Ph¸t triÓn Kinh tÕ cña NhËt B¶n
Con ®êng ®i lªn tõ mét níc ®ang ph¸t triÓn
Kenichi Ohno
Hµ Néi th¸ng 3 n¨m 2007
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Biªn dÞch tõ cuèn “The Economic Development of Japan” cña Gi¸o s
Kenichi Ohno (The Path Traveled by Japan as a Developing Country),
DiÔn ®µn Ph¸t triÓn GRIPS, Tokyo, 2006.
B¶n quyÒn tiÕng ViÖt © DiÔn ®µn Ph¸t triÓn ViÖt Nam 2007.
DiÔn ®µn Ph¸t triÓn ViÖt Nam
Phßng 401, Tßa nhµ Trung t©m Melia,
44B Phè Lý Thêng KiÖt, Hµ Néi, ViÖt Nam
§iÖn tho¹i: 84-4-9362633
Fax:
84-4-9362634
Email:
[email protected]
Website:
http://www.vdf.org.vn
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c sinh viªn ë GRIPS, nh÷ng ngêi
®· t¹o c¬ héi cho t«i viÕt cuèn s¸ch nµy. C¸m ¬n hai trî lý
Azko Hayashida vµ Vò ThÞ Thu H»ng ®· gióp t«i chØnh söa
b¶n in tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt cña cuèn s¸ch nµy.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Môc lôc
Lêi tùa cho b¶n tiÕng ViÖt
Lêi tùa cho b¶n tiÕng Anh
Lêi tùa cho b¶n tiÕng NhËt
Ch¬ng 1 Qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ cña nh÷ng níc ®i sau ...... 1
Ch¬ng 2 Thêi kú Edo: Nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho c«ng nghiÖp ho¸ ...... 25
Ch¬ng 3 Meiji (1): Nh÷ng môc tiªu quan träng cña chÝnh phñ míi ...... 45
Ch¬ng 4 Meiji (2): NhËp khÈu vµ hÊp thô c«ng nghÖ ...... 63
Ch¬ng 5 Meiji (3): Sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ chèt ...... 83
Ch¬ng 6 Meiji (4): Ng©n s¸ch, tµi chÝnh vµ kinh tÕ vÜ m« ...... 101
Ch¬ng 7 ThÕ chiÕn lÇn thø nhÊt vµ nh÷ng n¨m 1920: Bïng næ xuÊt khÈu vµ
suy tho¸i ...... 119
Ch¬ng 8 Khñng ho¶ng tµi chÝnh Showa n¨m 1927 ...... 135
Ch¬ng 9 Nh÷ng n¨m 1930 vµ nÒn kinh tÕ chiÕn tranh ...... 151
Ch¬ng 10 Håi phôc sau chiÕn tranh, 1945-49 ...... 173
Ch¬ng 11 Kû nguyªn t¨ng trëng cao ...... 195
Ch¬ng 12 NÒn kinh tÕ chÝn muåi vµ suy tho¸i ...... 219
Ch¬ng 13 Sù suy tho¸i vµ nÒn kinh tÕ bong bãng ...... 239
Thi cuèi kú ...... 261
Nh÷ng c©u hái sinh viªn ®Æt ra ...... 265
Tµi liÖu tham kh¶o ...... 283
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Lêi tùa cho b¶n tiÕng ViÖt
T«i rÊt h©n h¹nh vµ biÕt ¬n nh÷ng ngêi ®· tham gia dÞch cuèn s¸ch nµy
sang tiÕng ViÖt. MÆc dï cuèn s¸ch nµy cã thÓ thu hót ®îc rÊt nhiÒu ®éc
gi¶ quan t©m ®Õn qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ cña NhËt B¶n, nhng ®èi víi t«i,
c¸c ®éc gi¶ ViÖt Nam lu«n lµ nh÷ng ®éc gi¶ ®Æc biÖt. Ngoµi viÖc nÒn
kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng víi rÊt nhiÒu con ngêi
mÕn mé tri thøc, ViÖt Nam cßn lµ n¬i t«i g¾n bã phÇn lín thêi gian
nghiªn cøu cña m×nh suèt tõ n¨m 1995 ®Õn nay. Ban ®Çu, t«i chØ tíi th¨m
ViÖt Nam mçi n¨m mét vµi lÇn. Khi ®ã, c¸c ®êng phè cña Hµ Néi cßn
cã nhiÒu xe ®¹p h¬n xe m¸y. Sau nµy, t«i ®Õn ViÖt Nam thêng xuyªn
h¬n, hÇu nh th¸ng nµo t«i còng ®Æt ch©n ®Õn Hµ Néi. Ch¼ng bao l©u sau
t«i nhËn thÊy r»ng m×nh nªn sèng ë ViÖt Nam vµ chØ cÇn thØnh tho¶ng
l¹i trë vÒ NhËt B¶n ®Ó gi¶ng d¹y vµ gÆp vî cña t«i.
N¨m 2004, chóng t«i thµnh lËp DiÔn ®µn Ph¸t triÓn ViÖt Nam (VDF),
mét dù ¸n hîp t¸c nghiªn cøu gi÷a trêng ®¹i häc cña t«i, ViÖn nghiªn
cøu ChÝnh s¸ch Quèc gia NhËt B¶n (GRIPS) ë Tokyo vµ trêng ®¹i häc
Kinh tÕ Quèc d©n ë Hµ Néi. Dù ¸n cã trô së chÝnh ®Æt ë Hµ Néi vµ mét
chi nh¸nh ë Tokyo. VDF ®îc thµnh lËp víi môc ®Ých tiÕn hµnh nh÷ng
nghiªn cøu theo ph¬ng ph¸p míi víi nh÷ng gîi ý ®æi míi chÝnh s¸ch,
trong ®ã chó träng ®Õn viÖc phèi hîp m¹ng líi liªn kÕt gi÷a c¸c nghiªn
cøu viªn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nghiªn cøu viªn trÎ nhiÖt huyÕt vµ tµi n¨ng.
