Tài liệu Phát triển văn hóa đọc cho học sinh trường tiểu học ban mai

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------****-------- ĐỖ THỊ THU HÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TIỂU HỌC BAN MAI LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN – THƢ VIỆN Hà Nội - 2016 z ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------****-------- ĐỖ THỊ THU HÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TIỂU HỌC BAN MAI Chuyên ngành Khoa học Thông tin - Thƣ viện Mã số: 60.32.02.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN THƢ VIỆN Người hướng dẫn khoa học: TSKH Nguyễn Thị Đông XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Giáo viên hƣớng dẫn Chủ tịch Hội đồng chấm Luận văn thạc sĩ khoa học TSKH. Nguyễn Thị Đông PGS.TS. Trần Thị Minh Nguyệt Hà Nội – 2016 MỤC LỤC Danh mục các từ viết tắt…………………………………………………………1 Danh mục các hình vẽ, biểu đồ…………………………………………………..2 Danh mục các bảng biểu……….………………………………………………...3 PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4 1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................. 4 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề. ....................................................................................... 7 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài. ............................................................................. 15 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài............................................................. 15 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................................... 15 4.2. Phạm vi nghiên cứu. ............................................................................................. 15 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................................................. 16 6. Giả thuyết nghiên cứu.............................................................................................. 16 7. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................... 16 7.1. Phƣơng pháp luận. ................................................................................................ 16 7.2. Phƣơng pháp cụ thể. ............................................................................................. 16 8. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài.............................................................. 17 9. Cấu trúc của luận văn .............................................................................................. 17 CHƢƠNG 1: VĂN HÓA ĐỌC VỚI HỌC SINH TRƢỜNG TIỂU HỌC BAN MAI .............................................................................................................................. 18 1.1 Những vấn đề lý luận chung về văn hóa đọc ...................................................... 18 1.1.1 Khái niệm văn hóa, văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc...................... 18 1.1.2 Chức năng của văn hóa đọc. ........................................................................ 23 1.1.3 Những biểu hiện của văn hóa đọc. .............................................................. 25 1.2 Khái quát về Trƣờng Tiểu học Ban Mai và Thƣ viện Trƣờng Tiểu học Ban Mai. ................................................................................................................................ 32 1.2.1 Khái quát về Trƣờng Tiểu học Ban Mai..................................................... 32 1.2.2 Khái quát về Thƣ viện Trƣờng Tiểu học Ban Mai………………….....37 1.3 Đặc điểm học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai và vai trò của văn hóa đọc đối với học sinh của trƣờng. .............................................................................................. 39 1.3.1 Đặc điểm học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai. ......................................... 39 1.3.2 Vai trò của văn hóa đọc đối với học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai. .. 40 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VĂN HÓA ĐỌC VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CỦA HỌC SINH TRƢỜNG TIỂU HỌC BAN MAI. .................................. 