n¨m 1972, nói chiÕm kho¶ng 71% tæng diÖn tÝch NhËt B¶n. H¬n 532 ngän nói trong sè nµy cao h¬n 200 m so víi mùc n-íc biÓn trong ®ã Phó SÜ lµ cao nhÊt tíi 3776 m. 2. HÖ thèng chÝnh trÞ HÖ thèng chÝnh trÞ NhËt B¶n dùa trªn qu©n chñ lËp hiÕn, ®øng ®Çu lµ NhËt Hoµng. ThÕ nh-ng thùc tÕ NhËt Hoµng kh«ng cã quyÒn lùc g× víi chÝnh phñ, ng-êi chØ tham gia nh÷ng ho¹t ®éng cña nhµ n-íc trong khu«n khæ luËt ph¸p quy ®Þnh. a. LËp ph¸p NÒn chÝnh trÞ NhËt B¶n dùa theo chÕ ®é c¸c NghÞ viÖn. NghÞ viÖn lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n-íc cao nhÊt vµ lµ tæ ch-c lËp ph¸p duy nhÊt ë NhËt B¶n. NghÞ viÖn bao gåm: H¹ nghÞ viÖn (512 ghÕ ), Th-îng nghÞ viÖn (252 ghÕ). H¹ nghÞ viÖn cã quyÒn ®-a ra quyÕt ®Þnh tÝn nhiÖm hay kh«ng tÝn nhiÖm néi c¸c, ®©y lµ quyÒn lùc quan träng nhÊt cña H¹ nghÞ viÖn. Trong khi ®ã Th-îng nghÞ viÖn kh«ng cã quÒn nh- vËy. b. Hµnh ph¸p QuyÒn hµnh ph¸p ®-îc giao cho néi c¸c ChÝnh phñ. Néi c¸c ChÝnh phñ bao gåm Thñ t-íng ChÝnh phñ vµ kh«ng qu¸ 20 Bé tr-ëng chÞu tr¸ch nhiÖm tËp thÓ tr-íc nghÞ viÖn. Thñ t-íng lµ ng-êi ®-îc NghÞ viÖn bæ nhiÖm vµ ph¶i lµ thµnh viªn nghÞ viÖn. Thñ t-íng cã quyÒn bæ nhiÖm hay b·i miÔn Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 7 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay quyÒn cña c¸c Bé tr-ëng. TÊt c¶ c¸c Bé tr-ëng ph¶i lµ d©n sù vµ phÇn lín trong sè bé ph¶i lµ nghÞ viÖn. NÕu H¹ nghÞ viÖn th«ng qua quyÕt ®Þnh bÊt tÝn nhiÖm chÝnh phñ th× Néi c¸c ph¶i tõ chøc trong vßng 10 ngµy trõ khi H¹ nghÞ viÖn gi¶i t¸n. c. Toµ ¸n Ngµnh toµ ¸n hoµn toµn ®éc lËp víi c¸c c¬ quan hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p, bao gåm toµ ¸n tèi cao, 8 toµ ¸n cÊp cao, 1 toµ ¸n khu vùc ë mçi tØnh (trõ Hokaido cã 4 toµ ¸n khu vùc) vµ nhiÒu toµ ¸n c¬ së. Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu toµ ¸n gia ®×nh ®Ó xÐt xö c¸c vô tranh chÊp trong gia ®×nh. 3. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i LËp tr-êng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i c¬ b¶n cña NhËt B¶n lµ ®ãng gãp cho hoµ b×nh vµ thÞnh v-îng cña thÕ giíi, ®ång thêi b¶o ®¶m nÒn an ninh vµ h¹nh phóc cña m×nh víi ph-¬ng ch©m kiªn ®Þnh lµ mét thµnh viªn cña thÕ giíi tù do vµ lµ mét n-íc trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng, NhËt B¶n cã mèi quan hÖ g¾n bã vÒ ®Þa lý, kinh tÕ, lÞch sö, v¨n ho¸. Nh÷ng n¨m qua, quan hÖ cña NhËt B¶n víi c¸c n-íc xung quanh trë nªn gÇn gòi vµ më réng h¬n, ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty cña NhËt B¶n ®Æt v¨n phßng vµ c¬ së t¹i c¸c n-¬c trong khu vùc, t¨ng c-êng c¸c n-íc trong khu vùc. 4. Nh÷ng thµnh tùu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n hiÖn nay. Tr-íc n¨m 1990, NhËt lµ n-íc ®«ng d©n víi tû lÖ t¨ng d©n sè lµ 34%/n¨m.Tuæi thä trung b×nh cña ng-êi NhËt ngµy cµng t¨ng vµ do vËy tû lÖ ng-êi giµ ngµy cµng cao. D©n c- tËp trung 90% t¹i c¸c thµnh phè lín vµ ®ång b»ng ven biÓn, cã h¬n 10 thµnh phè d©n sè h¬n 1 triÖu. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ t¹o ra c¸c ®« thÞ khæng lå nh- d¶i ®« thÞ kÐo dµi tõ Tokyo ®Õn Fukuoka gåm 30 triÖu d©n. Tõ nh÷ng n¨m 50 trë ®i, møc sèng cña ng-êi d©n NhËt B¶n t¨ng lªn nhanh chãng. Víi d©n sè 125 triÖu ng-êi, kho¶ng 75% trong sè h¬n 40 triÖu Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 8 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay gia ®×nh ë NhËt th× 30,5 triÖu gia ®×nh cã xe h¬i riªng (1999). GDP cña NhËt n¨m 2001 lµ 2972,5 tû USD, du lÞch ra n-íc ngoµi cña ng-êi d©n NhËt B¶n trë thµnh biÓu t-îng cña møc sèng cao. a. Nh÷ng chÝnh s¸ch dÉn ®Õn sù t¨ng tr-ëng kú diÖu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Phôc håi nÒn kinh tÕ th«ng qua viÖc ®Çu t- vµo c¸c ngµnh then chèt. Ng-êi ta cho r»ng nguyªn nh©n thµnh c«ng trong viÖc phôc håi kinh tÕ cña NhËt B¶n sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ viÖc ChÝnh phñ NhËt B¶n -u tiªn ®Çu t- cho ngµnh n¨ng l-îng, ®Æc biÖt lµ ngµnh than. NhËt B¶n kh«ng cã dÇu má l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nªn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thiÕu ngo¹i tÖ ®Ó nhËp vËt t- nguyªn liÖu. V× thÕ viÖc b¶o ®¶m cho c¸c ngµnh kh«i phôc s¶n xuÊt dùa vµo khai th¸c than trong n-íc lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. C«ng viÖc nµy ®-îc tiÕn hµnh mét c¸ch thuËn lîi nhê cã sù trî gióp cña ChÝnh phñ vÒ tiÒn vèn. Cã thÓ ®©y chÝnh lµ ®éng lùc cho sù kh«i phôc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c. b. NhËp c«ng nghÖ tõ n-íc ngoµi. Sau chiÕn tranh, ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp ë NhËt B¶n chÝnh lµ viÖc tÝch cùc nhËp khÈu kü thuËt, c«ng nghÖ ®Æc biÖt trong lÜnh vùc luyÖn kim « t«, m¸y tÝnh, c¸c n-íc tiªn tiÕn còng tÝch cùc cung cÊp kü thuËt cho NhËt. Giíi c«ng nghiÖp NhËt B¶n b»ng kü thuËt c«ng nghiÖp nhËp tõ c¸c c«ng ty ¢u Mü ®· s¶n xuÊt vµ b¸n hµng lo¹t s¶n phÈm c«ng nghiÖp ra thÞ tr-êng NhËt B¶n, råi ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm d- thõa ra thÞ tr-êng n-íc ngoµi. c. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp . ChÝnh phñ NhËt B¶n tiÕn hµnh b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp th«ng qua thuÕ nhËp khÈu cao, h¹n chÕ sè l-îng nhËp khÈu, quy vÒ ®Çu t-, ®ång thêi còng chän nh÷ng ngµnh cÇn ph¶i -u tiªn ®Çu t- ph¸t triÓn m¹nh mang Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 9 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay tÝnh chiÕn l-îc trî gióp mét sè vèn, hç trî c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, khi thÊy mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nµo ®ã ®· qua thêi kú cùc thÞnh th× ChÝnh phñ sÏ trî cÊp tiÒn thóc ®Èy viÖc lo¹i bá thiÕt bÞ cò vµ tiÕn tíi chuyÓn ®æi ngµnh nghÒ. Tiªu biÓu cho c¸ch lµm thø nhÊt lµ c«ng nghiÖp m¸y tÝnh, cßn c¸ch thø hai lµ ngµnh c«ng nghiÖp dÖt. C¶ hai ngµnh nµy ®Òu lµ nh÷ng thùc tÕ thµnh c«ng ®¸ng tham kh¶o trong viÖc nu«i d-ìng, ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh d-íi sù chØ ®¹o s¸t sao cña chÝnh phñ. d. NÐt ®Æc tr-ng cña kinh tÕ NhËt B¶n tõ nh÷ng n¨m 80 ®Õn nh÷ng n¨m 90 sù t¨ng tr-ëng cao kh¸c th-êng cña nÒn kinh tÕ vµ tiÕp ®ã lµ sù suy tho¸i kÐo dµi do sù sôp ®æ cña nÒn kinh tÕ bong bãng. ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· ®-a ra c¸c biÖn ph¸p kÝch thÝch t¨ng tr-ëng b»ng c¸ch h¹ l·i suÊt, coi ®ã lµ ph-¬ng ph¸p ®Ó tho¸t ra khái cuéc khñng kho¶ng kinh tÕ kÐo dµi. Ngoµi ra cßn th«ng qua c¸c dù ¸n ®Çu t- cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp khæng lå ®Ó kÝch thÝch nhu cÇu vµo viÖc thu lîi nhuËn cho toµn bé nÒn c«ng nghiÖp. Nh-ng ®iÒu ng-êi ta tr«ng ®îi kh«ng ph¶i lµ nh÷ng biÖn ph¸p thêi ®ã mµ lµ lµm cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n trë nªn sèng ®éng b»ng viÖc níi láng c¸c quy chÕ. Môc ®Ých cña viÖc níi láng quy chÕ nµy lµ th«ng qua viÖc thay ®æi c¸c luËt lÖ cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®Ó thùc sù t¹o ra mét c¬ cÊu míi cña nÒn kinh tÕ ®ã. ViÖc diÔn ra c¹nh tranh gay g¾t ë trong n-íc cã sù níi láng quy chÕ cã vÎ lµ mét diÔn tËp cho mét cuéc c¹nh tranh víi n-íc ngoµi, thóc ®Èy c¸c h·ng ph¸t triÓn n¨ng lùc cña chÝnh m×nh. H-íng ®i cña nÒn c«ng nghiÖp NhËt B¶n tõ sau n¨m 1990 kinh tÕ NhËt B¶n cã sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu. §Õn n¨m 1980 kinh tÕ NhËt B¶n ®· hoµn toµn ®¹t tíi sù lý t-ëng cña mét x· héi c«ng nghiÖp, kÕt qu¶ lµ ®ång yªn ®· lªn gi¸, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh t-¬ng ®èi ®· quyÕt ®Þnh ngõng ho¹t ®éng vµ chuyÓn sang khu vùc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸. Hä nhËn r»ng trung t©m c«ng nghiÖp kh«ng cßn ë NhËt n÷a mµ lµ khu vùc Ch©u ¸. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 10 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay e. Nh÷ng thµnh tùu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. C«ng nghiÖp ®øng thø hai trªn thÕ giíi. Trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, NhËt hÇu nh- cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc mµ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn kh«ng -u ®·i, NhËt cã s¶n l-îng c«ng nghiÖp ®øng thø ba trªn thÕ giíi sau Mü vµ Liªn x« cò. Trong ngµnh luyÖn kim NhËt ®øng ®Çu vÒ s¶n xuÊt thÐp, thø nh× vÒ s¶n l-îng nh«m, ®ång kÏm. NhËt còng ®øng thø nh× thÕ giíi vÒ c¸c ngµnh ho¸ dÇu vµ cao su tæng hîp, thø ba vÒ xi m¨ng. C«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ ngµnh quan träng nhÊt trong nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. S¶n phÈm cña ngµnh nµy rÊt ®a d¹ng, quan träng h¬n lµ c¶ mÆt hµng tµu biÓn, « t« vµ thiÕt bÞ ®iÖn tö. Mét lÜnh vùc mòi nhän kh¸c cña nÒn c«ng nghiÖp NhËt B¶n lµ c«ng nghiÖp x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng (chiÕm 20% tæng s¶n phÈm quèc