Tài liệu Phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án trong dạy học địa lí 12 thpt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -----

 ----- NGUYỄN THỊ KIM LIÊN PHƯƠNG PHÁP THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC HÀ NỘI, 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -----

 ----- NGUYỄN THỊ KIM LIÊN PHƯƠNG PHÁP THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Địa lý Mã số: 62.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. ĐẶNG VĂN ĐỨC 2. PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC VŨ HÀ NỘI, 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng ñược ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Kim Liên LỜI CÁM ƠN Hoàn thành công trình nghiên cứu này, chúng tôi ñã nhận ñược sự giúp ñỡ to lớn và quí báu của các tập thể và cá nhân. Trước hết chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ñến các Thầy hướng dẫn khoa học PGS. TS. Đặng Văn Đức và PGS.TS. Nguyễn Đức Vũ về sự giúp ñỡ tận tâm và tạo mọi ñiều kiện ñể chúng tôi có thể hoàn thành luận án. Chúng tôi xin chân thành cám ơn tập thể các Thầy Cô trong khoa Địa lí, phòng Sau ñại học trường Đại học sư phạm Hà Nội ñã tạo mọi ñiều kiện giúp ñỡ chúng tôi nghiên cứu, học tập và hoàn thành luận án. Chúng tôi xin chân thành tri ân Ban Giám hiệu, Ban Chủ nhiệm và tập thể cán bộ khoa Địa lí, trường Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh ñã ñộng viên, khích lệ và tạo mọi ñiều kiện thuận lợi cho chúng tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cám ơn các thầy cô giáo Địa lí ở các tỉnh, thành như: TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Gia Lai, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu, Lâm Đồng, Sóc Trăng và các học sinh các trường thực nghiệm ñã tham gia trả lời các phiếu hỏi ý kiến giúp chúng tôi có cơ sở thực tiễn ñể nghiên cứu và thực hiện luận án này. Xin chân thành cám ơn các Ban Giám hiệu cùng các thầy cô giáo Địa lí của các trường thực nghiệm ñã tạo ñiều kiện thuận lợi và hợp tác cùng chúng tôi trong suốt quá trình thực nghiệm ñề tài. Đó là các trường: THPT Trần Đại Nghĩa, Nguyễn Chí Thanh, Tân Bình – TP. Hồ Chí Minh, THPT Long Thành – Long Thành - Đồng Nai, THPT Lương Thế Vinh – Tân Biên – Tây Ninh, THPT Phù Cát 2 – Phù Cát – Bình Định. Cuối cùng, xin cám ơn gia ñình, quí bằng hữu và ñồng nghiệp ñã quan tâm, chia sẻ, ñộng viên chúng tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Hà Nội, tháng 5, năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Kim Liên MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam ñoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn ñề tài .................................................................................................. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 2 3. Khách thể và ñối tượng nghiên cứu...................................................................... 3 4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3 6. Tổng quan vấn ñề nghiên cứu .............................................................................. 3 7. Quan ñiểm và phương pháp nghiên cứu ............................................................. 10 8. Những ñóng góp của luận án ............................................................................. 15 9. Cấu trúc của luận án .......................................................................................... 15 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA PHƯƠNG PHÁP THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 THPT ........................................................... 16 1.1. Hệ thống phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ñịa lí ở trường phổ thông ...... 16 1.1.1. Hệ thống phương pháp dạy học Địa lí .......................................................... 16 1.1.2. Hình thức tổ chức dạy học Địa lí.................................................................. 16 1.2 Khái quát về dạy học dự án .............................................................................. 