Tài liệu Phát triển sản phẩm dịch vụ thông tin thư viện tại học viện quân y

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------------- NGÔ THỊ NGUYỆT MINH PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN TẠI HỌC VIỆN QUÂN Y LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------------- NGÔ THỊ NGUYỆT MINH PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN TẠI HỌC VIỆN QUÂN Y Chuyên ngành: Mã số: Khoa học Thông tin - Thư viện 60320203 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ LAN THANH XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Giáo viên hướng dẫn Chủ tịch hội đồng chấm luận văn thạc sĩ khoa học PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Thanh PGS.TS. Trần Thị Quý Hà Nội - 2015 XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG PGS.TS. Trần Thị Quý Lời cảm ơn! Lời đầu tiên tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Thanh, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin được tỏ lòng cảm ơn tới các thầy cô giáo, giảng viên trong và ngoài khoa Thông tin - Thư viện của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Cảm ơn các thủ trưởng, các đồng chí, đồng nghiệp đang công tác tại Thư viện Học viện Quân y đã tạo điều kiện thuận loại giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng xin được dành lời cảm ơn tới gia đình đã quan tâm và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài luận văn này. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày......tháng......năm 201... Tác giả luận văn Ngô Thị Nguyệt Minh MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH ẢNH ........................................................... 5 MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 7 CHƢƠNG 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SẢN PHẨM, DỊCH VỤ THÔNG TIN THƢ VIỆN VÀ KHÁI QUÁT VỀ THƢ VIỆN HỌC VIỆN QUÂN Y ............ 14 1.1. Cơ sở lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ................... 14 1.1.1. Khái niệm về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ............................. 14 1.1.2. Mối quan hệ giữa sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ...................... 17 1.1.3. Tiêu chí đánh giá đối với sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện .......... 19 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ...................................................................................... 21 1.2. Khái quát về Thƣ viện Học viện Quân y ................................................ 27 1.2.1. Học viện Quân y - trung tâm đào tạo nghiên cứu y học và y học quân sự ... 27 1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của Thư viện Học viện Quân y ........... 28 1.2.3. Đặc điểm nguồn lực thông tin tại Thư viện Học viện Quân y .................... 32 1.2.4. Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin tại Thư viện Học viện Quân y .... 35 1.2.5. Vai trò của sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Học viện Quân y ......................................................................................... 44 1.2.6. Yêu cầu đối với sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện Thư viện Học viện Quân y ......................................................................................... 45 CHƢƠNG 2 : THỰC TRẠNG SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN THƢ VIỆN TẠI THƢ VIỆN HỌC VIỆN QUÂN Y......................................... 48 2.1. Sản phẩm thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y .............. 48 2.1.1. Hệ thống mục lục ........................................................................................ 49 2.1.2. Thư mục ...................................................................................................... 54 2.1.3. Cơ sở dữ liệu ............................................................................................... 56 2.1.4. Trang Web của Thư viện ............................................................................. 59 1 2.2. Các dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y ........... 60 2.2.1. Dịch vụ đọc tại chỗ ..................................................................................... 61 2.2.2. Dịch vụ mượn về nhà .................................................................................. 