d©n). Bªn c¹nh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, c¸c ngµnh truyÒn thèng vÉn ®-îc duy tr× vµ ph¸t triÓn nh- c«ng nghiÖp dÖt, sîi b«ng t¬ t»m. NhËt B¶n cã ngµnh n«ng nghiÖp th©m canh, cã hiÖu qu¶ cao tuy ch-a ®¸p øng ®-îc nhu cÇu trong n-íc. Trong mét thêi gian dµi, NhËt ®· duy tr× ®-îc vÞ trÝ cña m×nh nh- nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi. Theo b¸o c¸o c¸c tµi kho¶n quèc gia n¨m 1992 cña tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) vµ nh÷ng thèng kª cña Côc kÕ ho¹ch kinh tÕ, tæng s¶n phÈm quèc d©n cña NhËt n¨m 2001 lµ 2972,5 tû USD, ®øng thø hai sau Mü (5400tû USD). Tæng s¶n phÈm quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng-êi cña NhËt B¶n ®øng thø ba trong sè 24 n-íc thµnh viªn OECD n¨m 1988 vµ1989, nh-ng n¨m 1990 tôt xuèng vÞ trÝ thø 7. Tuy nhiªn NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc cã tæng s¶n phÈm quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng-êi cao nhÊt trong sè c¸c n-íc thuéc nhãm b¶y n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (G7) tõ n¨m 1986. VÒ tµi s¶n thuÇn ë n-íc ngoµi, NhËt B¶n ®øng thø nhÊt vµo n¨m 1985. NhËt B¶n ®· bÞ §øc v-ît qua vµo cuèi n¨m 1990, song ®· giµnh ®-îc vÞ trÝ cña m×nh vµo cuèi n¨m 1991 víi 383 tû USD. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 11 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay 5. V¨n ho¸ - gi¸o dôc a. V¨n hãa T«n gi¸o: nãi ®Õn t«n gi¸o ph¶i nãi ®Õn quyÒn tù do tÝn ng-ìng cña mäi ng-êi ®-îc hiÕn ph¸p b¶o ®¶m. ë NhËt B¶n ngµy nay, ®¹o PhËt chiÕm -u thÕ víi kho¶ng 92 triÖu tÝn ®å. Trong sè c¸c t«n gi¸o cßn l¹i, ®¹o håi cã kho¶ng 155.000 tÝn ®å bao gåm c¶ nh÷ng ng-êi c- tró t¹m thêi trªn ®Êt n-íc. §¹o gèc cña NhËt B¶n lµ ThÇn ®¹o, cã nguån gèc tõ thuyÕt vËt linh thiªng cña ng-êi NhËt cæ. ThÇn ®¹o ph¸t triÓn thµnh t«n gi¸o cña céng ®ång víi nh÷ng miÕu thê gia thÇn vµ c¸c vÞ thÇn hé mÖnh cña ®Þa ph-¬ng. Ng-êi ta còng thê c¸c vÞ anh hïng vµ thñ lÜnh xuÊt chóng cña céng ®ång qua nhiÒu thÕ hÖ vµ thê cóng h-¬ng hån tæ tiªn. b. Gi¸o dôc HÖ thèng gi¸o dôc ®-îc ph©n thµnh 5 giai ®o¹n: v-ên trÎ (tõ 1 ®Õn 3 n¨m), tiÓu häc (6 n¨m), trung häc bËc thÊp (3 n¨m) vµ trung häc bËc cao (3 n¨m), ®¹i häc (th«ng th-êng lµ 4 n¨m). Cßn cã c¸c tr-êng cao ®¼ng víi c¸c kho¸ häc 2 hoÆc 3 n¨m. Ngoµi ra cßn nhiÒu tr-êng häc më c¸c kho¸ n©ng cao sau ®¹i häc. Gi¸o dôc phæ cËp miÔn phÝ cho c¸c em tõ 6-15 tuæi. Tuy vËy tuyÖt ®¹i ®a sè häc sinh häc hÕt tr-êng trung häc bËc thÊp ®Òu tiÕp tôc häc lªn vµ trong thùc tÕ c¸c tr-êng trung häc bËc cao hiÖn ®· trë thµnh bé phËn c¬ b¶n cña hÖ thèng gi¸o dôc trÎ em. 1. NhËt B¶n trong t-¬ng lai 50 n¨m sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II x· héi NhËt B¶n ®· hoµn toµn t¨ng tr-ëng cao vÒ kinh tÕ, trong n-íc cã m¹ng l-íi vËn chuyÓn hiÖn ®¹i, nhiÒu phô n÷ tham gia c«ng t¸c x· héi, sè gia ®×nh Ýt con ngµy cµng t¨ng, x©y dùng nhiÒu khu nhµ ë n«ng th«n, tiÕn hµnh ®« thÞ ho¸ vµ ®êi sèng ¨n uèng còng ®· ®-îc quèc tÕ ho¸. Thu nhËp t¨ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 12 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay gi¶i trÝ thªm ®a d¹ng, ®Æc biÖt trµo l-u du lÞch ra n-íc ngoµi ®· th©m nhËp vµo cuéc sèng cña ng-êi NhËt B¶n. Nãi mét c¸ch ng¾n gän, kinh tÕ phong phó kÐo theo nhiÒu sù thay ®æi trong lèi sèng vµ ®êi sèng v¨n hãa. B-íc vµo thÕ kû 21, NhËt B¶n sÏ x©y dùng mét x· héi vµ mét quèc gia nh- thÕ nµo? C¬ quan chÝnh phñ còng nh- Héi ®ång kinh tÕ NhËt B¶n ®· ph¸c th¶o ra hai h-íng ph¸t triÓn: x©y dùng mét x· héi míi ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ ¸p dông kü thuËt th«ng tin ®· ph¸t triÓn ë møc cao ®Ó x©y dùng mét x· héi hoµn toµn míi, kh¸c kh¼n víi x· héi hiÖn ®¹i, ch-a tõng cã trong lÞch sö nh©n lo¹i. X©y dùng ®-îc x· héi míi ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, trong ®ã chñ yÕu c¸c c«ng ty lín gãp phÇn ®-a NhËt B¶n tiÕn lªn. Ng-îc l¹i, ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty nhá n¾m gi÷ kü thuËt tiªn tiÕn, cã kh¶ n¨ng ®æi míi trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn ra ®êi, nh÷ng c«ng ty nµy lµm chuyÓn h-íng c¬ cÊu c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n. Lo¹i c«ng ty nhá n¾m kü thuËt tiªn tiÕn vµ tËp thÓ c¸c c«ng ty cã søc m¹nh ph¸ vì khu«n khæ cò, më cöa ra ngµnh nghÒ míi nhê kü thuËt ph¸t triÓn hµng ho¸, khai th¸c thÞ tr-êng, t¹o dùng