17 1.2.1. Khái niệm dạy học dự án ............................................................................. 17 1.2.2. Đặc ñiểm dạy học dự án ............................................................................... 20 1.2.3. Cơ sở triết học của dạy học dự án ............................................................... 22 1.2.4. Phân loại dự án học tập ................................................................................ 24 1.2.5. Các giai ñoạn của dạy học dự án .................................................................. 26 1.2.6. Cấu trúc của dạy học dự án .......................................................................... 27 1.2.7. Yêu cầu ñối với thiết kế ñề cương một dự án học tập ................................... 28 1.2.8. Ưu ñiểm, hạn chế của dạy học dự án ............................................................ 30 1.2.9. Khả năng vận dụng dạy học dự án ở Việt Nam ............................................ 33 1.3. Đặc ñiểm tâm sinh lí học sinh trung học phổ thông ......................................... 35 1.3.1. Đặc ñiểm tâm sinh lí học sinh trung học phổ thông ...................................... 35 1.3.2. Tương quan giữa tâm sinh lí lứa tuổi học sinh THPT và dạy học theo dự án 37 1.4. Đặc ñiểm chương trình, nội dung Địa lí 12 ..................................................... 39 1.4.1. Khái quát chương trình Địa lí 12 .................................................................. 39 1.4.2. Cấu trúc và nội dung chương trình Địa lí 12 ................................................ 40 1.4.3. Khả năng ứng dụng dạy học dự án qua chương trình Địa lí 12 ..................... 41 1.5. Thực trạng vận dụng dạy học dự án trong dạy học Địa lí 12 THPT ..................... 43 1.5.1. Phương thức tiến hành khảo sát ................................................................... 43 1.5.2. Kết quả ñiều tra khảo sát .............................................................................. 44 TIỂU KẾT CHƯƠNG I ...................................................................................... 50 CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................... 51 2.1. Xác lập hệ thống chủ ñề dự án trong chương trình Địa lí 12............................ 51 2.2. Nguyên tắc thiết kế và thực hiện các dự án trong dạy học Địa lí 12 THPT ...... 55 2.2.1. Đảm bảo phù hợp với nhu cầu của HS và do chính HS thực hiện ....................... 55 2.2.2. Đảm bảo nội dung chương trình, SGK môn Địa lí 12 và mối quan hệ liên môn......... 56 2.2.3. Đảm bảo gắn kết chặt chẽ với thực tiễn ñịa phương và linh hoạt theo ñiều kiện của từng trường ........................................................................... 57 2.2.4. Đảm bảo thể hiện giá trị sống và kĩ năng sống ............................................. 58 2.3. Phương pháp thiết kế các dự án Địa lí 12 ........................................................ 58 2.3.1. Phương pháp thiết kế các thành phần cơ bản của dự án Địa lí 12 ................. 58 2.3.2. Thiết kế một số dự án Địa lí 12 .................................................................... 92 2.4. Tổ chức thực hiện các dự án Địa lí 12 ............................................................. 97 2.4.1. Qui trình tổ chức: ......................................................................................... 97 2.4.2. Ví dụ minh họa .......................................................................................... 106 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 113 CHƯƠNG 3 . THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..................................................... 115 3.1. Mục ñích, nguyên tắc, phương pháp thực nghiệm ......................................... 115 3.1.1. Mục ñích thực nghiệm ............................................................................... 115 3.