64 2.2.3. Dịch vụ sao chụp tài liệu ............................................................................ 66 2.2.4. Dịch vụ hướng dẫn người dung tin ............................................................. 67 2.2.5. Dịch vụ hỏi - đáp thông tin ......................................................................... 68 2.2.6. Dịch vụ tra cứu trên Internet ...................................................................... 70 2.2.7. Dịch vụ tra cứu tin ...................................................................................... 71 2.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y ................................ 72 2.3.1. Môi trường pháp lý ..................................................................................... 72 2.3.2. Trình độ nguồn nhân lực của Thư viện....................................................... 73 2.3.3. Hạ tầng công nghệ thông tin và trang thiết bị phụ trợ ............................... 74 2.3.4. Công cụ xử lý thông tin, mức độ ứng dụng các chuẩn nghiệp vụ............... 76 2.3.5. Người dùng tin và nhu cầu về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ... 77 2.4. Đánh giá chất lƣợng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y ....................................................................... 79 2.4.1. Đánh giá chất lượng sản phẩm thông tin - thư viện tại Thư viện Học viện Quân y ......................................................................................................... 79 2.4.2. Đánh giá chất lượng dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Học viện Quân y ......................................................................................................... 84 2.5. Nhận xét về các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y ........................................................................................ 89 2.5.1. Điểm mạnh của các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện Thư viện Học viện Quân y ......................................................................................... 89 2.5.2. Hạn chế của các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện Thư viện Học viện Quân y ......................................................................................... 94 2 CHƢƠNG 3 : GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI THƢ VIỆN HỌC VIỆN QUÂN Y .............. 100 3.1. Hoàn thiện các sản phẩm thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y ........................................................................................................ 100 3.1.1. Nâng cao chất lượng các sản phẩm thông tin - thư viện hiện có ............... 100 3.1.2. Xây dựng các sản phẩm thông tin - thư viện có giá trị gia tăng cao ......... 103 3.2. Hoàn thiện các dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Thƣ viện Học viện Quân y ........................................................................................................ 107 3.2.1. Nâng cao chất lượng các dịch vụ thông tin - thư viện hiện có ................... 107 3.2.2. Phát triển các dịch vụ thông tin - thư viện mới .......................................... 112 3.3. Các giải pháp hỗ trợ ................................................................................. 120 3.3.1. Tăng cường nguồn lực thông tin của Thư viện .................................................120 3.3.2. Nâng cao chất lượng xử lý tài liệu .....................................................................122 3.3.3. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị ..........................................................123 3.3.4. Nâng cao trình độ cán bộ thông tin - thư viện...................................................124 3.3.5. Nâng cao chất lượng đào tạo người dung tin....................................................127 3.3.6. Mở rộng quan hệ hợp tác với các thư viện trong và ngoài nước .....................129 3.3.7. Tăng cường công tác marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện.....130 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 134 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................ 