mét ph-¬ng thøc kinh doanh míi sö dông m¹ng m¸y tÝnh. Sau thêi kú kinh tÕ æn ®Þnh thËp kû 80, NhËt B¶n ®· kh«i phôc vµ l¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn vµo nh÷ng n¨m 90. Nguån ®éng lùc cho sù ®i lªn ®ã chÝnh lµ ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc míi cã sö dông kü thuËt th«ng tin. Nhãm c«ng ty nhá n¾m kü thuËt tiªn tiÕn s¸ng t¹o ra c«ng ty míi, hµng ho¸ dÞch vô míi, c¬ cÊu theo kiÓu m¹ng gióp cho mäi ý kiÕn cã thÓ truyÒn ®¹t nhanh chãng chø kh«ng cã c¬ cÊu kim tù th¸p khæng lå. KÕt qu¶ ngµnh c«ng nghiÖp NhËt B¶n cã thÓ s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch vô cã chÊt l-îng cao, chi phÝ thÊp, phôc håi kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. HiÖn nay, “chÕ ®é ph²t triÓn c²c c«ng ty nhá n¾m kü thuËt tiªn tiÕn” ®· ®-îc thiÕt lËp ®Ó thùc hiÖn tèt viÖc huy ®éng vèn gióp c¸c c«ng ty võa vµ nhá cã thÓ triÓn khai c«ng viÖc, ®ång thêi ®ang nghiªn cøu theo h-íng níi láng hµng lo¹t qui chÕ ®ang k×m h·m ho¹t ®éng tù do trªn mäi mÆt cña x· héi NhËt B¶n. Níi láng qui chÕ, h×nh thµnh nªn mét x· héi míi trong thêi kú tiÕp theo cña NhËt B¶n. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 13 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay Sù vËn ®éng cña x· héi NhËt B¶n ®Õn nay ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó chuyÓn h-íng c¬ cÊu c«ng nghiÖp trong thÕ kû 21. Mét trong sè nh÷ng ngµnh nghÒ míi lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ míi, dÞch vô míi ®em l¹i cuéc sèng th¶nh th¬i, m¹ng l-íi vËn t¶i hiÖn ®¹i, ®êi sèng ¨n uèng chuyÓn h-íng quèc tÕ ho¸, xu h-íng gi¶i trÝ, tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nµy ®· thóc ®Èy ph-¬ng ph¸p ngµnh nghÒ míi, t¹o ta nhu cÇu míi. Cã nhu cÇu, sÏ cã c¬ héi s¶n sinh ra vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ míi. ViÖc x©y dùng mét NhËt B¶n míi dùa vµo hÖ thèng th«ng tin sÏ thùc sù x¶y ra vµo thÕ kû 21. Sù thay ®æi trong 50 n¨m sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II sau khóc d¹o ®Çu h-íng tíi mét x· héi míi tiÕp theo cña NhËt B¶n. NÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ x· héi NhËt B¶n ®ang thay ®æi. ii. LÞch sö ph¸t triÓn vµ tÇm quan träng cña viÖc më réng quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt nam - NhËt B¶n 1. LÞch sö ph¸t triÓn quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n LÞch sö quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt – NhËt b¾t ®Çu tõ kh¸ sím. Vµo thÕ kû 16 vµ nöa ®Çu thÕ kû 17 trong sè 543 giÊp phÐp mµ chÝnh quyÒn Tokugawa cÊp cho thuyÒn NhËt B¶n ®i bu«n b¸n víi c¸c n-íc cã 331 giÊy phÐp ®Õn §«ng Nam ¸ trong ®ã riªng ®Õn ViÖt Nam cã 130 giÊy phÐp. KÕt qu¶ lµ ë ViÖt Nam ®· h×nh thµnh ®Þa ®iÓm bu«n b¸n lín cña ng-êi NhËt nhHéi An ë ®µng trong vµ Phè HiÕn ë ®µng ngoµi. ë Héi An vµo ®Çu thÕ kû XV ®Õn thÕ kû XVII, thêi ®ã còng cã khu phè cña ng-êi NhËt víi kho¶ng 1000 ng-êi sèng ë ®ã. HiÖn nay ë Héi An vÉn cßn dÊu tÝch b»ng chøng cho thÊy sù cã mÆt cña ng­êi NhËt ë ViÖt Nam l¯ chiÕc cÇu “Nihon Bashi” vµ khu phè cæ mang kiÕn tróc cña ng-êi NhËt . Thêi gian nµy NhËt xuÊt sang ViÖt Nam vµng, b¹c, tiÒn ®ång, g-¬m ®ao, mµnh xÕp, qu¹t xÕp… Cßn NhËt l¹i lÊy t¬ t»m, san h«, da h-¬u, ngµ voi tõ ViÖt Nam vÒ. Tuy nhiªn ho¹t ®éng bu«n b¸n trong thêi kú nµy cßn hÕt søc nhá bÐ, chñ yÕu lµ do c¸c th-¬ng nh©n NhËt B¶n chñ ®éng tiÕn hµnh. Qu¸ tr×nh nµy chÊm døt vµo n¨m 1636 Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 14 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay v× chÝnh quyÒn NhËt kh«ng cÊp cho xuÊt d-¬ng vµ nh÷ng ng-êi NhËt ®i khái n-íc kh«ng ®-îc håi h-¬ng. Tõ cuèi thÕ kû XVII, do chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam b¾t ®Çu suy vong, chiÕn tranh vµ néi chiÕn liªn miªn nªn quan hÖ giao l-u gi÷a hai n-íc bÞ ngõng trÖ. Sau khi thùc d©n ph¸p x©m l-îc vµ ®« hé ViÖt Nam, quan hÖ ViÖt - NhËt kh«ng cßn lµ mèi quan hÖ gi÷a hai quèc gia ®éc lËp mµ thùc chÊt lµ quan hÖ gi÷a NhËt B¶n víi Ph¸p cai trÞ ë ViÖt Nam. DÜ nhiªn quan hÖ gi÷a hai n-íc vÉn ®-îc duy tr× nh-ng néi dung vµ tÝnh chÊt ®· biÕn ®æi. §Çu thÕ kû XX, khi NhËt B¶n trë thµnh c-êng quèc vµ chiÕn th¾ng Nga trong chiÕn tranh Nga - NhËt (1904-1905) ¶nh h-ëng cña NhËt gia t¨ng m¹nh mÏ ®èi víi c¸c quèc gia nh-îc tiÓu ë Ch©u ¸. Phong trµo §«ng du do Phan Béi Ch©u ®Ò x-íng b¾t ®Çu. Sè häc sinh du häc