Tài liệu Phát triển thị trường vốn xanh kinh nghiệm quốc tế và hàm ý cho việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THÙY ANH PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG VỐN XANH KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ HÀM Ý CHO VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU Hà Nội – 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------NGUYỄN THÙY ANH PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG VỐN XANH – KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ HÀM Ý CHO VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế Quốc tế Mã số: 60 31 01 06 (đối với chuyên ngành KTQT) LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN ANH THU XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Học viên Nguyễn Thùy Anh LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và hoàn thành Luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của thầy cô, các anh chị đồng nghiệp và các bạn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới: Tiến sĩ Nguyễn Anh Thu - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Kinh tế Đại học Quốc gia Hà Nội, giảng viên trực tiếp hướng dẫn đãđịnh hướng khoa học, hết lòng giúp đỡ, động viên, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực hiện công trình nghiên cứu khoa học này. Ông Vũ Chí Dũng - Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các anh chị đồng nghiệp đang công tác tại Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã luôn hỗ trợ, động viên, cung cấp cho tôi nhiều tài liệu và ý kiến tham khảo quý báu. Xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã ở bên cạnh động viên giúp đỡtôi trong quá trình học tập và hoàn thành công trình nghiên cứu! Học viên Nguyễn Thùy Anh TÓM TẮT Phát triển thị trường vốn xanh là một trong những giải pháp quan trọng của ngành tài chính nhằm huy động được nguồn vốn xã hội phục vụ việc triển khai các chính sách hướng đến tăng trưởng xanh và chống biến đổi khí hậu. Nội dung của phát triển thị trường vốn xanh gồm các biện pháp: phát triển các sản phẩm tài chính xanh (trái phiếu xanh, chỉ số xanh...) và xây dựng các quy định (liên quan đến công bố thông tin về phát triển bền vững của tổ chức phát hành) cho thị trường chứng khoán. Cơ sở lý luận về tính cần thiết của thị trường vốn xanh bắt nguồn từ sự thất bại thị trường khi không bao gồm được giá của nguồn vốn tự nhiên vào trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.Trên thực tế, trên thị trường tài chính thế giới đã xuất hiện một số sản phẩm tài chính xanh, điển hình là trái phiếu xanh và các quy định, hướng dẫn về công bố thông tin môi trường, các tiêu chí đánh giá tính “xanh” của các dự án cần huy động vốn. Tại Việt Nam, thị trường vốn xanh cũng đang manh nha hình thành với những thuận lợi và khó khăn nhất định.Trên cơ sở nghiên cứu các lý thuyết và thông lệ tốt của quốc tế về phát triển thị trường vốn xanh, nội dung Luận văn hướng đến mục đích cuối cùng là đưa ra các khuyến nghị chính sách về phát triển thị trường vốn xanh tại Việt Nam. Từ khóa: thị trường vốn xanh, trái phiếu xanh, chỉ số xanh, công bố thông tin, phát triển bền vững, ESG (Quản trị -Môi trường – Xã hội)... DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tiếng Việt: STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 NHNN 2 SGDCK 3 TTCK Thị trường chứng khoán 4 UBCK Ủy ban Chứng khoán 5 UBCKNN Ngân hàng Nhà nước Sở Giao dịch Chứng khoán Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Tiếng Anh: STT Ký hiệu 1 GBP Nguyên nghĩa Green Bond Principles Dịch tiếng Việt Bộ Nguyên tắc về Trái phiếu