136 PHỤ LỤC 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. Các từ viết tắt Tiếng Việt STT VIẾT ĐẦY ĐỦ TỪ VIẾT TẮT 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 CSDL Cơ sở dữ liệu 3 DV TT-TV Dịch vụ Thông tin - Thư viện 4 NCT Nhu cầu tin 5 NDT Người dùng tin 6 SP TT-TV Sản phẩm Thông tin - Thư viện 7 SP&DV TT-TV Sản phẩm và dịch vụ Thông tin - Thư viện 8 TT-TV Thông tin - Thư viện 9 TV HVQY Thư viện Học viện Quân y 2. Các từ viết tắt Tiếng Anh STT GIẢI NGHĨA TỪ VIẾT TẮT 1 AACR2 2 ILL 3 MARC 4 OPAC Anglo - American Cataloguing Rules 2nd Quy tắc biên mục Anh-Mỹ 2 Inter Library Loan Mượn giữa các thư viện Machine Readable Cataloging Biên mục đọc máy Online Public Access Catalog Mục lục truy cập trực tuyến 4 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH STT TRANG I DANH MỤC CÁC BẢNG 1 Bảng 1.1: Các phòng chức năng tại Thư viện Học viện Quân y 30 2 Bảng 1.2: Tổng hợp thành phần vốn tài liệu tại TV HVQY 33 3 Bảng 1.3: Mục đích sử dụng thông tin của NDT tại TV HVQY 39 4 Bảng 1.4: Lĩnh vực chuyên môn NDT sử dụng tại TV HVQY 43 II DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ 1 Biểu đồ 1.1: Thành phần vốn tài liệu tại TV HVQY 33 2 Biểu đồ 1.2: Thành phần NDT tại Học viện Quân y 36 7 Biểu đồ 1.3: Thời gian thu thập thông tin của NDT tại TV HVQY 40 8 Biểu đồ 1.4: Loại hình tài liệu NDT tại TV HVQY thường dùng 41 9 10 Biểu đồ 1.5: Thói quen sử dụng Tài liệu của các nhóm NDT tại TV HVQY Biểu đồ 2.1: Tần suất sử dụng hệ thống mục lục dạng phiếu tại TV HVQY 42 51 11 Biểu đồ 2.2: Tần suất sử dụng OPAC tại Thư viện Học viện Quân y 54 12 Biểu đồ 2.3: Tần suất sử dụng thư mục tại Thư viện HVQY 56 13 Biểu đồ 2.4: Tần suất sử dụng CSDL tại thư viện HVQY 58 14 Biểu đồ 2.5: Tần suất sử dụng trang Web của Thư viện HVQY 60 15 Biều đồ 2.6: Tần suất sử dụng dịch vụ đọc tại chỗ tại TV HVQY 64 16 Biểu đồ 2.7: Tần suất sử dụng dịch vụ mượn về nhà tại TV HVQY 66 17 Biểu đồ 2.8: Tần suất sử dịch vụ sao chụp tài liệu tại TV HVQY 67 18 19 20 21 Biểu đồ 2.9: Tần suất sử dụng dịch vụ hướng dẫn NDT tại TV HVQY Biểu đồ 2.10: Tần suất sử dụng dịch vụ hỏi - đáp thong tin tại TV HVQY Biểu đồ 2.11: Tần suất sử dụng tra cứu trên Internet tại Thư viện HVQY Biểu đồ 2.12: Tần suất sử dụng dịch vụ tra cứu tin tại TV HVQY 5 68 69 71 72 BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH STT 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 III Biểu đồ 2.13: Tần suất sử dụng các SP TT-TV của NDT tại TV HVQY Biểu đồ 2.14: Tần suất sử dụng các DV TT-TV của NDT tại TV HVQY Biểu đồ 2.15: Đánh giá tính thân thiện của SP TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.16: Đánh giá tính kinh tế của SP TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.17: Đánh giá về mức độ bao quát nguồn tin của sản phẩm TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.18: Đánh giá về mức độ cung cấp thông tin kịp thời, chính xác của SP TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.19: Đánh giá về khả năng cập nhật, tìm kiếm thông tin của SP TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.20: Đánh giá chi phí thực hiện dịch vụ của DV TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.21: Đánh giá tính thân thiện của DV TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.22: Đánh giá tính kịp thời của DV TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.23: Đánh giá tính thuận tiện của DV TT-TV tại TV HVQY Biểu đồ 2.24: Đánh giá tính toàn diện của DV TT-TV tại TV HVQY TRANG 78 78 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 DANH MỤC CÁC HÌNH 1 Hình 2.1: Hệ thống tủ mục lục của TV HVQY 49 2 Hình 2.2: Giao diện trang tra cứu OPAC của TV HVQY 52 3 Hình 2.3: Giao diện trang Web của TV HVQY 59 4 Hình 2.4: Giao diện phân hệ mượn trả tài liệu của Thư viện 65 6 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Học viện Quân y nằm trong hệ thống nhà trường Quân đội, tiền thân là Trường Quân y sỹ Việt Nam, được thành lập theo sắc lệnh số 234/SL ngày 28-081948 của Chủ tịch Hồ Chí Minh. 65 năm qua, Học viện đã không ngừng phát triển, trở thành một trung tâm lớn về đào tạo, nghiên cứu y học và y học quân sự có uy tín trong quân đội và cả nước. Nhiệm vụ chính trị trọng tâm, xuyên suốt của Học viện Quân y là đào tạo đội ngũ bác sỹ có trình độ cao, có phẩm chất cách mạng tốt đẹp cho Quân đội. Thư viện Học viện Quân y (TV