sinh viªn ViÖt Nam lªn ®Õn 200 ng-êi (1908) trong ®ã 4 ng-êi ®-îc chÝnh phñ NhËt ®µi thä hoµn toµn, nh-ng vÒ sau do muèn duy tr× quan hÖ tèt víi Ph¸p. ChÝnh phñ NhËt ®· trôc xuÊt c¸c du häc sinh yªu n-íc ViÖt Nam. Quan hÖ bu«n b¸n gi÷a NhËt B¶n vµ §«ng D-¬ng thuéc ph¸p t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m 1930 -1942. NÕu n¨m 1930 tû lÖ bu«n b¸n cña NhËt víi §«ng D-¬ng chØ chiÕm kho¶ng 1,3% th× ®Õn n¨m 1942 ®· t¨ng v-ît lªn 13,5%. Tõ n¨m 1943 trë ®i ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n gi¶m h¼n. Nguyªn nh©n do t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi lóc ®ã ®ang cã biÕn ®éng m¹nh mÏ, thÕ lùc ph¸t xÝt ®ang yÕu dÇn vµ tan r·. Thªm vµo ®ã th¸ng 8 n¨m 1945 cuéc c¸ch m¹ng ®¸nh ®uæi thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt thµnh c«ng, chÝnh quyÒn thuéc vÒ tay nh©n d©n ViÖt Nam, Ph¸t xÝt NhËt ®· ®Çu hµng vµ rêi khái ViÖt Nam. Sù ra ®i nµy ®ång nghÜa víi sù chÊm døt thêi kú hoµng kim cña quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt - NhËt kiÓu thuéc ®Þa. MÆc dï ph¸t xÝt NhËt bÞ b¹i trËn, nh-ng c¸c nhµ t- b¶n lín kh«ng dÔ g× rêi bá mét thÞ tr-êng rÊt tiÒm n¨ng cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ NhËt vµ cã lîi cho hä. V× vËy quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt – NhËt giai ®o¹n nµy ®· cã lóc kh«ng b×nh ®¼ng, nh-ng vÉn thÓ hiÖn nhu cÇu bu«n b¸n cña hai n-íc. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 15 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay Trong giai ®o¹n 1945 -1975: quan hÖ ViÖt Nam vµ NhËt B¶n rÊt phøc t¹p vµ tÕ nhÞ do hoµn c¶nh lÞch sö, ViÖt Nam bÞ chia lµm hai miÒn theo hai chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau. MiÒn b¾c hoµn toµn gi¶i phãng, miÒn nam ®ang chÞu sù thèng trÞ cña Mü kÐo dµi tíi 30-4-1975. Thêi kú nµy quan ViÖt NhËt lu«n tu©n thñ mét c¸ch nghiªm ngÆt víi chÝnh s¸ch cña Mü, thiÕt lËp quan hÖ víi chÝnh quyÒn Sµi Gßn ë MiÒn Nam, kh«ng quan hÖ víi chÝnh phñ céng hoµ ë miÒn B¾c. Nh-ng trªn thùc tÕ NhËt B¶n vÉn duy tr× mèi quan hÖ kh«ng chÝnh thøc vÒ mÆt kinh tÕ víi miÒn B¾c ViÖt Nam . N¨m 1955 “Héi mËu dÞch NhËt - ViÖt” tæ chøc th­¬ng m³i phi chÝnh phñ cña NhËt ra ®êi nh»m xóc tiÕn mËu dÞch víi ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù chñ ®éng cña NhËt trong quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam. §©y lµ mét b-íc tiÕn quan träng cña phÝa NhËt trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt – NhËt ph¸t triÓn theo chiÒu h-íng tÝch cùc. Do hoµn c¶nh lÞch sö trong nh÷ng n¨m nµy quan hÖ bu«n b¸n cña NhËt víi hai nöa riªng biÖt cña ViÖt Nam nh-ng vÉn diÔn ra ®Òu ®Æn cho dï rÊt nhiÒu khã kh¨n n¶y sinh. Tuy kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai chiÒu cßn nhá bÐ nh-ng thÓ hiÖn sù cè g¾ng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy. Trong vßng 20 n¨m tæng gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt ®¹t 112,1 tû Yªn trong ®ã nhËp khÈu ®¹t 52 tû, xuÊt khÈu ®¹t 60,1 tû. ViÖt Nam xuÊt siªu sang NhËt lµ 8,1 tû Yªn, tèc ®é t¨ng tr-ëng nãi chung lµ chËm vµ thÊt th-êng. Ngµy 21 th¸ng 9 n¨m 1973 NhËt B¶n thiÕt lËp mèi quan hÖ chÝnh trÞ víi ViÖt Nam mét c¸ch chÝnh thøc, ®©y lµ mét b-íc tiÕn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc nh»m tiÕn tíi thiÕt lËp quan hÖ kinh tÕ chÝnh thøc víi ViÖt Nam. Vµ tõ ®ã quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt NhËt ®-îc c«ng khai ho¸. Quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt - NhËt ®· b-íc sang mét giai ®o¹n ®Çy triÓn väng víi sù gióp ®ì cña hai chÝnh phñ. ChÝnh v× vËy kim ng¹ch bu«n b¸n ViÖt - NhËt n¨m 1974 t¨ng vät lªn b»ng 454,3% so víi n¨m 1973, n¨m 1975 t¨ng 185,7% so víi n¨m 1974 “nguån thèng kª cña Bé T¯i ChÝnh NhËt”. Giai ®o¹n 1976-1985, ViÖt Nam b-íc vµo thêi kú kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Quan hÖ chÝnh trÞ cña c¶ hai n-íc Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 16 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay ®· ®-îc c¶i thiÖn t¹o ®µ cho quan hÖ th-¬ng m¹i ph¸t triÓn, quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt - NhËt giai ®o¹n nµy tuy gÆp thuËn lîi h¬n nh-ng l¹i ph¶i g¸nh v¸c träng tr¸ch nÆng nÒ phôc vô sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam, nªn gi¸ trÞ bu«n b¸n giai ®o¹n nµy ph¸t triÓn kh«ng nhiÒu song kh«ng cßn lý do g× ng¨n c¶n hai