xanh 2 GRI Global Report Innitiative Sáng kiến Báo cáo Toàn cầu 3 4 5 ESG UNEP UNEPFI Environment – Social – Quản trị - Môi trường – Governance Xã hội United Nations Chương trình Môi Environment Program trường Liên hợp quốc United Sáng kiến Tài chính Environment Nations Program Financial Innitiative Chương trình Môi trường Liên hợp quốc DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Một số hình thức thẩm định, đánh giá đối với trái phiếu xanh 37 2 Bảng 3.2 Tổng hợp về một số tiêu chí khi xây dựng chỉ số xanh 40 3 Bảng 3.3 Tóm tắt nội dung phiên bản báo cáo G4 41 4 Bảng 3.4 Triển khai phát triển thị trường vốn xanh ở một số SGDCK trên thế giới 45 5 Bảng 3.5 Một số đợt phát hành trái phiếu xanh trên SGDCK Euronext Paris 54 6 Bảng 4.1 Top 8 nhà đầu tư lớn nhất trên TTCK Việt Nam 76 DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 Hình 2.1 Phương pháp nghiên cứu của Luận văn 26 2 Hình 2.2 Khung phân tích của Luận văn 32 3 Hình 3.1 Phát hành trái phiếu xanh trên thế giới 2012 2015 33 DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung 1 Biểu đồ 3.1 Giá trị trái phiếu xanh đang lưu hành theo quốc gia 2 Biểu đồ 4.1 Kết quả khảo sát nhận thức công chúng về thị trường vốn xanh Trang 51 75 MỤC LỤC Danh mục từ viết tắt .......................................................................................... i Danh mục bảng..................................................................................................ii Danh mục hình ..................................................................................................ii Danh mục biểu đồ .............................................................................................ii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨUVÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN................................................................................................................ 6 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................ 6 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển thị trường vốn xanh ........................................ 9 1.2.1. Khái niệm về phát triển thị trường vốn xanh .......................................... 9 1.2.2. Sự cần thiết phát triển thị trường vốn xanh........................................... 11 1.2.3. Các nội dung của phát triển thị trường vốn xanh .................................. 13 1.2.4. Các nhân tố tác động tiến trình triển khai và kết quả của việc phát triển thị trường vốn xanh ......................................................................................... 23 1.2.5. Công tác triển khai nhiệm vụ phát triển thị trường vốn xanh ............... 24 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 27 2.1. Cách tiếp cận ............................................................................................ 27 2.2. Các phương pháp thu thập dữ liệu ........................................................... 28 2.3. Các phương pháp phân tích dữ liệu ......................................................... 31 2.4. Xây dựng khung phân tích ....................................................................... 33 CHƢƠNG 3: KINH NGHIỆM QUỐC TẾ ................................................. 34 3.1. Các ý tưởng và thông lệ tốt trên thế giới về thị trường vốn xanh ............ 34 3.1.1. Các ý tưởng và thông lệ tốt về trái phiếu xanh ..................................... 34 3.1.2. Các ý tưởng và thông lệ tốt về chỉ số xanh ........................................... 40 3.1.3. Các quy định áp dụng cho thị trường vốn xanh .................................... 