43 2.1 Khả năng định hƣớng đọc của học sinh............................................................... 43 2.1.1 Nhu cầu đọc ................................................................................................... 43 2.1.2 Thói quen, hứng thú đọc .............................................................................. 47 2.1.3 Khả năng tìm kiếm và lựa chọn tài liệu. ..................................................... 50 2.2 Kỹ năng đọc của học sinh .................................................................................... 54 2.2.1 Kỹ năng lĩnh hội các giá trị nội dung trong tài liệu……………….........54 2.2.2 Kỹ năng vận dụng tri thức đã đọc vào thực tế. .......................................... 56 2.3 Ứng xử đối với tài liệu . ........................................................................................ 58 2.3.1 Quan niệm, nhận thức đối với tài liệu ......................................................... 58 2.3.2 Thái độ ứng xử đối với tài liệu. ................................................................... 59 2.4 Các yếu tố tác động đến phát triển văn hóa đọc của học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai. ........................................................................................................................ 61 2.4.1 Nhận thức của Ban lãnh đạo nhà trƣờng về đổi mới giáo dục tiểu học và vai trò phát triển văn hóa đọc cho học sinh………………………………...........61 2.4.2 Môi trƣờng đọc của học sinh………………………………………….65 2.4.3 Hoạt động Thƣ viện. ..................................................................................... 71 2.5 Nhận xét chung về thực trạng văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc tại Trƣờng Tiểu học Ban Mai...………………………………………………...….91 2.5.1. Ƣu điểm ........................................................................................................ 91 2.5.2. Hạn chế ......................................................................................................... 93 2.5.3 Nguyên nhân ……………………………………...………………….97 CHƢƠNG 3: NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TIỂU HỌC BAN MAI. ..........................................102 3.1 Nhóm giải pháp đối với nhà trƣờng. ..................................................................102 3.1.1 Nâng cao nhận thức của Ban lãnh đạo nhà trƣờng về vai trò của Thƣ viện và cán bộ thƣ viện trong phát triển văn hóa đọc………………………......102 3.1.2 Xây dựng môi trƣờng đọc thuận lợi cho học sinh……………….........104 3.2 Nhóm giải pháp đối với Thƣ viện ......................................................................107 3.2.1 Nâng cao mức độ đáp ứng của tài liệu……………………………….107 3.2.2 Đa dạng hóa các nội dung hoạt động phát triển văn hóa đọc cho học sinh…………………………………………………………………………....109 3.2.3 Đầu tƣ và sửa chữa hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị của Thƣ viện………………………………………………………………………........118 3.2.4 Nâng cao chất lƣợng đội ngũ cán bộ thƣ viện ……………………......119 3.2.5 Đào tạo ngƣời dùng tin. ..............................................................................121 3.3 Phối hợp giữa nhà trƣờng, gia đình, thƣ viện và các tổ chức xã hội trong giáo dục văn hóa đọc cho học sinh…….…………………….......................128 3.3.1 Phối hợp giữa nhà trƣờng và gia đình………………………………..128 3.3.2 Phối hợp giữa thƣ viện trƣờng và các thƣ viện thiếu nhi khác……......129 3.3.3 Phối hợp giữa nhà trƣờng và các tổ chức xã hội……………………...130 KẾT LUẬN ................................................................................................................132 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................134 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa của từ 1 BGDĐT 2 CBTV Cán bộ Thƣ viện 3 CNTT Công nghệ thông tin 4 CSVC Cơ sở vật chất 5 ĐVT Đơn vị tính 6 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 7 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 8 KHTN Khoa học tự nhiên 9 NXB 10 NKĐS 11 QĐ Quyết đinh 12 SL Số lƣợng 