n-íc tiÕn tíi thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi nhau mét viÖc mµ lÏ ra hä ph¶i lµm tõ l©u. 2. TÇm quan träng cña viÖc ®Èy m¹nh mèi quan hÖ th-¬ng m¹i víi ViÖt Nam nh×n tõ gãc ®é NhËt B¶n Nh- chóng ta ®· biÕt sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ môc tiªu lín nhÊt cña NhËt B¶n sau chiÕn tranh ®-îc mäi ng-êi d©n ®ång ý. Nh÷ng môc tiªu nµy kh«ng thÓ ®¹t ®-îc nÕu kh«ng cã ®-îc sù ®ãng gãp cña c¸c n-íc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n-íc n¾m huyÕt m¹ch cña NhËt B¶n víi thÕ giíi bªn ngoµi (con ®-êng nµy ®i qua Malaca, qua c¸c n-íc Indonªxia, Malaisia, Singapore vµ ViÖt Nam …). MÆt kh¸c, ViÖt Nam lµ mét n-íc giµu tµi nguyªn kho¸ng s¶n, cã nguån nh©n c«ng dåi dµo. Trong khi NhËt B¶n cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh-ng l¹i phô thuéc vµo tµi nguyªn vµ nguyªn liÖu tõ bªn ngoµi. Chóng ta còng biÕt NhËt B¶n ®Æt vÊn ®Ò -u tiªn sè mét cho lîi Ých kinh tÕ. VÒ mÆt nµy ViÖt Nam lµ mét n-íc hÊp dÉn ®èi víi NhËt B¶n. N-íc ViÖt Nam cã h¬n 70 triÖu d©n lµ mét thÞ tr-êng lín vµ cã tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña NhËt. NhiÒu tµi nguyªn cña ViÖt Nam ch-a ®-îc khai th¸c hoÆc ®· ®-îc khai th¸c nh-ng cßn tr÷ l-îng rÊt lín ®ang ®-îc chê khai th¸c. ViÖt Nam cßn nhiÒu s¶n phÈm ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp khai má, c«ng nghiÖp, ng- nghiÖp vµ mét sè nghµnh träng ®iÓm. ViÖt Nam còng lµ mét n¬i hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t- NhËt do cßn nhiÒu tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong ®ã cã c¸c má dÇu ®ang khai th¸c, nÒn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam cßn nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trong t-¬ng lai. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 17 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay 3. TÇm quan träng cña viÖc ®Èy m¹nh mèi quan hÖ th-¬ng m¹i víi NhËt B¶n nh×n tõ gãc ®é ViÖt Nam ViÖt Nam lµ mét n-íc nghÌo trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ ®Ó thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi, nh÷ng chiÕn l-îc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ h¹ tÇng c¬ së lín lµ nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ nÆng nÒ mµ ViÖt Nam gi¶i quyÕt. Kh¸c víi c¸c n-íc c«ng nghiÖp ®i tr-íc - NIC §«ng Nam ¸ vµ c¸c n-íc ASEAN, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ cña ViÖt Nam diÔn ra trong bèi c¶nh quèc tÕ võa thuËn lîi vµ kh«ng thuËn lîi. ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt trªn ph¹m vi toµn cÇu, hoµ b×nh ®-îc t¸i lËp ë §«ng Nam ¸ vµ qu¸ tr×nh héi nhËp ë vïng nµy còng nh- quan hÖ ®-îc c¶i thiÖn ë Trung Quèc vµ c¸c n-íc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng, trong ®ã cã NhËt B¶n ®· t¹o ra m«i tr-êng quèc tÕ vµ khu vùc thuËn lîi cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña ViÖt Nam. Lµ n-íc ®i sau trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, ViÖt Nam cã lîi thÕ lµ cã thÓ häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n-íc ®i tr-íc vµ ®Æc biÖt lµ cña NhËt B¶n. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 18 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay Ch-¬ng II quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n giai ®o¹n 1986 ®Õn nay I. nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan vµ chñ quan thóc ®Èy Quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n 1. Nh©n tè kh¸ch quan N¨m 1989 mét sù kiÖn lÞch sö rÊt lín ®· x¶y ra ®ã lµ: Bøc t-êng Berlin bÞ ph¸ vì, toµn n-íc §øc ®-îc thèng nhÊt. Sù kiÖn nµy ®· ®¸nh dÊu sù kÕt thóc cña mét nöa thÕ kû “chiÕn tranh l³nh” kÓ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, më ra mét b-íc ngoÆt trong sù s¾p xÕp l¹i mét trËt tù thÕ giíi míi. Mét n¨m sau hÖ thèng Liªn Bang X« ViÕt vµ khèi SEV còng sôt ®æ. Sù thay thÕ ®ã l¯m thÕ giíi thu vÒ mét cùc, “chiÕn tranh l³nh” kÕt thóc qu² tr×nh d©n chñ ho¸ vµ tù do ho¸ diÔn ra trªn toµn cÇu ®i liÒn víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng. TÊt c¶ hîp thµnh giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña côc diÖn thÕ giíi t¸c ®éng hÕt søc s©u s¾c ®Õn mäi quèc gia vµ mäi khu vùc. §Æc biÖt ë khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng cã nh÷ng biÕn ®éng diÔn ra rÊt m¹nh mÏ vµ cã xu h-íng kh¸ ®Æc thï. ChÝnh v× vËy lµ mét quèc gia thuéc khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng, ViÖt Nam còng ®· vµ ®ang chÞu ¶nh h-ëng cña sù ph¸t triÓn rÊt nhanh trong khu vùc, ®· lµm cho quan hÖ cña ViÖt Nam víi c¸c n-íc nãi chung vµ víi NhËt B¶n nãi riªng cµng trë lªn tèt ®Ñp h¬n. §Æc biÖt lµ sau khi Mü xo¸ bá cÊm vËn ®èi víi ViÖt Nam (3/2/1994) nhê ®ã mµ mäi c¶n trë trong th-¬ng m¹i ViÖt – NhËt hÇu nh- ®-îc khai th«ng. Vµ viÖc ViÖt Nam ®-îc gia nhËp chÝnh thøc c«ng nhËn lµ thµnh viªn cña ASEAN (ngµy 28/7/1995) còng lµ mét yÕu tè quan träng lµm khai th«ng nh÷ng bÕ t¾c trong quan hÖ ViÖt – NhËt tr-íc ®©y bëi vÞ trÝ vµ vai trß cña ASEAN rÊt quan träng ®èi víi NhËt B¶n. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 19 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay 2. Nh÷ng yÕu tè chñ quan VÒ phÝa ViÖt Nam: ViÖt Nam vÉn lµ mét n-íc nghÌo nµn l¹c hËu vÉn bÞ c« lËp vµ bao v©y vÒ kinh tÕ. Giai ®o¹n nµy t×nh h×nh quèc tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi, nh©n tè nµy ®ßi hái ViÖt Nam ph¶i cã sù chuyÓn h-íng chiÕn l-îc thiÕt lËp nÒn hoµ b×nh æn ®Þnh khu vùc. Më h-íng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸, Ch©u ¸ Th²i B×nh D­¬ng thùc hiÖn ph­¬ng ch©m “ViÖt Nam muèn l¯m b³n víi tÊt c° c²c n­íc v× ho¯ b×nh, ®éc lËp v¯ hîp t²c ph²t triÓn”. §Ó thùc hiÖn ®-êng lèi ®ã, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· ban hµnh chÝnh s¸ch c¶i tæ c¬ cÊu vµ më cöa kinh tÕ vµo n¨m 1986. ViÖt Nam b¾t ®Çu thùc hiÖn sù chuyÓn h-íng cña m×nh víi ba néi dung chÝnh: (1) ViÖt Nam chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. (2) Tõ bá m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ cò, chuyÓn h-íng c¬ cÊu ngµnh vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu t-. ¦u tiªn träng t©m cho ngµnh s¶n xuÊt l-¬ng thùc thùc phÈm, hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu. (3) Më cöa nÒn kinh tÕ ®a ph-¬ng ho¸ quan hÖ th-¬ng m¹i vµ ®Çu t-, ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, tù do ho¸ th-¬ng m¹i. ViÖt Nam chuyÓn h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m thu hót vèn kü thuËt tiªn tiÕn cña c¸c n-íc nh»m tho¸t ra khái t×nh tr¹ng c« lËp vµ l¹c hËu. Víi chÝnh s¸ch ®æi míi ®ã th¸ng 12 n¨m 1987 ViÖt Nam ®· ban hµnh luËt ®Çu t-. Sau ®ã cïng víi chÝnh s¸ch tù do ho¸ th-¬ng m¹i vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu bé mÆt nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®-îc thay ®æi còng nhê luËt ®Çu t- n-íc ngoµi. VÒ phÝa NhËt B¶n NhËt B¶n b-íc vµo thËp kû 90 ®· tÝch cùc ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh nh»m t¨ng c-êng ¶nh h-ëng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh trªn tr-êng quèc tÕ. Cã thÓ nãi träng t©m chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt hiÖn nay lµ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng vµ coi §«ng Nam ¸ cã vÞ trÝ ®Æc Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 20 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay biÖt. H¬n n÷a NhËt B¶n l¹i cã mèi quan t©m l©u dµi, tÇm nh×n xa réng trong quan hÖ víi ViÖt Nam, n-íc ®«ng d©n thø hai ë Nam ¸ n¬i cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ lao ®éng dåi dµo, ®ång thêi lµ mét thÞ tr-êng ®Çy høa hÑn cho viÖc tiªu thô c¸c s¶n phÈm cña NhËt. ViÖt Nam cßn lµ n¬i hÊp dÉn vÒ ®Çu t- khu vùc trong t-¬ng lai, NhËt B¶n còng coi ViÖt Nam lµ mét nh©n tè quan träng ®èi víi hoµ b×nh vµ æn ®Þnh trong khu vùc §«ng Nam ¸. NhËt B¶n cµng trë nªn quan träng h¬n vµ cã vai trß to lín trong nÒn ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam nhÊt lµ sau sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n-íc X· Héi Chñ NghÜa vµ §«ng ¢u. Sau sù kiÖn nµy NhËt B¶n ®· trë thµnh b¹n hµng lín nhÊt cña ViÖt Nam. ii. t×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam vµ NhËt B¶n Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n ®· ph«i phai kÓ tõ sau 1975, ng-êi NhËt muèn th«ng qua c¸c quan hÖ th-¬ng m¹i ®Ó t¸c ®éng ®Õn lËp tr-êng cña ViÖt Nam vÒ c¸c vÊn ®Ò an ninh, chÝnh trÞ trong khu vùc. KÓ tõ sau 1989 NhËt B¶n ®· ®Èy m¹nh c¸c quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam lªn mét nÊc thang míi. NÐt næi bËt trong quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n lµ sù t¨ng nhanh chãng c¸c quan hÖ bu«n b¸n mËu dÞch. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn rÊt râ ë kim ng¹ch bu«n b¸n hai n-íc ngµy mét t¨ng. 1. Sù t¨ng tr-ëng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam vµ NhËt B¶n Tõ n¨m 1986 ®Õn nay, ngay sau khi ViÖt Nam thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi nÒn kinh tÕ chuyÓn h-íng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, ®©y lµ b-íc ngoÆt lín cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ c¶ ®èi néi còng nh- ®èi ngo¹i. Quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n còng b-íc vµo mét giai ®o¹n míi víi sù t¨ng lªn v÷ng ch¾c vÒ khèi l-îng bu«n b¸n vµ sù quan t©m ngµy cµng cao cña c¸c nhµ kinh doanh vµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®èi víi thÞ tr-êng ViÖt Nam. Do vËy n¨m 1988 lµ n¨m ®Çu tiªn ViÖt Nam xuÊt khÈu dÇu th« mµ l¹i xuÊt sang NhËt. Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 21 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay TiÕp ®Õn th¸ng 10/1990 lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö quan hÖ gi÷a hai n-íc cã chiÒu h-íng tèt ®Ñp b»ng chuyÕn th¨m cña Ngo¹i tr-ëng kiªm Phã thñ t-íng NguyÔn C¬ Th¹ch ®· sang th¨m NhËt B¶n. ChuyÕn th¨m NhËt B¶n lÇn nµy cña Ngo¹i tr-ëng ViÖt Nam ®· më ra mét thêi kú míi trong quan hÖ ViÖt – NhËt. §Õn th¸ng 6/1991 Ngo¹i tr-ëng Makayama sang th¨m n-íc ta. Nh÷ng b-íc tiÕn nµy cña chÝnh phñ hai n-íc lµ ®éng lùc thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai n-íc ph¸t triÓn vµ cã nh÷ng b-íc chuyÓn biÕn râ rÖt c¶ vÒ th-¬ng m¹i lÉn ®Çu t-. Quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n-íc §«ng Nam ¸ còng ®-îc c¶i thiÖn tõ khi ViÖt Nam rót qu©n khái Campuchia. Tõ n¨m 1992 cã nhiÒu cuéc viÕng th¨m lÉn nhau ë cÊp chÝnh phñ gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n-íc ASEAN. Ngµy 22/7/1992 ViÖt Nam ®· ký hiÖp -íc Bali më ®Çu cho qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng Nam ¸ vµ trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN. Khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng ñng hé quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt – NhËt. C¸c n-íc ASEAN giê ®©y lµ nh÷ng ng-êi b¹n cña ViÖt Nam, nh©n tè nµy t¹o tiÒn ®Ò cho NhËt B¶n më réng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi ViÖt Nam. Th¸ng 11/1992 chÝnh phñ NhËt B¶n ®· quyÕt ®Þnh viÖn trî trë l¹i cho ViÖt Nam kÕt thóc 14 n¨m gi¸n ®o¹n (1978-1992). TiÕp sau lµ viÖn trî ODA, chÝnh phñ NhËt tuyªn bè huû bá qui chÕ “h³n chÕ xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng kü thuËt cao, hµng chiÕn l-îc sang c¸c n-íc XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam”. Tõ ®©y ViÖt Nam sÏ ®­îc nhËp nh÷ng m²y mãc, c²c thiÕt bÞ hiÖn ®¹i tõ NhËt ®Ó phôc vô cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Nh×n chung nh÷ng n¨m gÇn ®©y tõ (1986-2002) kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai n-íc tiÕp tôc t¨ng tr-ëng kh¸ æn ®Þnh vÒ c¶ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu (xem b¶ng 1) Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 22 Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay B¶ng 1: Gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam vµ NhËt B¶n giai ®o¹n 1986 ®Õn nay: §¬n vÞ tÝnh: TriÖu USD N¨m XuÊt NhËp khÈu khÈu Tæng kim Tû lÖ so víi C¸n c©n ng¹ch xuÊt n¨m tr-íc mËu dÞch nhËp khÈu (%) 1986 82,9 189,2 272,1 -106,3 1987 143,5 178,8 322,3 1990 595,0 214,0 809,0 1991 662,0 207,0 869,0 317,8 455,0 1992 870,0 451,0 1321,0 152,0 419,0 1993 1069,0 639,0 1708,0 129,2 430,0 1994 1350,7 643,6 1994,3 116,7 707,1 1995 1716,0 921,0 2637,0 132,2 795,0 1996 2020,0 1140,0 3160,0 119,8 880,0 1997 1614,6 1425,7 3040,3 103,2 188,9 1998 1481,0 1469,0 2950,0 97,0 12,0 1999 1786,0 1476,0 3262,0 110,0 310,0 2000 2621,0 2250,0 4871,0 149,3 371,0 2001 2509,0 2215,0 4724,0 96,98 294,0 2002 2438,0 2509,0 4947,0 104,7 -71 2 th¸ng 366,0 442,0 808,0 118,4 -35,3 381 -79 20003 Nguån: Trung t©m nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ [4] [12] Sè liÖu b¶ng 1 cho thÊy xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr-êng NhËt B¶n ®Òu ®-îc duy tr× kh¸ ®Òu ®Æn, riªng n¨m 1998 do khñng ho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸ kim ng¹ch gi¶m chØ cßn 97% so víi n¨m 1997 vµ xuÊt khÈu sang NhËt b¶n hai n¨m liÒn võa qua cã xu h-íng gi¶m. Trong ®ã n¨m 1992 lµ n¨m quan träng kh«ng chØ v× nã lµ mét b-íc ngoÆt trong quan hÖ mµ cßn Bïi Quang S¾c; A1-CN9- §¹i Häc Ngo¹i Th-¬ng 23