HVQY) thuộc phòng Thông tin Khoa học Quân sự, là đơn vị cấu thành của Học viện, đóng vai trò chủ chốt trong việc phân phối tài liệu, thông tin khoa học phục vụ công tác đào tạo, nghiên cứu của Học viện. Thư viện với nhiệm vụ cơ bản là tổ chức, khai thác nguồn lực thông tin y học được coi là giảng đường thứ hai của mỗi cán bộ, học viên trong việc tự học tập và nghiên cứu. Năm 2010, Thư viện đã triển khai dự án Thư viện số dùng chung trong Bộ Quốc phòng, trong đó nội dung phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện (SP&DV TT-TV) được chú trọng đặc biệt, được coi là một trong những nhân tố quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo; là công cụ, phương tiện và là cầu nối giữa người dùng tin (NDT) với nguồn lực thông tin, giúp NDT truy cập, khai thác nguồn tin một cách có hiệu quả. Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh chóng và biến đổi không ngừng của xã hội thông tin, việc đảm bảo thông tin phục vụ cho NDT tại Học viện Quân y còn nhiều bất cập, chưa tương xứng với vị trí, vai trò, nhiệm vụ đào tạo của Nhà trường cũng như nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và điều trị. Điều đó thể hiện qua các SP&DV TT-TV của Thư viện vẫn còn mang nặng tính truyền thống, chưa đa dạng, phong phú về hình thức và nội dung, chất lượng còn chưa cao, chưa khai thác được các thế mạnh của các loại hình SP&DV TT-TV hiện đại, có giá trị gia tăng cao. Để nâng cao hơn nữa hiệu quả phục vụ công tác đào tạo, nghiên cứu và điều trị của cán bộ, học viện tại Học viện cần có sự nhìn nhận, đánh giá khách quan về thực trạng 7 của các SP&DV TT-TV, đồng thời đưa ra các giải pháp để phát triển các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. Với mong muốn tìm kiếm những giải pháp khả thi nhằm phát triển các SP&DV TT-TV đáp ứng đầy đủ, kịp thời nhu cầu tin của người dùng tin tại Học viện, nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin của Thư viện đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, nghiên cứu khoa học và điều trị tại Học viện Quân y, tôi lựa chọn đề tài “Phát triển sản phẩm và dịch vụ Thông tin - Thƣ viện tại Học viện Quân y” làm đề tài luận văn thạc sĩ khoa học Thư viện của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Vấn đề về SP&DV TT-TV đã được nghiên cứu trên bình diện lý thuyết ở cuốn giáo trình “Sản phẩn và dịch vụ Thông tin - thư viện” của tác giả Trần Mạnh Tuấn xuất bản năm 1998 và giáo trình “Thông tin học” của tác giả Đoàn Phan Tân xuất bản năm 2006. Các tài liệu này đã cung cấp một cách cơ bản các vấn đề lý luận về các loại hình SP&DV TT-TV. Tuy nhiên trong các tài liệu này tác giả chưa đi sâu phân tích về các loại hình sản phẩm và dịch vụ trong từng loại hình thư viện cụ thể. SP&DV TT-TV cũng được đề cập đến trong các tạp chí chuyên ngành, liên ngành như các bài viết sau: - Một số vấn đề về chính sách phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Việt Nam của tác giả Nguyễn Hữu Hùng đăng trên Tạp chí Thông tin và Tư liệu - số 2 - năm 2008 - tr.1-6 - Dịch vụ các thư viện chuyên ngành trên địa bàn Hà Nội: Hiện trạng và vấn đề của tác giả Nguyễn Thị Hạnh đăng trên Tạp chí Thông tin và Tư liệu - số 2 - năm 2008 - tr. 10-14 - Dịch vụ cung cấp thông tin theo chuyên đề: Nội dung và một số kiến nghị của tác giả Trần Mạnh Tuấn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tư liệu - số 1- năm 2003 - tr. 9-14 - Một số vấn đề về sự phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin của tác giả Trần Mạnh Tuấn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tư liệu - số 4 - năm 2003 tr. 15-21 8 - Sản phẩm thông tin từ góc độ Marketing của tác giả Trần Mạnh Tuấn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tư liệu - số 3 - năm 2004 - tr. 7-12 - Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thực trạng và các vấn đề của tác giả Trần Mạnh Trí đăng trên Tạp chí Thông tin Khoa học Xã hội - số 4 - năm 2003 - tr. 19-26 - Đánh giá các dịch vụ thông tin và thư viện của tác giả Vũ Văn Sơn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tư liệu - số 4 - năm 1997 - tr. 10-14 Các bài viết này đã mô tả khái lược một số sản phẩm, dịch vụ thông tin tiêu biểu và phổ biến hiện nay, giúp liệt kê, nhận dạng các nhóm SP&DV TT-TV, xác định mối quan hệ giữa cơ sở phân nhóm sản phẩm