41 3.1.4. Nhận xét ................................................................................................ 47 3.2. Kinh nghiệm về phát triển thị trường vốn xanh ở một số quốc gia ......... 47 3.2.1. Cơ sở lựa chọn quốc gia nghiên cứu ..................................................... 47 3.2.2. Kinh nghiệm về phát triển thị trường vốn xanh tại Pháp ...................... 49 3.2.3. Kinh nghiệm phát triển thị trường vốn xanh tại Braxin........................ 56 3.2.4. Kinh nghiệm về phát triển thị trường vốn xanh tại Nam Phi................ 60 3.2.5. Nhận xét ................................................................................................ 63 CHƢƠNG 4: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG VỐN XANH VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH CHO VIỆT NAM ............................. 65 4.1. Thực trạng phát triển thị trường vốn xanh tại Việt Nam ......................... 65 4.1.1. Khung pháp lý hỗ trợ triển khai thị trường vốn xanh tại Việt Nam ..... 65 4.1.2. Thực trạng về phát triển thị trường vốn xanh ở Việt Nam ................... 68 4.1.3. Nhận xét ................................................................................................ 71 4.2. Thuận lợi và khó khăn khi triển khai phát triển thị trường vốn xanh ở Việt Nam ................................................................................................................. 72 4.2.1. Thuận lợi ............................................................................................... 72 4.2.2. Khó khăn ............................................................................................... 73 4.3. Hàm ý chính sách về phát triển thị trường vốn xanh ở Việt Nam ........... 78 4.3.1.Về sản phẩm triển khai........................................................................... 79 4.3.2. Về các quy định ..................................................................................... 81 4.3.3. Về các giải pháp hỗ trợ ......................................................................... 82 KẾT LUẬN .................................................................................................... 85 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Tăng trưởng xanh và đối phó với biến đổi khí hậu đang là mối quan tâm và biện pháp hàng đầu của các tổ chức quốc tế và các quốc gia nhằm đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Từ cuối năm 2008, Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) đã phát động “Sáng kiến kinh tế xanh” với mục tiêu tăng cường phối hợp và hợp tác quốc tế ứng phó với khủng hoảng tài chính đi đôi với xử lý các vấn đề toàn cầu nhằm hướng tới phát triển bền vững của kinh tế thế giới hậu khủng hoảng. Ở bình diện quốc gia, nhiều nước trên thế giới đã xác định kinh tế xanh/tăng trưởng xanh làtrọng tâm trong chính sách phát triển kinh tế nhằm hướng tới phát triển bền vững. Trong đó, đáng chú ý có các quốc gia như: Pháp, Đức, Nam Phi, Braxin, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc.... đã đi tiên phong trong việc thúc đẩy tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu này, trước tiên, cần huy động nguồn tài chính khổng lồ phục vụ các chương trình, chiến lược tăng trưởng xanh và chống biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh đó, việc phát triển thị trường vốn xanh được xem là một trong những giải pháp quan trọng để thu hút nguồn vốn ngoài ngân sách phục vụ chiến lược tăng trưởng xanh. Trên bình diện thế giới, hiện nay, đã ghi nhận một số thành công bước