T«i lµ ®ång gi¸m ®èc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chuyªn m«n cña VDF vµ hiÖn
nay t«i ®ang sèng ë Hµ Néi. Cuèn s¸ch nµy ®îc dÞch sang tiÕng ViÖt
víi sù hç trî vµ hiÖu ®Ýnh cña VDF.
C«ng viÖc hiÖn nay cña t«i ë VDF liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc t vÊn cho
qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. C¸c ch¬ng
tr×nh nghiªn cøu cña chóng t«i rÊt cô thÓ vµ ®îc tiÕn hµnh rÊt nhanh gän,
bao gåm viÖc x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ th¶o
luËn c¸c vÊn ®Ò x· héi xuÊt hiÖn khi ViÖt Nam tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
kh¸ nhanh. Tuy nhiªn, nÕu chØ tËp trung vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ng¾n
h¹n kh«ng th× cha ®ñ nÕu ViÖt Nam muèn ®¹t ®îc sù t¨ng trëng bÒn v÷ng
trong t¬ng lai. T«i tin tëng ch¾c ch¾n r»ng mét tÇm nh×n lÞch sö dµi h¹n
cÇn ph¶i g¾n liÒn víi nh÷ng hµnh ®éng chÝnh s¸ch ng¾n h¹n bæ sung.
NhËt B¶n lµ mét níc ®i sau nhng ®· thµnh c«ng trong viÖc b¾t kÞp víi
ph¬ng t©y tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 20. §Õn nay NhËt B¶n ®· lµ mét
trong nh÷ng níc c«ng nghiÖp hµng ®Çu trªn thÕ giíi. Khi ViÖt Nam gia
nhËp Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi vµ cè g¾ng vÒ c¬ b¶n trë thµnh mét
níc c«ng nghiÖp ®Õn tríc n¨m 2020 th× nh÷ng kinh nghiÖm mµ NhËt
B¶n ®· tr¶i qua sÏ lµ mét ®Þnh híng rÊt h÷u Ých cho ViÖt Nam trong thÕ
kû 21. Tuy nhiªn, nÕu sao chÐp y hÖt nh÷ng chÝnh s¸ch mµ NhËt B¶n ®·
¸p dông tríc ®©y sÏ kh«ng thÝch hîp víi ViÖt Nam v× nh÷ng ®iÒu kiÖn
vµ hoµn c¶nh hiÖn nay ®· thay ®æi. ViÖt Nam nªn häc tËp vµ ¸p dông mét
c¸ch cã chän läc vµ s¸ng t¹o tõ nh÷ng kinh nghiÖm quèc tÕ. T«i hy väng
r»ng c¸c ®éc gi¶ sÏ ®ång ý víi t«i vÒ quan ®iÓm nµy.
Cuèn s¸ch nµy viÕt vÒ lÞch sö cña NhËt B¶n tõ thêi kú Edo, thêi kú tríc khi
c«ng nghiÖp NhËt B¶n cÊt c¸nh. Cuèn s¸ch nµy kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng
thùc tÕ vµ sè liÖu mµ cßn giíi thiÖu rÊt nhiÒu nh÷ng cuéc tranh luËn trong lÞch
sö vµ nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ nh÷ng cuéc tranh luËn nµy. Víi
phong c¸ch viÕt ®¬n gi¶n, cuèn s¸ch nµy ®· sö dông rÊt nhiÒu nh÷ng nghiªn
cøu häc thuËt ë NhËt B¶n, trong ®ã cã mét sè nghiªn cøu cßn cã nhiÒu tranh
c·i. Hai vÊn ®Ò chÝnh mµ cuèn s¸ch nµy ®Ò cËp ®Õn lµ (i) v× sao NhËt B¶n cã
thÓ trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp dÉn ®Çu trong c¸c níc ®i sau, vµ (ii) v×
sao NhËt B¶n l¹i dïng ®Õn viÖc x©m chiÕm qu©n sù c¸c níc l¸ng giÒng trong
qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸. T«i kh«ng ®a ra mét kÕt luËn cuèi cïng nµo cho
nh÷ng c©u hái hãc bóa nµy nhng cuèn s¸ch nµy sÏ cung cÊp rÊt nhiÒu th«ng
tin phong phó vµ nh÷ng gîi ý tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái nµy. T«i hy väng r»ng
c¸c ®éc gi¶ sÏ c¶m thÊy thó vÞ vµ hµo høng khi ®äc cuèn s¸ch nµy.
Hµ Néi, th¸ng 3 n¨m 2007
Kenichi Ohno
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Lêi tùa cho b¶n tiÕng Anh
Nh÷ng th«ng tin trong cuèn s¸ch nµy ban ®Çu ®îc xuÊt hiÖn trªn mét
trang web tiÕng Anh cho ch¬ng tr×nh häc Th¹c sü t¹i ViÖn Nghiªn Cøu
ChÝnh S¸ch Quèc Gia (GRIPS) t¹i Tokyo. Sau ®ã, nh÷ng th«ng tin nµy
®îc dÞch sang tiÕng NhËt vµ ®îc xuÊt b¶n díi d¹ng s¸ch v× quyÒn lîi
cña ®éc gi¶ NhËt B¶n vµo ®Çu n¨m 2005. Tuy nhiªn, ngêi ta sím nhËn ra
r»ng nhiÒu ngêi ®äc t¹i c¸c quèc gia kh¸c còng rÊt muèn ®îc ®äc cuèn
s¸ch nµy. C¸c sinh viªn níc ngoµi t¹i NhËt B¶n vµ nh÷ng nhµ xuÊt b¶n ®·
®Ò nghÞ t«i cho phÐp hä ®îc dÞch cuèn s¸ch nµy sang c¸c ng«n ng÷ kh¸c
nh tiÕng ¶ RËp, tiÕng Trung vµ tiÕng ViÖt. MÆc dï b¶n tiÕng NhËt lµ b¶n
gèc nhng nÕu nh cuèn s¸ch ®îc in b»ng tiÕng Anh th× sÏ khiÕn viÖc
dÞch thuËt sang c¸c ng«n ng÷ kh¸c sÏ nhanh vµ ®¸ng tin cËy h¬n. H¬n n÷a,
víi Ên b¶n b»ng tiÕng Anh, lîng ngêi ®äc s¸ch nµy sÏ lín h¬n rÊt nhiÒu.