13 THCS Trung học cơ sở 14 THPT Trung học phổ thông 15 UBND Ủy ban nhân dân 16 UNESCO Bộ giáo dục đào tạo Nhà xuất bản Nhật ký đọc sách United Nations Educational Scientific and Cultural Organization. (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liên Hợp Quốc) 17 VNEN Mô hình trƣờng học mới Việt Nam 1 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Stt Hình vẽ, biểu đồ Trang 1 Hình 1.1 Sơ đồ cơ cấu tổ chức của trƣờng Tiểu học Ban Mai 34 2 Hình 2.1 Biểu đồ thể hiện nhu cầu đọc theo ngôn ngữ của 44 học sinh 3 Hình 2.2 Biểu đồ thể hiện tƣ thế đọc của học sinh 2 57 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU T Bảng biểu T Trang 1 Bảng 1.1 Số lƣợng học sinh từ năm 2010 đến năm 2015 35 2 Bảng 2.1 Nhu cầu đọc theo loại hình tài liệu. 41 3 Bảng 2.2 Nhu cầu đọc theo nội dung tài liệu 42 4 Bảng 2.3 Nhu cầu đọc theo ngôn ngữ tài liệu. 44 5 Bảng 2.4 Thời gian đọc sách trong ngày của học sinh. 46 6 Bảng 2.5 Tần suất đến thƣ viện của học sinh. 47 7 Bảng 2.6 Nguồn cung cấp tài liệu cho học sinh. 48 8 Bảng 2.7 Phƣơng thức tìm kiếm sách của học sinh. 49 9 Bảng 2.8 Kỹ năng lĩnh hội của học sinh 53 10 Bảng 2.9 Kỹ năng vận dụng kiến thức của học sinh. 54 11 Bảng 2.10 Quan niệm, nhận thức của học sinh về tài liệu. 56 12 Bảng 2.11 Tƣ thế đọc sách của học sinh. 57 13 Bảng 2.12 Hành vi đối với sách sau khi đọc của học sinh 58 14 Bảng 2.13 Các vi phạm trong ứng xử đối với tài liệu của học 59 sinh 15 Bảng 2.14 Cơ cấu VTL thƣ viện theo loại hình 70 16 Bảng 2.15 Cơ cấu VTL thƣ viện theo nội dung 73 17 Bảng 2.16 Cơ cấu VTL thƣ viện theo ngôn ngữ 74 18 Bảng 2.17 Lƣợt bạn đọc đến Thƣ viện từ 2010 đến 2015 75 19 Bảng 2.18 Lƣợt sách báo lƣu hành của thƣ viện 76 20 Bảng 2.19 Thực trạng tham gia hoạt động của thƣ viện 78 3 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. Trong đời sống tinh thần của mỗi chúng ta, sách đóng vai trò rất quan trọng: Sách là chiếc chìa khóa vạn năng mở cửa lâu đài trí tuệ và tâm hồn con ngƣời, là ngƣời thầy siêu việt thắp sáng trong ta nguồn tri thức vô biên, dạy chúng ta biết sống và biết hy sinh. Có thể nói sách chính là ngƣời bạn tâm giao chia sẻ mọi nỗi vui, buồn sâu kín của mỗi con ngƣời, và đọc sách từ lâu đã trở thành một nhu cầu cần thiết của xã hội loài ngƣời trên thế giới. Tuy nhiên, trong thời đại thông tin hiện nay, văn hóa đọc lại đứng trƣớc những cơ hội và nguy cơ. Cơ hội bởi mỗi ngƣời đều đƣợc tiếp cận với một khối lƣợng tri thức khổng lồ, đƣợc quyền lựa chọn. Với sự phát triển của công nghệ thông tin và truyền thông đã cho ra đời hàng loạt các sản phẩm thông tin – thƣ viện hiện đại đáp ứng ngày càng nhiều nhu cầu của ngƣời sử dụng thông tin. Tuy nhiên, chính điều đó cũng dẫn đến những hệ lụy không tránh khỏi, nó tiềm ẩn một nguy cơ làm mai một thói quen đọc vốn có bởi sự lấn át của các phƣơng tiện nghe nhìn quá nhiều, quá hấp dẫn. Vậy sẽ có tƣơng lai nào cho văn hóa đọc trong thời đại thông tin? Ở các trƣờng học, khi các phƣơng tiện thông tin nghe, nhìn ngày càng phát triển, học sinh có nhiều sự lựa chọn cho việc đọc và cập nhật thông tin cho mình hơn. Có rất nhiều các phƣơng tiện cung cấp và tìm kiếm thông tin nhƣ: internet, điện thoại di động, ti-vi, đài… Tuy nhiên, dù thông tin qua các phƣơng tiện đó có đa dạng và phong phú đến mấy thì cũng không thể thay thế đƣợc việc đọc sách. Đọc sách không chỉ giúp học sinh tăng vốn kiến thức, khả năng hiểu biết sâu rộng mà còn giúp các em lắng đọng tâm hồn, bồi đắp tình cảm, rèn luyện khả năng tƣ duy, ghi nhớ. Ngƣời đọc sách nhiều, ngôn ngữ phong phú thì cách nói chuyện, giao tiếp cũng lịch sự, thanh lịch hơn. Để phục vụ nhu cầu đọc sách của học sinh, thƣ viện chính là nơi gần gũi và cần 4 thiết nhất, nhƣng trên thực tế điều bất cập xảy ra là phần lớn học sinh đƣợc hỏi đều trả lời rằng: Chƣa bao giờ hoặc rất ít khi lên thƣ viện mƣợn sách, bởi các em cũng không có nhu cầu đọc sách. Nếu có lên thƣ viện thì hầu hết cũng chỉ để mƣợn các loại sách tham khảo phục vụ cho môn học, các tập đề thi… Một số em khác cũng có thói quen đọc giải trí nhƣng cái mà các em tìm đến chỉ là báo hoặc truyện tranh. Thực tế này cũng phần nào giải