đầu về phát triển thị trường vốn xanh, xoay quanh các giải pháp chính là phát triển sản phẩm trái phiếu xanh và chỉ số xanh. Về trái phiếu xanh, tính đến tháng 7/2016, tổng dư nợ trái phiếu khí hậu trên thế giới là 694 tỷ USD, trong đó bao gồm trái phiếu xanh (chiếm 17%, tương đương 118 tỷ USD) và trái phiếu khí hậu chưa được gán nhãn xanh (chiếm 83%, tương đương 576 tỷ USD). Mặc dù, trái phiếu xanh hiện chỉ là một phần khiêm tốn của thị trường trái phiếu khí hậu, tuy nhiên lại là cấu 1 phần có tốc độ phát triển nhanh nhất. Kể từ khi bắt đầu hình thành vào năm 2007, thị trường trái phiếu xanh có tốc độ tăng trưởng hàng năm lên đến hơn 50%. Theo dự báo của Ngân hàng Thụy Điển SEB, trái phiếu xanh sẽ chiếm khoảng 10-15% tổng thị trường trái phiếu doanh nghiệp vào năm 2020. Bên cạnh trái phiếu xanh, nhiều chỉ số xanh cũng đã được nghiên cứu xây dựng bởi các SGDCK lớn trên thế giới, chẳng hạn Chỉ số bền vững Dow Jones (DJSI), Chỉ số FTSE xã hội thế giới (FTSE Good World SocialIndex), Chỉ số MSCI ESG (kinh tế, xã hội và quản trị công ty), Chỉ sốNASDAQ năng lượng xanh và sạch, Chỉ số Standard and Poor’s nănglượng sạch toàn cầu (the Standard and Poor’s Global Clean Energy Index). Trong số các chỉ số này, Chỉ số bền vững Dow Jones (the DowJonesSustainability Index, DJSI) là chỉ số bền vững đầu tiên trên thế giới và cóảnh hưởng lớn đối với thị trường quốc tế. Tại Việt Nam, Chiến lược Quốc gia về Tăng trưởng xanh được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1393/QĐ-TTg ngày 25/9/2012 đã xác định tăng trưởng xanh là một nội dung quan trọng của phát triển bền vững đảm bảo phát triển kinh tế nhanh, hiệu quả, bền vững.Theo Phạm Hoàng Mai (2015),nhu cầu vốn cho tăng trưởng xanh và chống biến đổi khí hậu đến năm 2020 của Việt Nam được ước tínhlên tới 30 tỉ USD. Mặc dù những hình thức tiếp cận tài chính cho tăng trưởng xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu hiện cũng đã xuất hiện để đáp ứng nhu cầu ngày càng gia tăng và đa dạng nhưng chủ yếu là từ đầu tư công của chính phủ, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và các tổ chức, các quỹ quốc tế mà chưa có sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân. Ước tính có đến 70% giá trị nguồn tài chính cần cócủa Việt Nam phải huy động từ khu vực tư nhân, chủ yếu qua hệ thống ngân hàng và thị trường tài chính. 2 Trong lĩnh vực ngân hàng, ngày 06/8/2015, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã có Quyết định số 1552/QĐ-NHNN ban hành Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh với hai nội dung chính gồm tín dụng xanh và ngân hàng xanh. Tuy nhiên, NHNN hiện chưa có quy định mang tính chất pháp lý hoặc các hướng dẫn mang tính chất bắt buộc nào về vấn đề này. Nhìn chung, mức độ tham gia, sự hiểu biết của các tổ chức tín dụng Việt Nam về tín dụng xanh, ngân hàng xanh vẫn còn hạn chế. Với ngành tài chính, ngày 20/10/2015, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ký Quyết định số 2183/QĐ-BTC ban hành Kế hoạch hành động của ngành tài chính thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đến năm 2020. Các hành động cụ thể được nêu ra bao gồm: rà soát chính sách thuế như thuế tài nguyên, thuế sử dụng đất nông nghiệp…; ban hành quy chế mua sắm công xanh; sửa đổi, bổ sung các quy định về chi ngân sách cho các chương trình quốc gia về bảo vệ môi trường; phát triển thị trường vốn xanh, các sản phẩm bảo hiểm trách nhiệm bồi thường thiệt hại về môi trường… Như vậy, có thể thấy,phát triển thị trường vốn xanh ở Việt Nam là một biện pháp quan trọng của ngành tài chính thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh.Xét trên phạm vi thế giới, đây còn là một chủ đề còn rất mới mẻ đối với nhiều quốc gia. Hiện nay, mỗi một nước, một thị trường lại có cách tiếp cận khác nhau phụ thuộc vào thể chế, nhu cầu về lượng vốn xanh cũng như cơ sở nhà đầu tư. Chính vì vậy, để triển khai hiệu quả nhiệm vụ phát triển thị trường vốn xanh, việc học hỏi các kinh nghiệm của thế giới là vô cùng cần thiết. Trên cơ sở thực đó, Luận văn chọn chủ đề nghiên cứu về kinh nghiệm quốc tế trong phát triển thị trường vốn xanh. 3 2.Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của Luận văn nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho việc phát triển thị trường vốn xanh, đồng thời, thông qua việc phân tích các kinh nghiệm của quốc tế, Luận văn đưa ra những khuyến nghị và đề xuất chính sách đối với việc phát triển thị trường vốn xanh ở Việt Nam. Nội dung của Luận văn tập trung trả lời các câu hỏi: - Tại sao cần phải phát triển thị trường vốn xanh? - Thế giới đã có các ý tưởng và kinh nghiệm như thế nào về phát triển thị trường vốn xanh? - Việt Nam có thể học hỏi và vận dụng các ý tưởng, kinh nghiệm đó để phát triển thị trường vốn xanh như thế nào? 3.Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là các kinh nghiệm quốc tế về phát triển thị trường vốn xanh, bao gồm các khía cạnh: - Thông lệ quốc tế về các sản phẩm và quy định đối với thị trường vốn xanh - Kinh nghiệm phát triển thị trường vốn xanh của một số quốc gia Trên cơ sở đó, Luận văn xác định phạm vi nghiên cứu cụ thể như sau: - Về thời gian: giới hạn thời gian tính đếncuối năm 2015. - Về không gian: luận văn nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước điển hình như Pháp, Braxin, Nam Phi… - Về nội dung: giới hạn trong các thông lệ thị trường và giải pháp chính sách nhằm phát triển thị trường vốn xanh của chính phủ các nước. 4. Đóng góp của Luận văn Với nội dung nghiên cứu về “Phát triển thị trường vốn xanh- Kinh nghiệm quốc tế và hàm ý cho Việt Nam”, dự kiến những đóng góp khoa học của Luận văn như sau: 4 Về mặt lý luận: xây dựng và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận cơ bản về phát triển thị trường vốn xanh của Việt Nam, bao gồm: sự cần thiết của thị trường vốn xanh, các nội dung của việc phát triển thị trường vốn xanh, các nhân tố tác động đến sự phát triển thị trường vốn xanh Về mặt thực tiễn: trên cơ sở kinh nghiệm quốc tế, Luận văn đưa ra các khuyến nghị và hàm ý chính sách cho Việt Nam. 5. Cấu trúc nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, tài liệu tham khảo, phần nội dung chính của Luận văn gồm 4 chương. Cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận. Chương này tổng thuật các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứutrên cơ sở đó, bổ sung, hoàn thiện thêm để làm sáng tỏ các vấn đề lý luận có liên quan đến phát triển thị trường vốn xanh. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Trình bày về phương pháp thu thập và xử lý các dữ liệu đầu vào phục vụ quá trình nghiên cứu. Chương 3: Kinh nghiệm quốc tế. Chương này trình bày tóm tắt về các ý tưởng và kinh nghiệm của quốc tế trong việc phát triển thị trường vốn xanh. Chương 5: Thực trạng phát triển thị trường vốn xanh và hàm ý chính sách cho Việt Nam. Chương này trình bày các khuyến nghị cho quá trình phát triển một thị trường vốn xanh tại Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨUVÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Hiện có rất nhiều tài liệu với định hướng nghiên cứu “xanh” trên phạm vi thế giới, bao gồm các tài liệu nghiên cứu về vấn đề rộng (như kinh tế xanh, các ngành/lĩnh