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ............................................................. 115 3.1.3. Phương pháp thực nghiệm ......................................................................... 117 3.2. Quy trình thực nghiệm .................................................................................. 118 3.2.1. Chuẩn bị thực nghiệm ................................................................................ 118 3.2.2. Tổ chức thực nghiệm ................................................................................. 119 3.2.3. Nhận xét chung về kết quả thực nghiệm..................................................... 141 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 143 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................... 144 CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ......................................................................... 148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 149 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất CHBH Câu hỏi bài học CHĐH Câu hỏi ñịnh hướng CHKQ Câu hỏi khái quát CHND Câu hỏi nội dung DHDA Dạy học dự án/Dạy học theo dự án/Dạy học dựa trên dự án DHNTB Duyên hải Nam Trung Bộ ĐHSP Đại học Sư phạm ĐHSP TP HCM Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh ĐNB Đông Nam Bộ GDPTBV Giáo dục vì sự phát triển bền vững GV Giáo viên HS Học sinh HV Học viên ITE Chương trình dạy học Intel – Khóa học cơ bản/Intel Teach Essentials ITGS Chương trình dạy học Intel – Khóa học khởi ñầu/Intel Teach Getting Started ITTF Chương trình dạy học cho tương lai của Intel/Intel Teach to the Future KHBD/UP Kế hoạch bài dạy/Unit Plan KTĐG Kiểm tra ñánh giá MC Master of Ceremonies: Người dẫn chương trình MT Môi trường NCS Nghiên cứu sinh PBA Dạy học tiếp cận dự án/Project Based Approaching PBL Dạy học theo dự án/Project Based Learning PP Phương pháp PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên SV Sinh viên TĐ Trái Đất TG Thế giới THCS Trung học Cơ sở THPT Trung học phổ thông TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh TTSP Thực tập sư phạm XH Xã hội DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án ........................ 27 Bảng 1.2. Bảng so sánh 2 Mẫu kế hoạch bài dạy ................................................ 29 Bảng 1.3. Cấu trúc chương trình Địa lí 12 .......................................................... 40 Bảng 2.1. Hệ thống Chủ ñề dự án Địa lí 12......................................................... 51 Bảng 2.2. Hệ thống sản phẩm phổ biến và các tính năng chủ yếu ....................... 65 Bảng 2.3. Tính năng cơ bản của ñánh giá thành phần và tổng thể ....................... 79 Bảng 2.4. Bộ công cụ ñánh giá cho các dự án học tập Địa lí 12 .......................... 81 Bảng 2.5. Cách tính ñiểm cho học sinh trong dự án thông qua một số ñánh giá .. 82 Bảng 2.6. Cách thức hỗ trợ HS nhằm ñảm bảo dạy học phân hóa ....................... 83 Bảng 2.7. Phân loại nhóm học tập trong dạy học ................................................ 85 Bảng 2.8. Tiến trình thực hiện dự án................................................................... 89 Bảng 2.9. Tiến trình thực hiện mô hình dự án bài học......................................... 94 Bảng 2.10. Tiến trình thực hiện mô hình dự án tích hợp ....................................... 95 Bảng 2.11. Tiến trình thực hiện mô hình dự án kết hợp ........................................ 96 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Sơ ñồ phân loại hình thức tổ chức dạy học Địa lí ................................ 17 Hình 1.2. Sơ ñồ phân loại các dự án học tập ....................................................... 25 Hình 2.1. Sơ ñồ xác ñịnh chủ ñề dự án của giáo viên ......................................... 60 Hình 2.2. Sơ ñồ xác ñịnh tiểu chủ ñề dự án của học sinh .................................... 62 Hình 2.3. Sơ ñồ phân loại sản phẩm học sinh trong dạy học dự án ..................... 