thích cho những cách nói chuyện cộc lốc, những câu từ đƣợc rút gọn và biến dạng đến khó hiểu mà các em lấy ra từ các tập truyện tranh để sử dụng trong giao tiếp hàng ngày. Trong độ tuổi tiểu học, với vốn kinh nghiệm sống còn ít ỏi, lứa tuổi nhi đồng luôn khao khát đƣợc tìm hiểu và khám phá thế giới xung quanh. Nhu cầu hiểu biết đó thôi thúc hằng ngày khiến các em mong muốn đƣợc đến trƣờng học tập nhằm lĩnh hội hệ thống tri thức, kinh nghiệm xã hội. Sách vở chính là cánh cửa, là phƣơng tiện giúp các em thực hiện đƣợc khát khao đó. Văn hóa đọc vì thế ảnh hƣởng sâu đậm đến quá trình nhận biết thế giới và hình thành nhân cách của trẻ. Nhà xã hội học và thƣ viện học ngƣời Nga N.K.Krupxkaia đã viết “Vấn đề đọc sách của các em là một vấn đề quan trọng, việc đọc sách của các em đóng một vai trò to lớn trong cuộc sống của các em, thậm chí còn vĩ đại hơn trong cuộc sống của ngƣời lớn”. Ngoài chƣơng trình học tập trong nhà trƣờng, việc đọc sách sẽ giúp các em lĩnh hội các giá trị văn hóa, xã hội đồng thời hình thành và phát triển kỹ năng tiếp nhận thông tin tri thức – yếu tố quan trọng của một nhân cách trong thời đại ngày nay. Để nhấn mạnh vai trò quan trọng của sách, Lê nin cũng đã từng dạy rằng nếu không có sách sẽ không có tri thức. Và nếu không có tri thức thì cũng không có chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. 5 Trƣờng Tiểu học Ban Mai là một trƣờng Dân lập đƣợc xây dựng và đƣa vào hoạt động từ năm 2008 đến nay đƣợc 7 năm, những ngày đầu thành lập còn nhiều khó khăn nhƣng nhà trƣờng rất quan tâm, chú trọng đến việc rèn luyện nhân cách cũng nhƣ tâm hồn của trẻ nhỏ. Vì vậy công tác thƣ viện đƣợc Ban lãnh đạo nhà trƣờng hết sức quan tâm và sát xao. Thƣ viện trƣờng đƣợc xây dựng dựa trên sự kết hợp giữa nhà trƣờng cùng với NXB Kim Đồng thông qua quỹ hỗ trợ dành cho học sinh tọa lạc tại tầng 2 khu hiệu bộ của trƣờng. Thƣ viện có diện tích 380m2 và 13.324 bản sách cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại. Thƣ viện đƣợc chính thức đi vào hoạt động từ ngày 13 tháng 09 năm 2010. Trong quá trình phát triển, nhà trƣờng luôn chú trọng, quan tâm đến phát triển công tác thƣ viện hƣớng học sinh tới việc đọc sách và đọc thế nào cho hiệu quả. Trƣớc yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học, lấy học sinh là yếu tố trọng tâm giúp các em trở thành những công dân hội nhập toàn cầu. Bây giờ cô giáo nắm vai trò trong việc gợi mở kiến thức giúp các em chủ động trong việc tìm tòi, khám phá tri thức, từ đó hình thành riêng cho mình hệ thống tri thức ngay từ khi chập chững bƣớc vào đời. Vì vậy, tại các trƣờng tiểu học nói riêng và hệ thống THPT nói chung, trƣớc yêu cầu đổi mới giáo dục nhà trƣờng cũng đã có những thay đổi tích cực trong việc hình thành và phát triển kỹ năng cho học sinh đó là yêu cầu phát triển văn hóa đọc trong nhà trƣờng. Phát triển văn hóa đọc trong nhà trƣờng sẽ giúp các em có thể lĩnh hội cho mình những kiến thức quý giá đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay và làm hành trang bƣớc vào cuộc sống sau này và trƣờng Tiểu học Ban Mai cũng không nằm ngoài xu thế đó. Tiến hành nghiên cứu đề tài và tìm ra giải pháp khả thi phát triển Văn hóa đọc cho học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học hiện nay đƣợc tác giả luận văn nhận định là điều vô cùng cần 6 thiết và cấp bách. Vì vậy, tác giả luận văn quyết định lựa chọn đề tài: “Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường Tiểu học Ban Mai” làm đề tài luận văn của mình. Hi vọng đề tài có đƣợc những đóng góp nhất định về mặt lý luận và thực tiễn trong công tác phát triển văn hóa đọc tại trƣờng Tiểu học Ban Mai nói riêng và trong các trƣờng tiểu học của cả nƣớc nói chung, góp phần phát triển văn hóa đọc ở Việt Nam, đóng góp vào công tác giáo dục tiểu học trƣớc yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học nói riêng và sự nghiệp giáo dục và đào tạo chung của nƣớc nhà. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề. Văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc trong những năm gần đây đã đƣợc các nƣớc trên thế giới hết sức quan tâm và có những hoạt động cụ thể nhằm tôn vinh, giữ ǵn và phát huy văn hóa đọc trong thời đại bùng nổ thông tin. Vai trò quan trọng của văn hóa đọc và việc đƣa ra những giải pháp nhằm phát triển văn hóa đọc đƣợc các quốc gia chú trọng và quan tâm sâu sắc, trong đó có Việt Nam. “Văn hóa đọc” là một khái niệm mới, chƣa có định nghĩa cũng nhƣ khái niệm nào nói văn hóa đọc là gì và nó nhƣ thế nào? Mặc dù vậy, theo thời gian cũng nhƣ sự phát triển của xã hội, thuật ngữ “văn hóa đọc” ngày càng đƣợc nói nhiều hơn trên các phƣơng tiện thông tin đại chúng và trở thành đề tài khoa học. Vấn đề “văn hóa đọc” và “phát triển văn hóa đọc” không chỉ đƣợc quan tâm rộng rãi ở khắp các quốc gia trên thế giới mà ở Việt Nam cũng đƣợc hết sức chú trọng và quan tâm trong những năm gần đây. Đảng và Nhà nƣớc quan tâm đến Văn hóa đọc, luôn khuyến khích và tạo điều kiện cho Văn hóa đọc phát triển. Chỉ thị số 42/CT-TW ngày 25 tháng 8 năm 2004 của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng đã chỉ rõ: “Chăm lo phát triển nhu cầu văn hóa đọc của các tầng lớp nhân dân, tổ chức và phát triển 7 các lực lượng, mạng lưới phát hành xuất bản phẩm đáp ứng đầy đủ, đúng đối tượng và địa bàn, đặc biệt quan tâm vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa và miền núi … .”[2] Trong bài viết của mình, tác giả Nguyễn Hữu Viêm đƣa ra nhận định: “Văn hoá đọc là một khái niệm có hai nghĩa, một nghĩa rộng và một nghĩa hẹp. Ở nghĩa rộng, đó là ứng xử đọc, giá trị đọc và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân, của cộng đồng xã hội và của các nhà quản lý và cơ quan quản lý nhà nƣớc. Nhƣ vậy, văn hoá đọc ở nghĩa rộng là sự hợp thành của ba yếu tố, hay chính xác hơn là ba lớp nhƣ ba vòng tròn không đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau. Còn ở nghĩa hẹp, đó là ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc gồm ba thành phần: thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. Ba thành phần này cũng là ba lớp, ba vòng tròn không đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau. Mục đích cuối cùng của phát triển văn hoá đọc chính là phát triển ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc lành mạnh của mỗi thành viên trong xã hội đƣợc thể hiện ở thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc lành mạnh của họ. Đó chính là nền tảng của một xã hội học tập, của việc học suốt đời, một yêu cầu cũng là một thách thức của xã hội hiện đại. Thói quen và kỹ năng đọc mang tính chất đồng loạt, còn sở thích đọc lại phụ thuộc hoàn toàn vào từng cá nhân cụ thể (trình độ giáo dục và thiên tƣ cá nhân), ví dụ: có ngƣời thích đọc thơ, có ngƣời thích đọc tiểu thuyết, có ngƣời thích đọc sách nghiên cứu, có ngƣời thích đọc sách phổ biên khoa học kỹ thuật, văn hoá nghệ thuật ... Yếu tố này tạo ra sự đa dạng, phong phú, giàu mầu sắc cho nền văn hoá đọc trong xã hội. Nếu xét văn hoá đọc của từng cá nhân phải đảm bảo có đủ cả ba yếu tố trên. Nếu một ngƣời có thói quen đọc, nhƣng thiếu kỹ năng đọc, hiệu quả đọc không cao, thậm chí không có hiệu quả, chỉ mất thời gian vô ích. Nếu nắm 8 vững kỹ năng đọc, nhƣng không tạo đƣợc thói quen đọc, cũng chẳng thu lƣợm đƣợc kiến thức là bao, thiếu những kiến thức cần thiết cho cuộc sống của chính họ”.[34]. Trong nhận định này, tác giả luận văn cho rằng vẫn còn thiếu một yếu tố đó chính là nhu cầu đọc của ngƣời sử dụng, bởi chỉ khi biết đƣợc nhu cầu đọc của bản thân, ngƣời đọc mới cảm thấy hứng thú đọc và dần hình thành thói quen đọc trong quá trình đọc lâu dài, sau đó cũng tự rèn luyện cho mình những kỹ năng đọc nhất định hoặc đƣợc hƣớng dẫn đọc một cách có hiệu quả nhất. Trong bài viết “Những yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa đọc của sinh viên hiện nay” đƣợc đăng trên trang web của trƣờng Đại học Hà Tĩnh ngày 29/11/2013 [42] của tác giả Trần Dƣơng cũng nhận định rằng: “Văn hóa đọc là một loại hình hoạt động văn hóa, bởi lẽ: Đọc sách là tiêu thụ, quảng bá những giá trị văn hóa và các giá trị từ sách báo mà ngƣời đọc tiếp nhận, đã đƣợc thực thi và làm nền tảng để tiếp tục sáng tạo nên những giá trị mới. Vì vậy, có thể xem văn hóa đọc là một chỉ số văn hóa