vực của nền kinh tế xanh, xây dựng nền kinh tế xanh của mỗi quốc gia) hoặc nghiên cứu về vấn đề hẹp và nặng tính kỹ thuật (như giải pháp kỹ thuật cho một ngành, lĩnh vực, hoạt động, dự án xanh nào đó).Nền tảng của các nghiên cứu này là ý tưởng về mối liên hệ giữa nền kinh tế xanh và sự phát triển bền vững. Trên cơ sở đó đề ra các giải pháp về tăng trưởng xanh cho tổng thể nền kinh tế nói chung hoặc cho những ngành, lĩnh vực cụ thể. Phần lớn nội dung các tài liệu này hướng đến các ngành kỹ thuật, công nghiệp, năng lượng, hóa học, nước sạch….vốn có sự liên hệ trực tiếp tới tình trạng ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu. Xuất phát từ nhu cầu thực tế cần huy động nguồn vốn khổng lồ nhằm triển khai các giải pháp phục vụ tăng trưởng xanh/nền kinh tế xanh, nhiều tổ chức quốc tế và quốc gia đã nghiên cứu và triển khai nhiều giải pháp tài chínhhay còn gọi là “tài chính xanh”. Mặc dù vậy, theo Lindenberg (2014), hiện chưa có một cách hiểu chính xác và được chấp nhận chung về tài chính xanh. Điều này là do 02 nguyên nhân (i) các ấn phẩm đều không cố gắng để định nghĩa về tài chính xanh, (ii) các định nghĩa về tài chính xanh hiện có bao gồm những nội dung rất khác nhau. Trên thực tế, khái niệm tài chính xanh bắt đầu trở nên phổ biến vào đầu những năm 1990 khi Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEPFI) đề xuất một chiến lược quản lý về mặt môi trường cho ngành tài chính, cho rằng “cách thức kinh doanh của ngành có thể gây tác động lớn đối với môi trường” 6 (UNEPFI, 2010). Theo Ngân hàng thế giới, tài chính xanh được định nghĩa là việc thành lập, phân phối và sử dụng các quỹ nhằm mục đích tài trợ cho các hoạt động bảo vệ môi trường, ngăn biến đổi khí hậu, ngăn ngừa việc thải các chất độc ra môi trường, hướng tới tương lai phát triển bền vững, phát triển kinh tế - xã hội mà không phải trả giá bởi môi trường ô nhiễm. Thị trường vốn xanh là một trong những giải pháp tài chính xanh. Đây là một hướng tiếp cận mới được đưa ra ở một số nước APEC bao gồm cả Việt Nam, xuất phát từ mục tiêu của Chính phủ muốn thu hút nguồn đầu tư tư nhân cho các chương trình, dự án xanh qua thị trường vốn. Trên thực tế trong khu vực APEC cũng như trên phạm vi thế giới, vấn đề này không được tiếp cận một cách riêng rẽ mà nằm trong tổng thể các giải pháp thực hiện tài chính xanh. Vì lẽ đó, hiện chưa có một công trình nghiên cứu chuyên biệt và toàn diện nào về vấn đề này. Hiện các tài liệu có liên quan đến thị trường vốn xanh thường tiếp cận theo 3 hướng: (i) các công cụ tài chính để thu hút vốn cho các chương trình, dự án xanh; (ii) vai trò của thị trường tài chính - ngân hàng thu hút vốn cho các chương trình, dự án xanh; (iii) nghiên cứu về sự phát triển bền vững cho thị trường vốn. Với hướng nghiên cứu thứ nhất, Nannette Lindenberg (4/2014), các công cụ đầu tư xanh được chia thành 3 nhóm riêng biệt: (i) nhóm công cụ huy động vốn trực tiếp cho các chương trình, dự án xanh như các khoản vay, trợ cấp, cổ phiếu xanh …,(ii) các công cụ không huy động vốn trực tiếp nhưng giúp giảm thiểu rủi ro như bảo hiểm, tài trợ kỹ thuật cho các chương trình, dự án xanh…và (iii) nhóm công cụ huy động vốn cho các quỹ tư nhân có mục đích đầu tư xanh, điển hình là các công cụ trái phiếu xanh, các quỹ đầu tư xanh… Ngoài ra, một số tài liệu khác cũng nghiên cứu chuyên biệt từng loại sản phẩm tài chính xanh cho thị trường vốn như: trái phiếu xanh trong các nghiên 7 cứu của Patrick T.I.Lam và Kack S.Yu (2013), Christoffer Falsen và Patrik Jsohansson (2014), Sean Kidney, Beate Sonerud, Padraig Oliver (2015)… và chỉ số xanh trong