64 Hình 2.4. Sơ ñồ quy trình tổ chức thực hiện dự án ............................................. 98 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn ñề tài 1. Mục tiêu giáo dục trong giai ñoạn Công nghiệp hóa, Hiện ñại hóa ñất nước ñòi hỏi nhà trường phổ thông ñào tạo học sinh (HS) không chỉ nắm ñược kiến thức khoa học, mà còn phải có năng lực sáng tạo, giải quyết những vấn ñề mới mẻ của bản thân mình, của xã hội và ñất nước. Luật giáo dục (2010) xác ñịnh: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ ñộng, sáng tạo của HS; ...bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; ... ñem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [71, tr37 & 39]. 2. Song hành cùng xu thế hội nhập, nền giáo dục Việt Nam ñã bước ñầu tiếp cận với một số phương pháp giáo dục tiên tiến của thế giới, trong ñó có phương pháp dạy học dựa trên dự án (DHDA). Phương pháp dạy học dựa trên dự án, từ lí luận ñến thực tiễn ñã bước ñầu chứng minh là một trong những công cụ hiệu quả, góp phần ñào tạo những con người năng ñộng, sáng tạo, có năng lực tổ chức, có kĩ năng giao tiếp, biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn sinh ñộng, mang lại niềm hứng khởi trong học tập. 3. Môn Địa lí 12 – Địa lí tự nhiên và kinh tế - xã hội Việt Nam, trang bị cho HS những vấn ñề rất cơ bản và sâu sắc về tự nhiên và kinh tế - xã hội của ñất nước, ñó cũng chính là những vấn ñề thực tiễn ñang diễn ra trong xã hội Việt Nam, ñồng thời thể hiện mối quan hệ liên môn thật ñặc trưng và sâu sắc. Tính liên môn và thực tiễn là hai yêu cầu cơ bản, không thể thiếu trong dạy học dự án. Vì vậy, có thể khẳng ñịnh: Nội dung, chương trình Địa lí 12 là ñịa chỉ phù hợp, ngược lại, DHDA sẽ tạo ñiều kiện thể hiện tốt ñặc trưng khoa học của môn học, giúp hoàn thành hiệu quả mục tiêu tổng quát và cụ thể của chương trình, SGK Địa lí 12, THPT. 4. HS cuối cấp THPT sau khi tốt nghiệp sẽ trở thành các công dân thực thụ, ñứng trước những vấn ñề cấp bách của Việt Nam và thế giới cần có nhận thức và hành vi ñúng ñắn, nhiều ngả ñường nghề nghiệp cần có sự lựa chọn chính xác, nhiều khó khăn, tồn tại của ñất nước cần có sự nỗ lực tham gia góp phần giải quyết, ñồng thời nhận thức ñược tiềm năng, thế mạnh của ñất nước ñể tìm cách phát 2 huy,… DHDA có khả năng góp phần hình thành các giá trị trên. Ngược lại, HS 12, lứa tuổi cuối cấp THPT có ñủ ñiều kiện và năng lực nhất ñể thực hiện các dự án học tập Địa lí. 5. Giáo dục Việt Nam thực sự tiếp cận với DHDA thông qua các chương trình Việt Bỉ, Microsoft, Intel gần 10 năm. Một bộ phận GV Việt Nam ñã tiếp cận ñược cơ sở lí thuyết và thực tiễn về DHDA. Tuy nhiên, lí thuyết về DHDA từ các chương trình trên chỉ mới dừng lại ở mức ñộ ñại cương – Lí luận dạy học chung: ñó là một trong những nguyên nhân làm hạn chế sự phổ biến DHDA trong các môn học cụ thể ở trường phổ thông, trong ñó có môn Địa lí, dù tính ưu việt của nó luôn ñược thừa nhận. Do ñó, việc nghiên cứu sâu hơn về lí thuyết cũng như thực tiễn về DHDA cho từng môn học là ñiều cần thiết và cấp bách. Xuất phát từ những phân tích về thực tiễn trên ñây, chúng tôi chọn ñề tài nghiên cứu “Phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án trong dạy học Địa lí 12 - Trung học Phổ thông” với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy học Địa lí 12 – Địa lí Việt Nam. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Xác ñịnh phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án trong dạy học Địa lí lớp 12 nhằm góp phần ñổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ ñộng, sáng tạo, phát triển năng lực của học sinh, từ ñó nâng cao chất lượng dạy học ở trường Trung học phổ thông. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của DHDA và của việc thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án trong dạy học Địa lí 12. 2. Xác ñịnh hệ thống chủ ñề thực hiện theo PP dự án trong chương trình Địa lí 12. 3. Phương pháp thiết kế các dự án trong dạy học Địa lí 12. 