của một cộng đồng, một xã hội. Hay: văn hóa đọc là đọc sách có văn hóa, hay xây dựng một xã hội đọc sách. Đọc đến một mức độ, trình độ nhất định nào đó thì mới đƣợc coi là văn hóa đọc”[42]. Bàn luận về văn hóa đọc, tác giả Nguyễn Diệp [36] đƣa ra ý kiến: “Văn hóa đọc là cách đọc tích cực, nhằm mục tiêu khai thác, sử dụng có hiệu quả những thông tin, tri thức chứa đựng trong sách và trong các loại tài liệu khác, bao gồm cả tài liệu in và tài liệu điện tử. Văn hóa đọc bao gồm toàn bộ những kiến thức, kỹ năng, thói quen cần cho ngƣời đọc, để đạt tới mục tiêu đọc” [36]. Có thể thấy nội hàm “Văn hóa đọc” đƣợc nêu ra trong các công trình nghiên cứu đều đƣợc thống nhất về quan điểm và bản chất của vấn đề nhƣng 9 hình thức thể hiện là khác nhau. Nhƣng theo quan điểm của tác giả luận văn, văn hóa đọc bao gồm ba nội dung cơ bản sau: - Nhu cầu đọc, hứng thú, thói quen đọc và kỹ năng tìm kiếm, lựa chọn tài liệu (gọi chung và khả năng định hƣớng đọc) - Kỹ năng đọc bao gồm: kỹ năng lĩnh hội giá trị nội dung có trong tài liệu và vận dụng tri thức đã học vào thực tế - Thái độ ứng xử đối với tài liệu Nhƣ vậy, nội hàm về “văn hóa đọc” có thể hiểu một cách khái quát: Đó là khả năng định hƣớng đọc của ngƣời sử dụng. Trong quá trình tiếp xúc với sách báo, ngƣời đọc đƣợc hƣớng dẫn cũng nhƣ hình thành những kỹ năng đọc cơ bản và thái độ, cách thức ứng xử có văn hóa đối với tài liệu. Đây cũng chính là cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài “Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường Tiểu học Ban Mai” mà tác giả luận văn đang thực hiện. Bên cạnh các tài liệu viết về nội hàm khái niệm của “văn hóa đọc”, cũng có rất nhiều những tài liệu nghiên cứu về thực trạng của văn hóa đọc nói chung và văn hóa đọc của học sinh tiểu học nói riêng. Thực trạng về văn hóa đọc và việc phát triển văn hóa đọc nói chung trong xã hội đƣợc phản ánh trong nhiều công trình nghiên cứu khác nhau [5; 13; 20; 21; 23; 27; 29; 34; 41; 46; 47; 48]. Trong đó trình bày thực trạng văn hóa đọc hiện nay trong bối cảnh xã hội, với sự xuất hiện của những phƣơng tiện truyền tin hiện đại nhƣ: máy tính, điện thoại, ti vi, đài và mạng internet đƣợc phủ song khắp mọi nơi…con ngƣời có thể cập nhật đƣợc tin tức, thông tin ở bất cứ đâu, nó lợi thế và thuận tiện cho con ngƣời hơn với cuộc sống hiện đại, nhƣng sách vẫn luôn đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc sống của con ngƣời. “Nói như vậy không có nghĩa là sách đang đánh mất dần vị trí của nó trong xã hội. Nói một cách công bằng, sách vẫn có những ưu thế tuyệt vời của nó. Bởi ngoài tính vật chất, giá trị văn hóa, sách còn có những 10 đặc tính tinh thần to lớn…nội dung tư tưởng và những kiến thức mà cuốn sách chứa đựng bên trong mới đích thực là nguồn nam châm thu hút mạnh mẽ tâm trí người đọc”[7]. Việc xuất hiện của các phƣơng tiện kỹ thuật hiện đại đòi hỏi các cá nhân phải thay đổi hành vi, thói quen để trở nên năng động hơn. Đó là việc cần phải hình thành những kỹ năng nhất định nhƣ định hƣớng, tìm kiếm và truy cập thông tin trong môi trƣờng điện tử, kỹ năng liên kết các dạng văn bản, lĩnh hội thông tin, tri thức và các giá trị văn hóa từ đó có phong cách ứng xử phù hợp. Từ các quan điểm của các chuyên gia, tác giả luận văn đồng tình với quan điểm chung đó là dù xã hội có phát triển đến đâu thì vẫn không thể phủ nhận vai trò quan trọng không thể thiếu của sách và văn hóa đọc trong xã hội, tuy nhiên hiện nay văn hóa đọc không phải ở giai đoạn thoái trào hay bị mai một mà là do cách chúng ta chƣa dung hòa đƣợc văn hóa đọc với sự phát triển của các phƣơng tiện kỹ thuật hiện đại. Nếu chúng ta áp dụng các phƣơng tiện kỹ thuật hiện đại trong việc phát triển văn hóa đọc thì đó sẽ là một bƣớc tiến mới trong sự phát triển của văn hóa đọc của xã hội nói chung và văn hóa đọc trong lĩnh vực thƣ viện nói riêng, tạo cơ hội cho ngƣời sử dụng phát huy trí tuệ và khả năng của mình trong việc tìm kiếm và sử dụng thông tin một cách hiệu quả nhất. Nội dung về nhu cầu, hứng thú đọc đƣợc thể hiện ở một số bài viết [11; 15; 33; 34; 35; 37; 45; 49]. Các bài viết có chung quan điểm là việc hình