nghiên cứu của Marion Allet và Pamiga (2014)… Với hướng nghiên cứu thứ hai, điển hình là chuỗi tài liệucủa UNEP (Inquiry: Design of a sustainable financial system), cho rằng hệ thống tài chính có vai trò vô cùng quan trọng đối với phát triển bền vững. Các nội dung phát triển thị trường vốn xanh được đề ra xoay quanh một số vấn đề: chào bán chứng khoán ra công chúng nhằm huy động vốn cho các công ty, chương trình, dự án xanh, phát triển chỉ số xanh, trái phiếu xanh, các quy định về công bố thông tin liên quan đến môi trường… Báo cáo tại Hội nghị APEC (2010) nêu rõ thị trường vốn “sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng đối với tăng trưởng xanh”, đồng thời định hướng chính sách phát triển thị trường vốn xanh bao gồm: nâng cao các yêu cầu về báo cáo và công bố thông tin về môi trường, xây dựng hệ thống đánh giá tính “xanh” của các dự án, xây dựng chỉ số TTCK xanh… Điển hình của hướng tiếp cận thứ ba là Sáng kiến các SGDCK bền vững (SSE) được khởi xướng năm 2009 với khái niệm phát triển bền vững cho thị trường vốn. Ở đây, khái niệm “bền vững” được hiểu ở phạm vi rộng hơn so với khái niệm “xanh”, không chỉ đề cập đến các yếu tố về môi trường mà nó còn mở rộng thêm các yếu tố về quản trị và xã hội (ESG). Nhiều báo cáo nghiên cứu trong khuôn khổ sáng kiến tập trung vào các nguyên tắc hướng dẫn và các thông lệ tốt về chế độ và nội dung công bố thông tin, các nguyên tắc đầu tư có cân nhắc đến các yếu tố ESG, các thông lệ tốt về quản trị công ty. Bên cạnh đó, cũng có một số nghiên cứu khác với cách tiếp cận tổng quan hơn về sự phát triển bền vững của thị trường vốn.Cụ thể, AVIVA (2014) cho rằng thất bại chính của thị trường vốn liên quan đến phát triển bền vững 8 là sự phân bổ sai nguồn vốn.Điều nàylà kết quả của sự thất bại của các chính phủ trên toàn cầu trong việc chuyển các chi phí xã hội và môi trường vào kết quả kinh doanh của công ty.Sáng kiến các SGDCK bền vững (SSE) (2014) giải thích lý do cần xây dựng một khung khổ riêng cho thị trường vốn xanh là do các trở ngại cho đầu tư vào phát triển bền vững như: tín hiệu giá (chưa tính đến các chi phí môi trường vào giá của các khoản vốn), sự thiếu vắng các quy định và chính sách hỗ trợ, thất bại thị trường, thông tin bất cân xứng… Bên cạnh các tài liệu quốc tế, ở trong nước, trong khả năng tìm hiểu và tiếp cận của tác giả chưa được tiếp cận công trình nghiên cứu nào đã công bố về nội dung thị trường vốn xanh nói chung và áp dụng cho điều kiện của Việt Nam nói riêng. Phần tổng thuật trên đãcho thấy khoảng trống nghiên cứu cho Luận văn về thị trường vốn xanh, vốn là một khái niệm và cách thực hiện mới không chỉ ở Việt Nam mà còn trên phạm vi thế giới. Nội dung của Luận văn nghiên cứu tổng thể về thị trường vốn xanh trên các vấn đề: lý thuyết, thực tiễn chính sách và khuyến nghị cho Việt Nam là một vấn đề mới và mang tính ứng dụng cao trong bối cảnh nước ta hiện nay.Chính vì vậy, việc Luận văn nghiên cứu về thị trường vốn xanh vừa đáp ứng được nhu cầu cấp thiết của thực tế, vừa đảm bảo tính mới, tính khoa học cần có của bài nghiên cứu. 