§ã lµ lý do t¹i sao cuèn s¸ch nµy ®· ®îc dÞch sang tiÕng Anh.
Víi cuèn s¸ch nµy ngêi ®äc sÏ ®îc ®i mét chuyÕn hµnh tr×nh ph©n tÝch
vÒ nh÷ng thay ®æi kinh tÕ x· héi cña NhËt B¶n. Cuèn s¸ch kh«ng ph¶i lµ
mét chuçi nh÷ng sù kiÖn buån tÎ vµ còng kh«ng ph¶i lµ mét bé s¸ch su
tÇm nh÷ng bµi häc thuËt kh«ng liªn quan tíi nhau. Cuèn s¸ch giíi thiÖu
cho ®éc gi¶ nh÷ng nghiªn cøu míi nhÊt vµ ®«i khi g©y tranh c·i vÒ lÞch sö
hiÖn ®¹i cña NhËt B¶n. Kh¶ n¨ng néi lùc t¹o ra bëi sù t¬ng t¸c thêng
xuyªn gi÷a néi lùc vµ ngo¹i lùc lµ sîi chØ xuyªn suèt cuèn s¸ch nµy. MÆc
dï lèi viÕt trong cuèn s¸ch nµy cã vÎ nh ®¬n gi¶n vµ kh«ng nÆng vÒ lý
thuyÕt nhng quan ®iÓm trong cuèn s¸ch ®· ®îc rót ra tõ nh÷ng cuéc ®iÒu
tra nghiªm tóc vµ mÊt nhiÒu thêi gian cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. T«i tin
r»ng ®©y lµ cuèn s¸ch ®Çu tiªn kiÓu nµy ®· ®îc xuÊt b¶n c¶ b»ng tiÕng
Anh vµ tiÕng NhËt. §éc gi¶ h·y cïng ®äc.
Tokyo, th¸ng 2 n¨m 2006
Kenichi Ohno
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Lêi tùa cho b¶n tiÕng NhËt
Cuèn s¸ch nµy gåm nh÷ng bµi gi¶ng vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt
B¶n ®· ®îc t¸c gi¶ tr×nh bµy b»ng tiÕng Anh t¹i ViÖn Nghiªn Cøu ChÝnh
S¸ch Quèc Gia (GRIPS) t¹i Tokyo tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2004. PhÇn lín
sinh viªn cña t«i lµ nh÷ng c¸n bé nhµ níc trÎ tuæi ®Õn tõ c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn vµ ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi, hä lµ nh÷ng ngêi sÏ quay
trë l¹i ®Êt níc víi vÞ trÝ vµ nhiÖm vô cña m×nh sau khi häc tËp t¹i
GRIPS. NhËt B¶n lµ mét ®Êt níc ®Æc biÖt. §Êt níc ®· ®i lªn tõ mét nÒn
kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu t¹i khu vùc ViÔn §«ng ®Ó trë thµnh mét
quèc gia ®i ®Çu trong lÜnh vùc c«ng nghÖ c«ng nghiÖp. MÆc dÇu t«i
kh«ng ph¶i lµ mét nhµ lÞch sö häc kinh tÕ nhng t«i ®· ®ång ý gi¶ng d¹y
kho¸ häc nµy bëi v× t«i ®· bÞ cuèn hót bëi th¸ch thøc r»ng t«i cã ®ñ trÝ
tuÖ ®Ó cã thÓ kÓ l¹i c©u chuyÖn phi thêng vÒ sù ph¸t triÓn cña NhËt B¶n
theo mét c¸ch míi kh«ng ph¶i nh mét c©u chuyÖn ®Ó håi tëng vÒ qu¸
khø cña b¶n th©n NhËt B¶n mµ nh mét th«ng ®iÖp thêi ®¹i cho nh÷ng
c¸n bé níc ngoµi ®ang nç lùc ®Ó ph¸t triÓn quª h¬ng hä ngay trong
thêi ®iÓm nµy.
T«i lµ mét ngêi ho¹t ®éng thùc tiÔn vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ. T«i sèng
t¹i mét quèc gia ®i sau (cô thÓ lµ ViÖt Nam), c«ng viÖc cña t«i lµ t vÊn
cho chÝnh phñ ViÖt Nam x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch, ®µo t¹o ngêi trÎ tuæi
cã thÓ thay thÕ t«i trong t¬ng lai vµ hç trî nghiªn cøu cho chÝnh phñ
NhËt B¶n vµ nh÷ng nhµ tµi trî kh¸c cña ViÖt Nam. Chñ ®Ò cña cuèn s¸ch
nµy vÒ lÞch sö NhËt B¶n sau thêi kú t¸i héi nhËp toµn cÇu gi÷a thÕ kû 19.