và dịch vụ theo những mục đích, khía cạnh khác nhau. Đồng thời đề cập đến những phương pháp đánh giá cũng như phân tích các quan điểm tiếp cận về tính hiệu quả của các SP&DV TT-TV. Bên cạnh đó, vấn đề SP&DV TT-TV cũng đã được nhiều luận văn nghiên cứu đến như: - “Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện của Trung tâm Thông tin Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội” của tác giả Phạm Thị Yên công bố năm 2005. - “Nghiên cứu hoàn thiện các dịch vụ cung cấp thông tin khoa học Kiến trúc - Xây dựng tại trường Đại học Kiến trúc Hà Nội” của tác giả Vũ Thị Mỹ Nguyên công bố năm 2008. - “Nghiên cứu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Thông tin - Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội” của tác giả Vũ Huy Thắng công bố năm 2009. - “Phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Hà Nội” của tác giả Trần Nhật Linh công bố năm 2010. - “Hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông” của tác giả Trần Thị Ngọc Diệp công bố năm 2011. - “Phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại trường Đại học Ngoại thương Hà Nội” của tác giả Thạch Lương Giang công bố năm 2012. 9 Những đề tài này đã nghiên cứu và làm rõ khái niệm về SP&DV TT-TV, mối quan hệ giữa chúng, khảo sát và đánh giá các sản phẩm và dịch vụ hiện có, đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển các SP&DV TT-TV. Mặc dù có nhiều công trình khoa học cùng nghiên cứu về chủ đề SP&DV TT-TV song mỗi đề tài có phạm vi nghiên cứu khác nhau và cho đến nay chưa có một đề tài nào nghiên cứu, tìm hiểu về các SP&DV TT-TV tại Thư viện học viện Quân y. Nghiên cứu về Thư viện Học viện Quân y mới chỉ có một đề tài “Phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện Học viện Quân y” của tác giả Nguyễn Trung Thành công bố năm 2005. Đề tài này mới chỉ giải quyết được khía cạnh nguồn lực thông tin trong hoạt động thông tin tại Thư viện Học viện Quân y. Vì vậy đề tài “Phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Học viện Quân y” là đề tài hoàn toàn mới, không bị trùng lặp với bất cứ đề tài nào và trên thực tế đề tài này phù hợp với nhiệm vụ của Thư viện Học viện Quân y trong định hướng nâng cao và hoàn thiện chất lượng giáo dục tào tạo của Học viện Quân y trong giai đoạn hiện nay cũng như trong thời gian tới. Để thực hiện đề tài này tác giả luận văn sẽ kế thừa những thành quả nghiên cứu của các tác giả đi trước và những kinh nghiệm của bản thân để làm rõ thực trạng SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. Qua đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y phù với yêu cầu và nhiệm vụ của Thư viện trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở vận dụng các lý luận chung về SP&DV TT-TV và khảo sát thực trạng các SP&DV TT-TV hiện có, đề xuất các giải pháp để phát triển các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y nhằm thỏa mãn tối đa NCT của NDT, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, nghiên cứu và điều trị tại Học viện Quân y trong giai đoạn hiện nay cũng như trong thời gian tới 10 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nghiên cứu, luận văn sẽ giải quyết những nhiệm vụ sau đây: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung liên quan đến SP&DV TT-TV. - Nghiên cứu đặc điểm, yêu cầu đối với SP&DV TT-TV phục vụ công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và điều trị tại Học viện Quân y; - Nghiên cứu đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin tại Thư viện Học viện Quân y. - Nghiên cứu và đánh giá thực trạng các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. - Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. 4. Giả thuyết nghiên cứu SP&DV TT-TV tại Học viện Quân y đã được triển khai nhưng chưa đa dạng, phong phú. Nếu Thư viện Học viện Quân y chú trọng tới việc phát triển các SP&DV TT-TV thì sẽ tăng cường được hiệu quả của hoạt động thông tin tại Thư viện Học viện Quân y, đáp ứng hiệu quả hơn nữa nhu cầu tin trong đào tạo, nghiên cứu khoa học và điều trị tại Học viện trong giai đoạn hiện nay cũng như trong thời gian tới. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các SP&DV TT-TV. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Thư viện Học viện Quân y - Phạm vi thời gian: trong giai đoạn hiện nay. - Phạm vi nội dung: nghiên cứu lý luận chung về SP&DV TT-TV, thực trạng, giải pháp pháp triển các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. 11 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về công tác sách báo và hoạt động TT-TV phục vụ cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo trong sự nghiệp đổi mới đất nước để phân tích, lý giải các vấn đề và đề xuất những giải pháp cần thiết. 6.2. Phương pháp cụ thể Trong quá trình nghiên cứu và giải quyết các vấn đề của luận văn, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp quan sát trực tiếp; - Phương pháp điều tra xã hội học; - Phương pháp thu thập - phân tích - tổng hợp tài liệu, số liệu; - Phương pháp thống kê, so sánh, suy luận; 7. Những đóng góp của luận văn. 7.1. Đóng góp về lý luận Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần bổ sung, làm rõ hệ thống lý luận về SP&DV TT-TV của Thư viện các trường đại học nói chung và của Thư viện Học viện Quân y nói riêng . 7.2. Đóng góp về thực tiễn Đánh giá được hiện trạng các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y trong giai đoạn hiện nay. Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển, hoàn thiện và nâng cao chất lượng hệ thống SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho cán bộ Thư viện Học viện Quân y nói riêng và đại học trong cả nước nói chung về vấn đề SP&DV TT-TV 8. Dự kiến kết quả nghiên cứu Luận văn dự kiến khoảng từ 100 đến 120 trang. Nội dung nghiên cứu: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về các SP&DV TT-TV. 12 - Đánh giá thực trạng các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. - Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển các SP&DV TT-TV tại Thư viện Học viện Quân y. 9. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, bố cục của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về sản phẩm, dịch vụ thông tin - thư viện và khái quát về Thư viện Học viện Quân y Chương 2: Thực trạng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Học viện Quân y Chương 3: Giải pháp phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Học viện Quân y 13 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SẢN PHẨM, DỊCH VỤ THÔNG TIN THƢ VIỆN VÀ KHÁI QUÁT VỀ THƢ VIỆN HỌC VIỆN QUÂN Y 1.1. Cơ sở lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện SP&DVTT- TV được hình thành do nhu cầu trao đổi thông tin trong xã hội. SP&DV TT-TV là một hệ thống hết sức năng động, luôn phát triển. SP&DV TTTV nói chung không phải là kết quả của việc tạo ra những thông tin mới mà chính là kết quả của việc xử lý và hệ thống hóa các nguồn tin đã có. Qua khai thác hệ thống SP&DV TT-TV người dùng tin lại tạo ra được những thông tin mới. 1.1.1. Khái niệm về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện 1.1.1.1. Khái niệm về sản phẩm thông tin - thư viện Sản phẩm là khái niệm được sử dụng trong lĩnh vực kinh tế và hoạt động thực tiễn của nền sản xuất. Sản phẩm là thứ có khả năng thỏa mãn nhu cầu mong muốn của khách hàng, cống hiến những lợi ích cho họ và có thể chào bán trên thị trường với khả năng thu hút sự chú ý mua sắm và tiêu dùng sản phẩm. Để có quan niệm đúng đắn về sản phẩm thông tin - thư viện (SP TT-TV), trước hết cần phải tiếp cận một số thuật ngữ, khái niệm có liên quan. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam (2003), Tập 3: “Sản phẩm là kết quả của các hoạt động hoặc các quá trình. Sản phẩm bao gồm dịch vụ, phần cứng, vật liệu đã chế biến, phần mềm hoặc tổ hợp của chúng”. [13, tr. 723] Theo Đại từ điển Tiếng Việt: “ Sản phẩm là cái do con người lao động tạo ra hoặc cái được tạo ra như một kết quả của tự nhiên”. [15, tr. 1427] Theo định nghĩa của Giáo trình Kinh tế chính trị Mác - Lênin về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa: “Sản phẩm là kết quả của của sản xuất. Tổng hợp các thuộc tính về lý học, cơ học, hóa học và các thuộc tính có ích khác là cho sản phẩm có công dụng nhất định và có thể thỏa mãn những nhu cầu của con người”. [4, tr. 39] Trong các tài liệu nghiệp vụ về hoạt động thông tin thư viện (TT-TV) xuất hiện phổ biến các thuật ngữ sản phẩm thông tin, dịch vụ thông tin…Về nguyên tắc, các thuật ngữ trên được tạo ra trên cơ sở sự phát triển và vận dụng các khái niệm “sản phẩm” và “dịch vụ” đã từng phổ biến trong các