4. Qui trình tổ chức thực hiện các dự án trong dạy học Địa lí 12. 5. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính hiệu quả và tính khả thi của ñề tài nghiên cứu. 3 3. Khách thể và ñối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Địa lí lớp 12 ở trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án trong dạy học Địa lí 12 – THPT. 4. Phạm vi nghiên cứu - Thiết kế và tổ chức thực hiện một số dự án có tính ñại diện trong chương trình Địa lí lớp 12, chương trình cơ bản. - Tập trung vào phần Thiết kế, phần Tổ chức thực hiện ñược xem như cụ thể hóa và tiếp nối cho mục Tiến trình thực hiện trong phần thiết kế. - Tổ chức thực nghiệm tại một số trường THPT ở khu vực phía Nam thuộc các tỉnh, thành: TP Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Tây Ninh, Bình Định. - Vận dụng linh hoạt hầu hết các hình thức tổ chức dạy học ñịa lí. 5. Giả thuyết khoa học Nếu xác lập ñược phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án Địa lí 12 theo một quy trình và ñảm bảo các nguyên tắc sư phạm hợp lí sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học Địa lí 12 ở trường THPT. 6. Tổng quan vấn ñề nghiên cứu  Trên thế giới Learning by doing – Học qua làm/Học tập thông qua thực hành – hoạt ñộng là xuất phát ñiểm của Dạy học dự án (Project Based Learning – PBL). Theo Suzie Boss [116], ý tưởng Learning by Doing khởi nguồn từ thời cổ ñại (Khổng Tử, Aristotle và Socrates) và sau này (thế kỉ 20) ñược tái sinh và phát triển bởi các triết gia và các nhà giáo dục châu Âu và châu Mỹ mà tiêu biểu là John Deway [52]. Ông quan niệm “Giáo dục không phải ñể chuẩn bị cho cuộc sống mà giáo dục chính là cuộc sống” (Tín ñiều sư phạm của tôi, 1987). Ngày nay, Dạy học dự án ñược áp dụng phổ biến và thành công trong hầu hết các bậc học ở các nước phát triển. Lí thuyết về Dạy học dự án, vì vậy, cũng rất phong phú và ña dạng mà phần tổng quan này chỉ ñiểm qua một số công trình ñại diện gần ñây nhất. 4 * Các công trình lí thuyết ñại cương về DHDA + John W. Thomas, Ph.D (2000), “A Review of Research on Project Based Learning”[110]. Là công trình tổng quan về các nghiên cứu DHDA trong thập niên cuối cùng của TK 20 về 8 vấn ñề chính: Diễn giải Khái niệm DHDA; Cơ sở lí luận và thực tiễn về DHDA; Đánh giá về hiệu quả của DHDA; Vai trò và ñặc ñiểm của HS/SV trong DHDA; Khó khăn, thách thức trong ứng dụng DHDA vào thực tế dạy học; Nâng cao hiệu quả của DHDA; Các kết luận chính; Định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo về DHDA. Trên cơ sở phân tích các nghiên cứu lí thuyết và thực nghiệm từ các trường Đại học và phổ thông với hầu hết các chuyên ngành (y tế, tài chính, kiến trúc, pháp luật, giáo dục …) và các môn học (toán, văn, công nghệ, ñịa lí …) tác giả ñã ñúc kết ñược những hiệu quả DHDA mang lại cho SV/ HS, nhà trường như: tăng chất lượng và hứng thú trong học tập; tăng ý thức tham gia công tác xã hội; phát triển tư duy; tăng cường các kĩ năng: ñọc – viết, diễn thuyết, CNTT, làm việc cá nhân và làm việc hợp tác, khả năng vận dụng kiến thức ñể giải quyết các vấn ñề thực tiễn; tạo ñiều kiện ñể HS/SV ñược tiếp xúc với những vấn ñề mới mẻ; thay ñổi cá nhân của người học … Bên cạnh ñó người dạy và người học vẫn có thể phải ñối mặt với một số khó khăn. Chẳng hạn: HS/SV có thể lạc ñề theo sở thích cá nhân, thực hiện không ñúng kế hoạch hoặc không theo hệ thống, khó khăn trong thu thập và xử lí dữ liệu, trong hợp tác nhóm, thiếu kĩ năng xã hội… Trong khi ñó GV phải mất nhiều thời gian ñể theo dõi quá trình làm việc của HS/SV (ñiều chỉnh, giải quyết mâu thuẫn), khó khăn trong việc tích hợp công nghệ, trong phân công công việc phù hợp với năng lực của HS, trong ñánh giá kết quả khách quan, chính xác… Cuối cùng tác giả ñề xuất giải pháp khắc phục ñồng thời cũng chính là hướng nghiên cứu DHDA tiếp theo như: Hiệu quả của DHDA trong tương quan so sánh với các PP khác? Khả năng giáo dục kĩ năng sống và giá trị sống của DHDA? Giải pháp cho khó khăn và thách thức của DHDA? …Đây là tài liệu