Chñ ®Ò cã vÎ kh«ng míi ®èi víi mét sè häc gi¶ NhËt B¶n, nh÷ng ngêi
®· dµnh nhiÒu giÊy mùc cho chñ ®Ò nµy. Nhng t«i vÉn quan t©m tíi chñ
®Ò nµy víi hy väng r»ng chóng ta cã thÓ thÊy ®îc chÆng ®êng mµ NhËt
B¶n ®· ®i qua víi mét ¸nh s¸ng míi ®îc soi räi bëi nh÷ng tiªu chuÈn
vµ lÏ thêng cña nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn ngµy nay. T«i ®· viÕt cuèn
s¸ch nµy b»ng tiÕng NhËt ®Ó chia sÎ niÒm vui cña t«i víi ®éc gi¶ NhËt.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Chóng ta c«ng nhËn b¶n th©n b»ng sù tån t¹i cña nh÷ng ngêi kh¸c. Sù
so s¸nh víi quèc tÕ lµ hoµn toµn cÇn thiÕt ®Ó hiÓu ®îc nh÷ng ®Æc tÝnh
cña bÊt cø x· héi nµo. Nh÷ng bµi gi¶ng cña t«i cã ý nghÜa nh mét tÊm
g¬ng mµ ë ®ã nh÷ng sinh viªn níc ngoµi cã thÓ kh¸m ph¸ ra ®Êt níc
cña hä. §ång thêi, t«i tin r»ng hä cã thÓ lµ mét tÊm g¬ng cho nh©n d©n
NhËt B¶n ®Ó kh¸m ph¸ l¹i b¶n th©n hä. B¶n th©n t«i còng ®· gÆp rÊt
nhiÒu nh÷ng ®iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn khi t«i chuÈn bÞ vµ tr×nh bµy nh÷ng
bµi gi¶ng nµy. Nghiªn cøu trong níc ®ãng kÝn víi phÇn cßn l¹i cña thÕ
giíi kh«ng thÓ cho thÊy vÞ trÝ cña NhËt B¶n trong lÞch sö thÕ giíi. Trong
khi chuÈn bÞ trang web vµ nh÷ng chó thÝch cho bµi gi¶ng mµ t«i ®· sö
dông ®Ó biªn so¹n cuèn s¸ch nµy, t«i ®· cè g¾ng thu thËp th«ng tin réng
r·i. MÆc dï nh÷ng tµi liÖu c¬ b¶n trong cuèn s¸ch nµy ®· cã trong nh÷ng
tµi liÖu häc thuËt vÒ lÞch sö kinh tÕ NhËt B¶n nhng t«i còng ®· bæ sung
thªm mét lo¹t nh÷ng bµi ph¸t biÓu hoÆc bµi b¸o vÒ chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ
nh÷ng ý kiÕn ®Ó gióp cho nh÷ng bµi gi¶ng dÔ hiÓu vµ thó vÞ h¬n ®èi víi
ngêi nghe. V× thêi gian vµ kiÕn thøc cña t«i cã h¹n, nh÷ng vÊn ®Ò ®a
ra trong cuèn s¸ch nµy ®«i khi cã thÓ Ýt chÝnh x¸c h¬n c¸c chuyªn gia
chÊp nhËn. Sù m« t¶ chi tiÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®îc tranh luËn gay g¾t
bëi c¸c häc gi¶ cã thÓ cã nguy c¬ dÉn ®Õn lèi viÕt qu¸ ®¬n gi¶n mµ
kh«ng chó träng ®Õn nhiÒu dÉn chøng. NÕu nh quý vÞ t×m thÊy bÊt cø
lçi nµo trong nh÷ng chi tiÕt, t«i sÏ rÊt vui nÕu lçi Êy ®îc chØnh söa. Tuy
nhiªn, t«i còng xin nhÊn m¹nh r»ng môc ®Ých cña cuèn s¸ch nµy lµ ®Ó
miªu t¶ mét dßng lÞch sö réng lín víi sù hç trî cña mét tÇm nh×n cô thÓ
h¬n lµ xem xÐt nh÷ng sù kiÖn lÞch sö mét c¸ch chi tiÕt. T¸i hiÖn l¹i h×nh
¶nh lÞch sö lµ mét nhiÖm vô cã thÓ ®îc thùc hiÖn t¬ng ®èi t¸ch rêi khái
viÖc lµm râ nh÷ng chi tiÕt nhá.
Khi t«i tíi th¨m c¸c th viÖn vµ c¸c hiÖu s¸ch cò t¹i QuËn Kanda cña
Tokyo ®Ó viÕt cuèn s¸ch nµy, t«i thêng bÞ thÊt väng. T«i cho r»ng qu¸
nhiÒu nghiªn cøu vÒ lÞch sö NhËt B¶n ®· bÞ ¶nh hëng bëi t tëng
MaxÝt. Mét nhãm nh÷ng nghiªn cøu kh¸c th× kh«ng ngõng theo ®uæi
nh÷ng kh¸m ph¸ nhá vµ nh÷ng lý gi¶i l¹i mét c¸ch nhá nhÆt mµ kh«ng
®Æt chóng vµo ®óng bèi c¶nh lÞch sö. Ngoµi ra, nh÷ng cuèn s¸ch kh¸c th×
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
liÖt kª ra mét lo¹t nh÷ng sù kiÖn trong lÞch sö mµ kh«ng cã kÕt cÊu khiÕn
cho nh÷ng cuèn s¸ch ®ã kh¸ tÎ nh¹t ®èi víi ®éc gi¶. MÆc dï t«i kÝnh
träng nç lùc cña hä trong viÖc t×m kiÕm sù thËt, nhng râ rµng r»ng ë ®ã
thiÕu ®i sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng quan ®iÓm lÞch sö kh¸c nhau ®Ó gióp
chóng ta lùa chän vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng sù thËt kh¸c nhau. HiÖn tîng x·
héi ph¶i ®îc hiÓu mét c¸ch c¬ häc vµ toµn diÖn, nhng ®iÒu nµy kh«ng
cã nghÜa cøng nh¾c r»ng t tëng MaxÝt nªn lµ kim chØ nam duy nhÊt.