thành nhu cầu, hứng thú đọc cho bạn đọc phải đƣợc bắt đầu từ tuổi ấu thơ trƣớc khi đến trƣờng, do các bậc cha mẹ thực hiện. Còn trong suốt cuộc đời đi học và sau này, trong quá trình học tập, các cá nhân tự phát hiện ra sở thích đọc của mình để phát huy sở trƣờng và hạn chế những sở đoản. Tuy nhiên cũng có những ý kiến khác nhau về việc hình thành sở thích, nhu cầu đọc của ngƣời sử dụng nhƣ: Sở thích đọc phụ thuộc vào từng cá nhân cụ thể (trình độ 11 giáo dục và sở thích cá nhân) [34]. Trong một bài viết khác thì phân chia nhu cầu đọc theo mục đích đọc nhƣ nhu cầu đọc vì công việc; nhu cầu đọc vì hiểu biết chung và nhu cầu đọc hoàn toàn giải trí thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa nhu cầu đọc và văn hóa đọc. [33]. Trên quan điểm của luận văn, tác giả cho rằng nhu cầu đọc là do sở thích tự thân của mỗi ngƣời nhƣng vẫn cần có sự định hƣớng ban đầu, đặc biệt là ngay từ khi còn nhỏ để giúp bạn đọc có đƣợc tiền đề, hành trang trong việc trau dồi trí tuệ, tự làm giàu kiến thức cho bản thân. Dựa vào mục đích nghiên cứu của đề tài với đối tƣợng là học sinh tiểu học thì nhu cầu đọc của các em chính là nhu cầu đọc phục vụ cho mục đích học tập là quan trọng nhất, xây dựng và hình thành nhân cách cho học sinh sau đó mới đến nhu cầu đọc vì giải trí. Bên cạnh đó, không thể có sự tách rời nhu cầu đọc và việc định hƣớng ban đầu, đặc biệt là của cha mẹ ngày từ khi còn bé. Việc định hƣớng bạn đọc giúp họ tìm đến với những cuốn sách bổ ích, tạo hứng thú, niềm vui trong việc đọc sách của chính họ. Về cách thức, kỹ năng, phƣơng pháp đọc sách cho thiếu nhi trong thƣ viện cũng đƣợc phản ánh trong nhiều tài liệu: [1; 3; 15; 16; 17; 18; 23; 34; 42; 44]. Các bài viết chỉ rõ, để phát triển đƣợc văn hóa đọc, các cá nhân phải có cách thức, kỹ năng đọc sách sao cho thật hiệu quả, tránh lãng phí thời gian. Các bài viết đề cập đến các hình thức, phƣơng pháp hƣớng dẫn bạn đọc nói chung và thiếu nhi nói riêng đọc và nâng cao hiệu quả đọc sách trong thƣ viện, nêu lên một số kiến thức và phƣơng pháp cần thiết của kỹ thuật đọc nhanh: đặc điểm của quá trình đọc, các cơ sở của kĩ thuật đọc nhanh, nhìn, hiểu và nhớ, các loại bài tập chủ yếu để luyện đọc nhanh cũng nhƣ cách thức tối ƣu trong việc rút ra từ tài liệu những thông tin hay với tốc độ cao. Đây cũng là vấn đề quan trọng trong việc phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học trong giai đoạn hiện nay. 12 Kỹ năng đọc bao gồm: Kỹ năng lĩnh hội các giá trị nội dung tài liệu và kỹ năng vận dụng tri thức đã học vào thực tế Thái độ, hành vi và cách ứng xử đối với tài liệu trong thƣ viện cũng đƣợc phản ánh trong nhiều bài viết khác nhau: [15; 16; 17; 20; 21; 23; 34; 45]. Những bài viết này có điểm chung là đi sâu tìm hiểu về cách thức của ngƣời sử dụng đối xử với thƣ viện cũng nhƣ tài liệu trong thƣ viện nhƣ thế nào. Thể hiện trong các khía cạnh nhƣ phong cách, tác phong, việc chấp hành nội quy trong thƣ viện ra sao. Văn hóa đọc là những ngƣời đọc có văn hóa, tìm hiểu nhằm nâng cao văn hóa đọc trong thƣ viện sẽ làm cho xã hội tốt đẹp hơn. Văn hóa đọc thể hiện ở: phong cách, tác phong, phƣơng pháp đọc. Đối với ngƣời đọc cần chấp hành đúng nội quy: ăn mặc, thái độ.... đối với ngƣời phục vụ phải tận tình, hoà nhã, có trình độ. Những bài viết trên đều có điểm chung nhất đó là cái nhìn, thái độ, cách ứng xử của ngƣời đọc đối với sách theo hƣớng tích cực. Đây cũng là một trong ba khía cạnh quan trọng trong nội hàm khái niệm “văn hóa đọc” để tác giả luận văn học hỏi và kế thừa nhằm hoàn thiện luận văn của mình. Công tác phát triển văn hóa đọc trong thiếu nhi đƣợc trình bày trong một số bài viết [4; 12; 15; 17; 18; 22; 24; 32; 35; 37; 43; 44; 49]. Các bài viết nêu rõ các yếu tố hình thành nên văn hóa đọc bao gồm nhu cầu, hứng thú đọc, thói quen hành vi của bạn đọc hay kỹ năng đọc. Đồng thời cũng đƣa ra những giải pháp nhằm kích thích nhu cầu, hứng thú đọc sách của bạn đọc, làm giàu vốn kiến thức cho trẻ nhỏ, nuôi dƣỡng tâm hồn trẻ thơ. Giải pháp phát triển văn hóa đọc trong nhà trƣờng đƣợc trình bày trong một số công trình [5; 9; 10; 13; 16; 17; 23; 24; 25; 32; 36; 