tham khảo quan trọng, gợi mở cho hướng nghiên cứu của NCS nhằm khai thác tối ña mặt thuận lợi và góp phần khắc phục những khó khăn thách thức của DHDA. 5 + Thom Markham with John Lammer and Jason Ravits (2003), “Project Based Learning: A guide to standards – focused project based Learning for Middle and High school teachers” [118]. Các tác giả tập trung vào một số vấn ñề chính: DHDA là gì? Tại sao phải sử dụng DHDA trong dạy học? Làm thế nào ñể thực hiện các dự án thành công? Sau ñó, John Larmer with David Ross and John Mergendoller (2009), “PBL Starter Kit: To the Point Advice, Tools and Tip for your First Project”[111] tập trung trình bày về cách thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án học tập. Ngoài phần lí luận, tài liệu còn cung cấp các Mẫu lập kế hoạch, các Phiếu ñánh giá, các Tài liệu phát tay cho HS, các Dự án tham khảo cho khá nhiều bộ môn từ THCS ñến THPT và những chỉ dẫn thiết thực cho việc thiết kế và quản lí các dự án học tập thành công. Tiếp theo, Kathy Baron (2010), “Six Steps for planning a Successful Project”[113] ñã ñề xuất một qui trình 6 bước ñể thực hiện một dự án hiệu quả và minh họa cho ý tưởng của mình bằng một ví dụ cụ thể. + Diane Curtis (2001, 2011)“Project Based learning: Real – World Issues Motivate Students”[107]: Tác giả ñã tập hợp các ví dụ thật cụ thể và sinh ñộng sản phẩm các dự án học tập của HS của các môn học tại khu vực khác nhau ở Mỹ ñể minh chứng rằng: kiến thức HS thu ñược từ các dự án học tập sâu sắc và thực tế hơn so với cách học truyền thống; cách học này không chỉ mang lại giá trị to lớn ñối với HS mà trong chừng mực nhất ñịnh, HS cũng ñóng góp ñược ít nhiều lợi ích cho xã hội, DHDA có thể cải thiện ñiểm số của HS và giảm số lượng HS vắng mặt… Cũng cùng ñưa ra nhận ñịnh tương tự nhưng với cách làm khác, Suzie Boss, “Project – Based Learning: What Experts Say” [117] ñã nghiên cứu các trang Web, Blog, các tác phẩm của các chuyên gia về DHDA tại các viện nghiên cứu, các trường Đại học, các trường phổ thông ở Canada và Mỹ. Tác giả ñã tổng hợp ý kiến của các chuyên gia (Sylvia Chard, Vicki Davis, Chris Lehmann, John Mergendoller, Bob Perman, Eva Reeder) về những tiện ích trong ứng dụng DHDA trong giảng dạy ở nhiều ngành khoa học và nhiều môn học. Các nghiên cứu lí thuyết và thực tiễn trên ñây dù hầu như chỉ dừng lại ở mức ñộ lí thuyết ñại cương, DHDA trong từng môn học, cấp học cụ thể chỉ ñược ñề cập ở góc ñộ ví dụ minh họa, vẫn tạo căn cứ quan trọng ñể khẳng ñịnh hiệu quả của dạy học dự án, và là các cơ sở ñể NCS viết phần lí thuyết, ñồng thời phần nào xác lập 6 các nguyên tắc, PP thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án Địa lí 12 - THPT. * Dạy học dự án trong môn Địa lí Gauri Dushi (2012): “Complete information on Project Method of teaching geography” [108], Josep McAllister: “Geography Projects about Rivers” [112]; Mark D, Peters: “Topics for Geography Project” [114] và Arash Faizaneh: “Good Thesis Topics for Geography” [105]. Gauri Dushi cho rằng: Trong số các PPDH Địa lí, DHDA là phương pháp quan trọng nhất và ñược áp dụng thường xuyên nhất trong quá trình dạy học Địa lí. Tác giả ñề xuất 5 nguyên tắc cơ bản của DHDA và trình bày các chủ ñề dự án Địa lí thường ñược sử dụng trong trường học: ñó là những vấn ñề ñịa lí tự nhiên, ñịa lí dân cư, ñịa lí ñô thị, ñịa lí kinh tế - xã hội, cụ thể như: Thiết lập mô hình lưu vực sông Hằng, Biểu diễn một vở kịch mô tả ñời sống cư dân của các vùng khác nhau trên thế giới, Thiết lập các bản ñồ phân bố các ngành kinh tế của ñịa phương; Nghiên cứu tài liệu ñể thiết kế và tổ chức một cuộc tham quan dã ngoại … Tác giả kết thúc bài báo bằng 10 tiện ích và 5 khó khăn trong việc vận dụng DHDA trong dạy học Địa lí. Josep McAllister; Mark D, Peters; Arash Faizaneh cũng tập trung vào việc xác ñịnh và ñề xuất các chủ ñề phù hợp cho các dự án Địa lí. Dù các chủ ñề dự án minh họa trong các nghiên cứu trên tập trung về Địa lí tự nhiên và ñịa kinh tế - xã hội thế giới, kết quả nghiên cứu vẫn là cơ sở ñể chúng tôi ñề xuất các nguyên tắc và xác ñịnh hệ thống các chủ ñề dự án trong dạy học Địa lí 12 – Địa lí Việt Nam.  