Nãi mét c¸ch khiªm tèn, cuèn s¸ch nµy nç lùc ®Ó ®a ra tÇm nh×n gÇn
®Ó xem xÐt vµ dù ®o¸n sù ph¸t triÓn kinh tÕ. TÇm nh×n nµy ®îc thÓ hiÖn
®Çy ®ñ h¬n trong ch¬ng 1 vµ cho thÊy sù n¨ng ®éng cña x· héi NhËt
B¶n lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng t¬ng t¸c ngµy cµng nhiÒu gi÷a nh÷ng c¬ chÕ
trong níc vµ níc ngoµi mµ ë ®ã sù thay ®æi dÇn dÇn cña tæ chøc trong
níc vµ nh÷ng ph¶n øng ®èi víi nh÷ng yÕu tè níc ngoµi ®· ®îc lÆp ®i
lÆp l¹i trong suèt thêi kú lÞch sö. MÉu h×nh ph¸t triÓn ®éc ®¸o ®èi víi
NhËt B¶n (vµ T©y ¢u) nµy ®· t¨ng cêng kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp
t nh©n vµ c¸c quan chøc chÝnh phñ, chuyÓn ®æi c¬ cÊu x· héi mét c¸ch
tõ tõ nhng hÕt søc to lín vµ chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cho c«ng nghiÖp
ho¸ nhanh chãng trong thêi kú Meiji vµ vÒ sau nµy. Tuy nhiªu, mÉu h×nh
thuËn lîi nµy ®· kh«ng tån t¹i t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ngµy nay. V×
vËy, nh÷ng níc ®ã kh«ng thÓ sao chÐp con ®êng ph¸t triÓn cña NhËt
B¶n ®Ó ph¸t triÓn vµ c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc cña hä. T«i xin ®Ó cho
®éc gi¶ tù ®¸nh gi¸ tÇm nh×n nµy.
Trong khi xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy, nh÷ng nghiªn cøu vÒ ngêi NhËt ®Çu
tiªn ®· ®îc tãm t¾t vµ dÞch sang tiÕng Anh, sau ®ã ®îc dÞch trë l¹i
tiÕng NhËt. Trong qu¸ tr×nh nµy, mét sè tõ ng÷ cæ ®· ®îc thay thÕ bëi
ng«n ng÷ th«ng dông h¬n. Mét sè gi¶i thÝch hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt
®èi víi ®éc gi¶ NhËt B¶n tuy nhiªn vÉn ®îc gi÷ l¹i mét phÇn ®Ó truyÒn
t¶i kh«ng khÝ cña nh÷ng bµi gi¶ng ®îc tr×nh bµy cho sinh viªn níc
ngoµi. Nh÷ng sè liÖu vµ ¶nh bæ sung ®îc sö dông trong tµi liÖu gi¶ng
d¹y vµ trang web ®· ®îc bá bít khái cuèn s¸ch nµy do sè lîng trang
s¸ch cã h¹n. Nh÷ng c©u ph¸t biÓu b»ng tiÕng NhËt cæ ®· ®îc tr×nh bµy
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
l¹i b»ng tiÕng NhËt ®¬ng ®¹i. ë cuèi cuèn s¸ch lµ nh÷ng c©u hái kiÓm
tra cuèi cïng t«i ®a ra cho sinh viªn vµ líp häc trao ®æi ý kiÕn ®· ®îc
®Ýnh kÌm ®Ó nh÷ng ®éc gi¶ quan t©m tham kh¶o.
Trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ viÕt cuèn s¸ch nµy, t«i biÕt ¬n s©u s¾c Bµ Yuko
Fujita, ¤ng Susumu Ito cña C«ng ty xuÊt b¶n Yuhikaku. Mét lÇn n÷a t«i
xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¶ hai ngêi tríc ®ã ®· gióp t«i xuÊt b¶n mét cuèn
s¸ch kh¸c. Vµ t«i còng xin c¶m ¬n nh÷ng sinh viªn cña t«i, nh÷ng ngêi
®· tham gia vµo kho¸ häc vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt B¶n trong 6
n¨m qua. Con sè tham gia thi cuèi kho¸ chÝnh thøc lµ 172 nhng nÕu tÝnh
c¶ nh÷ng ngêi rêi trêng tríc khi tham gia kú thi nµy th× cã h¬n 200
sinh viªn ®· nghe nh÷ng bµi gi¶ng cña t«i. T«i hy väng r»ng hä sÏ nhí con
®êng ®· ®îc ®i qua bëi mét níc ®ang ph¸t triÓn tªn NhËt B¶n víi
nh÷ng thµnh c«ng chãi läi cña nã vµ nh÷ng thÊt b¹i tåi tÖ khi NhËt B¶n
thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch chèng l¹i chÝnh ®Êt níc cña hä.
Th¸ng 12 n¨m 2004
T¸c Gi¶
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Ch¬ng 1
Qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ cña nh÷ng
níc ®i sau
Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington DC, Hoa Kú
Tin trªn b¸o vÒ c¸c con tµu ®en cña Perry, 1853
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Ch¬ng 1
1. Néi lùc vµ ngo¹i lùc
ë bÊt cø quèc gia nµo, lÞch sö ph¸t triÓn lµ sù t¬ng t¸c gi÷a
ngo¹i lùc vµ néi lùc. Trong th¶o luËn vÒ sù ph¸t triÓn cña NhËt B¶n díi
®©y, khÝa c¹nh vÒ sù t¬ng t¸c hÖ thèng sÏ ®îc ®Æc biÖt quan t©m. C«ng
cuéc hiÖn ®¹i ho¸ cña NhËt B¶n ®· b¾t ®Çu víi viÖc ®èi ®Çu víi ph¬ng
T©y hïng m¹nh vµo thÕ kû 19. Do ®ã, con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ cña
NhËt B¶n cã thÓ ®îc lý gi¶i nh qu¸ tr×nh cña nh÷ng nhµ ho¹t ®éng
trong níc gåm cã chÝnh phñ, c¸c doanh nghiÖp, céng ®ång vµ nh÷ng c¸
nh©n ph¶n øng víi nh÷ng có shock vµ ¶nh hëng tõ níc ngoµi. Quan
®iÓm nµy thËm chÝ cho tíi thêi ®iÓm hiÖn nay vÉn cßn h÷u dông, bëi v×
c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn buéc ph¶i ph¸t triÓn díi ¸p lùc lín cña toµn
cÇu ho¸. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®ã cã thÓ ®îc hiÓu nh
sù t¬ng t¸c n¨ng ®éng cña hai hÖ thèng: néi lùc vµ ngo¹i lùc. Ngµy nay,
nh÷ng ý tëng vµ hÖ thèng míi xuÊt hiÖn víi nh÷ng c¸i tªn nh c¬ chÕ
thÞ trêng, d©n chñ, ®iÒu kiÖn, th«ng lÖ quèc tÕ, chiÕn lîc xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo (PRSP), môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû (MDGs), .v.v.