lĩnh vực: kinh tế học, thực tiễn hoạt động sản xuất, kinh doanh… của xã hội. 14 Theo định nghĩa của Giáo trình Sản phẩm và dịch vụ Thông tin - Thư viện: “Sản phẩm thông tin - thư viện là kết quả của quá trình xử lý thông tin, do một cá nhân hoặc tập thể nào đó thực hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu người dùng tin”. [11, tr.21] SP TT-TV được hình thành nhằm thỏa mãn những nhu cầu thông tin bao gồm: nhu cầu tra cứu thông tin và nhu cầu về chính bản thân thông tin. Như vậy, sản phẩm phải phụ thuộc chặt chẽ vào nhu cầu cũng như sự biến đổi của nhu cầu. SP TT-TV là kết quả của qúa trình xử lý thông tin bao gồm biên mục, phân loại, định từ khoá, tóm tắt, chú giải, biên soạn tổng quan cũng như các quá trình phân tích, tổng hợp thông tin. Người thực hiện quá trình xử lý thông tin có thể là các chuyên gia làm việc tại một cơ quan, tổ chức có chức năng cung cấp thông tin, hoặc cũng có thể là các nhà khoa học, các chuyên gia - NDT - trong quá trình tự thỏa mãn nhu cầu thông tin cho mình hoặc theo yêu cầu đặt hàng của các cơ quan TT-TV. SP TT-TV có nhiều hình thức khác nhau, gồm cả những sản phẩm mang tính truyền thống và những sản phẩm mang tính hiện đại. Những SP TT-TV truyền thống có thể là hệ thống mục lục, các thư mục, tổng quan, tổng luận... Các sản phẩm hiện đại tuy ra đời sau nhưng cũng đã khá đa dạng, phong phú, có thể là những sản phẩm cũ nhưng xuất bản dưới dạng điện tử hoặc là những sản phẩm mới như: các cơ sở dữ liệu, các bản tin điện tử... SP TT-TV có đáp ứng được nhu cầu của NDT chính xác và đầy đủ hay không phần lớn phụ thuộc vào nguồn tin. Mức độ thoả mãn nhu cầu thông tin của những sản phẩm khác nhau cũng rất khác nhau. Các sản phẩm thông tin thư mục có khả năng thoả mãn những nhu cầu tra cứu thông tin về tài liệu. Các sản phẩm thông tin dạng dữ kiện, toàn văn, tổng thuật…có khả năng thoả mãn nhu cầu về chính bản thân thông tin. Như vậy, ta có thể hiểu sản phẩm thông tin - thư viện là kết quả của quá trình xử lý thông tin (bao gồm biên mục, phân loại, định từ khóa, tóm tắt, chú giải, biên soạn tổng luận…) do một cá nhân hay tập thể nào đó thực hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu của NDT khi sử dụng các cơ quan TT-TV. 15 1.1.1.2. Khái niệm dịch vụ thông tin - thư viện Dịch vụ là một thuật ngữ mà trong xã hội hiện nay đã trở nên rất thông dụng. Do nhu cầu đa dạng tuỳ theo sự phân công lao động nên có nhiều loại dịch vụ: dịch vụ phục vụ sản xuất, dịch vụ kinh doanh, dịch vụ phục vụ sinh hoạt cộng đồng, dịch vụ gia đình, dịch vụ y tế… Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam (2007), Tập 1: “Dịch vụ là những hoạt động phục vụ nhằm thoả mãn những nhu cầu sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt… Do nhu cầu rất đa dạng và tuỳ theo sự phân công lao động mà có nhiều loại dịch vụ: dịch vụ phục vụ sản xuất, kinh doanh; dịch vụ phục vụ sinh hoạt công cộng; dịch vụ cá nhân; dịch vụ tinh thần dựa trên những nghiệp vụ đòi hỏi khả năng đặc biệt (hoạt động nghiên cứu, môi giới, quảng cáo); những dịch vụ liên quan đến đời sống và sinh hoạt công cộng (sức khoẻ, giáo dục, giải trí). Sự phát triển dịch vụ hợp lý, có chất lượng cao là một biểu hiện của nền kinh tế phát triển và một xã hội văn minh”. [12, tr. 671] Trong Đại Từ điển tiếng Việt: "Dịch vụ là công việc phục vụ cho đông đảo quần chúng". [15, tr. 537] Theo từ điển giải nghĩa thư viện học và tin học Anh - Việt: “Dịch vụ thư viện (library service) là một từ chung dùng để chỉ tất cả những hoạt động cũng như chương trình được thư viện cung cấp để đáp ứng với nhu cầu về thông tin của cộng đồng độc giả”. [5, tr. 119] “Dịch vụ thông tin (information service) là dịch vụ cá nhân trực tiếp do nhân viên của ban tham khảo của thư viện cung cấp cho độc giả trong tiến trình truy tìm thông tin của họ”. [5, tr.106] Theo Stuart A. Sutton: “Dịch vụ thông tin là những dịch vụ được cung cấp để đáp ứng nhu cầu của một tổ chức hoặc cá nhân, trong đó cần thiết phải có mối quan hệ người thực hiện dịch vụ - khách hàng và cung cấp thông tin chọn lọc thỏa mãn yêu cầu”. [38] Theo Trần Mạnh Tuấn thì DV TT-TV được định nghĩa: “Dịch vụ TT-TV bao gồm những hoạt động nhằm thỏa mãn nhu cầu thông tin và trao đổi thông tin của người sử dụng các cơ quan TT-TV nói chung.” [11, tr.24] 16