Tại Việt Nam * Việt Nam ñược tiếp cận với DHDA qua các chương trình giáo dục quốc tế Các nhà sư phạm ở châu Âu và Mỹ ñã có công rất lớn trong việc sáng tạo, xây dựng và ứng dụng lí thuyết DHDA ở các nước phát triển. Tuy nhiên, việc phổ biến khái niệm DHDA và tạo ñiều kiện ứng dụng nó rộng rãi trên phạm vi toàn cầu lại thuộc về công lao của dự án giáo dục Việt Bỉ, các tập ñoàn Intel và Microsoft. + Dạy học dự án trong Dự án giáo dục Việt - Bỉ (4/2005 – 10/2009): Mục tiêu dự án Việt Bỉ: Nâng cao chất lượng ñào tạo giáo viên Tiểu học và THCS các tỉnh phía Bắc Việt Nam. Dự án giáo dục Việt Bỉ ñược kết thúc bằng các tác phẩm chính sau ñây: 1. Dạy và học tích cực – Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học, 7 2. Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, 3. Thư viện trường học thân thiện… Dạy học dự án (DHDA) là một trong 6 phương pháp dạy và học tích cực trong tài liệu 1. Tài liệu ñã trình bày một cách tường minh về Khái niệm, Các bước học theo dự án, Qui trình tổ chức cho học sinh học theo dự án, Ưu và hạn chế của học theo dự án và xác ñịnh ñược Điều kiện ñể thực hiện dự án hiệu quả. Tài liệu còn nêu cách thức hướng dẫn cho HS một số kĩ năng cần thiết tiến hành dự án. Có ví dụ rõ ràng cụ thể. Nhìn chung, lí thuyết về dạy học dự án trong tác phẩm Dạy và học tích cực … của Dự án Việt Bỉ tương ñối ñơn giản, dễ thực hiện, phù hợp với ñối tượng của dự án là HS Tiểu học và THCS. [5] + Dạy học dự án trong Chương trình Partners in Learning Microsoft Corporation: Chương trình Partners in Learning ở Việt Nam giai ñoạn 2005 – 2010 chủ yếu nhằm tập huấn cho khoảng 50.000 GV phổ thông và SV năm cuối của các trường sư phạm các kiến thức về CNTT. Từ ñó GV và SV sư phạm vận dụng ñược CNTT trong quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy. Trong hệ thống PPDH lấy học sinh làm trung tâm ñược sử dụng ñể hỗ trợ việc HS sử dụng CNTT, DHDA là hình thức dạy học ñược ưu tiên lựa chọn. Trong các tài liệu chính của chương trình Partners in Learning Microsoft Corporation, lí thuyết dạy học theo dự án ñược biên soạn chi tiết về khái niệm, về ưu thế, về nguồn gốc, về sự thay ñổi vai trò của GV và HS trong DHDA so với cách học thông thường, về mối quan hệ liên môn trong DHDA, về lợi ích cũng như thách thức của DHDA, hướng dẫn cách thức ứng dụng công nghệ thông tin và chứng minh giá trị của việc ứng dụng CNTT trong DHDA, ñưa ra cách thức ñánh giá và qui chuẩn ñánh giá khá cụ thể, hệ thống dự án học tập mẫu ña dạng - nội dung ‘ñóng vai” ñược lưu ý khá thích ñáng với các ví dụ rõ ràng, cụ thể. [63], [64] + Dạy học dự án trong chương trình Intel Teach: Có thể nói, DHDA vừa là phương pháp vừa là hình thức dạy học xuyên suốt trong hầu hết các chương trình Intel Teach (Intel Teach to the Future, Intel Teach Essentials, Intel Teach Elements). Trong chương trình Intel Teach Essentials, vị trí của dạy học dự án ñược xác ñịnh rất rõ trong phần Mục tiêu của khóa học: Giúp các giáo viên ñứng lớp phát triển phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm 8 thông qua sự tích hợp công nghệ và cách tiếp cận theo dự án. Lí thuyết và phương thức thực hiện dạy học dự án ñược thể hiện trực tiếp hoặc gián tiếp xuyên suốt các module (Mô - ñun) của chương trình. Mẫu kế hoạch bài dạy (Unit Plan Template) – trọng tâm của bộ Hồ sơ bài dạy (Unit Portfolio) ñược thiết kế chặt chẽ, logic trong ñó các thành phần/tiểu mục ñược sắp xếp hợp lí trong một chỉnh thể hoàn chỉnh, thể hiện rõ quan ñiểm công nghệ dạy học hiện ñại. [48], [50] Tinh thần của Dạy học dự án ñược thể hiện thống nhất trong Dự án Việt – Bỉ, Partner in Learning Microsoft Corporation, Intel Teach …và là một ñiển hình hóa về quan niệm dạy học lấy HS làm trung tâm. Sự khác nhau cơ bản ở ñây là mức ñộ nông – sâu, ñơn giản hay phức tạp tùy theo vị trí ñược xác ñịnh của DHDA