Néi lùc lµ c¬ së ®Ó c¸c hÖ thèng níc ngoµi ®îc ®a vµo x· héi.
Mçi x· héi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm ®éc ®¸o riªng ph¶n ¸nh sinh th¸i häc vµ
lÞch sö cña nã. Nh÷ng hÖ thèng tæ chøc ®ang tån t¹i trong x· héi ®ã phô
thuéc lÉn nhau vµ t¹o nªn mét thÓ thèng nhÊt (®îc gäi lµ “sù bæ sung hÖ
thèng tæ chøc”). X· héi néi ®Þa cã nh÷ng lý luËn vµ c¬ chÕ vÒ sù ph¸t triÓn
néi lùc trong nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh vµ cã thÓ ph¸t triÓn vµ thay ®æi
dÇn dÇn trong mét thêi gian dµi chñ yÕu th«ng qua ngo¹i lùc. Sù ph¸t triÓn
nµy thêng chËm vµ liªn tôc. Nhng khi kh«ng ®îc b¶o vÖ khái nh÷ng
¶nh hëng m¹nh mÏ cña níc ngoµi, sù c©n b»ng cña x· héi sÏ bÞ ¶nh
hëng vµ quèc gia ®ã bÞ chÖch híng khái sù ph¸t triÓn tríc ®ã. NÕu
nh÷ng ph¶n øng trong níc ®èi víi ngo¹i lùc m¹nh mÏ vµ ®óng ®¾n th×
x· héi sÏ b¾t ®Çu mét tiÕn tr×nh ph¸t triÓn n¨ng ®éng. Nhng nÕu sù ph¶n
øng ®ã yÕu ít hoÆc kh«ng ®ång nhÊt, x· héi ®ã cã thÓ bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng
bÊt æn vµ thËm chÝ bÞ diÖt vong bëi sù thèng trÞ cña níc ngoµi.
Trong thÕ kû 20, kÕ ho¹ch ho¸ x· héi chñ nghÜa ®· theo ®uæi
chÝnh s¸ch c« lËp vµ tù cung tù cÊp, tuy nhiªn, nh÷ng nç lùc ®ã ®· thÊt
2
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ cña nh÷ng níc ®i sau
b¹i th¶m h¹i ®Ó cho ra ®êi c¬ chÕ kinh tÕ n¨ng ®éng. Sau khi Liªn X«
tan r·, NhËt B¶n tõ chèi héi nhËp víi thÕ giíi vµ ®iÒu nµy ®· ®îc tin
tëng vµ coi nh mét chiÕn lîc kinh tÕ quèc gia. MÆc dï néi dung
nh÷ng chÝnh s¸ch cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh WTO, IMF vµ Ng©n hµng
thÕ giíi cã nhiÒu ®iÓm yÕu, c¸c quèc gia ®Õn sau kh«ng cã sù lùa chän
nµo kh¸c ngo¹i trõ viÖc tham gia vµo c¸c tæ chøc Êy. HiÖn t¹i, vÊn ®Ò
kh«ng ph¶i lµ cã héi nhËp hay kh«ng mµ lµ héi nhËp nh thÕ nµo. Héi
nhËp quèc tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn nhng ®iÒu kiÖn ®ã cha
®ñ (UNCTAD, 2004).
ThuËt ng÷ sù ph¸t triÓn kh«ng nhÊt thiÕt ¸p dông cho sù tån t¹i
cña nh÷ng ¶nh hëng ngo¹i lùc. VÒ lý thuyÕt, sù ph¸t triÓn cã thÓ ®îc
thùc hiÖn trong níc hoÆc ®îc thóc ®Èy tõ níc ngoµi. Tuy nhiªn, trong
thêi ®¹i cña chóng ta, sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng ®· trë nªn kh«ng
thÓ ®¹t ®îc nÕu kh«ng cã sù sao chÐp hiÖu qu¶ vµ kh«ng héi nhËp víi
hÖ thèng toµn cÇu. Sù ph¸t triÓn giê ®©y hÇu nh mang ý nghÜa t¬ng tù
nh “theo kÞp c¸c quèc gia c«ng nghiÖp” hoÆc “hiÖn ®¹i ho¸ th«ng qua
th¬ng m¹i, FDI vµ c«ng nghiÖp ho¸”. Víi quan ®iÓm lÞch sö l©u dµi,
®©y lµ lo¹i ph¸t triÓn rÊt ®Æc biÖt. Nhng chóng ta khã cã thÓ nghÜ ra mét
c¸ch nµo kh¸c. Cho dï ®iÒu nµy cã ®îc mong muèn hay kh«ng, ®©y lµ
thùc tÕ mµ ngµy nay chóng ta ph¶i ®èi mÆt1.
Xuyªn suèt lÞch sö cña NhËt B¶n, ®Êt níc ®· tr¶i qua c¸c thêi
kú ph¸t triÓn trong níc t¬ng ®èi b×nh lÆng vµ nh÷ng thêi kú thay ®æi
n¨ng ®éng díi nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ tõ bªn ngoµi. Nh÷ng giai ®o¹n
kh¸c nhau nµy ®· t¹o nªn mét x· héi NhËt B¶n víi mét phong c¸ch ®a
tÇng (H×nh 1-1). Nh÷ng ¶nh hëng lín tõ bªn ngoµi ®èi víi NhËt B¶n bao
gåm nh÷ng ¶nh hëng sau:
1
Trong c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn, nh÷ng ngêi thóc ®Èy sù ph¸t triÓn néi lùc ®· tranh c·i ®Ó ng¨n
c¶n sù héi nhËp quèc tÕ vµ ®Ó cho nh÷ng hÖ thèng trong níc trong mçi x· héi trë thµnh cç m¸y
ph¸t triÓn. VÝ dô, ®iÒu nµy bao gåm nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó tiªu dïng trong níc h¬n lµ ®Ó
bu«n b¸n th¬ng m¹i vµ sù ph¸t triÓn chung dùa trªn t«n gi¸o truyÒn thèng, gi¸ trÞ vµ phong tôc.