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển thị trƣờng vốn xanh 1.2.1. Khái niệm về phát triển thị trường vốn xanh 1.2.1.1. Khái niệm thị trường vốn xanh Theo định nghĩa của Ngân hàng Thế giới, tài chính xanh “là việc thành lập, phân phối và sử dụng các quỹ nhằm mục đích tài trợ cho các hoạt động bảo vệ môi trường, ngăn biến đổi khí hậu, ngăn ngừa việc thải các chất độc ra môi trường, hướng tới tương lai phát triển bền vững, phát triển kinh tế - xã 9 hội mà không phải trả giá bởi môi trường ô nhiễm”. Theo đó, nội dung tài chính xanh bao gồm: (i) Đầu tư tài chính công và tư nhân (bao gồm cả chi phí dự phòng và chi phí vốn) trong những lĩnh vực sau: - Các sản phẩm và dịch vụ môi trường (như quản lý nước, bảo vệ đa dạng sinh học và cảnh quan); - Phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục những thiệt hại cho môi trường và khí hậu (như năng lượng hiệu quả). (ii) Các nguồn tài chính cho các chính sách công (bao gồm chi phí hoạt động) nhằm khuyến khích việc thực hiện các dự án và sáng kiến giảm nhẹ hoặc thích ứng môi trường và thiệt hại môi trường (như giảm thuế cho năng lượng tái tạo); (iii) Các thành phần của hệ thống tài chính liên quan cụ thể tới đầu tư xanh như Quỹ khí hậu xanh, ngân hàng xanh, các công cụ tài chính cho đầu tư xanh (ví dụ trái phiếu xanh, chứng chỉ quỹ xanh) và thị trường giao dịch của nó, bao gồm khung điều kiện cụ thể về pháp lý, kinh tế và bộ máy. Từ khái niệm trên, có thể thấy thị trường vốn xanh là một bộ phận của tài chính xanh. Trên thực tế, đây là một trong những cách hiểu thông thường và cơ bản nhất về thị trường vốn xanh. Đối với định nghĩa thị trường vốn xanh được sử dụng trong Luận văn này, tác giả có sự kế thừa cách tiếp cận trên và cụ thể hóa hơn một số nội dung về thị trường vốn xanh, từ đó, đưa ra định nghĩa như sau: Thị trường vốn xanh là một trong những hạ tầng cơ sở phục vụ đầu tư xanh, định hướng phát triển các sản phẩm tài chính và các quy chế hoạt động cho thị trường vốn nhằm (i) phục vụ việc huy động vốn cho các chương trình, dự án, các hoạt động sản xuất kinh doanh thân thiện với môi trường, các biện pháp bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; (ii) phục vụ nhu cầu chính sách trong định hướng dòng chảy và cách sử dụng các nguồn vốn 10 hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh/phát triển bền vững và (iii) góp phần nâng cao nhận thức và tạo thông lệ tốt cho nhà đầu tư, tổ chức phát hành, trung gian thị trường về trách nhiệm và thực thi hoạt động kinh doanh theo hướng tăng trưởng xanh. 1.2.1.2. Khái niệm phát triển thị trường vốn xanh Trên cơ sở định nghĩa về thị trường vốn xanh, khái niệm phát triển thị trường vốn xanh hàm ý chỉ việc nâng cấp/điều chỉnh/bổ sung về mặt kỹ thuật các sản phẩm, công cụ và quy định hiện có các nội dung gắn vớiyếu tố môi trường nhằm huy động vốn cho mục tiêu tăng trưởng xanh/phát triển bền vững. Chẳng hạn, trên cơ sở công cụ trái phiếu, việc phát triển trái phiếu xanh có thể hiểu là gắn nhãn xanh cho trái phiếu huy động vốn cho các tổ chức, dự án, chương trình có hoạt động thân thiện với môi trường (đầu tư xanh). Với chỉ số xanh, việc xây dựng chỉ số vẫn dựa trên các quy trình và cách tính toán như cũ, vấn đề chỉ khác ở cách chọn ra rổ cổ phiếu gồm cổ phiếu của các công ty đáp ứng được các yêu cầu/chỉ tiêu cho trước liên quan đến tăng trưởng xanh/phát triển bền vững… 1.2.2. Sự cần thiết phát triển thị trường vốn xanh Phát triển thị trường vốn xanh có thể giúp giải quyết thất bại thị trường xảy ra khi thị trường không phân bổ thật hiệu quả các nguồn lực. Lý thuyết tăng trưởng xanh bắt đầu từ sự quan sát đơn giản rằng môi trường tự nhiên cũng là một nhân tố sản xuất, một trong những điều mà nhiều lý thuyết tăng trưởng cổ điển, và các mô hình tăng trưởng kinh tế thực tiễn trong lịch sử đều bỏ qua (Nordhaus 1974, Solow 1974, Smulders 1999, Brock và Taylor 2005). Môi trường hoạt động như một dạng thức vốn theo ba cách: cung cấp nguồn lực cho sản xuất, đồng hóa các chất thải, và thực hiện nhiều dịch vụ môi trường để duy trì cuộc sống, trong đó bao gồm các quy định về khí hậu và sức 11