ở mỗi chương trình. Nếu như DHDA chỉ là một trong nhóm 6 PP chính của một trong nhiều vấn ñề triển khai của Dự án Giáo dục Việt Bỉ; là một trong hai hướng tiếp cận chính về PP dạy học trong chương trình Partner in Learning Microsoft Corporation thì Dạy học dự án lại là PP cốt lõi của chương trình Intel Teach, ñược xác ñịnh rõ ràng, rạch ròi trong trong phần Mục tiêu khóa học của giáo trình Intel Teach Essentials như ñã trình bày ở trên. Vì thế lí thuyết về Dạy học dự án trong chương trình Intel Teach ñã ñược nghiên cứu sâu và cách thức cũng như ñiều kiện ñể thực hiện cũng ñược nghiên cứu tường tận nhất. DHDA trong chương trình Intel Teach sẽ là một trong những tài liệu tham khảo chính của ñề tài, ñặc biệt là phần Mẫu kế hoạch bài dạy (Unit Plan) ñược hiểu là ñề cương dự án. Đồng thời NCS cũng sẽ vận dụng tối ña những ưu thế của DHDA trong dự án Việt Bỉ và chương trình Partner in Learning (Microsoft). Tuy nhiên, tất cả lí thuyết cũng như thực tiễn về DHDA của các chương trình trên chỉ mới dừng lại ở cấp ñộ ñại cương, DHDA cho từng môn học hay cho riêng môn Địa lí chỉ dừng lại ở mức ñộ tích hợp hoặc ví dụ minh họa. * Các nghiên cứu về DHDA của Việt Nam Trong các giáo trình thuộc về chuyên ngành Giáo dục học như: Giáo dục học ñại cương (2011 – Trần Thị Hương, Nguyễn Thị Bích Hạnh, Hồ Văn Liên, Ngô Đình Qua) [43], Dạy học tích cực (2012 – Trần Thị Hương) [44], Một số vấn ñề chung về ñổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT (2007 - Nguyễn Văn Cường, Bernd Meier) [16]…, hay trong các giáo trình thuộc Lí luận dạy học Địa lí 9 như: Lí Luận dạy học Địa lí – phần ñại cương (2005 – Đặng Văn Đức) [24], … DHDA ñược ñề cập trong nhóm dạy học tích cực hay PPDH lấy HS làm trung tâm. Các tác giả nêu ñược khái quát về dạy học dự án, về qui trình, về cách ñánh giá, về phân loại, về tiến trình thực hiện, về ưu nhược ñiểm và ñưa ra một số ví dụ cụ thể. DHDA cũng ñược phân tích khá sâu qua các bài báo trong các tạp chí khoa học chuyên ngành về giáo dục như: Nguyễn Văn Cường, Nguyễn Thị Diệu Thảo (2004): “Dạy học theo dự án, một phương pháp có chức năng kép trong ñào tạo giáo viên” [15], Trịnh Văn Biều, Phan Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương (2011): “Dạy học dự án – Từ lí luận ñến thực tiễn” [4]; Phan Đồng Châu Thủy (2011): “Nhiệm vụ và thách thức của giáo viên, học sinh Việt Nam trong dạy học theo dự án”[90]… Các tác giả phân tích ý nghĩa của DHDA trong ñào tạo giáo viên từ ñó nêu bật ñược giá trị của PP dự án trong dạy học, ñưa ra ñược mô hình cụ thể ñể thực hiện một dự án thành công, xác ñịnh ñược các thách thức phải ñối mặt trên thực tế, phần nào nêu ñược phương án khắc phục. Vận dụng Dạy học dự án qua ñào tạo giáo viên Địa lí và qua việc dạy học Địa lí ở trường phổ thông ñược thể hiện khá cụ thể trong một số bài báo khoa học chuyên ngành như:, “Phương pháp Project và vấn ñề ñổi mới quá trình ñào tạo giáo viên ở khoa Địa lí trường Đại học sư phạm” - Trần Đức Tuấn (2002) [96], “Phương pháp dự án và công nghệ thông tin trong ñổi mới phương pháp dạy học ñịa lí ở phổ thông” - Kiều Văn Hoan (2006) [32], “Sử dụng phương pháp dạy học dự án có ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông” Trần Thị Thanh Thủy (2006) [92]. Các tác giả ñã chứng minh ñược tác dụng của Dạy học dự án, khẳng ñịnh ñiều kiện cần và ñủ ñể áp dụng trong ñào tạo sinh viên sư phạm ñịa lí ở các trường ĐHSP (Trần Đức Tuấn), ñã khẳng ñịnh mối quan hệ tương hỗ giữa PP dự án và công nghệ thông tin, ñưa ra ñược những ví dụ cụ thể về dạy học dự án qua môn Địa lí ở trường phổ thông (Kiều Văn Hoan, Trần Thị Thanh Thủy), khẳng ñịnh trở ngại về thời gian có thể ñược khắc phục “nếu giáo viên biết vận dụng tốt vào một môn học” (Kiều Văn Hoan). Nghiên cứu vận dụng DHDA vào các môn Địa lí hoặc các chuyên ngành liên quan ñến môn Địa lí cũng thật ña dạng về bậc học trong các Luận văn thạc sĩ Giáo dục, cụ thể như: “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án ñể dạy học chuyên ñề