Ph¬ng híng nµy cã thÓ thóc ®Èy nh÷ng céng ®ång vµ cung cÊp mét c¬ chÕ chia sÎ nh÷ng rñi ro
ë mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn. Nhng hiÖu lùc cña nã kh«ng ®îc x¸c nhËn nh lµ
mét chiÕn lîc ph¸t triÓn toµn cÇu l©u dµi.
3
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Ch¬ng 1
· Th©m canh lóa — ®· ®îc ®a vµo tõ lôc ®Þa ¸ ¢u kho¶ng gi÷a thÕ
kû tríc c«ng nguyªn (nh÷ng b»ng chøng míi ®©y chØ ra r»ng th©m
canh lóa cã thÓ ®· ®îc mang tíi NhËt B¶n tríc ®ã)
· PhËt gi¸o — ®îc mang tíi tõ Trung Quèc th«ng qua Hµn Quèc vµ
thÕ kû thø s¸u sau c«ng nguyªn
· V¨n hãa vµ hÖ thèng chÝnh trÞ Trung Hoa — ®· ®îc du nhËp m¹nh
mÏ tõ thÕ kû thø 7 ®Õn ®Çu thÕ kû 10 sau c«ng nguyªn
· LÇn ®Çu tiªn tiÕp xóc trùc tiÕp víi ngêi ch©u ¢u — sóng vµ Thiªn
chóa gi¸o ®· vµo NhËt B¶n vµo thÕ kû 16 sau c«ng nguyªn
· HiÖn ®¹i ho¸ — lÇn thø 2 tiÕp xóc víi nÒn v¨n minh ph¬ng T©y
vµo thÕ kû 19
Qu©n M«ng Cæ ®· cè x©m lîc NhËt B¶n hai lÇn vµo thÕ kû 13
nhng nh÷ng nç lùc qu©n sù cña M«ng Cæ ®· thÊt b¹i. Ngêi ta nãi r»ng
trong mçi lÇn x©m lîc nµy, mét c¬n b·o lín ®· huû ho¹i nh÷ng tµu
chiÕn cña chóng ë phÝa ngoµi ®¶o Kyushu. NÕu qu©n M«ng Cæ thµnh
c«ng trong viÖc x©m lîc NhËt B¶n th× NhËt B¶n ch¾c h¼n ®· tiÕp thu
mét ¶nh hëng níc ngoµi lín kh¸c.
So s¸nh víi lÞch sö cña c¸c quèc gia kh¸c kh«ng thuéc thÕ giíi
ph¬ng T©y, cã thÓ nãi r»ng NhËt B¶n ®· gi¶m c¸c có shock liªn tiÕp tõ
bªn ngoµi kh¸ tèt vµ ®· sö dông chóng mét c¸ch tÝch cùc ®Ó thay ®æi vµ
ph¸t triÓn. NhËt B¶n còng duy tr× b¶n s¾c d©n téc suèt giai ®o¹n nµy, mÆc
dÇu NhËt B¶n ngµy nay vµ NhËt B¶n trong qu¸ khø hoµn toµn kh¸c nhau
vÒ diÖn m¹o. X· héi NhËt B¶n cho thÊy mét c¬ cÊu ®a tÇng d¹ng cñ
hµnh n¬i mµ nh÷ng yÕu tè cò vµ míi cïng tån t¹i mét c¸ch tho¶i m¸i vµ
nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau cã thÓ næi lªn tuú vµo hoµn c¶nh (H×nh 1-1).
Trong khi ®ã, mét nhµ khoa häc x· héi Trung Quèc ®· nhËn xÐt r»ng
Trung Quèc gièng nh mét qu¶ bãng b»ng ®¸ nÆng nÒ kh«ng thÓ thay
®æi trõ khi bÞ næ tung vµ thay thÕ b»ng mét qu¶ bãng nÆng kh¸c (gäi lµ
“c¸ch m¹ng”) cã thÓ víi mét mµu s¾c kh¸c.
Ngêi NhËt B¶n vui vÎ tiÕp nhËn rÊt nhiÒu nh÷ng yÕu tè m©u
thuÉn tiÒm tµng vµ sö dông chóng mét c¸ch cã thÓ thay thÕ cho nhau khi
cÇn. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm ®éc ®¸o cña ngêi NhËt, ®iÒu nµy kh«ng
thêng thÊy ë c¸c x· héi kh¸c. Nãi mét c¸ch tÝch cùc, ngêi NhËt linh
4
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ cña nh÷ng níc ®i sau
ho¹t, phãng kho¸ng vµ thùc tÕ. Nhng nÕu nãi mét c¸ch phª ph¸n, hä lµ
nh÷ng ngêi kh«ng cã nguyªn t¾c, qu¸ trung thµnh hay qu¸ hy sinh.
Trong cuèn s¸ch næi tiÕng vÒ t©m lý ngêi NhËt, Masao Maruyama
(1961) ®· thÊt väng cho r»ng ngêi NhËt kh«ng cã truyÒn thèng suy nghÜ
mét c¸ch logic vµ ®ång nhÊt mÆc dï hä cã nhiÒu c¶m xóc vµ kinh nghiÖm.