44…] có đƣa ra một số giải pháp chung nhƣ: “Phát triển và nâng cao chất lƣợng vốn tài liệu thƣ viện, tăng cƣờng sự quan tâm, chỉ đạo từ các cấp lãnh đạo; Nâng cao chất lƣợng xuất bản sách thiếu nhi; Tăng cƣờng sự phối hợp giữa nhà trƣờng, gia 13 đình và các tổ chức xã hội, Nâng cao chất lƣợng giảng dạy môn tiếng việt, tăng cƣờng giờ học ngoại khóa cho học sinh” [32]; Với những giải pháp các tác giả đƣa ra, trên quan điểm của luận văn, căn cứ vào đối tƣợng nghiên cứu là học sinh tiểu học, tác giả luận văn nhận thấy cần phải kế thừa những giải trên. Đây đƣợc xem là những giải pháp hiệu quả trong công tác phát triển văn hóa đọc của học sinh Ban Mai. Ngoài ra, căn cứ vào tình hình cụ thể của Trƣờng Tiểu học Ban Mai, tác giả luận văn nhận thấy cần phải bổ sung thêm một số giải pháp cụ thể khác nhƣ: Nâng cao nhận thức của ban lãnh đạo nhà trƣờng về vai trò của văn hóa đọc trong giai đoạn đổi mới giáo dục tiểu học; Tạo môi trƣờng đọc thuận lợi cho các em (về phƣơng pháp giáo dục và học tập; mối quan hệ thân thiện giữa CBTV và các giáo viên trong trƣờng; nâng cao công tác xuất bản phẩm các loại sách tham khảo cho học sinh); Tăng cƣờng nguồn lực thông tin cho thƣ viện; Đa dạng hóa các hình thức hoạt động của thƣ viện thu hút học sinh và tổ chức các buổi đào tạo ngƣời dùng tin…tác giả tin tƣởng với việc áp dụng các biện pháp này, văn hóa đọc cho học sinh trong nhà trƣờng sẽ ngày càng đƣợc phát triển hơn nữa, đáp ứng nhu cầu đổi mới trong giáo dục tiểu học hiện nay. Có thể khẳng định, những luận văn, đề tài, những bài viết trên đã góp phần thúc đẩy sự hình thành và phát triển văn hóa đọc trong xã hội nói chung và trong nhà trƣờng tiểu học nói riêng. Các bài viết đều nhấn mạnh đến việc hƣớng dẫn cách thức đọc sách, kỹ năng đọc của bạn đọc sao cho hiệu quả và chất lƣợng, có bài viết hƣớng đến việc hình thành nhu cầu đọc cho học sinh hay hứng thú đọc, xây dựng và nuôi dƣỡng tâm hồn bạn đọc. Đây là cơ sở thực tiễn để các trƣờng phổ thông mà cụ thể là các trƣờng tiểu học lựa chọn những đặc điểm phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của mình cũng nhƣ phát huy những điểm mạnh mình có, từ đó tự xây dựng cho mình những kế hoạch ngắn hạn và dài hạn nhằm phát triển văn hóa đọc trong chính ngôi trƣờng của 14 mình, tạo nhu cầu và hứng thú cho bạn đọc, hình thành thói quen đọc sách và kỹ năng đọc cho học sinh giúp các em phát triển cả về trí tuệ và tâm hồn, giúp các em có thái độ ứng xử văn hóa đối với tài liệu. Đây cũng là những tài liệu tham khảo hữu ích cho tác giả khi thực hiện nghiên cứu về văn hóa đọc. Từ đó tìm ra đƣợc những giải pháp hiệu quả phát triển văn hóa đọc trong nhà rƣờng Tiểu học Ban Mai góp phần nâng cao hiệu quả, chất lƣợng phục vụ nhu cầu tin cho bạn đọc, nâng cao chất lƣợng giảng dạy trong nhà trƣờng. Đáp ứng yêu cầu cấp thiết trong đổi mới giáo dục tiểu học giai đoạn mới. Những bài viết, công trình nghiên cứu trên đã đóng góp giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc cho công tác phát triển văn hóa đọc, là cơ sở lý luận tham khảo rất hữu ích cho tác giả luận văn thực hiện đề tài “Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường Tiểu học Ban Mai”. Tuy nhiên, xét về khía cạnh nghiên cứu liên quan đến Thƣ viện Trƣờng Tiểu học Ban Mai, cho đến nay vẫn chƣa có một đề tài nào nghiên cứu về văn hóa đọc cho học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai, vì vậy đề tài luận văn mà tác giả nghiên cứu là một đề tài hoàn toàn mới, không có sự trùng lặp với bất kỳ một đề tài nghiên cứu nào trƣớc đó. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài. Trên cơ sở khảo sát, phân tích thực trạng phát triển văn hóa đọc tại thƣ viện Trƣờng Tiểu học Ban Mai đề xuất những giải pháp mang tính khả thi để phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trƣờng Tiểu học Ban Mai, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo chung của nhà trƣờng trƣớc yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài. 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là văn hóa đọc của học sinh tiểu học. 4.2. Phạm vi nghiên cứu. - Không gian: Trƣờng Tiểu học Ban Mai 15