Sù phª ph¸n nµy cã thÓ hîp lý nÕu ®øng trªn quan ®iÓm duy ý trÝ cña
ph¬ng T©y. Nhng ë mét khÝa c¹nh kh¸c, c¸ch Ýt nguyªn t¾c nµy cña
ngêi NhËt B¶n cã vÎ cã mét gi¸ trÞ nµo ®ã nÕu chóng ta ph¶i cïng
chung sèng hoµ b×nh gi÷a nh÷ng t tëng ®¹o ®øc, t«n gi¸o vµ lý tëng
kh¸c nhau trong thÕ giíi héi nhËp nµy. Cho dï thÕ nµo, ®iÒu chóng ta
muèn nãi ë ®©y ®ã lµ suy nghÜ cña ngêi NhËt kh¸c víi suy nghÜ cña
ngêi ph¬ng T©y chø kh«ng kh¼ng ®Þnh lèi suy nghÜ nµo ®óng.
H×nh 1-1 C¸c tÇng v¨n ho¸ cña NhËt B¶n
TiÒn sö
Th©m canh lóa
PhËt gi¸o, Trung Quèc
V¨n ho¸ Heian vµ Samurai
Sóng vµ Thiªn chóa gi¸o
V¨n ho¸ Edo
¶nh hëng cña
ph¬ng T©y
Cuèn s¸ch nµy tËp trung vµo sù chuyÓn ®æi lín gÇn ®©y nhÊt cña
NhËt B¶n g©y ra bëi mét ¶nh hëng lín tõ phÝa bªn ngoµi gäi lµ qu¸ tr×nh
T©y ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸ díi søc Ðp cña ph¬ng T©y trong thÕ kû 19
vµ 20.
5
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Ch¬ng 1
2. Sù thÝch nghi chuyÓn ®æi
Keiji Maegawa, mét nhµ nh©n chñng häc kinh tÕ t¹i trêng ®¹i
häc Tsukuba ®· ®a ra ý tëng vÒ sù thÝch nghi chuyÓn ®æi.
Khi mét quèc gia ngo¹i biªn gia nhËp hÖ thèng thÕ giíi, nã cã thÓ
tr«ng gièng mét níc (ch¼ng h¹n nh Kazakhstan) ®ang bÞ hót vµo t×nh
h×nh x· héi quèc tÕ næi bËt (ch¼ng h¹n nh hÖ thèng kinh tÕ toµn cÇu). §Êt
níc ®ã cã vÎ nh bÞ buéc ph¶i tõ bá v¨n ho¸ truyÒn thèng, nh÷ng c¬ chÕ,
c¬ cÊu x· héi... nh÷ng ®iÒu mµ bÞ coi lµ “l¹c hËu”, ®Ó ®ãn nhËn “th«ng lÖ
quèc tÕ tèt nhÊt”. Tuy nhiªn, nh×n tõ bªn trong cña ®Êt níc trong qu¸ tr×nh
héi nhËp th× t×nh h×nh nµy kh«ng lu«n lu«n ph¶i lµ thô ®éng. Maegawa nãi
r»ng trong mét qu¸ tr×nh héi nhËp ®óng ®¾n ®Êt níc NhËt nªn chñ ®éng
trong viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng c¸ch thøc héi nhËp ®Ó ®¶m b¶o r»ng ®Êt níc
cã thÓ duy tr× quyÒn së h÷u (®éc lËp quèc gia), tÝnh liªn tôc cña x· héi vµ
b¶n s¾c d©n téc. Níc NhËt thay ®æi nhng nh÷ng thay ®æi Êy ph¶i ®îc
kiÓm so¸t bëi chÝnh phñ vµ nh©n d©n NhËt chø kh«ng ph¶i bëi c¸c c«ng ty
hay tæ chøc níc ngoµi. Nh÷ng ý kiÕn vµ hÖ thèng cña níc ngoµi ®îc
giíi thiÖu tíi NhËt B¶n ®· ®îc thay ®æi hoÆc chØnh söa chø kh«ng hoµn
toµn nguyªn b¶n ®Ó phï hîp víi nhu cÇu trong níc. NÕu ®¹t ®îc ®iÒu
nµy, ®Êt níc NhËt ®· ®îc chuyÓn ®æi thùc sù kh«ng ph¶i lµ mét níc
qu¸ yÕu hoÆc bÞ ®éng. Níc NhËt ®ang tËn dông nh÷ng lùc tõ bªn ngoµi
®Ó thay ®æi vµ ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®îc gäi lµ “sù thÝch øng chuyÓn ®æi”.
Maegawa nãi r»ng NhËt B¶n sau thêi kú Meiji ®· lµm ®îc ®iÒu ®ã.
Khi mét x· héi kh«ng ph¶i lµ x· héi ph¬ng T©y ®èi ®Çu víi mét ®¹i diÖn cña
nÒn v¨n minh Ph¬ng T©y, x· héi ®ã khã cã thÓ tho¸t khái nh÷ng ¶nh hëng cña
nã. Mét sè nhãm d©n téc ®· bÞ xo¸ sæ trong nh÷ng thêi kú ng¾n sau khi tiÕp xóc
víi ph¬ng T©y. §ång thêi, nhiÒu quèc gia vµ x· héi ®· lùa chän nh÷ng c¬ cÊu
tæ chøc vµ nh÷ng thø cña ph¬ng T©y kh«ng biÕt ®óng hay sai ®Ó tån t¹i (hoÆc
b»ng sù lùa chän cña riªng hä). Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶i thõa nhËn
r»ng hä kh«ng chÊp nhËn nh÷ng s¸ng t¹o cña ph¬ng T©y theo ®óng nguyªn mÉu
cña nã. BÊt cø mét vËt thÓ nµo trong mét nÒn v¨n ho¸ sÏ thay ®æi ý nghÜa cña nã
khi ®îc chuyÓn ghÐp sang mét nÒn v¨n ho¸ kh¸c, nh ®îc thÊy réng r·i trong
d©n téc häc trªn thÕ giíi. Kh«ng chØ vò trô häc, häc thuyÕt t«n gi¸o, nghi thøc
mµ c¶ hÖ thèng gia ®×nh, c¬ chÕ trao ®æi vµ thËm chÝ nh÷ng tæ chøc kinh tÕ x·
6
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com